Schadelijke bijwerkingen van medicijnen (pijnstillers)

Bijwerkingen zijn inherent aan medicijnen. Ze hebben een grote impact op het maatschappelijke leven, zowel medisch als economisch. Geneesmiddelen die door de huisarts en specialist zijn voorgeschreven, worden wat de bijwerkingen betreft gemonitord, niet in de laatste plaats door de apotheek. Het niet tijdig herkennen van schadelijke bijwerkingen is aan de orde van de dag, getuige de vele ziekenhuisopnames en complicaties tijdens het ziekteverloop bij met name ouderen. Pijnstillers vormen in dat opzicht een aparte groep. Veel van deze medicijnen zijn zonder recept verkrijgbaar. De huisarts, specialist en apotheek hebben geen zicht op het gebruik ervan, zoals de dosering, behalve als de patiënt ook voorgeschreven geneesmiddelen krijgt en meldt wat hij daarnaast – van de drogist – gebruikt en hoe hij daarmee omgaat. In het monitoren van schadelijke bijwerkingen van medicijnen zou het een hele stap voorwaarts zijn als deze 'inventarisatie' op de juiste wijze plaatsvindt.

Inhoud

• Pijnstillers en negatieve publiciteit
• Schadelijke bijwerkingen van geneesmiddelen
• 1. Te hoge dosering
• Toxische dosis
• 2. Wisselwerking met andere medicijnen
• 3. Nier- en leverfunctiestoornissen
• 4. Gewenning en verslaving
• 5. Zwangerschap
• 6. Overgevoeligheid
• Geen enkel medicijn is 'onschuldig'
• Bijwerkingen
• Veiligheid voor alles

Pijnstillers en negatieve publiciteit

Het vrij verkrijgbare paracetamol is wat betreft de schadelijke bijwerkingen ervan eveneens onder de loep genomen. Veel mensen vragen zich af of er überhaupt nog pijnstillers bestaan die men 'zonder gevaar voor eigen leven' kan slikken. Er is dan ook veel negatieve publiciteit. Van de meeste geneesmiddelen, zoals medicijnen tegen hoge bloeddruk, reuma en hartmedicatie, is iedereen doordrongen van het gevaar van de bijwerkingen.

Bijsluiter
Wat betreft de 'gewone' pijnstillers, zoals paracetamol, ibuprofen en diclofenac, moet er kennelijk nog een inhaalslag plaatsvinden. Een gulden regel is het goed doorlezen van de bijsluiter en dat bijwerkingen gemeld dienen te worden bij de huisarts of apotheek, zeker als men daarnaast medicijnen op recept slikt. In het laatste geval kunnen pijnstillers in overleg worden gekozen.

Schadelijke bijwerkingen van geneesmiddelen

De in de bijsluiters vermelde bijwerkingen van pijnstillers zullen bij de meeste 'gezonde' mensen niet eens optreden. De risico's zijn vaak uitgedrukt in promilles gelet op het aantal mensen dat deze middelen slikt. Daarbij komen de minder gevaarlijke bijwerkingen het vaakst voor, hoewel ook dat risico sowieso zeer gering is bij juist gebruik van het medicament. Zijn medicijnen in het algemeen dan ongevaarlijk bij correct gebruik en de juiste monitoring? Nee. Elk medicijn, ook de pijnstiller, kent twee kanten, als een tweesnijdend zwaard. Veel mensen zullen geen bijwerkingen ervaren als ze bijvoorbeeld een cholesterolverlager slikken. Weer anderen zeggen last te krijgen van geheugenverlies terwijl ze hetzelfde medicijn slikken.

Wisselwerking
In sommige gevallen kunnen de bijwerkingen zo ernstig zijn dat het middel erger is dan de kwaal. Dat geldt met name als het de wisselwerking met andere medicamenten betreft, maar bijvoorbeeld ook als een gebruiker in een toestand van algehele fysieke malaise verkeert of als de lever- en nierfuncties niet optimaal zijn. Daarbij mag men nooit vergeten dat bij de moderne geneesmiddelen de marges in alle opzichten klein zijn. Dat is al voldoende reden om bijvoorbeeld bepaalde zelfzorgpijnstillers, die dus zonder recept verkrijgbaar zijn, opnieuw onder de loep te nemen en te evalueren of het 'gebruiksgemak', de 'vermeende onkunde' en de 'eigen verantwoordelijkheid' inzake medicijngebruik opwegen tegen de gevaren voor de volksgezondheid. Grosso modo zijn alle (schadelijke) bijwerkingen van medicijnen onder te brengen in zes hoofdgroepen:

1. Te hoge dosering

Bij zelfzorgmedicijnen, die zonder recept verkrijgbaar zijn, is de patiënt zelf verantwoordelijk voor het gebruik ervan, zoals het zich houden aan de vermelde dosering. De bijsluiter lezen is dan ook geen overbodige luxe. Wat betreft de dosering moet men zich realiseren dat elk medicijn een therapeutische en een toxische dosis heeft. Bij de eerstgenoemde dosis treedt het beoogde positieve effect op.

