Vroege signalen van een subarachnoïdale bloeding (SAB)

Bij een subarachnoïdale bloeding is tussen de hersenen en de schedel een bloedvaatje gebarsten, doorgaans als gevolg van kleine aneurysmata of zwakke plekken in de vaatwand. De symptomen zijn afhankelijk van de plaats en omvang van de bloeding (hemorragie). Dikwijls is er al sprake van vaatlijden vóórdat de bloeding zich voordoet. Risicofactoren zijn onder andere hoge bloeddruk, roken, een hoog cholesterolgehalte en bepaalde nierfunctiestoornissen. Ook komt deze aandoening vaker voor bij jonge mensen. Een plotseling (acuut) opkomende, venijnige hoofdpijn die door de patiënt niet te herleiden is, en die dus als ongewoon wordt ervaren, is in veel gevallen een teken aan de wand. Vroegtijdig herkennen van de signalen kan cruciaal zijn wat betreft het ziekteverloop en een snelle behandeling.

Inhoud

• Spinnenwebvlies (arachnoidea)
• Bloeding tussen de hersenvliezen
• Ondraaglijke hoofdpijn en mogelijk uitvalsverschijnselen
• Andere symptomen
• Neurologische symptomen en bloed in liquor
• Meningeale prikkeling (syndroom)
• Uitval hersenfuncties
• Bloed in liquor cerebrospinalis
• Diagnose en behandeling van een subarachnoïdale bloeding
• Spoedeisende hulp

Spinnenwebvlies (arachnoidea)

Het spinnenwebvlies, of tunica arachnoides, is een van de drie hersenvliezen. Ook het ruggenmerg in het wervelkanaal is omringd door deze vliezen. Van buiten naar binnen zijn dat:

1. Harde hersen-ruggenmergvlies (dura mater). Een stug en taai hersenvlies met een veelal beschermende functie.
2. Spinnenwebvlies (arachnoidea). Dit losmazige vlies is met een soort schotjes bevestigd aan de pia mater.
3. Zachte hersen-ruggenmergvlies (pia mater). Een bloedrijk vlies, verbonden aan het ruggenmerg.

Hersenkamers (ventrikels)
Rondom de hersenen, in de hersenkamers (ventrikels) en om het ruggenmerg heen bevindt zich de liquor cerebrospinalis, ofwel het hersen- en ruggenmergvocht, kortweg liquor genoemd. Het vult de ruimte tussen het spinnenwebvlies (arachnoidea) en het zachte hersenvlies (pia mater).

Bloeding tussen de hersenvliezen

Een subarachnoïdale bloeding (SAB) wil zeggen dat er een hemorragie is ontstaan buiten de hersenen, vrijwel altijd aan de hersenbasis. Het bloed zoekt zich een weg in de subarachnoïdale ruimte, dus tussen de arachnoidea en de pia mater, en veroorzaakt meningitisachtige klachten, intracraniële drukverhoging en hersenischemie (zuurstoftekort).

Ondraaglijke hoofdpijn en mogelijk uitvalsverschijnselen

Een subarachnoïdale bloeding vereist spoedeisende hulp en treedt veelal op bij jongvolwassenen en op middelbare leeftijd. Het is een zeer ernstige aandoening met een hoog sterfterisico. Ook treden er in veel gevallen recidieven op. Meestal beginnen de klachten met een acute en stekende hoofdpijn (piekaanval), veelal in het achterhoofd of in de nek, waarbij er ook uitvalverschijnselen kunnen optreden. Vaak is er sprake van neurologische uitval, zoals een halfzijdige verlamming (hemiplegie) en spraakstoornissen (afasie), vooral als de ruptuur van het aneurysma deels intracerebraal plaatsvindt. Dit soort bloedingen is dan lastiger te onderscheiden van bijvoorbeeld een apoplexie (haemorragia cerebri).

Andere symptomen

De aard van dit soort bloedingen is onder andere te herkennen aan de volgende signalen of symptomen:

• Nekstijfheid.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Verwardheid.
• Sufheid.
• Dubbelzien.
• Bewusteloosheid (coma).
• Langzame pols (bradycardie) door intercraniële druk, ook wel 'drukpols' genoemd.
• Lichte temperatuurverhoging.
• Verlaagde peesreflexen.

