Hormoonstelsel onder de loep – de schildklier

De schildklier maakt thyroxine aan, een hormoon dat een regulerende invloed heeft op tal van stofwisselingsprocessen. Bovendien is dit vlindervormige orgaan van cruciaal belang voor de groei. Er zijn verschillende onderzoeken beschikbaar voor het bepalen van de schildklierfunctie, zoals bloedonderzoek of een isotopenscan van de schildklier. De belangrijkste algemene aandoeningen van de schildklier zijn hypothyreoïdie en hyperthyreoïdie. De schildklier maakt het hormoon thyroxine aan, onder andere uit jodium dat in groenten en melkproducten zit. Wie gevarieerd eet, hoeft zich geen zorgen te maken over een mogelijk jodiumtekort.

Inhoud

• De vlindervormige schildklier
• Thyroxine en jodium
• Gejodeerd drinkwater
• Voedingsmiddelen
• Isotopenscan van de schildklier
• Hypothyreoïdie (hypofunctie van de schildklier)
• Symptomen
• Struma door jodiumtekort
• Hyperthyreoïdie (hyperfunctie van de schildklier)
• Symptomen
• Ziekte van Graves-Basedow
• Symptomen

De vlindervormige schildklier

De schildklier (glandula thyreoidica) bevindt zich onder het tongbeen en achter de adamsappel. Het orgaan bestaat uit twee kwabben die met een smal gedeelte verbonden zijn, ofwel de istmus. De schildklier weegt ongeveer 30 gram. Onder de microscoop bestaat schildklierweefsel voornamelijk uit blaasjes (follikels), waarvan de wand uit eenlagig epitheel is opgebouwd. De inhoud van die blaasjes wordt colloïd genoemd. Afhankelijk van de schildklierfunctie is er meer of minder colloïd zichtbaar, ofwel de opslagplaats van het schildklierhormoon.

Thyroxine en jodium

De schildklier vormt het hormoon thyroxine (T4) uit tyrosine en jodium. De hypothalamus en de hypofyse coördineren de aanmaak ervan. De hypothalamus staat aan de basis van een reactieketen en scheidt TRH af, een hormoon dat de hypofyse prikkelt om het thyroid-stimulerend hormoon TSH te produceren, dat op zijn beurt de schildklier aanzet tot het aanmaken van thyroxine.

Struma
Voor de productie van dit hormoon is dus jodium nodig. Wie met de voeding te weinig jodium binnenkrijgt, zal na verloop van tijd last kunnen krijgen van bijvoorbeeld struma. Er zijn gebieden waar de bodem weinig jodium bevat, zoals in bepaalde delen van Afrika. Met name in bergachtige regio's.

Gejodeerd drinkwater

Om een jodiumtekort voor te zijn, wordt in sommige landen het drinkwater of het zout gejodeerd. In Nederland zijn die voorzorgsmaatregelen niet nodig. De twijfelende consument kan echter altijd zijn toevlucht nemen tot ‘jozozout’, dat 1 mg jodium per 100 gram zout bevat. Wie gevarieerd eet, hoeft zich echter geen zorgen te maken over een mogelijk jodiumgebrek.

Voedingsmiddelen

Jodium zit van nature in allerlei voedingsmiddelen, waaronder:

• Zeevis.
• Groenten.
• Melk, kaas en andere melkproducten.
• Eieren.

Isotopenscan van de schildklier

De isotopenscan maakt deel uit van de nucleair-geneeskundige diagnostiek, waarbij men radioactief jodium toedient dat net als gewoon jodium door de schildklier wordt opgenomen. Bij meting krijgt de specialist een indruk van de snelheid waarmee de schildklier het jodium opneemt. De scan toont niet alleen waar in het schildklierweefsel jodium wordt opgenomen, ook de mate waarin dat gebeurt.

