Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)

Een DXA-scan is een speciaal radiografisch onderzoek waarbij de arts de botdichtheid meet met lage doses röntgenstraling. Deze snelle en pijnloze scan waarbij geen verdoving nodig is en geen bijwerkingen optreden, is zeer effectief om het risico op osteoporose (botontkalking) op te sporen. In tegenstelling tot gewone röntgenfoto's, is een DXA-scan in staat om reeds een kleine vermindering van botdichtheid te meten. Dit maakt het mogelijk om de diagnose van osteoporose in een vroeg stadium te identificeren, nog voordat breuken optreden.

• Synoniemen DXA-scan
• Werking botdensitometrie
• Indicatie onderzoek: Osteoporose en lichaamssamenstelling
• Voor de DXA-scan
• Tijdens de DXA-scan
• Veiligheid
• Na de botdichtheidsmeting
• Resultaten botdensitometrie

Synoniemen DXA-scan

Een DXA-scan is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• BMD test
• Botdichtheid scan
• Botdichtheidsmeting
• Botdichtheidsonderzoek
• Botdensitometrie scan
• DEXA-scan
• Dual-energy x-ray-absorptiometrie
• Osteoporose-BMD

Werking botdensitometrie

Een DXA-scan staat voor "dual-energy x-ray-absorptiometrie". Dit is een methode om de botdichtheid te meten waarbij de arts met lage doses röntgenstraling het bot op twee plaatsen (wervelkolom en heup) onderzoekt. De scanner gebruikt röntgenstraling (gammastraling) met twee verschillende energiepieken (dual energy) om een onderscheid te maken tussen weke delen en bot. De speciale scan meet hoeveel calcium en andere vormen van mineralen zich in een gebied van het bot bevinden.

Indicatie onderzoek: Osteoporose en lichaamssamenstelling

Dankzij de onderzoeksresultaten weet de arts of hij een behandeling moet opstarten voor de lage botdichtheid of niet. Vooral bij osteoporose is dit onderzoek nuttig, maar ook biedt dit beeldvormend onderzoek veel informatie over de volledige lichaamssamenstelling.

Osteoporose

Een arts voert een DXA-scan uit om het risico op osteoporose te bepalen. Dit is een aandoening waarbij botten verzwakken waardoor ze makkelijker breken. De scan gebeurt dan ook sneller bij patiënten die meer dan vijftig jaar oud zijn en mogelijk risico lopen op de aandoening. Maar ook patiënten die jonger zijn, krijgen dit onderzoek wanneer ze te maken krijgen met andere risicofactoren waaronder roken of eerdere fracturen. Osteoporose tast patiënten van beide geslachten aan en komt op alle leeftijden voor, maar vooral op oudere leeftijd. Vooral vrouwen na de menopauze lopen een verhoogd risico op deze aandoening. Het oestrogeenniveau daalt, hetgeen resulteert in een afname van de botmineraaldichtheid. Des te dichter de botten zijn, des te sterker ze zijn en des te minder kans er is dat ze breken. Osteoporose veroorzaakt veelal geen symptomen, totdat de patiënt bijvoorbeeld been breekt. Het is dankzij een DXA-scan mogelijk om reeds voor een mogelijke fractuur de botdichtheid te meten. Maar de arts gebruikt dit onderzoek ook voor het onderzoeken van de effecten van een behandeling bij osteoporose en bij andere aandoeningen die botverlies veroorzaken. Dit geldt ook voor aandoeningen zoals hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier) of hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier).

Lichaamssamenstelling

Daarnaast zet de arts een DXA-scan van het volledige lichaam in om de lichaamssamenstelling (de hoeveelheid bot, vet en spieren in het lichaam) te meten. Dit type scan voert de arts vaak uit bij kinderen, maar ook nog steeds bij volwassenen. Het bepalen van een exact beenlengteverschil bijvoorbeeld is mogelijk met een botdichtheidsmeting.

Voor de DXA-scan

Speciale voorbereidingen zijn niet vereist voor dit onderzoek. De patiënt mag eten en drinken voor het onderzoek. Hij mag de kledij ook aanhouden, maar metalen voorwerpen zoals tandprothesen, brillen, sieraden, ritsen, haken of gespen verwijdert hij. Loszittende en comfortabele kledij is hierbij gewenst. In sommige ziekenhuizen draagt de patiënt wel een hemd of jurk voor het onderzoek. Het onderzoek kent een tijdsduur van vijf tot twintig minuten, en soms iets langer afhankelijk van het te scannen lichaamsdeel.

Tijdens de DXA-scan

De patiënt gaat op zijn rug liggen op een onderzoekstafel. In tegenstelling tot een MRI-scan of een CT-scan ligt de patiënt niet ingesloten in een tunnel of ring. De patiënt blijft tijdens het onderzoek heel stil liggen omdat de beelden anders vervagen. Tijdens een DXA-scan passeren X-stralen (röntgenstralen) door het lichaam van de patiënt, meestal de heup en onderrug (om het risico op osteoporose te identificeren). Bij kinderen en sommige volwassenen gebeurt een scan van het hele lichaam. Soms vraagt de arts aan de patiënt om de adem enkele seconden in te houden. Het bot en weken delen absorberen sommige straling en andere straling gaat door het lichaam verder. De DXA-scanner bevat speciale detectoren waardoor deze meet hoeveel straling door de botten gaat. De detectoren verzenden deze informatie naar een computer. De arts vergelijkt de botdichtheidsmetingen met de botdichtheid van een jonge gezonde volwassen persoon of een volwassene van dezelfde leeftijd, hetzelfde geslacht en dezelfde etniciteit.

Veiligheid

Een DXA-scan maakt gebruik van een veel lager stralingsniveau dan standaard röntgenonderzoek, wat betekent dat de radioloog ook in de scanningkamer aanwezig is tijdens de scan. De hoeveelheid straling die gebruikt is tijdens een DXA-scan is afhankelijk van de oppervlakte van het te onderzoeken lichaamsdeel, maar is erg laag en minder dan twee dagen blootstelling bij natuurlijke achtergrondstraling. Ondanks het feit dat een DXA-scan zeer veilig is, is het onderzoek niet aanbevolen bij zwangere vrouwen omdat röntgenstralen het ongeboren kind mogelijk schade toebrengen.

Na de botdichtheidsmeting

De patiënt mag na het onderzoek meteen naar huis. De gebruikte straling is verdwenen uit het lichaam van de patiënt na het onderzoek. Risico's, bijwerkingen en complicaties zijn er niet, al is er een minuscuul risico op de ontwikkeling van kanker door de gebruikte röntgenstraling.

Resultaten botdensitometrie

De DXA-scan geeft mogelijk aan dat de botdichtheid te laag is. Een andere levensstijl verbetert de gezondheid van de botten. Een gezonde en evenwichtige voeding, meer vitamine D (meer tijd in de zon doorbrengen) en fysieke inspanning zoals wandelen en fietsen zijn geschikte levensstijlaanpassingen.

Lees verder

• Beeldvormende onderzoeken: Beeldvormende onderzoeken voor diagnostiek en/of behandeling (special)
• Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken