Hyperparathyroïdie: Overactieve bijschildklier
Hyperparathyroïdie, ook bekend als hyperparathyreoïdie of parathyreotoxicose, is een aandoening waarbij de bijschildklieren te veel parathyroïdhormoon (PTH) produceren. Dit gebeurt meestal als gevolg van een tekort aan calcium in het bloed of door een goedaardig gezwel van de bijschildklier. De verhoogde productie van PTH leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid, botproblemen en frequent urineren. Behandeling is niet altijd noodzakelijk, maar kan bestaan uit zelfzorgmaatregelen, medicatie of een operatie.
Epidemiologie
De epidemiologie van hyperparathyroïdie betreft het bestuderen van de frequentie en spreiding van de aandoening binnen verschillende bevolkingsgroepen. De aandoening komt vaak voor, maar de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de specifieke vorm van hyperparathyroïdie.
Prevalentie en incidentie
Hyperparathyroïdie komt wereldwijd voor, met een geschatte prevalentie van ongeveer 1 tot 2% in de algemene bevolking. De incidentie is hoger bij vrouwen en neemt toe met de leeftijd. Er zijn verschillende vormen van de aandoening, waaronder primaire en secundaire hyperparathyroïdie, waarbij de primaire vorm vaker voorkomt bij oudere volwassenen.
Leeftijd en geslacht
De prevalentie van primaire hyperparathyroïdie neemt toe naarmate mensen ouder worden, vooral bij vrouwen na de menopauze. Bij deze groep is de kans op het ontwikkelen van de aandoening groter door hormonale veranderingen die de calcium- en fosfaatbalans beïnvloeden.
Geografische variatie
Er zijn verschillen in de prevalentie van hyperparathyroïdie afhankelijk van de geografische locatie, wat deels te maken heeft met dieetfactoren, zoals de inname van calcium en vitamine D. In sommige gebieden is de prevalentie lager vanwege een beter beheer van vitamine D-tekorten.
Mechanisme
Het mechanisme van hyperparathyroïdie hangt samen met de abnormale werking van de bijschildklieren, die de productie van parathyroïd hormoon (PTH) reguleren. PTH speelt een cruciale rol in het handhaven van de calcium- en fosfaatbalans in het lichaam.
Rol van het parathyroïd hormoon (PTH)
PTH stimuleert de afgifte van calcium uit de botten en verhoogt de calciumabsorptie in de nieren en darmen. In normale omstandigheden wordt PTH afgescheiden in reactie op lage calciumspiegels in het bloed. Bij hyperparathyroïdie wordt PTH te veel geproduceerd, wat leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie).
Primaire hyperparathyroïdie
Bij primaire hyperparathyroïdie is er sprake van een autonome productie van PTH door een of meer van de bijschildklieren, vaak als gevolg van een goedaardige tumor (adenoom). Dit leidt tot chronische verhogingen van de calciumspiegels.
Secundaire hyperparathyroïdie
Secundaire hyperparathyroïdie is meestal het gevolg van een langdurige, lage calciumspiegel, vaak door nierfalen of vitamine D-tekort. In dit geval proberen de bijschildklieren de calciumspiegels te verhogen, maar de onderliggende oorzaak moet eerst worden aangepakt.
Oorzaken van hyperparathyroïdie
In de hals bevinden zich vier kleine bijschildklieren, die verantwoordelijk zijn voor het reguleren van calcium, fosfor en vitamine D in het lichaam door middel van de productie van parathyroïdhormoon (PTH).
Oorzaken binnen de Bijschildklieren
Een veelvoorkomende oorzaak van hyperparathyroïdie is een klein goedaardig gezwel, ook wel adenoom genoemd, in één van de bijschildklieren. Wanneer een of meerdere bijschildklieren vergroot zijn, kan dit eveneens leiden tot een overproductie van PTH. In zeldzame gevallen kan hyperparathyroïdie ontstaan door bijschildklierkanker.
