Blauwe handen en voeten: oorzaken van perifere cyanose

Perifere cyanose duidt op het verschijnsel dat de handen, vingertoppen of voeten blauw worden omdat ze niet genoeg zuurstofrijk bloed krijgen. Koude temperaturen, problemen met de bloedsomloop en het dragen van strakke sieraden zijn veel voorkomende oorzaken van perifere cyanose. Cyanose dankt zijn naam aan het woord cyaan, dat een blauwgroene kleur betekent. Perifere cyanose komt meestal door minder ernstige oorzaken dan centrale cyanose, die ook op het gezicht of de lippen kan verschijnen.

• Wat is perifere cyanose?
• Epidemiologie van perifere cyanose
• Symptomen van blauwe handen en voeten
• Alarmsymptomen
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van perifere cyanose
• Oorzaken van blauwe handen of voeten
• Onderzoek en diagnose
• Blauwe handen of voeten behandelen
• Tijdig medische hulp inschakelen
• Medicijnen
• Behandeling in een ziekenhuis
• Leefstijlveranderingen

Wat is perifere cyanose?

Jan zat op een frisse winterochtend op een bankje in het park. Hij genoot van de stilte, maar toen hij naar zijn handen keek, schrok hij. Ze waren blauw! Niet alleen zijn handen, maar ook zijn voeten voelden koud en zagen er vreemd verkleurd uit. Jan herinnerde zich dat zijn oma ooit iets had verteld over 'blauwe handen' en hoe dat een teken kon zijn dat er iets niet helemaal goed was met de bloedsomloop. Hij wist dat het waarschijnlijk door de kou kwam, maar hij voelde ook een lichte paniek opkomen. Gelukkig kwam zijn buurvrouw net langs met haar hond en zag dat hij bezorgd keek. Ze stelde hem gerust en vertelde dat dit vaak voorkwam bij kou en dat het perifere cyanose werd genoemd. Jan besloot dat het misschien toch tijd was om naar binnen te gaan en op te warmen met een kop thee. Terwijl zijn handen langzaam weer hun normale kleur terugkregen, lachte hij om zijn eigen bezorgdheid – soms zijn de simpelste oplossingen de beste.

Cyanose verwijst naar een blauwachtige kleur op de huid en slijmvliezen. Perifere cyanose is wanneer er een blauwachtige verkleuring aan de handen of voeten optreedt. Het wordt meestal veroorzaakt door een laag zuurstofgehalte in de rode bloedcellen of problemen met het transport van zuurstofrijk bloed door het lichaam. Bloed dat rijk is aan zuurstof, is te herkennen aan de felrode kleur die gewoonlijk wordt geassocieerd met bloed. Wanneer bloed een lager zuurstofniveau heeft en donkerder rood wordt, wordt meer blauw licht gereflecteerd, waardoor de huid een blauwe tint lijkt te hebben. Soms kunnen koude temperaturen bloedvatvernauwing veroorzaken en leiden tot een tijdelijk blauw getinte huid. Opwarmen of masseren van de blauwe gebieden zorgt voor de normale doorbloeding en kleur van de huid. Als het opwarmen van je handen of voeten de normale bloeddoorstroming en kleur niet herstelt, kan dit een teken zijn van een onderliggende aandoening. Wat de onderliggende oorzaak ook is, de blauwe verkleuring betekent dat deze het vermogen van je lichaam belemmert om zuurstofrijk bloed af te leveren aan alle weefsels in het lichaam.

Epidemiologie van perifere cyanose

Perifere cyanose, de blauwachtige verkleuring van handen, voeten en soms zelfs het gezicht, is een aandoening die kan optreden wanneer de bloedcirculatie niet optimaal functioneert. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een verminderde doorbloeding en een lage zuurstofverzadiging in het bloed. De epidemiologie van perifere cyanose verschilt aanzienlijk afhankelijk van geslacht, leeftijd, klimaat, voeding, leefstijl, en andere omgevingsfactoren. Hieronder geven we een uitgebreid overzicht van de factoren die bijdragen aan de prevalentie van perifere cyanose, zowel in Nederland, de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, België, als wereldwijd.

Geslachts- en leeftijdsverschillen
Perifere cyanose komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, vooral omdat vrouwen doorgaans een minder efficiënte perifere doorbloeding hebben. Deze verschillen worden veroorzaakt door zowel hormonale factoren als fysiologische verschillen in bloedcirculatie. Bij vrouwen kunnen bijvoorbeeld hormonale schommelingen gedurende de menstruatiecyclus, zwangerschap of menopauze invloed hebben op de bloedstroom, wat perifere cyanose in de hand werkt. In Nederland wordt geschat dat perifere cyanose voorkomt bij ongeveer 15% van de vrouwen en 8% van de mannen. Bij kinderen komt perifere cyanose minder vaak voor, tenzij er sprake is van aangeboren hartafwijkingen of andere medische aandoeningen die de doorbloeding beïnvloeden.

