Boezemfibrilleren en boezemflutter

Boezemflutter wordt ook wel boezemfladderen genoemd. Deze hartritmestoornis is nauw verwant aan boezemfibrilleren (atriumfibrilleren) en moet eveneens zo snel mogelijk behandeld worden. De complicaties van deze hartaandoeningen kunnen immers problematisch zijn. Boezemfibrilleren staat in het teken van atriale chaos, bij boezemflutter is er sprake van een zekere ordening in de samentrekkingen van de voorkamers (atria) van het hart. Dat lijkt minder ernstig, maar is het zeker niet. De diagnose wordt gesteld met tal van onderzoeken, waaronder een holteronderzoek en een inspanningstest.

Inhoud

• Boezemfibrilleren – een ouderdomsziekte?
• Chaotisch hart
• Boezemfibrilleren en hartklachten
• Symptomen
• De oorzaken kunnen ernstig zijn
• Aandoeningen
• Complicaties van boezemfibrilleren
• Behandeling van boezemfibrilleren
• Wat is boezemflutter (boezemfladderen)?
• Boezemflutter en AV-blok
• Symptomen
• Oorzaken, complicaties en behandeling van boezemflutter
• Supraventriculaire ritmestoornissen

Boezemfibrilleren – een ouderdomsziekte?

Het hart bestaat uit twee boezems (atria of voorkamers) en twee kamers (ventrikels). Door een perfect gecoördineerde samenwerking van de twee harthelften wordt het bloed via de boezems naar de hartkamers gestuwd. De kamers pompen het bloed door het lichaam. Aldus ontstaat de kleine en grote bloedsomloop, waarbij in de longen via de bloedcellen een uitwisseling plaatsvindt van zuurstof en kooldioxide. Zodra de samenwerking tussen de boezems en de kamers hapert, ontstaan er ook problemen in de bloedcirculatie.

Stolselvorming
Typisch bij boezemfibrilleren is dat de sinusknoop het commando over de voorkamercontracties heeft verloren. De boezems trekken dan ongecoördineerd en chaotisch samen. Bij boezemflutter ligt dat iets anders. Boezemfibrilleren komt op hoge leeftijd relatief meer voor. Het gevaar van deze hartritmestoornis is onder andere stolselvorming in de voorkamers. Stolsels die door de bloedcirculatie worden meegesleept naar andere organen, zoals de hersenen, waardoor bij een onbehandelde ritmestoornis een beroerte (herseninfarct) altijd prominenter op de loer ligt, met name bij ouderen.

Chaotisch hart

Bij boezemfibrilleren heeft de sinusknoop de controle en het commando over de elektrische geleiding van de boezems verloren. Er ontstaan impulsen op verschillende plaatsen in de voorkamers. Het betreft talloze prikkels die de sinusknoop volledig buiten spel zetten. Deze chaotische geleiding heeft tot gevolg dat de boezems functioneel bijna stilstaan, wat betekent dat ze nauwelijks meer effectief samentrekken om het bloed naar de hartkamers te stuwen.

Snelle hartslag
De frequentie van de kamercontracties loopt dan vaak op tot boven de 150 slagen/minuut, waarbij de pols bovendien zeer onregelmatig is. Dat komt doordat de AV-knoop de prikkels vanuit de atria slechts voor een deel door laat naar de ventrikels. Dat is maar goed ook, anders zouden de kamers ook gaan fibrilleren, wat een levensbedreigende situatie is. Boezemfibrilleren kan aanvalsgewijs (paroxysmaal) optreden of continu van aard zijn.

Boezemfibrilleren en hartklachten

Sommige mensen merken niet eens dat hun hart fibrilleert. Bij oude mensen is het doorgaans de huisarts die constateert dat er iets aan de hand is wanneer hij de pols opneemt en merkt dat die onregelmatig is. Tijdens het maken van een ecg (elektrocardiogram) blijkt het boezemfibrilleren te zijn, of een flutter. Zoals eerder aangeduid kan onbehandeld atriumfibrilleren complicaties veroorzaken, zoals een herseninfarct. Bij ouderen is het zaak extra te letten op deze hartaandoening, vooral omdat ze door sociale en geestelijke oorzaken vaak niet in staat zijn zich bij de huisarts te melden met hartklachten.