Oorzaken buiten de Schildklieren
Bepaalde medische aandoeningen kunnen leiden tot een laag calciumgehalte in het bloed (
hypocalciëmie) of een verhoogd fosfaatniveau (
hyperfosfatemie), wat kan resulteren in hyperparathyroïdie. Dit kan het gevolg zijn van:
Risicofactoren voor hyperparathyroïdie
Hyperparathyroïdie komt vaker voor bij mensen boven de zestig jaar, maar kan ook jongvolwassenen treffen. De aandoening is zeer zeldzaam bij kinderen. Vrouwen hebben een hogere kans op hyperparathyroïdie dan mannen. Daarnaast verhoogt
radiotherapie aan het hoofd- en nekgebied het risico op deze aandoening.
Genetische predispositie
Er zijn genetische factoren die het risico op het ontwikkelen van hyperparathyroïdie verhogen. Bijvoorbeeld, bij patiënten met familiaire gevallen van de aandoening of bij syndromen zoals het multiple endocriene neoplasma (MEN) type 1 of 2, komt hyperparathyroïdie vaker voor.
Leeftijd en geslacht
Vrouwen hebben een verhoogd risico op primaire hyperparathyroïdie, vooral na de menopauze, wanneer de productie van oestrogeen afneemt. De aandoening komt vaker voor bij ouderen, vooral boven de 60 jaar.
Nierfalen
Secundaire hyperparathyroïdie wordt vaak gezien bij patiënten met chronisch nierfalen. Wanneer de nieren niet goed functioneren, kan de calciumspiegel in het bloed dalen, wat de bijschildklieren stimuleert om PTH te produceren.
Risicogroepen
Er zijn bepaalde groepen patiënten die meer kans hebben om hyperparathyroïdie te ontwikkelen, afhankelijk van hun leeftijd, geslacht, medische geschiedenis en genetische factoren.
Ouderen
Ouderen lopen een groter risico op het ontwikkelen van primaire hyperparathyroïdie, vooral wanneer ze bepaalde risicofactoren zoals een lage vitamine D-inname of nierfunctieproblemen hebben.
Vrouwen na de menopauze
Vrouwen, vooral na de menopauze, vertonen een verhoogd risico op primaire hyperparathyroïdie. Hormonale veranderingen beïnvloeden de calcium- en botdichtheid, wat de werking van de bijschildklieren kan verstoren.
Patiënten met nierziekten
Patiënten met chronische nierziekten of nierfalen hebben een verhoogd risico op secundaire hyperparathyroïdie, omdat de nieren een cruciale rol spelen in de calciumhomeostase.
Vormen van hyperparathyroïdie
Primaire Hyperparathyroïdie
Bij primaire hyperparathyroïdie is er sprake van een overmatige productie van PTH door de bijschildklieren, wat soms zonder symptomen kan verlopen. Het is de derde meest voorkomende
endocriene aandoening, vooral bij postmenopauzale vrouwen.
Secundaire Hyperparathyroïdie
Secundaire hyperparathyroïdie ontstaat als reactie op een laag calciumgehalte, vaak veroorzaakt door aandoeningen aan de nieren, lever of darmen. De bijschildklieren produceren meer PTH om het calciumgehalte in het bloed te verhogen.
Tertiaire Hyperparathyroïdie
Bij tertiaire hyperparathyroïdie is er sprake van een autonome afscheiding van PTH, meestal als gevolg van chronische
nierziekte. Zelfs na behandeling van hypocalciëmie kunnen de bijschildklieren autonoom blijven functioneren, wat leidt tot hypercalciëmie. Deze aandoening kan aanhouden na een niertransplantatie.
Symptomen van verhoogd calcium in het bloed
Hyperparathyroïdie wordt vaak gediagnosticeerd voordat symptomen optreden. De symptomen zijn meestal het gevolg van schade aan organen door een hoog calciumniveau in het bloed (
hypercalciëmie) of verlies van calcium uit de botten. Symptomen kunnen mild zijn of ernstig variëren en ontwikkelen zich vaak geleidelijk. Mogelijke symptomen zijn:
Alarmsymptomen
Hyperparathyroïdie kan verschillende alarmsymptomen veroorzaken, die variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en het type hyperparathyroïdie.