Bij ouderen komt perifere cyanose vaker voor vanwege een afname van de efficiëntie van het hart en de bloedvaten. Naarmate mensen ouder worden, neemt de elasticiteit van de bloedvaten af, wat kan leiden tot een verminderde doorbloeding van de ledematen. In België komt perifere cyanose bij ouderen voor bij ongeveer 20% van de bevolking boven de 65 jaar. Dit percentage is vergelijkbaar met andere Europese landen.

Geografische en klimatologische verschillen
Het klimaat speelt een grote rol bij het vóórkomen van perifere cyanose. Koud weer is een van de belangrijkste oorzaken van perifere cyanose, omdat de bloedvaten in de huid samentrekken om warmte vast te houden. In Nederland, met zijn gematigde klimaat en koude winters, komt perifere cyanose vaker voor tijdens de wintermaanden. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba en Curaçao, komt perifere cyanose veel minder vaak voor vanwege het warme klimaat, dat de bloedcirculatie bevordert en voorkomt dat de bloedvaten in de huid samentrekken.

Wereldwijd zien we dat perifere cyanose vaker voorkomt in landen met koude klimaten, zoals Canada, Scandinavië en Rusland. In deze landen kan de prevalentie van perifere cyanose tijdens de wintermaanden oplopen tot wel 25%. In tropische en subtropische gebieden daarentegen is perifere cyanose een zeldzaamheid, tenzij het veroorzaakt wordt door onderliggende medische aandoeningen.

Voeding, leefstijl en andere factoren
Voeding en leefstijl spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van perifere cyanose. Mensen die onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgen, zoals ijzer, vitamine B12 en foliumzuur, hebben een verhoogd risico op bloedarmoede, wat kan leiden tot perifere cyanose. IJzergebrek is wereldwijd een van de meest voorkomende voedingsproblemen, en het treft vooral vrouwen in hun vruchtbare jaren. In Nederland heeft ongeveer 10% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd last van bloedarmoede, wat kan bijdragen aan het ontstaan van perifere cyanose.

Roken is een andere belangrijke risicofactor voor perifere cyanose. Nicotine zorgt ervoor dat de bloedvaten samentrekken, wat de bloedtoevoer naar de extremiteiten beperkt en perifere cyanose kan veroorzaken. In Nederland rookt ongeveer 20% van de volwassen bevolking, wat bijdraagt aan de prevalentie van perifere cyanose. Ook alcoholgebruik kan bijdragen aan een verminderde bloedcirculatie, vooral bij chronisch gebruik, wat perifere cyanose in de hand kan werken.

Lichaamsbeweging speelt een grote rol bij het voorkomen van perifere cyanose. Mensen die regelmatig bewegen, hebben doorgaans een betere doorbloeding en minder kans op cyanose. Inactieve personen, vooral zij die veel tijd zittend doorbrengen, lopen een groter risico op slechte doorbloeding en dus op perifere cyanose. Het handhaven van een actieve leefstijl kan helpen om de doorbloeding te stimuleren en het risico op cyanose te verlagen.

Genetische factoren
Genetica speelt een rol in de vatbaarheid voor perifere cyanose. Mensen met een familiegeschiedenis van vaatziekten of circulatiestoornissen hebben meer kans om zelf ook perifere cyanose te ontwikkelen. Bepaalde genetische mutaties kunnen leiden tot afwijkingen in de bloedvaten of het functioneren van het hart, waardoor de kans op cyanose toeneemt. Hoewel genetische factoren niet altijd de directe oorzaak zijn, kunnen ze wel bijdragen aan de gevoeligheid voor omgevingsfactoren zoals kou en roken.

Wereldwijde verschillen
Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in de prevalentie van perifere cyanose, afhankelijk van de klimatologische omstandigheden, voedingspatronen en de beschikbaarheid van gezondheidszorg. In ontwikkelde landen zoals Nederland en België wordt perifere cyanose vaak opgemerkt en behandeld, terwijl in ontwikkelingslanden, waar toegang tot gezondheidszorg beperkter is, de aandoening mogelijk minder vaak wordt gediagnosticeerd. In koude klimaten, zoals in de Scandinavische landen, komt perifere cyanose vaker voor door de barre weersomstandigheden, terwijl in warmere klimaten, zoals in tropische delen van Afrika, de aandoening zelden voorkomt.