Symptomen

De symptomen van boezemfibrilleren zijn divers en bij iedereen verschillend qua intensiteit. Een greep hieruit:

• onregelmatige hartslag;
• hartkloppingen (hartbonken);
• transpireren door verminderde pompfunctie van het hart (shock);
• op het ecg zijn geen p-toppen (sinusknoopimpuls, boezemtoppen) te zien;
• hartmedicijnen kunnen de klachten maskeren, waardoor de patiënt praktisch klachtenvrij is;
• onprettig gevoel in de borstkas;
• vermoeidheid;
• flauwtes;
• oedeem (enkels);
• benauwdheid door verminderde pompfunctie;
• nauwelijks voelbare pols (polsdeficit);
• duizeligheid;
• licht gevoel in het hoofd;
• inspanningsvermoeidheid;
• kortademigheid komt dikwijls voor door de verminderde pompfunctie van het hart.

De oorzaken kunnen ernstig zijn

De oorzaken van boezemfibrilleren zijn talrijk. Het is echter vooral een ouderdomsziekte. Het komt bij 20 procent van de tachtigers voor. Soms is er geen oorzaak te vinden van atriumfibrilleren. Het wordt dan een lone atrial fibrillation genoemd.

Aandoeningen

De meest voorkomende oorzaken zijn:

• reumatische klepaandoeningen, zoals mitraalstenose, of andere klepgebreken;
• hoge bloeddruk;
• suikerziekte;
• longziekten;
• verkalking van de kransslagaderen (coronairsclerose);
• decompensatio cordis (hartfalen);
• tumor in de voorkamers;
• hyperthyreoïdie (snelle schildklierwerking);
• acuut of oud hartinfarct;
• aangeboren hartziekten;
• een 'weeffout' in de elektrische geleiding van het hart;
• erfelijke factoren, waaronder een mutatie van het SCN5A-gen, dat een rol speelt in de kalium-natriumverhouding in de hartspiercellen;
• dilatatie (verwijding, vergroting) van veelal de linker voorkamer (atrium), die in veel gevallen een fibrillatie uitlokt;
• uitlokkende factoren zijn o.a. koorts, bloedarmoede, fysieke inspanning, alcoholmisbruik (zoals binge drinking) en stress.

Complicaties van boezemfibrilleren

De complicaties van boezemfibrilleren zijn niet gering. De vaak zeer snelle kamercontracties (> 150 sl./min.) gaan ten koste van de pompfunctie. Functioneel gezien is er zelfs sprake van een stilstand van de bloedstroom in de boezems. Bij een onbehandelde ritmestoornis ontstaan dan bloedstolsels in vooral het hartoor. Deze stolsels kunnen loslaten en embolieën veroorzaken, vooral in de longen en hersenen. Door het snelle hartritme ontstaat soms zuurstoftekort in de hartspier (angina pectoris) met klachten als benauwdheid en pijn op de borst.

Verslechterde hartfunctie
Hoewel boezemfibrilleren in eerste instantie niet levensbedreigend is, dient deze ritmestoornis beslist behandeld te worden. Ook als er weinig klachten zijn. Naast een longembolie, hersen- en hartinfarct leidt onbehandeld boezemfibrilleren – ongeacht of de ritmestoornis continue of paroxysmaal is – uiteindelijk tot cardiomyopathie (verslechtering van de functie van de hartspier) en decompensatio cordis (hartfalen).

Behandeling van boezemfibrilleren

De diagnose wordt gesteld met behulp van enkele onderzoeken, waaronder een ecg, een echo, een holteronderzoek en een inspanningstest. Alles is erop gericht de onderliggende oorzaak van de ritmestoornis te vinden. Naast medicinale behandeling van boezemfibrilleren (zoals met antiaritmica/bètablokkers, waaronder flecaïnide en metoprolol), en in een later stadium eventueel een ablatie, is de behandeling er ook op gericht om stolselvorming te voorkomen. Bij laagrisico-patiënten schrijft de cardioloog cardioaspirine (acetylsalicylzuur cardio) voor. Trombineremmers, zoals Sintrom en Marcoumar, worden toegediend afhankelijk van bijkomende factoren die het risico op een beroerte vergroten. Dat geldt ook voor de bloedverdunner edoxaban (Lixiana). Die factoren zijn onder meer hoge bloeddruk, leeftijd (> 65 jaar) en andere hartafwijkingen.