Neurologische symptomen en bloed in liquor

Een subarachnoïdale bloeding treedt relatief vaak op bij jonge mensen, in tegenstelling tot een apoplexie. Risicofactoren zijn onder andere hoge bloeddruk, roken en arteriosclerose (zelden). Meestal is er sprake van een aneurysma, al dan niet door een gebrekkige vaataanleg (aangeboren). Ook een angioom (abnormale vaalkluwen) kan de oorzaak zijn van dit soort bloedingen. In geval van een aneurysma kunnen er recidieven optreden als gevolg van hetzelfde aneurysma of andere kleine aneurysmata. De neurologische symptomen van een subarachnoïdale bloeding zijn onder te verdelen in drie groepen:

Meningeale prikkeling (syndroom)

De verschijnselen kenmerken zich door enkele van de hierboven genoemde signalen, waaronder hoofdpijn, braken en nekstijfheid. De hoofdpijn is bijna ondraaglijk en acuut.

Uitval hersenfuncties

In het merendeel van de gevallen treedt een subarachnoïdale bloeding op aan de hersenbasis. Veel hersenzenuwen zullen dan in het gedrang komen met als gevolg onder andere dubbelzien en een scheve mond/gezicht. Genoemde symptomen kunnen hevig of minder uitgesproken zijn, afhankelijk van de ernst van de hemorragie en het hersenweefsel dat beschadigd raakt door intracraniële drukverhoging (o.a. door toenemend hersenoedeem/ischemie).

Bloed in liquor cerebrospinalis

In veel gevallen voert de neuroloog een lumbaalpunctie uit om de diagnose te bevestigen of om mogelijke andere oorzaken van de neurologische uitval uit te sluiten, zoals een infectie. Bij een subarachnoïdale bloeding bevat de liquor om voor de hand liggende oorzaken bloed dat vanaf de hersenen naar de lumbaalzak (in het onderste gedeelte van het ruggenmerg) afzakt.

Diagnose en behandeling van een subarachnoïdale bloeding

De diagnose wordt gesteld aan de hand van klinische symptomen, eventueel een lumbaalpunctie, een CT-scan, een angiografie en ander neurologisch onderzoek. Bij een zeer ernstige subarachnoïdale bloeding, waarbij een groot vat is gesprongen of wanneer de hemorragie lang aanhoudt, raakt de patiënt snel in coma en overlijdt. In ruim 30 procent van de gevallen is het ziekteverloop van een SAB acuut en fataal.

Restverschijnselen
Een op de drie patiënten die het overleeft, houdt er neurologische restverschijnselen aan over. In geval van een aneurysma zal de neuroloog/neurochirurg er alles aan doen om de zwakke plek te 'isoleren'. Dat kan via een operatie of via de slagader. Het medisch beleid, waaronder medicatie, is er mede op gericht om te voorkomen dat er opnieuw een bloeding ontstaat, wat vaak in de eerste weken na de primaire hemorragie het geval is.

Revalidatie
De duur en intensiteit van het revalidatietraject is afhankelijk van de ernst van de subarachnoïdale bloeding. Sommige patiënten zullen in een verpleegtehuis aan een (lang) revalidatieproces moeten beginnen, waarbij ook veel aandacht wordt besteed aan de risicofactoren die vaatlijden bevorderen, zoals roken, hoge bloeddruk, diabetes en een hoog cholesterolgehalte.

Spoedeisende hulp

Uit het bovenstaande mag duidelijk zijn dat een subarachnoïdale bloeding een zeer ernstige aandoening is met een hoog risico op overlijden binnen enkele uren. Ook neurologische restverschijnselen komen vaak voor. Een subarachnoïdale bloeding gaat dikwijls gepaard met hoofdpijn waarvan de aard als ongewoon, en dus niet herleidbaar, plotseling opkomend en als ondraaglijk wordt ervaren. In de meeste gevallen is dat op zich al een veeg teken, dat spoedeisende hulp vereist. Ook als er vooralsnog geen uitvalsverschijnselen optreden. Tijd is cruciaal bij het herkennen van een beroerte, dus ook bij een SAB. Een snelle diagnose houdt immers in de meeste gevallen in dat er ook snel gehandeld en behandeld kan worden.

Lees verder

• Bloedstolling en anticoagulantia
• Dementie en arteriosclerose in de hersenen
• Trombose – een sluipmoordenaar
• Altijd die vervelende hoofdpijn
• Gevaarlijke bloedingen