Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)

Een DXA-scan is een speciaal radiografisch onderzoek waarbij de arts de botdichtheid meet met lage doses röntgenstraling. Deze snelle en pijnloze scan, waarbij geen verdoving nodig is en geen bijwerkingen optreden, is zeer effectief om het risico op osteoporose (botontkalking) op te sporen. In tegenstelling tot gewone röntgenfoto's, is een DXA-scan in staat om reeds een kleine vermindering van botdichtheid te meten. Dit maakt het mogelijk om de diagnose van osteoporose in een vroeg stadium te identificeren, nog voordat breuken optreden.

• Synoniemen DXA-scan
• DXA-scan: technisch overzicht en toepassingen
• Wat is een DXA-scan?
• Principes van de DXA-techniek
• Werking botdensitometrie
• Het belang van DXA in de diagnose van osteoporose
• Vroege detectie van botverlies
• Beoordeling van fractuurrisico's
• Soorten botdichtheidsmetingen bij osteoporose
• Botdichtheid meting op verschillende lichaamsdelen
• Botdensitometrie van de total body
• Indicatie onderzoek: Osteoporose en lichaamssamenstelling
• Voordelen en nadelen van de DXA-scan
• Voordelen van de DXA-scan
• Beperkingen van de DXA-scan
• Voor de DXA-scan
• Tijdens de DXA-scan
• Veiligheid
• Na de botdichtheidsmeting
• Resultaten botdensitometrie
• T-scores en Z-scores
• Wat zeggen de T-scores?
• Factoren die invloed hebben op botdichtheid en osteoporose
• Leeftijd en geslacht
• Genetica en familiegeschiedenis
• Behandeling van osteoporose na DXA-scan
• Medicatie en botversterkende middelen
• Levensstijlaanpassingen en preventieve maatregelen
• Preventie bij osteoporose
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Laat je botdichtheid regelmatig controleren
• Bespreek je resultaten met je arts
• Eet een evenwichtig voedingspatroon
• Zorg voor voldoende beweging en lichaamsbeweging
• Vermijd risicofactoren voor botverlies
• Neem medicatie volgens voorschrift
• Zorg voor een veilige omgeving om vallen te voorkomen
• Maak gebruik van steun en begeleiding van zorgprofessionals
• Misvattingen rond botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• De DXA-scan is alleen nodig voor ouderen
• De DXA-scan kan alles vertellen over de sterkte van de botten
• Een lage botdichtheid betekent altijd dat osteoporose aanwezig is
• De DXA-scan is een pijnlijk onderzoek
• Een normale uitslag van de DXA-scan betekent dat er geen risico op fracturen is
• De DXA-scan is het enige benodigde onderzoek voor osteoporose

Synoniemen DXA-scan

Een DXA-scan is eveneens bekend onder deze synoniemen:

• BMD test
• Botdichtheid scan
• Botdichtheidsmeting
• Botdichtheidsonderzoek
• Botdensitometrie scan
• DEXA-scan
• Dual-energy x-ray-absorptiometrie
• Osteoporose-BMD

DXA-scan: technisch overzicht en toepassingen

Wat is een DXA-scan?

Een DXA-scan (Dual-Energy X-ray Absorptiometry) is een geavanceerd medisch onderzoek dat de botdichtheid meet door middel van een lage dosis röntgenstraling. Het biedt artsen de mogelijkheid om vroegtijdig botverlies vast te stellen, wat essentieel is voor het risicomanagement van osteoporose. De techniek maakt gebruik van twee verschillende energie-instellingen van röntgenstralen om nauwkeurige metingen van botdichtheid te verkrijgen, waardoor het mogelijk is om osteoporose in een vroeg stadium te diagnosticeren, vaak voordat er zichtbare breuken optreden.

Principes van de DXA-techniek

Het principe achter de DXA-scan is het meten van de absorptie van röntgenstralen door het botweefsel. Aangezien botweefsel dichter is dan spier- of vetweefsel, zal het meer straling absorberen. Door het gebruik van twee verschillende energieniveaus van röntgenstraling, kan de DXA-scan een onderscheid maken tussen botweefsel en zacht weefsel, wat zorgt voor uiterst gedetailleerde en accurate metingen van de botdichtheid.

Werking botdensitometrie

Een DXA-scan staat voor "dual-energy x-ray-absorptiometrie". Dit is een methode om de botdichtheid te meten waarbij de arts met lage doses röntgenstraling het bot op twee plaatsen (wervelkolom en heup) onderzoekt. De scanner gebruikt röntgenstraling (gammastraling) met twee verschillende energiepieken (dual energy) om een onderscheid te maken tussen weke delen en bot. De speciale scan meet hoeveel calcium en andere vormen van mineralen zich in een gebied van het bot bevinden.