Hypercalciëmie symptomen
Een verhoogd calciumgehalte in het bloed kan leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, zwakte, botpijn, nierstenen, en gastro-intestinale klachten zoals misselijkheid en constipatie.
Botafwijkingen
Chronische hyperparathyroïdie kan leiden tot osteoporose of botverlies, wat kan resulteren in botbreuken of ernstige botpijn. Dit komt vaak voor bij patiënten met langdurige verhoogde PTH-spiegels.
Renale complicaties
Patiënten met hyperparathyroïdie kunnen nierstenen ontwikkelen door de verhoogde calciumafgifte in de urine. In ernstige gevallen kan dit leiden tot nierinsufficiëntie.
Diagnose en onderzoeken
De diagnose hyperparathyroïdie wordt gesteld door middel van
bloedonderzoek en
urineonderzoek. Dit helpt bij het identificeren van overactieve bijschildklieren. Verder kunnen
röntgenfoto's van de botten en een
botdichtheidsmeting nuttig zijn om botverlies,
breuken of
osteomalacie op te sporen. Radiografisch onderzoek, zoals
echografie of een
CT-scan van de nieren of urinewegen, kan helpen bij het identificeren van verstoppingen of kalkafzettingen.
Behandeling
De behandeling van hyperparathyroïdie hangt af van de ernst en de oorzaak van de aandoening. Bij een mild verhoogd calciumgehalte zonder symptomen kan medische behandeling vaak worden vermeden, hoewel opvolging noodzakelijk blijft. Mogelijke behandelingen zijn:
- Chirurgische verwijdering van de overactieve bijschildklieren (meestal voor patiënten jonger dan vijftig jaar of bij een zeer hoog calciumgehalte)
- Verhoogde vloeistofinname om de vorming van nierstenen te voorkomen
- Toediening van oestrogeen voor vrouwen in de menopauze
- Verhoging van fysieke activiteit
- Vermijden van het gebruik van Thiazidediuretica, een type plaspil
Indien hyperparathyroïdie het gevolg is van een tekort aan vitamine D, worden vitamine D-supplementen voorgeschreven.
Als hyperparathyroïdie voortkomt uit nierfalen, kan de behandeling bestaan uit extra calcium (
calciumsupplementen), vitamine D, het vermijden van fosfaat in de voeding, gebruik van het geneesmiddel cinacalcet (Sensipar), nierdialyse, niertransplantatie of bijschildklierchirurgie bij een extreem hoge productie van bijschildklierhormonen.
Prognose
De prognose voor patiënten met hyperparathyroïdie hangt sterk af van het type aandoening, de snelheid van diagnose en het gebruik van behandelingsopties.
Primaire hyperparathyroïdie
Wanneer goed gediagnosticeerd en behandeld, is de prognose voor primaire hyperparathyroïdie meestal goed. Chirurgische verwijdering van de aangedane bijschildklier(en) leidt vaak tot een significante verbetering van de symptomen en normalisering van de calciumspiegels.
Secundaire hyperparathyroïdie
De prognose voor secundaire hyperparathyroïdie is afhankelijk van de behandeling van de onderliggende aandoening, zoals nierziekte of vitamine D-tekort. Het verbeteren van de nierfunctie of het aanvullen van vitamine D kan de PTH-niveaus helpen stabiliseren.
Langdurige gevolgen
Als hyperparathyroïdie onbehandeld blijft, kunnen er langdurige complicaties optreden, zoals nierfalen, botafwijkingen en cardiovasculaire problemen. Daarom is tijdige interventie cruciaal.
Complicaties
Langdurige onbehandelde hyperparathyroïdie kan leiden tot ernstige complicaties, zoals:
Na bijschildklierchirurgie kunnen er complicaties optreden zoals
hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklieren) en beschadiging van zenuwen die de stembanden aansteken. Bij primaire hyperparathyroïdie kan ook
hypermagnesiëmie optreden, waarbij het magnesiumgehalte in het bloed verhoogd is.
