Hyperparathyroïdie: Overactieve bijschildklier

Hyperparathyroïdie, ook bekend als hyperparathyreoïdie of parathyreotoxicose, is een aandoening waarbij de bijschildklieren te veel parathyroïdhormoon (PTH) produceren. Dit gebeurt meestal als gevolg van een tekort aan calcium in het bloed of door een goedaardig gezwel van de bijschildklier. De verhoogde productie van PTH leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid, botproblemen en frequent urineren. Behandeling is niet altijd noodzakelijk, maar kan bestaan uit zelfzorgmaatregelen, medicatie of een operatie.

• Oorzaken van hyperparathyroïdie
• Risicofactoren voor hyperparathyroïdie
• Vormen van hyperparathyroïdie
• Symptomen van verhoogd calcium in het bloed
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Oorzaken van hyperparathyroïdie

In de hals bevinden zich vier kleine bijschildklieren, die verantwoordelijk zijn voor het reguleren van calcium, fosfor en vitamine D in het lichaam door middel van de productie van parathyroïdhormoon (PTH).

Oorzaken binnen de Bijschildklieren

Een veelvoorkomende oorzaak van hyperparathyroïdie is een klein goedaardig gezwel, ook wel adenoom genoemd, in één van de bijschildklieren. Wanneer een of meerdere bijschildklieren vergroot zijn, kan dit eveneens leiden tot een overproductie van PTH. In zeldzame gevallen kan hyperparathyroïdie ontstaan door bijschildklierkanker.

Oorzaken buiten de Schildklieren

Bepaalde medische aandoeningen kunnen leiden tot een laag calciumgehalte in het bloed (hypocalciëmie) of een verhoogd fosfaatniveau (hyperfosfatemie), wat kan resulteren in hyperparathyroïdie. Dit kan het gevolg zijn van:

• Aandoeningen die het lichaam verhinderen om fosfaat effectief uit te scheiden
• Nierfalen ()
• Onvoldoende calcium in de voeding: Een tekort aan calcium stimuleert de productie van PTH, wat leidt tot verhoogde calciumspiegels in het bloed
• Problemen met het absorberen van voedingsstoffen uit voedsel ([ARTIKEL=190395]malabsorptie)
• Verhoogde calciumuitscheiding in de urine (hypercalciurie)
• Tekort aan vitamine D (), wat vaak voorkomt bij kinderen met een ongevarieerd dieet of ouderen met onvoldoende blootstelling aan [ARTIKEL=190028]zonlicht

Risicofactoren voor hyperparathyroïdie

Hyperparathyroïdie komt vaker voor bij mensen boven de zestig jaar, maar kan ook jongvolwassenen treffen. De aandoening is zeer zeldzaam bij kinderen. Vrouwen hebben een hogere kans op hyperparathyroïdie dan mannen. Daarnaast verhoogt radiotherapie aan het hoofd- en nekgebied het risico op deze aandoening.

Vormen van hyperparathyroïdie

Primaire Hyperparathyroïdie

Bij primaire hyperparathyroïdie is er sprake van een overmatige productie van PTH door de bijschildklieren, wat soms zonder symptomen kan verlopen. Het is de derde meest voorkomende endocriene aandoening, vooral bij postmenopauzale vrouwen.

Secundaire Hyperparathyroïdie

Secundaire hyperparathyroïdie ontstaat als reactie op een laag calciumgehalte, vaak veroorzaakt door aandoeningen aan de nieren, lever of darmen. De bijschildklieren produceren meer PTH om het calciumgehalte in het bloed te verhogen.

Tertiaire Hyperparathyroïdie

Bij tertiaire hyperparathyroïdie is er sprake van een autonome afscheiding van PTH, meestal als gevolg van chronische nierziekte. Zelfs na behandeling van hypocalciëmie kunnen de bijschildklieren autonoom blijven functioneren, wat leidt tot hypercalciëmie. Deze aandoening kan aanhouden na een niertransplantatie.