In Nederland wordt perifere cyanose vooral gezien bij mensen die vaak aan koude omstandigheden worden blootgesteld, zoals bouwvakkers of vissers, en bij mensen met onderliggende gezondheidsproblemen zoals bloedarmoede of schildklieraandoeningen. In België zijn de cijfers vergelijkbaar, maar zien we ook dat perifere cyanose vaker voorkomt bij mensen die roken of een zittende leefstijl hebben.

Symptomen van blauwe handen en voeten

Mensen met perifere cyanose kunnen de volgende symptomen opmerken:

• de huid op de vingertoppen, tenen, handpalmen of voeten is blauwgroen
• het aangetaste lichaamsdeel voelt koud aan
• de kleur keert terug naar normaal na het opwarmen van het lichaamsdeel of behandeling

Alarmsymptomen

Blauwe lippen of een blauwe huid kan een teken zijn van een levensbedreigende noodsituatie. Als de blauwe verkleuring gepaard gaat met een van de volgende symptomen, neem dan direct contact op met een arts:

• luchthonger of snakken naar adem
• koorts
  Pijn op de borst / Bron: Photographee.eu/Shutterstock.com
• hoofdpijn
• kortademigheid of ademhalingsmoeilijkheden
• pijn op de borst
• heftig zweten of transpireren
• pijn of gevoelloosheid in de armen, benen, handen, vingers of tenen
• bleekheid van de armen, benen, handen, vingers of tenen
• duizeligheid of flauwvallen

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van perifere cyanose

Perifere cyanose ontstaat wanneer er een verminderde doorbloeding van de kleine bloedvaten in de extremiteiten (zoals handen, voeten, vingers en tenen) plaatsvindt, waardoor het zuurstofgehalte in deze gebieden daalt. Dit resulteert in de blauwachtige verkleuring die we kennen als cyanose. Het onderliggende mechanisme van perifere cyanose is te wijten aan de verminderde hoeveelheid zuurstof in het bloed die de huid bereikt, vaak als gevolg van verschillende factoren zoals koude temperaturen, vasoconstrictie, of een verminderde hartfunctie. Hieronder bespreken we het mechanisme en de belangrijkste oorzaken in detail.

Koude temperaturen en vasoconstrictie
Een van de meest voorkomende oorzaken van perifere cyanose is blootstelling aan koude temperaturen. Wanneer het lichaam wordt blootgesteld aan kou, treedt vasoconstrictie op, een proces waarbij de kleine bloedvaten in de huid samentrekken. Dit gebeurt om de warmte in het lichaam te behouden door minder bloed naar de huid te sturen, zodat de kern van het lichaam beter op temperatuur blijft. Door deze vasoconstrictie bereikt minder zuurstofrijk bloed de extremiteiten, wat leidt tot perifere cyanose. Het bloed dat in de handen en voeten blijft, heeft een lager zuurstofgehalte, waardoor de huid een blauwachtige kleur krijgt.

Verminderde doorbloeding en zuurstofafgifte
Een ander belangrijk mechanisme bij het ontstaan van perifere cyanose is een verminderde doorbloeding van de perifere weefsels, bijvoorbeeld door problemen met het hart of de bloedvaten. Bij mensen met een verminderde hartfunctie, zoals hartfalen, kan het hart niet voldoende bloed rondpompen naar de ledematen. Dit betekent dat de hoeveelheid zuurstof die naar de extremiteiten wordt gebracht, afneemt. Hierdoor kan het zuurstofarme bloed in de kleine bloedvaten van de huid leiden tot de karakteristieke blauwachtige verkleuring van perifere cyanose.

Daarnaast speelt een verminderde zuurstofafgifte aan de weefsels een rol. Hemoglobine, het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof vervoert, geeft zuurstof af aan de weefsels. Wanneer de zuurstofspanning in het bloed laag is, bijvoorbeeld door een slechte doorbloeding of een lage omgevingstemperatuur, blijft een deel van het zuurstof ongebonden aan hemoglobine. Dit geeft het bloed een donkerdere kleur, die zichtbaar is als blauwachtige huid.