Hypothyreoïdie (hypofunctie van de schildklier)

Als er te weinig schildklierhormoon wordt aangemaakt, ontstaat hypothyreoïdie en daalt de grondstofwisseling (basaalmetabolisme). Indien de schildklier bij aanleg onvoldoende productief is, zal de lichamelijke en geestelijke groei van het kind geremd zijn. Dit wordt ook wel cretinisme genoemd. Doorgaans komt die aandoening alleen voor in gebieden waar een algemeen jodiumtekort heerst. Doordat moeders eronder lijden, zullen de kinderen er ook schade van ondervinden. Bij hen zal de schildklier te weinig thyroxine aanmaken. Myxoedeem komt op volwassen leeftijd voor, waarbij er sprake lijkt van de vorming van oedeem. In feite betreft het een slijmige (myx) degeneratie van de huid.

Symptomen

De klachten zijn onder andere:

• Apathie.
• Kouwelijkheid en een droge huid.
• Langzame pols.
• Pafferigheid.
• Bij laboratoriumonderzoek is het basaalmetabolisme verlaagd.
• Spier- en gewrichtspijn/slapte.
• Bloedarmoede (anemie).

Myxoedeem
Deze aandoening wordt behandeld met medicijnen waarin het schildklierhormoon is verwerkt. De behandeling (dosering) gebeurt onder geleide van laboratoriumonderzoek en het meten van de grondstofwisseling.

Struma door jodiumtekort

Jodiumdeficiënt struma ontstaat bij een tekort aan jodium. Het wordt ook wel krop genoemd. In streken waar het veel voorkomt is struma endemisch. Doordat de schildklier als gevolg van jodiumgebrek onvoldoende thyroxine kan produceren, terwijl de aanmaak ervan voortdurend gestimuleerd of aangejaagd wordt door het thyreotroop hormoon van de hypofyse, zal de schildklier groeien in een poging toch aan de vraag te voldoen. Ook kan het bindweefsel sterk zijn uitgegroeid, wat ten koste gaat van het klierweefsel. Jodiumdeficiënt struma is makkelijk te voorkomen met bijvoorbeeld jodiumhoudend keukenzout.

Hyperthyreoïdie (hyperfunctie van de schildklier)

Er zijn allerlei oorzaken van een versterkte schildklierfunctie. In 1835 werd de toegenomen werking van de schildklier voor het eerst beschreven door Graves, en enkele jaren later door de Duitser Basedow. Bij deze aandoening (ziekte van Basedow of Graves-Basedow) treedt hyperthyreoïdie op. De schildklier is vergroot, hoewel dat in dit geval komt door woekering van epitheelcellen.

Symptomen

De typische verschijnselen en klachten van iemand met een versterkte schildklierfunctie zijn talrijk. Een greep hieruit:

• Gejaagdheid/nervositeit/rusteloosheid.
• Verhoogd basaalmetabolisme.
• Sterke vermagering, ondanks dat de patiënt veel eet.
• Snelle pols.
• Karakteristiek bij Basedow-patiënten zijn bovendien de uitpuilende ogen (exopthalmus).
• Trillende handen (tremoren).
• Hartkloppingen.
• Haaruitval.

Ziekte van Graves-Basedow

Oorzaken van een versnelde schildklierwerking zijn onder andere een schildklierontsteking, aandoeningen van de hypofyse en congenitale hyperthyreoïdie, waarbij het schildklierhormoon bij de geboorte al verhoogd is. De ziekte van Graves-Basedow is een auto-immuunziekte, waarbij antistoffen het op de schildklier voorzien hebben, waardoor de productie van thyroxine toeneemt. Naast hyperthyreoïdie ontstaan er ook oog- en huidklachten. De aandoening kent erfelijke factoren.

Symptomen

De verschijnselen zijn onder andere:

• Gewichtsverlies.
• Overmatig transpireren.
• Snelle polsfrequentie.
• Uitpuilende ogen.

Lees verder

• Hormoonstelsel onder de loep – de hypofyse
• Hormoonstelsel onder de loep – de bijschildklieren
• Hormoonstelsel onder de loep – de bijnieren
• Hormoonstelsel onder de loep – de alvleesklier (pancreas)
• Stoornissen in de metabole verwerking van voedingsstoffen