Symptomen van verhoogd calcium in het bloed

Hyperparathyroïdie wordt vaak gediagnosticeerd voordat symptomen optreden. De symptomen zijn meestal het gevolg van schade aan organen door een hoog calciumniveau in het bloed (hypercalciëmie) of verlies van calcium uit de botten. Symptomen kunnen mild zijn of ernstig variëren en ontwikkelen zich vaak geleidelijk. Mogelijke symptomen zijn:

• Botpijn of gevoeligheid in de botten en gewrichtspijn
• Buikpijn
• Depressie en vergeetachtigheid
• Verhoogde urineproductie (polyurie) en frequent urineren (pollakisurie)
• Verminderde nierfunctie
• Fragiele botten die gemakkelijk breken, vooral in de ledematen en de wervelkolom
• Misselijkheid, braken en verlies van eetlust
• Nierstenen
• Obstipatie
• Vermoeidheid, algemeen ziek gevoel en zwakte

Diagnose en onderzoeken

De diagnose hyperparathyroïdie wordt gesteld door middel van bloedonderzoek en urineonderzoek. Dit helpt bij het identificeren van overactieve bijschildklieren. Verder kunnen röntgenfoto's van de botten en een botdichtheidsmeting nuttig zijn om botverlies, breuken of osteomalacie op te sporen. Radiografisch onderzoek, zoals echografie of een CT-scan van de nieren of urinewegen, kan helpen bij het identificeren van verstoppingen of kalkafzettingen.

Behandeling

De behandeling van hyperparathyroïdie hangt af van de ernst en de oorzaak van de aandoening. Bij een mild verhoogd calciumgehalte zonder symptomen kan medische behandeling vaak worden vermeden, hoewel opvolging noodzakelijk blijft. Mogelijke behandelingen zijn:

• Chirurgische verwijdering van de overactieve bijschildklieren (meestal voor patiënten jonger dan vijftig jaar of bij een zeer hoog calciumgehalte)
• Verhoogde vloeistofinname om de vorming van nierstenen te voorkomen
• Toediening van oestrogeen voor vrouwen in de menopauze
• Verhoging van fysieke activiteit
• Vermijden van het gebruik van Thiazidediuretica, een type plaspil

Indien hyperparathyroïdie het gevolg is van een tekort aan vitamine D, worden vitamine D-supplementen voorgeschreven.

Als hyperparathyroïdie voortkomt uit nierfalen, kan de behandeling bestaan uit extra calcium (calciumsupplementen), vitamine D, het vermijden van fosfaat in de voeding, gebruik van het geneesmiddel cinacalcet (Sensipar), nierdialyse, niertransplantatie of bijschildklierchirurgie bij een extreem hoge productie van bijschildklierhormonen.

Prognose

De vooruitzichten voor patiënten met hyperparathyroïdie variëren afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. In veel gevallen kan de aandoening effectief worden beheerd met de juiste behandeling en opvolging.

Complicaties

Langdurige onbehandelde hyperparathyroïdie kan leiden tot ernstige complicaties, zoals:

• Chronische nierziekte
• Hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten
• Nierstenen
• Zwakkere, vervormde of gebroken botten

Na bijschildklierchirurgie kunnen er complicaties optreden zoals hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklieren) en beschadiging van zenuwen die de stembanden aansteken. Bij primaire hyperparathyroïdie kan ook hypermagnesiëmie optreden, waarbij het magnesiumgehalte in het bloed verhoogd is.

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen helpen om hyperparathyroïdie te voorkomen of de progressie te vertragen:

• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon met voldoende calcium en vitamine D
• Vermijd overmatige inname van calcium via supplementen zonder medisch advies
• Beperk de blootstelling aan risicofactoren zoals overmatige blootstelling aan straling
• Regelmatige medische controles bij bekende risicofactoren zoals nierziekte