Centrale en perifere cyanose (blauwzucht)

Wie wel eens in berggebieden is geweest, en daar een tijdlang kou heeft geleden, weet wellicht uit eigen ervaring wat cyanose is. De handen en voeten krijgen een blauwige kleur doordat de weefsels meer zuurstof uit het bloed halen terwijl de bloeddoorstroming verlangzaamd is. Men noemt dat perifere blauwzucht. Centrale cyanose is een heel ander verhaal. Het is te wijten aan een slechte oxygenatie van het arterieel bloed. Het onderliggende probleem is vrijwel altijd een hartziekte of longproblemen, zoals longemfyseem of een zware pneumonie. Acute cyanose kan komen door verslikken, waarbij de ademhaling van het ene op het andere moment geblokkeerd is.

Inhoud

• Hemoglobine en oxyhemoglobine
• Cyanose (blauwzucht) is een symptoom
• Perifere cyanose
• Perifere blauwzucht kan ernstig zijn
• Oorzaken
• Centrale cyanose
• Cyanose door longziekten
• Oorzaken
• Cyanose door hartaandoeningen
• Methemoglobinemie
• Bloedarmoede (anemie)

Hemoglobine en oxyhemoglobine

Voor de energievoorziening van de lichaamscellen is zuurstof essentieel. Zuurstof wordt opgenomen in de longen en bindt zich aan hemoglobine (Hb), de rode bloedkleurstof (zuurstofbindend eiwit) die deel uitmaakt van de erytrocyten. Dankzij deze binding krijgt hemoglobine een lichtrode kleur. Zuurstofarme bloedkleurstof, ofwel gereduceerd hemoglobine, is daarentegen donker van kleur.

Zuurstofsaturatie
Bloedvaten met veel gereduceerd hemoglobine en weinig oxyhemoglobine hebben een blauwige tint, zoals vaak te zien is aan de aders op de voeten en handrug. Dat is overigens een normaal fysiologisch verschijnsel. Een blauwige verkleuring van de huid wil daarentegen zeggen dat de erytrocyten in alle vaten weinig oxyhemoglobine bevatten. Er is dan sprake van een slechte oxygenatie (zuurstofsaturatie).

Cyanose (blauwzucht) is een symptoom

Cyanose kan wijzen op een ziekte. Duidelijkheid daaromtrent hangt af van andere symptomen, ofwel begeleidende verschijnselen. Bij het beoordelen van de ernst van blauwzucht is het belangrijk onderscheid te maken tussen twee vormen van cyanose. Perifere blauwzucht duidt altijd op een verminderde doorbloeding van de huid. Bloedonderzoek wijst dan ook uit dat de arteriële O²-saturatie normaal is.

Verminderde zuurstofverzadiging
Bij centrale cyanose is er sprake van een ernstig probleem met de bloedsomloop of de opname van zuurstof in de longen. Dat wil zeggen een verminderde oxygenatie (zuurstofsaturatie of -verzadiging) van het bloed dat van de longvaten afkomstig is. Maar het kan ook wijzen op zuurstofverbruik dat niet in verhouding staat tot de circulatiesnelheid van het bloed. Bij het vaststellen en beoordelen van blauwzucht is het dan ook belangrijk om onderscheid te maken tussen deze twee zeer verschillende vormen.

Perifere cyanose

Perifere blauwzucht is gerelateerd aan een slechte doorbloeding waarbij de perifere vaten zijn vernauwd, zoals bij extreme kou vaak het geval is. Het kan echter ook ontstaan door een gebrekkige vaatvulling tijdens ernstig bloedverlies (inwendig of uitwendig). Verder kan door tal van andere oorzaken, zoals een peritonitis (buikvliesontsteking) of een sepsis, sprake zijn van een ophoping van bloed in het lichaam.

Capillaire refill
In bovengenoemde gevallen betalen de extremiteiten dan steevast het gelag, want als gevolg van de 'gerantsoeneerde' bloedvoorziening, en doordat de systeemorganen (hart, longen, hersenen, lever, enz.) altijd prioriteit hebben, zal de bloeddoorstroming in de extremiteiten in noodgevallen te wensen overlaten en dus blauw verkleuren (acrocyanose), zoals in de armen, benen en lippen. Dat er sprake is van een verminderde bloeddoorstroming is onder andere goed zichtbaar aan de capillaire refill van de vingernagels, die dan langer dan enkele seconden duurt.