Defibrilleren
Tijdens een langdurige aanval met complicaties wordt het hartritme in het ziekenhuis hersteld met intraveneuze toediening van medicijnen, zoals flecaïnide, of met behulp van een defibrillator. Dit wordt cardioversie genoemd, ofwel herstel van het sinusritme, waarbij de sinusknoop het commando terug krijgt over de geleiding en frequentie van de boezemcontracties. Daarna wordt de patiënt weer ingesteld op medicijnen. Verder is een gezonde leefstijl van belang, waarbij niet roken, voldoende bewegen en een cholesterolarm dieet (gezonde voeding) de peilers vormen.

Wat is boezemflutter (boezemfladderen)?

Boezemflutter lijkt op boezemfibrilleren en is er nauw aan verwant. Ook bij deze hartritmestoornis zijn de atriumcontracties niet effectief meer. De voorkamers trekken zeer snel samen, soms tot wel 400 keer per minuut. Toch is er geen sprake van chaos, zoals bij boezemfibrilleren, maar van een zekere ordening van het boezemritme, dat soms zelfs regelmatig genoemd kan worden en op het ecg te herkennen is aan het zeer snelle zaagtand-patroon. Ook in dit geval geeft de AV-knoop gelukkig maar een deel van de impulsen door aan de kamers, meestal elke tweede of derde prikkel (AV-blok). Ook boezemflutter moet behandeld worden, omdat de complicaties eveneens ernstig kunnen zijn.

Boezemflutter en AV-blok

De klachten lijken op de symptomen die optreden bij boezemfibrilleren. Op het ecg is het verschil tussen de twee hartritmestoornissen echter duidelijk te zien. Kenmerkend is de zeer snelle pols (kamercontracties) tot wel 180 slagen/minuut. Ook verandert de pols sprongsgewijs van tempo door een wisselende atrio-ventriculaire geleiding, zoals van een 2:1-geleiding naar een 3:1 AV-blok. Soms gaat een flutter over in fibrilleren en vice versa.

Symptomen

De klachten variëren en lijken op de verschijnselen van boezemfibrilleren. De belangrijkste zijn:

• vermoeidheid;
• duizeligheid;
• druk op de borst;
• angina pectoris-klachten;
• bewusteloosheid door een sterk verminderde pompfunctie van het hart.

Oorzaken, complicaties en behandeling van boezemflutter

Boezemfladderen ontstaat vaak als complicatie na een hartinfarct. Ook een eerdere ablatie, ofwel het aanbrengen van littekentjes in de hartwand ter voorkoming van boezemfibrilleren en -flutter door middel van geleidingsisolatie, kan later opnieuw een flutter veroorzaken. Verder zijn de oorzaken die aan de basis staan van boezemfibrilleren ook bij boezemflutter waar te nemen.

Diagnose
Door de bank genomen is de wijze van diagnosticering en behandeling van boezemflutter vrijwel hetzelfde als bij boezemfibrilleren. Ook bij boezemflutter kunnen de complicaties aanzienlijk zijn, zoals decompensatio cordis (hartfalen), cardiomyopathie en embolieën in de longen en hersenen door stolselvorming in de hartboezems.

Supraventriculaire ritmestoornissen

De hierboven genoemde hartaandoeningen worden supraventriculaire ritmestoornissen genoemd. De geleidingsproblemen vinden dus boven de hartkamers plaats. Er zijn veel soorten ritmestoornissen, waaronder het levensgevaarlijke kamerfibrilleren. Het is zeer belangrijk dat mensen met boezemfibrilleren, boezemflutter en andere hart- en vaatziekten de door de cardioloog voorgeschreven antistollingsmedicijnen (bloedverdunners) elke dag trouw blijven innemen, evenals de hartmedicijnen, ook als de hartklachten inmiddels gering zijn. De huisarts en cardioloog zijn de aangewezen personen bij vragen daaromtrent.

Lees verder

• Boezemfibrilleren en acetylsalicylzuur cardio (aspirine)
• Boezemfibrilleren en flecaïnide
• Metoprolol tegen hartritmestoornissen en hoge bloeddruk
• Edoxaban (Lixiana) – bloedverdunner bij boezemfibrilleren
• Het verraderlijke syndroom van Adams-Stokes