Hormoonstelsel onder de loep – de bijschildklieren

De bijschildklieren zijn zeer klein, maar de invloed ervan op het lichaam is enorm. Deze orgaantjes wegen nog geen 2 gram en liggen paarsgewijs aan de achterzijde van de schildklier. Soms zijn ze zelfs in het schildklierweefsel verzonken, alsof ze zich verstoppen terwijl ze toch een hormoon aanmaken dat onmisbaar is. Het parathormoon zorgt er immers voor dat de calciumspiegel in het bloed niet te hoog wordt. Als de bijschildkliertjes niet goed werken, treden er allerlei klachten op. Van tetanie tot botontkalking, slechte eetlust en vermoeidheid.

Inhoud

• Bijschildklieren – zo klein als een erwt
• Kalk (calcium) is onmisbaar
• Parathormoon – de spin in het web
• Functies
• Hyperfunctie van de bijschildklieren (hyperparathyreoïdie)
• Symptomen
• Hypofunctie van de bijschildklieren (hypoparathyreoïdie)
• Symptomen
• PTH-receptoren

Bijschildklieren – zo klein als een erwt

De vier bijschildklieren (glandulae parathyreoïdeae) liggen paarsgewijs aan de achterzijde van de schildklier. Ze doen sterk denken aan erwtjes. Hun bijzondere functie bestaat eruit dat ze de calciumspiegel in het bloed reguleren. Hoewel ze ook in naam zijn naaste buren zijn, staan de bijschildklieren verder in geen enkele relatie tot de schildklier. Het parathormoon stimuleert de opname van kalk uit de darm, de resorptie van botkalk en de fosfaatexcretie via de nieren.

Parathormoon en calcitonine
Als de bijschildklieren niet goed functioneren zal het kalkgehalte in het bloed drastisch stijgen of dalen. Dat heeft allerlei nare gevolgen, zowel bij een hypo- als bij een hyperfunctie. Alles draait daarbij om het hormoon dat de bijschildklieren aanmaken: het parathormoon. Er is echter nog een hormoon dat de calciumspiegel reguleert. Dat is calcitonine, aangemaakt in de schildklier. Het werkt sneller dan het parathormoon dankzij het stimuleren van de uitscheiding van calcium via de nieren.

Kalk (calcium) is onmisbaar

Calcium is een belangrijk mineraal om het lichaam goed te laten functioneren. In de regulering van het calciumgehalte in het bloed spelen de bijschildklieren een cruciale rol. Als deze kliertjes teveel of te weinig parathormoon aanmaken, heeft dat grote gevolgen, zoals een sterk verhoogde kalkresorptie uit de dunne darm en niertubuli, botontkalking en tetanie (spierkrampen). Kalk is onmisbaar voor onder andere:

• Vorming van botweefsel.
• Bloedstollingsproces.
• Celdeling.

Parathormoon – de spin in het web

Het parathormoon, ofwel PTH (parathyreoïdhormoon), regelt in combinatie met vitamine D en calcitonine het calciumgehalte in het bloed. Het functioneren van de bijschildklieren heeft dan ook effect op de botten, de nieren (terugresorptie van calcium) en de darmen (vitamine D). De cellen in de bijschildklieren bevatten receptoren die reageren op veranderingen van de calciumspiegel. De aanmaak van PTH wordt daarop afgestemd. Bij een gebrekkige werking van de bijschildklieren wordt te weinig parathormoon aangemaakt. Dat verhoogt de prikkelbaarheid van de motorische zenuwen, wat tot spierkrampen (tetanie) kan leiden doordat prikkels die onder normale omstandigheden geen invloed hebben opeens wel klachten veroorzaken door gebrek aan calcium.

Functies

Door een te hoge productie van het parathormoon stijgt de calciumspiegel. Dat gaat ten koste van de vorming van botweefsel en leidt tot botontkalking. Het parathormoon heeft nog meer functies zoals:

• Verlaging van de fosfaatspiegel in het bloed.
• Vorming van actief vitamine D in de nieren.

Hyperfunctie van de bijschildklieren (hyperparathyreoïdie)

Bij een hyperfunctie van de bijschildklieren wordt te veel parathormoon aangemaakt. De calciumspiegel in het bloed stijgt dan. Vaak is een adenoom – of juist carcinoom – de boosdoener. Een adenoom is een goedaardig gezwel en veroorzaakt de ziekte van Recklinghausen. Bij deze aandoening treedt botontkalking op, waarbij calcium door de nieren wordt uitgescheiden en met de urine afgevoerd. Adenomen van de bijschildklieren worden in de regel operatief verwijderd, waarna de kalkhuishouding in het lichaam meestal normaliseert.

Symptomen

De klachten van hypercalcemie (te veel kalk in het bloed) zijn onder andere:

• Vermagering (verlies van eetlust).
• Obstipatie.
• Vermoeidheid.
• Dorst.

Hypofunctie van de bijschildklieren (hypoparathyreoïdie)

Bij een geringe functie van de bijschildklieren wordt te weinig PTH aangemaakt en ontstaat hypocalcemie. Soms is een schildklieroperatie de oorzaak, waarbij te veel weefsel van de bijschildklieren is verwijderd. Ook bestraling kan een oorzaak zijn, net als auto-immuniteit. Er ontstaat dan een verhoogde prikkelbaarheid van de (dwarsgestreepte) spieren, ofwel tetanie.

Symptomen

Daarnaast zijn de klachten bij hypocalcemie onder meer:

• Tintelende handen.
• Buikkrampen.

PTH-receptoren

In sommige gevallen werken de bijschildklieren als zodanig goed, maar functioneren de PTH-receptoren gebrekkig. Deze receptoren registreren veranderingen in de calciumspiegel en zetten de bijschildklieren aan tot het produceren van meer of minder parathormoon.

Lees verder

• Hormoonstelsel onder de loep – de hypofyse
• Hormoonstelsel onder de loep – de schildklier
• Hormoonstelsel onder de loep – de bijnieren
• Hormoonstelsel onder de loep – de alvleesklier (pancreas)
• Voorkomen van osteoporose (botontkalking) – tips & adviezen