Toxische dosis

Bij een te hoge dosis, die dus de therapeutische dosering overschrijdt, zullen er vroeg of laat vergiftigingsverschijnselen optreden die in mindere of meerdere mate afhangen van allerlei factoren, waaronder de nier- en leverfunctie, ofwel het uitscheidingsvermogen van het lichaam. Iemand met een slechte leverfunctie zal met andere woorden de toxische dosis van een medicament sneller bereiken omdat de afbraak van het medicijn gebrekkig verloopt en er dus sprake zal zijn van cumulatie. Ook de duur van de inname van een te hoge dosis is van belang.

2. Wisselwerking met andere medicijnen

Twee soorten medicijnen die tegelijkertijd worden ingenomen kunnen elkaars werking versterken. Een bekend voorbeeld is aspirine (zelfzorgmiddel). Als die tegen hoofdpijn wordt ingenomen, terwijl men ook andere antistollingsmiddelen (op recept) gebruikt, dan kan dat gevaar opleveren en bloedingen veroorzaken. De bijsluiter lezen is van groot belang bij het gebruik van zelfzorgmedicijnen. In de bijsluiters van alle (zelfzorg)pijnstillers staat duidelijk vermeld met welke andere medicijnen de genoemde pijnstiller niet mag worden ingenomen. Diclofenac mag bijvoorbeeld niet in combinatie met andere NSAID'd worden geslikt, zoals ibuprofen. Dat is vragen om problemen.

3. Nier- en leverfunctiestoornissen

Als een medicijn niet of niet voldoende wordt uitgescheiden cumuleert de werkzame stof in het lichaam en ontstaat er een te hoge dosering. Digitalispreparaten zijn erom berucht. Wie medicijnen voor het hart slikt, zoals flecaïnide, nitraten of hartglycosiden (digitalis), zal om die reden regelmatig bloed moeten laten prikken om het kreatinine te bepalen. De bloedspiegel van deze stof is een graadmeter van het uitscheidingsvermogen van de nieren.

4. Gewenning en verslaving

Bij langdurig gebruik van een medicijn zal het lichaam anders gaan reageren op de werkzame stoffen. In veel gevallen moet mettertijd de dosis worden opgehoogd. Sommige medicamenten kunnen verslavend zijn, of er treedt gewenning op. Bekende voorbeelden daarvan zijn de slaap- en kalmeringsmiddelen, zoals seresta en valium, maar ook de meeste pijnstillers, zoals de NSAID's.

5. Zwangerschap

Ook in de bijsluiter van pijnstillers staat duidelijk vermeld of het middel genomen mag worden in de zwangerschap. Bij zwangerschap, of als men zwanger wil worden, is het van groot belang om pijnstillers die zonder recept verkrijgbaar zijn altijd in overleg met de huisarts te slikken. Die regel geldt ook als u borstvoeding geeft.

6. Overgevoeligheid

In het ergste geval ontstaat een anafylactische shock bij overgevoeligheid van bepaalde stoffen in een medicament. Penicilline staat erom bekend. Bovendien is het van belang altijd bij zichzelf na te gaan of men ooit bepaalde reacties heeft vertoond bij het slikken van medicijnen, zoals huidreacties, koorts, misselijkheid of kleine huidbloedinkjes. Dat geldt overigens ook voor voedingsmiddelen in combinatie met bepaalde medicijnen. Als de huisarts medicijnen voorschrijft, is het belangrijk te melden of men aan hooikoorts of eczeem lijdt, of astmatische klachten heeft die te wijten zijn aan een of andere vorm van overgevoeligheid (allergie).

Geen enkel medicijn is 'onschuldig'

Elk medicijn kent bijwerkingen. Geen enkel geneesmiddel is wat dat betreft 'onschuldig'. Het is onbegonnen werk om ze allemaal op te noemen. De meeste bijwerkingen zullen echter nooit optreden.

Bijwerkingen

Hieronder volgen de belangrijkste schadelijke bijwerkingen, die in voorkomende gevallen bij iedereen direct waarneembaar zijn:

• Misselijkheid en braken.
• Diarree of obstipatie.
• Huidreacties, zoals bloedinkjes, acne, huidblaasjes en roodheid.
• Overmatig transpireren.
• Vermoeidheid.
• Oedeem.
• Oorsuizen.
• Cyanose (blauwzucht).
• Anafylactische shock bij ernstige overgevoeligheid.
• Hoofdpijn.

Veiligheid voor alles

Bij het gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers en andere medicijnen, en dat geldt met name voor de NSAID's en in mindere mate voor paracetamol, is het altijd belangrijk beducht te zijn voor mogelijke schadelijke bijwerkingen. Ga, ook bij twijfel, altijd te rade bij uw huisarts of apotheek. Vooral als u zwanger bent, zwanger wilt worden of borstvoeding geeft.

Vervaldatum
Verder is het van belang de vervaldatum van medicijnen in de gaten te houden. Houd dus niet te veel van één medicament in voorraad. Bewaar medicijnen in een afgesloten kast(je) waar kinderen niet bij kunnen. Gebruik bij geneesmiddelen op voorschrift eventueel een pillendoosje om te voorkomen dat u vergeet of u wel of niet uw medicijnen op een bepaald tijdstip hebt ingenomen.

Lees verder

• Richtlijnen voor veilig toedienen van medicijnen
• Zo ontstaat (chronische) pijn
• Medicijnvergiftiging (overdosis) – diclofenac
• Eerste hulp bij vergiftigingen
• De 10 belangrijkste punten voor veilig medicijngebruik