Mineralengebrek – klachten, symptomen en aandoeningen

Veel anorganische stoffen zijn essentieel voor de biochemische processen in het lichaam. Een goed voorbeeld daarvan is het ijzer in de hemoglobine van de rode bloedcellen. Het gebit en de botten hebben kalk, fosfor en magnesium nodig. Mineralen komen net als sporenelementen, waarvan slechts zeer kleine hoeveelheden noodzakelijk zijn, in de voeding voor en zijn cruciaal voor de groei en ontwikkeling van het lichaam. Bij bepaalde symptomen en klachten is het zaak bedacht te zijn op een mogelijk mineralentekort. Dat geldt ook voor zwangeren, veganisten en bij medicijngebruik.

Inhoud

• Functies van mineralen en sporenelementen
• Natrium
• Kalium
• IJzer
• Calcium
• Magnesium
• Fosfor
• Zink

Functies van mineralen en sporenelementen

In tegenstelling tot vitaminen zijn mineralen en sporenelementen anorganische stoffen die nodig zijn voor bijvoorbeeld de enzymatische processen in het lichaam. Ze maken in zeer kleine hoeveelheden – micro- of milligrammen – deel uit van het lichaam. Mineralen hebben verschillende functies. Een kleine greep hieruit:

• Bouwstof voor de cellen, zoals kalium en fosfaten.
• Bestanddeel van belangrijke stoffen met een fysiologische werking, zoals hemoglobine (ijzer) en tal van enzymen die nodig zijn voor de celstofwisseling. Een voorbeeld daarvan is het schildklierhormoon, dat jodium bevat.
• Noodzakelijk voor het handhaven van het osmotisch milieu rond de cellen (weefselvocht en bloedplasma, ofwel het intern milieu). Natrium en chloor hebben daarin een onmisbare functie.

Tekort aan mineralen
De onderstaande opsomming omvat een aantal van de belangrijkste mineralen en sporenelementen die bij een tekort grote invloed hebben op het lichamelijk functioneren. De klachten en aandoeningen als gevolg van dat mineralengebrek passeren eveneens de revue.

Natrium

Bij een dreigend tekort aan natrium kunnen de bijnieren voor een buffer zorgen zodat er minder natrium wordt uitgescheiden.

Werking

In het lichaam is natrium gebonden aan chloor. Gekoppeld aan koolzuur (kooldioxide) wordt het natriumbicarbonaat genoemd. Natrium, in de volksmond zout genoemd, is onmisbaar in onder andere het bloedplasma en in de extracellulaire vloeistof. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, treden bij een tekort aan natrium – waarvan het lichaam geen voorraad kan aanleggen – ernstige klachten op. Het lichaam heeft dagelijks ongeveer 3 gram natrium nodig. In de meeste natuurlijke voedingsmiddelen zit het van nature in. Het voedingspatroon van de gemiddelde westerling bevat doorgaans te veel toegevoegd zout (natriumchloride). Verhoogde bloeddruk, hart- en vaatziekten en nieraandoeningen kunnen het gevolg zijn.

Veel natrium

• Het merendeel van de (bewerkte) voedingsmiddelen bevat (te) veel zout, ofwel natriumchloride.
• Vis en schelpdieren.
• Bietjes.
• Artisjokken.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan natrium

• Sufheid.
• Chronische vermoeidheid.
• Gebrek aan eetlust.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Tonische krampen.

Kalium

Bij verlies van kalium in de urine kan er op sluipende wijze een tekort ontstaan. Kalium is onder andere belangrijk voor de hartfunctie en de vochtbalans.

Werking

Kalium bevindt zich vooral in de cel (intracellulair) en speelt een rol bij de energieproductie. Vooral bij het gebruik van laxantia kan er een gebrek optreden. In dat opzicht zijn ook bepaalde darminfecties berucht, zoals cholera, enteritis (stafylokokkeninfectie) en tyfus.

Rijk aan kalium

• Zonnebloempitten.
• Pinda's.
• Sinaasappelen.
• Bananen.
• Vijgen.
• Abrikozen.
• Appelstroop.
• Verse groenten.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan kalium

• Droge huid.
• Hartfunctiestoornissen.
• Spierslapte.
• Zenuwzwakte.

Nadelige invloed/verminderde opname van kalium

• Suiker.
• Koffie.
• Alcohol.

IJzer

De hoeveelheid ijzer die een volwassene dagelijks nodig heeft, ligt tussen de 5 en 15 milligram. IJzer kan worden opgeslagen in het lichaam (depotvorming).

Werking

IJzer is nodig voor de opbouw van tal van enzymen en natuurlijk voor de vorming van hemoglobine, dat het transport van zuurstof in het bloed waarborgt.

