Polsslag (pols) onder de loep – frequentie

De polsslag is een belangrijke medische informatiebron. Aan de techniek van het pols voelen, en het op de juiste wijze interpreteren van de hartpuls in de spaakbeenslagader, wordt in de verpleging en verzorging terecht veel aandacht besteed. In klinische situaties zijn de verpleegkundigen immers 'de handen aan het bed' en dus degenen die de meeste ervaring opbouwen in het interpreteren van de polsslag. Aan de polsgolf valt veel waar te nemen, zoals de frequentie, de regelmaat en zelfs de toestand van de vaatwand. Allerlei ziekten, met name hartkwalen, maken zich vaak in eerste instantie kenbaar door een polsslag die niet is zoals die normaliter hoort te zijn.

Inhoud

• Polsslag (pols) – wat is dat precies?
• Kwaliteit van de polsslag
• Eigenschappen van de polsgolf of polsslag
• Frequentie van de polsslag
• Snelle pols (tachycardie)
• Oorzaken
• Atriumfibrilleren en boezemflutter
• Langzame pols (bradycardie)
• Oorzaken
• AV-blok

Polsslag (pols) – wat is dat precies?

Wanneer de hartkamers (ventrikels) contraheren, wordt het bloed met kracht door de slagaders gestuwd. De linkerventrikel perst het bloed door de aorta, terwijl de longslagader het bloed van de rechter hartkamer te verwerken krijgt. Daardoor rekken de slagaders uit tot in de haarvaten, wat men bloeddruk noemt. Op allerlei plaatsen in het lichaam kan men die polsgolf – of polsslag – voelen bij de slagader die daar loopt. Zoals in de lies (arteria femoralis) en in de hals (arteria carotis).

Pols voelen
De beste plaats om de hartpuls te voelen – en op de juiste wijze te interpreteren – is bij de pols. Men neemt dan de uitzetting van de spaakbeenslagader (arteria radialis) waar. Op de bovengenoemde plaatsen bevinden de slagaders zich dicht onder de huid en boven een bot of harde weefsellaag. Juist daar zijn deze slagaders dus goed voelbaar.

Kwaliteit van de polsslag

Het voelen van de polsgolf is dus niets anders dan het waarnemen van de slagaderpulsen nadat de linkerhartkamer gecontraheerd heeft en het bloed via de aorta door het slagaderlijk systeem stuwt. In feite voelt men de bloeddruk van elke polsgolf. Bij de pols is dat de druk in de spaakbeenslagader (arteria radialis). Deze arterie ligt het gunstigst wat betreft de voelbaarheid van de hartpuls, is bovendien het makkelijkst bereikbaar en in klinische situaties ook het meest acceptabel.

Pols opnemen
De pols voelen is bijna als iemand een hand geven. De polsslag geeft informatie over zowel het hart als over hart- en vaatziekten en biedt – in de ruimste zin van het woord – gegevens over de algemene lichamelijke en psychische toestand van een patiënt.

Eigenschappen van de polsgolf of polsslag

Dankzij het voelen van de pols krijgen de verpleegkundigen en artsen inzicht in de wijze waarop en de mate waarin het bloed na elke hartcontractie door het slagaderlijk systeem wordt gepompt. Dat biedt zeer veel medische informatie waarmee de arts of specialist zich een oordeel kan vormen over een ziekteverloop. De zes eigenschappen van de polsslag zijn:

1. Frequentie. Het aantal polsslagen per minuut.
2. Regelmaat. De tijd die verloopt tussen elke polsslag.
3. Gelijkmatigheid. Elke polsslag dient even krachtig te zijn.
4. Heftigheid of vulling. De kracht waarmee de slagader tegen de vinger bonst.
5. Vaatspanning. Hoe meer kracht men moet uitoefenen om de slagader dicht te drukken, hoe krachtiger de polsgolf (of hoe weker de polsslag).
6. Toestand van de vaatwand. Bij arteriosclerose wordt de vaatwand stugger. En dat is voelbaar en vaak ook zichtbaar.

Frequentie van de polsslag

De frequentie van de pols is de snelheid waarmee het hart klopt. Bij een volwassene betreft het 70 tot 80 slagen per minuut, bij bejaarden is de pols iets lager en bij kinderen wat hoger. Deze waarden kunnen individueel zeer verschillend zijn. Een sporter zal bijvoorbeeld een relatief lage pols hebben. Bij een vierjarige klopt het hart ongeveer 100 slagen per minuut; de hartfrequentie wordt trager met het toenemen van de leeftijd. Verder geldt in het algemeen: hoe groter het postuur, hoe lager de hartfrequentie.