Preventie
Preventie van hyperparathyroïdie richt zich voornamelijk op het minimaliseren van risicofactoren en het tijdig behandelen van onderliggende aandoeningen die bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte.
Vitaminen en voeding
Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamine D en calcium is essentieel voor het voorkomen van secundaire hyperparathyroïdie, vooral bij ouderen en mensen met een verhoogd risico op vitamine D-tekort.
Nierfunctie monitoren
Voor patiënten met chronische nierziekten is het belangrijk om de nierfunctie regelmatig te controleren om secundaire hyperparathyroïdie te voorkomen. Dit kan door medicatie of dieetmaatregelen, zoals het aanvullen van vitamine D.
Behandeling van risicofactoren
Patiënten die risico lopen op hyperparathyroïdie door genetische of hormonale factoren, zoals bij vrouwen na de menopauze, kunnen baat hebben bij medische opvolging en vroegtijdige behandelingsstrategieën.
Praktische tips voor het leven met / omgaan met hyperparathyroïdie
Zorg voor voldoende calcium en vitamine D
Calcium en vitamine D spelen een cruciale rol in de botgezondheid. Bij hyperparathyroïdie kan het calcium in het bloed verhoogd zijn, wat gevolgen heeft voor je botten. Het is belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te volgen en je calcium- en vitamine D-inname te monitoren, in overleg met je arts. Overleg met een diëtist om te zorgen voor de juiste balans.
Pas je fysieke activiteit aan
Beperk activiteiten die een hoog risico op fracturen of botstress met zich meebrengen. Kies in plaats daarvan voor matige fysieke activiteit zoals wandelen of fietsen om je botten gezond te houden. Bespreek met je arts welke vormen van oefening het meest geschikt zijn voor jouw situatie, zodat je veilig blijft bewegen en je botdichtheid behouden blijft.
Controleer je nierfunctie
Hyperparathyroïdie kan invloed hebben op je nierfunctie. Regelmatige controles van je nierfunctie zijn belangrijk om complicaties te voorkomen. Bespreek met je arts wanneer het nodig is om de nierfunctie te controleren en hoe je eventuele problemen vroegtijdig kunt opsporen.
Volg controleafspraken op
Bij hyperparathyroïdie is het belangrijk om regelmatig op controle te gaan bij je arts. Tijdens deze afspraken kan je arts de voortgang van je aandoening monitoren en eventuele veranderingen in je calciumspiegels en nierfunctie bespreken. Zorg ervoor dat je controleafspraken op tijd inplant en bijhoudt.
Let op symptomen van botbreuken
Als je merkt dat je vaker botbreuken oploopt of als je pijn hebt in je botten of gewrichten, is het belangrijk om dit met je arts te bespreken. Deze symptomen kunnen duiden op zwakkere botten, wat een risico is bij hyperparathyroïdie. Vroege detectie kan helpen om verdere complicaties te voorkomen.
Beperk het gebruik van bepaalde medicijnen
Sommige medicijnen kunnen de calciumspiegels in je bloed beïnvloeden en je aandoening verergeren. Bespreek met je arts welke medicijnen je veilig kunt gebruiken en welke mogelijk beter vermeden kunnen worden. Zorg ervoor dat je altijd een volledig overzicht hebt van de medicijnen die je gebruikt.
Pas je voeding aan voor optimale botgezondheid
Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende calciumrijke producten zoals zuivel, groene bladgroenten en verrijkte voedingsmiddelen kan helpen om je botten sterk te houden. Vermijd te veel zout, cafeïne en alcohol, omdat deze stoffen de calciumafbraak kunnen versnellen. Bespreek je voedingspatroon met een diëtist om een plan op maat te maken.
Zoek psychologische ondersteuning
Leven met hyperparathyroïdie kan mentaal belastend zijn, vooral als je te maken hebt met angst over botbreuken of medische complicaties. Psychotherapie of praatgroepen kunnen nuttig zijn om met de psychologische impact van de aandoening om te gaan. Bespreek met je arts de mogelijkheid van therapie om je mentaal welzijn te ondersteunen.