Het belang van DXA in de diagnose van osteoporose

Vroege detectie van botverlies

De belangrijkste rol van de DXA-scan is de vroege detectie van botverlies, wat cruciaal is voor het voorkomen van fracturen bij patiënten met osteoporose. Botdichtheidsmetingen helpen artsen bij het bepalen van het risico op fracturen, vooral bij ouderen, en stellen hen in staat om preventieve maatregelen te treffen of behandelingen aan te passen.

Beoordeling van fractuurrisico's

Naast het vaststellen van de botdichtheid kan de DXA-scan ook worden gebruikt om het risico op toekomstige fracturen te beoordelen. Patiënten met een lage botdichtheid lopen een hoger risico op breuken, vooral in gebieden zoals de heup, de wervelkolom en de polsen. Deze informatie helpt artsen om gerichte behandelingsplannen op te stellen.

Soorten botdichtheidsmetingen bij osteoporose

Botdichtheid meting op verschillende lichaamsdelen

De meest gebruikelijke gebieden voor DXA-metingen zijn de wervelkolom (lumbale wervels), heupen en polsen. Deze gebieden zijn bijzonder gevoelig voor osteoporose en kunnen inzicht geven in de ernst van de aandoening. Het meten van meerdere gebieden helpt artsen bij het verkrijgen van een completer beeld van de botgezondheid van de patiënt.

Botdensitometrie van de total body

In sommige gevallen kan een total body DXA-scan worden uitgevoerd om een volledig overzicht van de botdichtheid van het lichaam te verkrijgen. Dit kan nuttig zijn bij patiënten die een uitgebreidere beoordeling nodig hebben, bijvoorbeeld bij de evaluatie van de effecten van bepaalde ziekten of behandelingen op de botdichtheid.

Indicatie onderzoek: Osteoporose en lichaamssamenstelling

Dankzij de onderzoeksresultaten weet de arts of hij een behandeling moet opstarten voor de lage botdichtheid of niet. Vooral bij osteoporose is dit onderzoek nuttig, maar ook biedt dit beeldvormend onderzoek veel informatie over de volledige lichaamssamenstelling.

Osteoporose
Een arts voert een DXA-scan uit om het risico op osteoporose te bepalen. Dit is een aandoening waarbij botten verzwakken, waardoor ze makkelijker breken. De scan gebeurt dan ook sneller bij patiënten die meer dan vijftig jaar oud zijn en mogelijk risico lopen op de aandoening. Maar ook patiënten die jonger zijn, krijgen dit onderzoek wanneer ze te maken krijgen met andere risicofactoren, waaronder roken of eerdere fracturen. Osteoporose tast patiënten van beide geslachten aan en komt op alle leeftijden voor, maar vooral op oudere leeftijd. Vooral vrouwen na de menopauze lopen een verhoogd risico op deze aandoening. Het oestrogeenspiegel daalt, hetgeen resulteert in een afname van de botmineraaldichtheid. Des te dichter de botten zijn, des te sterker ze zijn en des te minder kans er is dat ze breken. Osteoporose veroorzaakt veelal geen symptomen, totdat de patiënt bijvoorbeeld een been breekt. Het is dankzij een DXA-scan mogelijk om reeds voor een mogelijke fractuur de botdichtheid te meten. Maar de arts gebruikt dit onderzoek ook voor het onderzoeken van de effecten van een behandeling bij osteoporose en bij andere aandoeningen die botverlies veroorzaken. Dit geldt ook voor aandoeningen zoals hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier) of hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier).

Lichaamssamenstelling
Daarnaast zet de arts een DXA-scan van het volledige lichaam in om de lichaamssamenstelling (de hoeveelheid bot, vet en spieren in het lichaam) te meten. Dit type scan voert de arts vaak uit bij kinderen, maar ook nog steeds bij volwassenen. Het bepalen van een exact beenlengteverschil bijvoorbeeld is mogelijk met een botdichtheidsmeting.

Voordelen en nadelen van de DXA-scan

Voordelen van de DXA-scan

De belangrijkste voordelen van een DXA-scan zijn de hoge nauwkeurigheid, de lage stralingsdosis en het feit dat het onderzoek pijnloos en niet-invasief is. Bovendien is de scan relatief snel en eenvoudig uit te voeren, wat het toegankelijk maakt voor een breed scala van patiënten.