Veel factoren
De snelheid van de polsslag – of de voor het individu normale waarde – is kortom afhankelijk van veel factoren. Ook bij een ziekte met een koortsverloop is de frequentie hoger. Net als bij emoties en lichamelijke inspanning... en zelfs na een maaltijd. Een langzame pols wordt bradycardie en een snelle pols tachycardie genoemd.

Snelle pols (tachycardie)

Een hoge polsfrequentie, of tachycardie, is meestal het gevolg van het feit dat de weefsels meer bloed (zuurstof) nodig hebben om aan een snellere stofwisseling te voldoen. Ook in veel andere gevallen wordt het hart opgejaagd.

Oorzaken

Voorbeelden van oorzaken van een snellere polsfrequentie zijn onder andere:

• Koorts.
• Ontstekingen.
• Tumoren (snelle groei).
• Hartafwijkingen, zoals decompensatio cordis en een hartspierontsteking (myocarditis).
• Bepaalde hartritmestoornissen, maar niet bij bijvoorbeeld een AV-blok (hartblok).
• Snelle schildklierwerking (hyperthyreoïdie).
• Bloedarmoede (anemie).
• Ernstige bloedingen.

Atriumfibrilleren en boezemflutter

Afgezien van ritmestoornissen geldt bij hartafwijkingen dat een snelle kamercontractie relatief meer bloedvolume naar de weefsels waarborgt. Het is dus eveneens een aanpassingsmechanisme van een (decompenserend) hart dat dus niet goed functioneert. Bij bloedarmoede (anemie) geldt hetzelfde mechanisme, omdat bij deze aandoening de weefsels bij een normale hartfrequentie relatief minder zuurstof krijgen. Als compensatie zal het hart sneller gaan kloppen om het tekort aan te vullen.

Hogere hartfrequentie
Gelet op het voorgaande zou men kunnen stellen dat alleen bij ritmestoornissen een snellere polsfrequentie onnodig is voor het goed functioneren van de stofwisseling. Hoewel dat niet helemaal waar is, omdat bij ernstig atriumfibrilleren en boezemflutter de output van de boezems en de kamers lager is. Het bovenstaande rijtje is uiteraard niet compleet. Het geeft alleen een indruk van de verschillende en ingewikkelde oorzaken van een snelle pols en wat de fysiologische redenen zijn van een hogere hartfrequentie (snellere pols). Het biedt met andere woorden enig inzicht in die mechanismen.

Langzame pols (bradycardie)

In de meeste gevallen is er een rechtstreeks verband tussen de polsfrequentie en koorts. Hoe hoger de lichaamstemperatuur, hoe sneller de pols. Toch is dat niet altijd waar. Bijvoorbeeld bij virusziekten en tyfus is de polsfrequentie vaak lager dan de lichaamstemperatuur doet vermoeden. Men noemt dat een relatieve bradycardie.

Oorzaken

Een langzame pols komt onder andere voor bij:

• Virusziekten, geelzucht en bepaalde infectieziekten, zoals tyfus (relatieve bradycardie).
• Hersenziekten, zoals tumoren, bloedingen, zoals een subarachnoïdale bloeding (SAB). Dit wordt ook wel ‘drukpols’ genoemd.
• Bepaalde medicijnen, zoals digitalispreparaten en bètablokkers.
• Langzame schildklierwerking (hypothyreoïdie).
• Ernstige onderkoeling.

AV-blok

Bij een AV-blok – eveneens een elektrisch geleidingsprobleem in het hart, ofwel ritmestoornis – kan de hartfrequentie zeer laag zijn, tot wel 20 of 30 slagen per minuut. Bij hersenaandoeningen (verhoogde schedeldruk) is de polsfrequentie eveneens lager, en verder bij alle aandoeningen waarbij de nervus vagus geprikkeld wordt.

Slaap
Ook tijdens de slaap zal de pols normaliter trager zijn. In een notendop kan men stellen dat in de medische diagnostiek de polsfrequentie een zeer serieus te nemen vingerwijzing is, maar wel van talrijke normale fysiologische factoren afhankelijk is. Factoren zoals emoties, postuur en geslacht.

Lees verder

• Polsslag (pols) onder de loep – regelmaat
• Polsslag (pols) onder de loep – gelijkmatigheid
• Polsslag (pols) onder de loep – vaatspanning
• Pols opnemen – werkwijze
• Hartritmestoornissen – tachycardie (snelle hartslag)