Speciale aandachtspunten voor hyperparathyroïdie
Let op nierstenen
Door de verhoogde calciumspiegels kunnen nierstenen ontstaan. Het is belangrijk om voldoende water te drinken om nierstenen te voorkomen en regelmatig je nierfunctie te laten controleren. Raadpleeg je arts als je symptomen zoals pijn in je zij of bloed in de urine ervaart.
Beheer je gewicht
Een gezond gewicht helpt om je botten te beschermen en het risico op fracturen te verminderen. Overleg met een diëtist over een geschikt voedings- en beweegplan om je gewicht onder controle te houden. Gewichtsverlies kan soms helpen om de belasting op je gewrichten en botten te verminderen.
Overweeg een operatie bij ernstige gevallen
In sommige gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn om de onderliggende oorzaak van hyperparathyroïdie te behandelen. Dit kan bijvoorbeeld het verwijderen van een overactieve bijschildklier zijn. Bespreek met je arts de voordelen en risico's van een operatie als je symptomen ernstig zijn.
Beperk het gebruik van fosforhoudende dranken
Fosfor kan de calciumopname in je botten belemmeren. Het is verstandig om dranken met veel fosfor, zoals cola, te beperken in je voedingspatroon. Bespreek met je arts of diëtist hoe je het beste je voeding kunt aanpassen om je calcium- en fosforbalans in evenwicht te houden.
Overweeg vitamine K voor botgezondheid
Vitamine K speelt een rol bij het versterken van botten en het verminderen van het risico op breuken. Bespreek met je arts of vitamine K-supplementen nuttig kunnen zijn in je geval en of je voeding hieraan aangepast moet worden.
Misvattingen rond hyperparathyroïdie
Hyperparathyroïdie is een aandoening waarbij de bijschildklieren te veel parathyroïd hormoon (PTH) produceren, wat invloed heeft op de calcium- en fosfaatbalans in het lichaam. Dit kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen. Helaas zijn er veel misvattingen over deze aandoening, wat kan leiden tot een onjuiste behandeling of vertraging van de diagnose. Het is belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over de werkelijkheid van hyperparathyroïdie om zo de juiste zorg te krijgen.
Hyperparathyroïdie komt alleen voor bij ouderen
Hyperparathyroïdie is inderdaad vaker aanwezig bij ouderen, maar het is geen aandoening die exclusief voorkomt bij deze leeftijdsgroep. De aandoening kan ook optreden bij jongere mensen, vooral als er sprake is van genetische aandoeningen of andere onderliggende gezondheidsproblemen. Een veel voorkomende oorzaak is een goedaardige tumor van de bijschildklier, maar er zijn ook gevallen waarin de aandoening geen duidelijke oorzaak heeft. Het is belangrijk te weten dat ook jongere patiënten symptomen kunnen ervaren, zoals een verhoogde kans op botfracturen, zwakte of vermoeidheid. Dit kan gerelateerd zijn aan een verstoorde calciumhuishouding, wat kan leiden tot verhoogde niveaus van
zweten of veranderingen in de
bloeddruk.
Hyperparathyroïdie veroorzaakt altijd merkbare symptomen
Hoewel de aandoening vaak gepaard gaat met verhoogde calciumspiegels, zijn de symptomen niet altijd duidelijk of specifiek. Veel patiënten ervaren geen symptomen in de vroege stadia, waardoor de aandoening soms onopgemerkt blijft. Wanneer symptomen zich voordoen, kunnen deze variëren van vermoeidheid, botpijn, nierstenen, tot in sommige gevallen
pijn in de gewrichten. Ook kan er sprake zijn van misselijkheid, en in ernstigere gevallen kunnen mensen last krijgen van nierfalen. Dit maakt het belangrijk om de aandoening op te sporen met behulp van bloed- en urineonderzoeken zoals
bloedonderzoeken, omdat symptomen niet altijd voldoende zijn om een diagnose te stellen.