Beperkingen van de DXA-scan

Hoewel de DXA-scan zeer effectief is voor het meten van botdichtheid, heeft het enkele beperkingen. Het kan bijvoorbeeld niet goed omgaan met patiënten met ernstige afwijkingen in lichaamsgewicht of lichaamssamenstelling, zoals obesitas, omdat vetweefsel de stralingsabsorptie beïnvloedt. Daarnaast kan het bij patiënten met metalen implantaten in het lichaam moeilijk zijn om betrouwbare metingen te verkrijgen.

Voor de DXA-scan

Speciale voorbereidingen zijn niet vereist voor dit onderzoek. De patiënt mag eten en drinken voor het onderzoek. Hij mag de kledij ook aanhouden, maar metalen voorwerpen zoals tandprothesen, brillen, sieraden, ritsen, haken of gespen moet hij verwijderen. Loszittende en comfortabele kledij is hierbij gewenst. In sommige ziekenhuizen draagt de patiënt wel een hemd of jurk voor het onderzoek. Het onderzoek kent een tijdsduur van vijf tot twintig minuten, en soms iets langer afhankelijk van het te scannen lichaamsdeel.

Tijdens de DXA-scan

De patiënt gaat op zijn rug liggen op een onderzoekstafel. In tegenstelling tot een MRI-scan of een CT-scan ligt de patiënt niet ingesloten in een tunnel of ring. De patiënt blijft tijdens het onderzoek heel stil liggen omdat de beelden anders vervagen. Tijdens een DXA-scan passeren X-stralen (röntgenstralen) door het lichaam van de patiënt, meestal de heup en onderrug (om het risico op osteoporose te identificeren). Bij kinderen en sommige volwassenen gebeurt een scan van het hele lichaam. Soms vraagt de arts aan de patiënt om de adem enkele seconden in te houden. Het bot en weke delen absorberen sommige straling, en andere straling gaat door het lichaam verder. De DXA-scanner bevat speciale detectoren waardoor deze meet hoeveel straling door de botten gaat. De detectoren verzenden deze informatie naar een computer. De arts vergelijkt de botdichtheidsmetingen met de botdichtheid van een jonge gezonde volwassen persoon of een volwassene van dezelfde leeftijd, hetzelfde geslacht en dezelfde etniciteit.

Veiligheid

Een DXA-scan maakt gebruik van een veel lager stralingsniveau dan standaard röntgenonderzoek, wat betekent dat de radioloog ook in de scanningkamer aanwezig is tijdens de scan. De hoeveelheid straling die gebruikt is tijdens een DXA-scan is afhankelijk van de oppervlakte van het te onderzoeken lichaamsdeel, maar is erg laag en minder dan twee dagen blootstelling bij natuurlijke achtergrondstraling. Ondanks het feit dat een DXA-scan zeer veilig is, is het onderzoek niet aanbevolen bij zwangere vrouwen omdat röntgenstralen het ongeboren kind mogelijk schade toebrengen.

Na de botdichtheidsmeting

De patiënt mag na het onderzoek meteen naar huis. De gebruikte straling is verdwenen uit het lichaam van de patiënt na het onderzoek. Risico's, bijwerkingen en complicaties zijn er niet, al is er een minuscuul risico op de ontwikkeling van kanker door de gebruikte röntgenstraling.

Resultaten botdensitometrie

De DXA-scan kan aangeven dat de botdichtheid te laag is. Een gezonde en evenwichtige voeding, meer vitamine D (meer tijd in de zon doorbrengen) en fysieke inspanning zoals wandelen en fietsen zijn geschikte levensstijlaanpassingen.

T-scores en Z-scores

De resultaten van een DXA-scan worden meestal uitgedrukt in T-scores en Z-scores. De T-score vergelijkt de botdichtheid van de patiënt met die van een gezond jong volwassene van hetzelfde geslacht, terwijl de Z-score de botdichtheid vergelijkt met die van andere mensen van dezelfde leeftijd, geslacht en etniciteit. Een negatieve T-score wijst op een verminderde botdichtheid, wat kan wijzen op osteoporose of osteopenie.

Wat zeggen de T-scores?

• Een T-score van -1,0 of hoger wordt beschouwd als normaal.
• Een T-score tussen -1,0 en -2,5 duidt op osteopenie (lage botdichtheid zonder breuken).
• Een T-score van -2,5 of lager wijst op osteoporose.

