De ingenieuze werking van het hart

Het hart bestaat uit twee holle spieren, gescheiden door een bindweefselring die zich tussen de boezems (atria) en de kamers (ventrikels) bevindt. Dit orgaan is de motor van de bloedsomloop en – volgens velen – de zetel van de emoties. Het hart, zo groot als een vuist, bestaat bovendien uit onwillekeurige spieren. Men heeft er met andere woorden geen zeggenschap over: prozaïsch gezegd leidt het hart min of meer een eigen leven. De elektrische geleiding, uitmondend in de hartslag, wordt gecoördineerd door de sinusknoop en atrioventriculaire knoop.

Inhoud

• Boezems (atria) en kamers (ventrikels)
• Kransslagaderen en bloeddruk
• Systolische fase
• Diastolische fase
• Slagaders
• Elektrische geleiding van het hart
• Aandoeningen van het hart
• Atrium- en ventrikelseptumdefect
• Klepgebreken
• Hartritmestoornissen

Boezems (atria) en kamers (ventrikels)

Het hart bestaat uit vier compartimenten: twee boezems of atria en twee kamers (ventrikels), waarbij de linkerhelft de grote bloedsomloop verzorgt en de rechterhelft de kleine bloedsomloop. In de boezems monden de aders uit en uit de kamers ontspringen de slagaders. Het spreekt vanzelf dat de hartspier van de kamers dikker is dan die van de boezems, die het bloed alleen maar naar de kamers hoeven te pompen.

Hartwand
Van binnen naar buiten bestaat de hartwand uit:

• endocard, ofwel een laag endotheelcellen met een bindweefsellaag aan de binnenzijde van het hart;
• myocard, ofwel het spierweefsel. Deze laag is het dikst;
• epicard, een dun en zeer elastisch weivlies om het hart heen.

Epicard en pericard
Het epicard vormt samen met het pericard – het buitenste vlies – het hartzakje. Tussen de weivliezen bevindt zich vocht, dat ervoor zorgt dat er nauwelijks wrijving ontstaat.

Kransslagaderen en bloeddruk

De kransslagaderen voorzien de hartspier van zuurstof en voedingsstoffen. Ze omringen het hart en ontspringen uit de aorta. Het hart en de bloedvaten vormen een gesloten systeem waarin de bloedsomloop plaatsvindt. Het hart is feitelijk een pomp, de motor van de bloedsomloop. Mede dankzij die pompwerking staat het bloed onder een zekere druk, die in de slagaderen vanuit het hart het hoogst is en in de aderen, dicht bij het hart, het laagst. Bij de werking van de bloeddruk onderscheidt men twee fasen:

Systolische fase

De kamer trekt samen (systole), waarbij de zeer elastische slagader wijder wordt. De boezem zet uit en zuigt als gevolg daarvan bloed aan. Op dat moment gaat de klep tussen boezem en kamer dicht. De klep tussen de kamer en de slagader staat open.

Diastolische fase

In dit stadium verwijdt de kamer zich en zuigt dus bloed aan van de boezem, waarbij de klep tussen atrium (boezem) en ventrikel (kamer) openstaat en de klep tussen de kamer en de slagader dichtgaat. Met een stethoscoop zijn deze fasen duidelijk te horen (harttonen).

Slagaders

Dankzij de pompwerking van het hart ontstaat er druk in de slagaders. Dit is de bloeddruk, die vlak bij het hart, dicht bij de linkerkamer, het hoogst is. De bloeddruk stijgt tijdens het klimmen van de jaren, onder andere doordat de vaten stugger worden.

Elektrische geleiding van het hart

Het hart heeft een zekere autonomie wat betreft de elektrische impulsgeleiding, die ervoor zorgt dat de hartspieren contraheren. Deze impulsen ontstaan in het hart zelf. Elke hartspiervezel kan ze produceren. Twee ‘zenuwknopen’ zorgen er echter voor dat de impulsen tot hartcontracties leiden. De twee zenuwknopen zijn:

Sinusknoop
Deze zenuwknoop bevindt zich in de wand van de rechterboezem, bij de holle aders, en wordt ook wel ‘gangmaker’ genoemd. De impulsen die de sinusknoop normaliter 60 tot 80 keer per minuut uitzendt, verspreiden zich over de boezems en doet ze samentrekken.

AV-knoop (atrioventriculaire knoop)
Deze zenuwknoop, de atrio-ventriculaire knoop, bevindt zich tussen de boezems en de kamers. De AV-knoop geleidt de impulsen van de sinusknoop via de bundel van His naar de kamers, als een soort waaier. De kamers contraheren vervolgens. Dankzij dit harmonieuze samenspel tussen de sinusknoop en de AV-knoop doet het hart precies wat het moet doen en wordt de bloedsomloop in stand gehouden. De ionenverschuivingen van de potentiaalverschillen zijn meetbaar met een ecg (elektrocardiogram of hartfilmpje).

Aandoeningen van het hart

De aandoeningen variëren van klepgebreken tot geleidingsstoornissen. Enkele veelvoorkomende hartaandoeningen zijn:

Atrium- en ventrikelseptumdefect

Bij deze aandoening bevindt zich een opening tussen de scheidingswand van de kamers of boezems. Bij drukverschillen lekt dan bloed weg, waardoor het hart niet optimaal kan functioneren. Ook een aortastenose en een pulmonaalstenose komen regelmatig voor. Het betreft een vernauwing van respectievelijk de aorta of de longslagader.

Klepgebreken

Ze ontstaat onder andere door acuut gewrichtsreuma. Beschadiging van een van de hartkleppen leidt tot klepinsufficiëntie, waarbij bloed terugstroomt naar de boezems. Op de langere termijn volgt stuwing in de bloedsomloop, ofwel decompensatio cordis (hartfalen).

Hartritmestoornissen

Ook het elektrische geleidingssysteem van het hart zit ingenieus in elkaar. Bij beschadiging ervan, ongeacht de oorzaak, ontstaan er anomalieën in de voortgeleiding van de impulsen, zoals extrasystolen, boezemfibrilleren, boezemflutter of een AV-blok. Indien de sinusknoop het geleidingsprobleem veroorzaakt, brengt een pacemaker vaak soelaas.

Lees verder

• Het principe van de bloedsomloop (hart en vaatstelsel)
• De harttonen beluisteren en interpreteren
• Elektrocardiogram (hartfilmpje) – de ecg-toppen
• De slinkse wegen van decompensatio cordis (hartfalen)
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het hart