IJzer en bloedarmoede (anemie) – de cijfers

Bij bloedarmoede is het hemoglobinegehalte (Hb) gedaald en/of het aantal rode bloedlichaampjes verminderd. In sommige gevallen is deze vermindering evenredig aan de daling van het hemoglobinegehalte, maar vaak ook niet. De verhouding tussen de Hb-waarde en het aantal erytrocyten wordt uitgedrukt in de kleurindex. In het overgrote deel van de gevallen is bloedarmoede te wijten aan ijzergebrek, waarbij het lichaam over te weinig van dit mineraal beschikt voor de aanmaak van hemoglobine. Deze afwijking komt onder andere voor tijdens de zwangerschap of als gevolg van chronisch bloedverlies. Bloedarmoede (anemie) kent tal van oorzaken. Het bloed bevat miljarden erytrocyten en de hoeveelheid ijzer dat het lichaam nodig heeft bedraagt slechts 4,5 gram. Welkom in de wondere wereld van het bloed.

Inhoud

• Rode bloedcellen (erytrocyten) – dragers van hemoglobine
• Hemoglobine – zo onmisbaar als zuurstof
• Menstruatie en zwangerschap
• Oorzaken van bloedarmoede
• Vier categorieën
• IJzer en anemie (bloedarmoede)
• Serumijzer
• IJzerwaarden
• Symptomen van anemie

Rode bloedcellen (erytrocyten) – dragers van hemoglobine

De erytrocyten zijn de dragers van hemoglobine, de rode bloedkleurstof. Elke minuut worden er tientallen miljoenen van deze cellen aangemaakt in het rode beenmerg en afgebroken in de milt en lever. Een microliter (= 1 mm³) bloed bevat ongeveer 5 miljoen erytrocyten. De gemiddelde levensduur van een erytrocyt is 100 tot 120 dagen. Dagelijks wordt ongeveer een procent (50 ml) van het bloedvolume vernieuwd, waarvan het ijzer gedeeltelijk wordt hergebruikt.

Hemoglobine – zo onmisbaar als zuurstof

Het eiwit hemoglobine wordt ook wel rode bloedkleurstof genoemd. Het is ijzerhoudend en bindt zich aan zuurstof en kooldioxide. IJzer is onmisbaar. Het zit voor het grootste deel in de voeding. Bij een normaal voedingspatroon bevat de voeding ongeveer 15 mg ijzer, waarvan echter dagelijks ongeveer 10 procent wordt opgenomen in het bloed, ofwel ca. 1,5 gram. Het ijzer wordt onder andere uitgescheiden via de ontlasting en de (afschilferende) hoornhuid.

Opname en uitscheiding
Bij gezonde personen is de opname en uitscheiding van ijzer vrijwel gelijk. Bij de man is het hemoglobinegehalte (Hb) gemiddeld 10 mmol/l (16g/100 ml) en bij de vrouw 8,5 mmol/l (13,5 g/100 ml).

Menstruatie en zwangerschap

Tijdens de menstruatie verliest men maandelijks ongeveer 50 ml bloed, het equivalent van 25 mg ijzer, ofwel 1 mg per dag. Gelet op de ijzeropname is het niet vreemd dat hevige menstruatie op den duur bloedarmoede door ijzergebrek veroorzaakt, ofwel een ijzerdeficiënte anemie. De zwangerschap als zodanig trekt eveneens een zware wissel op de ijzervoorraad.

Grotere ijzerbehoefte
Gedurende de hele zwangerschapsperiode gaat het om ongeveer 400 mg, waarbij men moet bedenken dat tijdens de bevalling nog eens 300 mg verloren gaat en afgevoerd met de placenta. In deze negen maanden betreft het bijna 1 gram ijzer. Dat is een belangrijke reden waarom zwangere vrouwen meer ijzer nodig hebben.

Oorzaken van bloedarmoede

Bij bloedarmoede is het aantal erytrocyten verminderd en/of het hemoglobinegehalte gedaald. Dat kan men onder andere vaststellen door de kleurindex te bepalen en de erytrocyten te tellen. De oorzaken van anemie kunnen talrijk zijn, variërend van een tekort aan vitamine B12 tot (chronisch) bloedverlies, een zware infectie en reuma.

Vier categorieën

De oorzaken van anemie zijn ruwweg onder te verdelen in vier groepen:

1. Gebrekkige aanmaak van rode bloedcellen, wat onder andere afhankelijk is van factoren als de opname van zowel ijzer als vitamine B12, vitamine B-complex, foliumzuur en eiwit.
2. Inferieure aanmaak van erytrocyten, zoals bij sikkelcelanemie maar ook als gevolg van infecties, uremie en vergiftiging door bijvoorbeeld lood en andere zware metalen. Ook bepaalde medicijnen kunnen daar debet aan zijn.
3. Hemolytische anemie (erfelijk).
4. Acuut of chronisch bloedverlies.

IJzer en anemie (bloedarmoede)

Het lichaam gaat zuinig om met ijzer. In normale omstandigheden zijn de opname en uitscheiding van ijzer met elkaar in evenwicht, mits de ijzerdepots gevuld zijn. Deze depots worden onder bepaalde omstandigheden aangesproken. Reserve-ijzer bevindt zich in hemoglobine en in bepaalde organen, waaronder het beenmerg en de lever. Onder andere bij een geleidelijke uitputting ervan, zoals bij chronisch bloedverlies door een tumor, ontstaat uiteindelijk een ijzerdeficiënte anemie.

Serumijzer

Het bovenstaande heeft grote gevolgen voor de stofwisseling, omdat het zuurstoftransport in het geding is. In de milt wordt hemoglobine vrijgemaakt uit de erytrocyten en eventueel opgeslagen in de ijzerdepots (lever, milt, beenmerg). Bij het bepalen van het serumijzer kan men aantonen hoeveel ijzer er in het lichaam circuleert en beschikbaar is. Een laag serumijzergehalte is doorgaans een teken dat de ijzerdepots leeg zijn. De hoeveelheid ijzer in het lichaam bedraagt ongeveer 4,5 gram, grotendeels hemoglobine-ijzer.

IJzerwaarden

De fysiologische ijzerwaarden in het lichaam zijn gemiddeld:

• Depotijzer (in organen): 1 g
• Hemoglobine-ijzer: 2,5-3 g
• Ferritine: 0,8 g
• enzymen: 0,02 g
• myoglobine-ijzer: 0,1 g

Symptomen van anemie

Anemie kan sluipend optreden. In de beginfase hoeven er geen klachten te zijn, omdat de persoon in kwestie gewend raakt aan een langzaam dalend hemoglobinegehalte (Hb) en dus een chronisch tekort, ongeacht de oorzaak. De klinische verschijnselen van anemie omvatten een breed scala aan symptomen. Enkele daarvan zijn:

• Bleke huid.
• Vermagering.
• Vermoeidheid.
• Zwakte.
• Gebrek aan eetlust.
• Kortademigheid als de anemie een ernstige fase ingaat.

Lees verder

• Zo ontstaat bloedarmoede (anemie)
• Minder bekende oorzaken van bloedarmoede (anemie)
• De wonderlijke rode bloedcellen (erytrocyten)
• Mineralengebrek – klachten, symptomen en aandoeningen
• Bloedonderzoek – vingerprik, venapunctie en astrup