Factoren die invloed hebben op botdichtheid en osteoporose

Leeftijd en geslacht

De botdichtheid neemt met de leeftijd af, vooral bij vrouwen na de menopauze. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen speelt een belangrijke rol in het behoud van botdichtheid, en een afname van dit hormoon na de menopauze leidt vaak tot een snellere afname van de botdichtheid.

Genetica en familiegeschiedenis

Genetische factoren spelen ook een rol in het ontwikkelen van osteoporose. Als er een familiegeschiedenis van osteoporose is, is de kans groter dat iemand zelf ook lage botdichtheid ontwikkelt. Genetisch advies kan nuttig zijn voor patiënten met een hoog risico.

Behandeling van osteoporose na DXA-scan

Medicatie en botversterkende middelen

Als uit een DXA-scan blijkt dat een patiënt een lage botdichtheid heeft, kan de arts medicatie voorschrijven om de botten te versterken en het risico op fracturen te verlagen. Bisfosfonaten, denosumab, en hormonale behandelingen zijn enkele van de behandelingen die vaak worden gebruikt.

Levensstijlaanpassingen en preventieve maatregelen

Naast medicatie is het belangrijk om levensstijlaanpassingen door te voeren. Dit omvat het verbeteren van het voedingspatroon, bijvoorbeeld door het verhogen van de inname van calcium en vitamine D, en het implementeren van een geschikt oefenprogramma. Gewichtdragende oefeningen kunnen helpen om de botten sterker te maken.

Preventie bij osteoporose

Preventie speelt een cruciale rol in het verminderen van het risico op osteoporose en het bevorderen van botgezondheid. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Gezonde voeding
Zorg voor een voedingspatroon rijk aan calcium en vitamine D om de botdichtheid te ondersteunen.

Regelmatige lichaamsbeweging
Voer gewichtdragende oefeningen uit zoals wandelen, fietsen en krachttraining om de botten sterk te houden.

Roken vermijden
Stop met roken en vermijd tabaksrook, aangezien roken de botdichtheid kan verminderen en het risico op fracturen kan verhogen.

Alcoholconsumptie beperken
Beperk de consumptie van alcohol, omdat overmatig drinken de botdichtheid kan beïnvloeden en het risico op osteoporose kan verhogen.

Veiligheid thuis
Zorg voor een veilige omgeving om valpartijen te voorkomen, zoals het verwijderen van struikelgevaarlijke objecten en het installeren van steunbeugels in badkamers.

Medische controles
Laat regelmatig de botdichtheid meten, vooral als je risicofactoren hebt voor osteoporose, om vroegtijdig veranderingen te detecteren.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)

Laat je botdichtheid regelmatig controleren

Het is belangrijk om je botdichtheid periodiek te laten controleren via een DXA-scan. Dit helpt bij het vroegtijdig ontdekken van osteoporose en het vaststellen van de juiste behandelingsmaatregelen. Controleer met je arts hoe vaak dit nodig is en plan de controleafspraken op tijd.

Bespreek je resultaten met je arts

Na de DXA-scan zal je arts de resultaten met je bespreken. Het is belangrijk dat je begrijpt hoe je botdichtheid zich verhoudt tot de norm en welke maatregelen er genomen kunnen worden. Vraag om verduidelijking als je iets niet begrijpt.

Eet een evenwichtig voedingspatroon

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan calcium en vitamine D, essentiële stoffen voor de gezondheid van je botten. Voedingsmiddelen zoals zuivel, groene bladgroenten, en vette vis kunnen hierbij helpen. Overweeg, indien nodig, calcium- of vitamine D-supplementen, zoals aangeraden door je arts.

Zorg voor voldoende beweging en lichaamsbeweging

Regelmatige fysieke activiteit is essentieel voor het behoud van gezonde botten. Kies voor gewichtdragende activiteiten zoals wandelen, fietsen of lichte krachttraining. Vermijd oefeningen die te veel druk op je botten uitoefenen of die het risico op vallen verhogen.

Vermijd risicofactoren voor botverlies

Stop met roken en beperk het alcoholgebruik, aangezien deze factoren de botdichtheid kunnen verlagen. Zorg ervoor dat je medicatie niet onbedoeld negatieve effecten heeft op je botgezondheid, zoals sommige corticosteroïden. Bespreek dit altijd met je arts.

Neem medicatie volgens voorschrift

Als je arts medicatie voorschrijft om osteoporose te behandelen, volg dan strikt het voorgeschreven schema. Deze medicijnen helpen de botdichtheid te verbeteren of verlies te vertragen. Zorg ervoor dat je je arts op de hoogte stelt van bijwerkingen of andere zorgen.