Perifere blauwzucht kan ernstig zijn

Veel mensen hebben wel eens blauwe vingers of tenen gehad van de kou. Dat wil echter niet zeggen dat perifere cyanose per definitie niet ernstig is. Hierboven werd al een tipje van de sluier opgelicht. Deze vorm van cyanose kan immers het gevolg zijn van een slechte vaatvulling.

Oorzaken

De belangrijkste oorzaken van perifere cyanose zijn:

• Slechte perifere doorbloeding: blauwe handen, voeten, neus, lippen, ofwel 'blauw zien van de kou'. Ook de zogenaamde cyanotische wintertenen en winterhanden zijn daarvan het gevolg.
• Verblijf op grote hoogtes (berggebieden, hoogtestages).
• Schrik, heftige emoties, waarbij bloed zich ophoopt in de buikvaten.
• Hetzelfde gebeurt bij een ernstige buikvliesontsteking (peritonitis) en een septische shock.
• Ziekte van Raynaud.
• Inwendige of uitwendige bloeding.
• Trombose.

Centrale cyanose

Centrale blauwzucht is zonder meer ernstig. Bloedonderzoek toont een verminderde arteriële O²-saturatie. De blauwe huidverkleuring is dan te wijten aan een algemeen gereduceerd hemoglobine. Vrijwel altijd zijn de longen daar debet aan. Verblijf op grote hoogte, waar de lucht zuurstofarm is, kan overigens ook een oorzaak zijn. Verder kan de hartfunctie in gebreke blijven en cyanose tot gevolg hebben. Centrale cyanose is onder andere herkenbaar aan een blauwe tong en een cyanotisch gelaat, naast natuurlijk de bovengenoemde symptomen. Vooral de paars-rode tongpunt vormt een typische en betrouwbare indicatie van blauwzucht door hart- en longproblemen. Bij perifere cyanose treedt geen verkleuring van de tongpunt op.

Cyanose door longziekten

Tal van longaandoeningen veroorzaken cyanose. Enkele voorbeelden daarvan zijn emfyseem, longkanker en longembolie. Afgezien van het feit dat centrale cyanose voorkomt op grote hoogte, als gevolg van zuurstofarme lucht, hebben giftige gassen (bijv. koolmonoxide) hetzelfde effect wat betreft de gebrekkige opname van zuurstof.

Oorzaken

In vrijwel alle andere gevallen gaat het om een ernstige longfunctiestoornis, veroorzaakt door onder andere:

• longontsteking, zware bronchitis en astma bronchiale;
• tumoren;
• longoedeem, maar bijvoorbeeld ook glottisoedeem;
• longemfyseem door slijmophoping en verminderde elasticiteit van het longweefsel;
• veneuze bloedstuwing in de longen door decompensatio cordis (hartfalen);
• longembolie.

Cyanose door hartaandoeningen

Ook hartafwijkingen en -aandoeningen veroorzaken centrale cyanose, zoals een open verbinding tussen het rechter- en linkergedeelte van het hart, waarbij arterieel en veneus bloed wordt vermengd. Het betreft een aangeboren afwijking (blue baby). Naast een ventrikel-septumdefect zijn ook klepgebreken en hartfalen beruchte oorzaken van centrale cyanose, waarbij de kleine of grote circulatie voortdurend overvuld is.

Methemoglobinemie

Bij deze aandoening kunnen de rode bloedcellen onvoldoende zuurstof opnemen door een hoog gehalte aan methemoglobuline in plaats van hemoglobine. De ziekte komt relatief vaak voor bij kinderen als aangeboren afwijking. Overigens kunnen antibiotica, een hoog nitraatgehalte in het drinkwater en andere factoren methemoglobinemie uitlokken.

Bloedarmoede (anemie)

Karakteristiek bij centrale cyanose is dat het optreedt bij een algemeen gereduceerd hemoglobinegehalte. Bij anemie komt het zelden zover. Iemand met anemie ziet dan ook bleek, maar is vrijwel nooit cyanotisch, ook niet bij inspanning.

Lees verder

• De slinkse wegen van decompensatio cordis (hartfalen)
• De ingenieuze werking van het hart
• Het principe van de bloedsomloop (hart en vaatstelsel)
• Longemfyseem – een sluipende ziekte
• De wonderlijke rode bloedcellen (erytrocyten)