Hyperparathyroïdie is altijd te wijten aan een tumor
Hoewel een goedaardige tumor van de bijschildklier, oftewel een adenoom, de meest voorkomende oorzaak is van hyperparathyroïdie, is dit niet de enige oorzaak. De aandoening kan ook ontstaan door een vergroting van de bijschildklieren (hyperplasie) of als gevolg van een genetische aandoening zoals het multiple endocriene neoplasie syndroom (MEN). In gevallen van hyperparathyroïdie die verband houden met een tumor, kan een operatie noodzakelijk zijn om de aangedane klier(en) te verwijderen. Het is belangrijk te weten dat niet alle gevallen van hyperparathyroïdie te wijten zijn aan een tumor, en dat de oorzaak door middel van
beeldvormende onderzoeken kan worden vastgesteld.
Hyperparathyroïdie leidt altijd tot hoge calciumspiegels in het bloed
Verhoogde calciumspiegels in het bloed, een aandoening bekend als hypercalciëmie, komen vaak voor bij patiënten met hyperparathyroïdie. Echter, niet alle patiënten met hyperparathyroïdie vertonen abnormale calciumspiegels. Soms kunnen de calciumspiegels normaal lijken, vooral in het vroege stadium van de aandoening. Dit kan leiden tot een vertraging van de diagnose, aangezien de symptomen die wel aanwezig zijn vaak vaag of mild zijn. Er zijn gevallen waarbij een arts aanvullende tests zal moeten uitvoeren, zoals
bloedonderzoeken, om een accurate diagnose te stellen.
Hyperparathyroïdie kan niet worden behandeld
Een andere misvatting is dat hyperparathyroïdie niet behandeld kan worden. In werkelijkheid zijn er verschillende behandelingsopties, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. De meest voorkomende behandeling is een operatie waarbij de aangetaste bijschildklier wordt verwijderd. Daarnaast kunnen medicijnen zoals
medicijnen worden gebruikt om de calciumspiegels in balans te brengen. In gevallen waarbij de aandoening niet ernstig is, kan een arts mogelijk kiezen voor een afwachtend beleid en regelmatig monitoren van de calcium- en fosfaatwaarden in het bloed.
Hyperparathyroïdie leidt altijd tot botproblemen
Hyperparathyroïdie heeft vaak invloed op de botten, omdat de verhoogde niveaus van parathyroïd hormoon de botafbraak bevorderen. Dit kan op de lange termijn leiden tot osteoporose of zelfs botfracturen. Echter, niet alle patiënten met hyperparathyroïdie ervaren ernstige botproblemen. In sommige gevallen worden de effecten op de botten geminimaliseerd door het behandelen van de onderliggende aandoening, bijvoorbeeld door middel van
gastro-enterologie en
spieren versterkende behandelingen.
Een operatie is altijd vereist bij hyperparathyroïdie
Een operatie is inderdaad een van de meest gebruikte behandelingen voor hyperparathyroïdie, vooral wanneer er sprake is van een tumor in de bijschildklier. Echter, in sommige gevallen kunnen artsen ervoor kiezen om de aandoening zonder chirurgie te behandelen. Dit is vaak het geval wanneer de aandoening mild is, of wanneer de patiënt andere medische aandoeningen heeft die een operatie ongeschikt maken. In plaats van chirurgie kunnen medicatie en voedingsaanpassingen zoals een
evenwichtig voedingspatroon worden ingezet om de symptomen te beheersen.
Hyperparathyroïdie heeft geen invloed op andere organen
Langdurige hyperparathyroïdie kan niet alleen de botten beïnvloeden, maar kan ook andere organen beschadigen, zoals de nieren en het hart. Verhoogde calciumspiegels kunnen leiden tot de vorming van nierstenen, nierfalen, en kunnen het risico op hart- en vaatziekten verhogen. Het is essentieel om hyperparathyroïdie tijdig te behandelen om verdere complicaties zoals
hartproblemen te voorkomen.