Rijk aan ijzer

• Groene groenten, zoals spinazie, broccoli en linzen.
• Tarwezemelen.
• Zonnebloempitten.
• Pruimen.
• Cashewnoten.
• Eieren.
• Vlees.
• Vis.
• Rozijnen.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan ijzer

• Bloedarmoede (anemie).
• Obstipatie.
• Broze nagels.
• Kortademigheid.

Calcium

Kalktekort in de botten wordt osteomalacie genoemd. Het zijn de bijschildklieren die het calciumgehalte in de botten op peil houden.

Werking

Calcium wordt onder andere opgeslagen in de botten als een verbinding met fosfor (hydroxyapatiet). Dagelijks heeft men ongeveer 1 gram calcium nodig voor de vorming en onderhoud van de beenderen en het gebit. Ook speelt calcium een belangrijke rol in de werking van de zenuwen en de bloedstolling.

Rijk aan calcium

• Melk en melkproducten, zoals yoghurt en kaas.
• Spinazie, broccoli en andere groenten.
• Pinda's.
• Abrikozen.
• Peulvruchten.
• Eieren.
• Kip.
• Amandelen.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan calcium

• Osteoporose (kalk- en eiwitverlies in de botten).
• Rachitis (onder invloed van vitamine D).
• Nervositeit.
• Spierkrampen.
• Tintelingen.
• Onregelmatige hartslag.
• Slapeloosheid.
• Cariës.

Nadelige invloed/verminderde opname van calcium

• Suiker.
• Snoep.

Magnesium

Wie volkorenproducten eet, melk en voldoende bronwater drinkt, hoeft zich geen zorgen te maken over een eventueel tekort.

Werking

Ook magnesium is onder andere belangrijk voor de vorming van de botten en het gebit, de lichaamseiwitten, de werking van de zenuwen en voor het goed functioneren van de hartspier. Verder is het functioneren van veel enzymen afhankelijk van magnesium. Magnesium en calcium kunnen elkaar tegenwerken (antagonistisch). In principe geldt dat hoe calciumrijker de voeding is, hoe minder magnesium er wordt opgenomen uit de voeding (en vice versa), wat ook afhangt van de mate van depotvorming in het lichaam (van beide mineralen). Dit 'calciumfenomeen' treedt ook op bij de opname van andere mineralen, waaronder ijzer en zink. Vandaar dat bijvoorbeeld melk (calciumbron) de opname van magnesium onder bepaalde omstandigheden kan frustreren.

Rijk aan magnesium

• Tarwe.
• Appels.
• Sojabonen.
• Orgaanvlees.
• Amandelen.
• Noten.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan magnesium

• Onregelmatige hartslag.
• Slechte nierfunctie.

Nadelige invloed/verminderde opname van magnesium

• Alcohol.
• Melk en melkproducten (alleen bij hoge calciumopname).

Fosfor

Wie veel medicijnen slikt, kan een sluipend tekort aan fosfor ontwikkelen. Bij een verminderde nierfunctie, zoals bij ouderen, kan juist een tegengesteld effect ontstaan.

Werking

In combinatie met calcium is fosfor belangrijk voor de vorming van de botten en het gebit. Fosfor heeft ook invloed op de cellulaire stofwisseling.

Rijk aan fosfor

• Granen.
• Noten.
• Zaden.
• Vlees.
• Vis.
• Eieren.
• Kippenvlees.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan fosfor

• Tandbederf.
• Rachitis.

Nadelige invloed/verminderde opname van fosfor

• Suiker.
• Vette voedingsmiddelen.

Zink

Zink is in zeer geringe, maar voldoende mate beschikbaar in de voeding. Daardoor is het vrijwel onmogelijk om via de voeding te veel zink binnen te krijgen. Wel oppassen met voedingssupplementen.

Werking

Zink is belangrijk voor tal van enzymreacties, en dus voor de stofwisseling, maar ook voor de vorming van lichaamseiwitten en een vlekkeloos functioneren van het immuunsysteem.

Rijk aan zink

• Gember.
• Erwten.
• Granen.
• Noten.
• Rundvlees.
• Eierdooier.
• Melk en melkproducten.

Symptomen en aandoeningen bij gebrek aan zink

• Vermoeidheid.
• Slechte afweer (vatbaar voor infecties).
• Streperige nagels.
• Vertraagde groei bij kinderen.

Nadelige invloed/verminderde opname van zink

• Suiker.
• Snoep.

Lees verder

• Vitaminegebrek – klachten, symptomen en aandoeningen
• IJzer en bloedarmoede (anemie) – de cijfers
• Water – het fysiologisch levenselixer
• Nitraatrijke voeding
• Foliumzuur en zwangerschap: eet niet te veel fruit!