Zorg voor een veilige omgeving om vallen te voorkomen

Omdat osteoporose het risico op fracturen verhoogt, is het belangrijk om je leefomgeving veilig te maken. Verwijder obstakels, zorg voor goede verlichting en gebruik antislipmatten in de badkamer. Overweeg hulpmiddelen zoals een wandelstok als dat nodig is.

Maak gebruik van steun en begeleiding van zorgprofessionals

Als je moeite hebt met het omgaan met osteoporose, kan het nuttig zijn om een diëtist, fysiotherapeut of andere zorgprofessionals te raadplegen. Zij kunnen je ondersteunen bij het ontwikkelen van een passend behandelplan en het aanpassen van je levensstijl.

Misvattingen rond botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)

Osteoporose, een aandoening waarbij de botten zwakker en brozer worden, is een belangrijk gezondheidsprobleem, vooral bij ouderen. De DXA-scan (dual-energy X-ray absorptiometry) is een veelgebruikte methode voor het meten van de botdichtheid. Er bestaan echter enkele misvattingen over dit onderzoek en wat het daadwerkelijk kan vertellen over de gezondheid van de botten.

De DXA-scan is alleen nodig voor ouderen

Hoewel osteoporose inderdaad vaker voorkomt bij ouderen, is het een misvatting dat alleen deze leeftijdsgroep een botdichtheidsmeting nodig heeft. Vrouwen na de menopauze en mannen met risicofactoren, zoals een familiaire geschiedenis van botproblemen, kunnen ook baat hebben bij dit onderzoek. Zelfs jongere mensen met risicofactoren zoals roken, een alcoholgebruik of een allergieën voor bepaalde voedingsmiddelen kunnen risico lopen op osteoporose.

De DXA-scan kan alles vertellen over de sterkte van de botten

De DXA-scan meet de botdichtheid, maar het is belangrijk te begrijpen dat botsterkte niet enkel afhankelijk is van de dichtheid. Andere factoren, zoals de kwaliteit van het botweefsel, de aanwezigheid van pijn of botbeschadigingen, spelen ook een rol. De scan kan dus niet alle risico's op botfracturen voorspellen, zoals het effect van een ongeval of andere fysieke stress op het bot.

Een lage botdichtheid betekent altijd dat osteoporose aanwezig is

Een lage botdichtheid is een indicator voor een verhoogd risico op osteoporose, maar het betekent niet altijd dat iemand daadwerkelijk osteoporose heeft. Sommige mensen met een lagere botdichtheid ontwikkelen nooit fracturen, terwijl anderen zonder duidelijke risicofactoren toch osteoporose kunnen ontwikkelen. Het is belangrijk om de resultaten van een DXA-scan te interpreteren in combinatie met andere diagnostische informatie, zoals medische geschiedenis en risicofactoren.

De DXA-scan is een pijnlijk onderzoek

Een veelvoorkomende misvatting is dat de DXA-scan een pijnlijke procedure is. In werkelijkheid is het een non-invasieve en pijnloze test die slechts een paar minuten duurt. De patiënt ligt stil op een tafel terwijl de scanner met lage dosis röntgenstraling beelden maakt van de botten, meestal van de wervelkolom, heupen en polsen.

Een normale uitslag van de DXA-scan betekent dat er geen risico op fracturen is

Zelfs met een normale uitslag van de DXA-scan kunnen er nog steeds risico’s zijn. Andere medische aandoeningen, zoals ondervoeding, een tekort aan vitaminen of een verstoorde hormoonbalans, kunnen de botgezondheid beïnvloeden, zelfs als de botdichtheid normaal is. Een gezonde levensstijl, met aandacht voor een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van risicofactoren zoals overmatig alcoholgebruik, is essentieel om botgezondheid op lange termijn te behouden.

De DXA-scan is het enige benodigde onderzoek voor osteoporose

De DXA-scan is een nuttig hulpmiddel bij de diagnose van osteoporose, maar het is niet het enige onderzoek dat nodig is. Soms zijn aanvullende onderzoeken nodig om andere aandoeningen uit te sluiten, zoals alvleesklierproblemen of hormonale verstoringen in de hersenen. Ook moet de patiënt mogelijk worden gecontroleerd op psychische stoornissen die de botgezondheid kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld door medicatiegebruik.

Lees verder

• Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten
• Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)