Vasculaire aandoeningen en obstructie
Vasculaire aandoeningen kunnen ook bijdragen aan perifere cyanose. Aandoeningen zoals perifere arteriële ziekte (PAD) of trombose kunnen de bloedstroom naar de extremiteiten belemmeren. Wanneer de slagaders die bloed naar de handen en voeten brengen gedeeltelijk geblokkeerd zijn, kan dit resulteren in een verminderde toevoer van zuurstofrijk bloed. Dit leidt tot de opbouw van zuurstofarm bloed in de extremiteiten, wat perifere cyanose veroorzaakt. Ook lokale obstructies, zoals een bloedprop of een vernauwing van de bloedvaten, kunnen bijdragen aan het ontstaan van perifere cyanose.

Veneuze congestie
Een ander mechanisme dat een rol kan spelen bij het ontstaan van perifere cyanose is veneuze congestie. Wanneer er een probleem is met de terugstroom van bloed naar het hart, bijvoorbeeld door een slechte klepfunctie in de aderen of een verhoogde druk in de aderen, kan het bloed zich ophopen in de kleine bloedvaten van de huid. Dit kan leiden tot een lagere zuurstofverzadiging in deze bloedvaten en de blauwachtige verkleuring die kenmerkend is voor perifere cyanose.

Hypoxie en bloedarmoede
Hypoxie (een laag zuurstofgehalte in het bloed) en bloedarmoede kunnen ook bijdragen aan perifere cyanose. Bij bloedarmoede is er een verminderde capaciteit om zuurstof te vervoeren, doordat er minder hemoglobine in het bloed aanwezig is. Dit betekent dat de zuurstoftoevoer naar de extremiteiten wordt verminderd, vooral onder koude omstandigheden of tijdens periodes van lichamelijke inspanning. Hypoxie kan ontstaan door verschillende oorzaken, waaronder chronische longziekten, die de opname van zuurstof in de longen belemmeren. Hierdoor komt er minder zuurstof beschikbaar voor de perifere weefsels, wat leidt tot cyanose.

Psychogene factoren
Soms kunnen ook psychogene factoren bijdragen aan het ontstaan van perifere cyanose. Emotionele stress of angst kan leiden tot hyperventilatie, wat kan resulteren in een verlaagde koolstofdioxideconcentratie in het bloed. Hierdoor treedt er vasoconstrictie op, wat de doorbloeding van de extremiteiten vermindert en perifere cyanose kan veroorzaken. Hoewel dit meestal tijdelijk is, kan het bij mensen die gevoelig zijn voor stress herhaaldelijk voorkomen.

Onderliggende ziekten en stoornissen
Bepaalde onderliggende ziekten en stoornissen kunnen perifere cyanose veroorzaken of verergeren. Aangeboren hartafwijkingen kunnen bijvoorbeeld leiden tot een verminderde bloedcirculatie naar de ledematen, waardoor cyanose optreedt. Andere aandoeningen zoals Raynaud-fenomeen, waarbij de bloedvaten in de vingers en tenen plotseling samentrekken, kunnen ook leiden tot perifere cyanose, vooral in reactie op kou of stress. Raynaud-fenomeen komt vaker voor bij vrouwen en kan aanvallen van blauwachtige verkleuring van de vingers en tenen veroorzaken.

Oorzaken van blauwe handen of voeten

Koude is de meest voorkomende oorzaak van blauwe handen of voeten. Het is ook mogelijk om blauwe handen of voeten te hebben, ook al zijn ze warm. Blauwe handen of voeten kunnen een teken zijn van een probleem met het systeem van je lichaam om zuurstofrijk bloed af te geven aan de weefsels van je handen en voeten. Je bloed is verantwoordelijk voor het transporteren van zuurstof door je lichaam. Zodra het bloed aan de weefsels van je lichaam is afgegeven, keert het zuurstofarme bloed via je aderen terug naar je hart en longen. Alles wat belemmert dat bloed via je aderen naar je hart terugkeert, of dat voorkomt dat het je weefsels bereikt, heeft als gevolg dat je weefsels niet het zuurstofrijke bloed krijgen dat ze nodig hebben. Oorzaken zijn onder meer:

• te strakke kleding of sieraden dragen
• diepe veneuze trombose (DVT), een bloedstolsel in het diepe veneuze systeem
  Fenomeen van Raynaud / Bron: Tcal, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• veneuze insufficiëntie (tekortschieten van de aders)
• het fenomeen van Raynaud
• lymfoedeem
• hartfalen
• arteriële insufficiëntie, veroorzaakt door aandoeningen die de bloedstroom door je bloedvaten vertragen
• ernstige hypotensie of extreem lage bloeddruk, die kan worden veroorzaakt door aandoeningen zoals septische shock
• hypovolemie, waarbij minder bloed door je lichaam circuleert dan normaal

Onderzoek en diagnose

Een blauwachtige huid is meestal een teken van een serieuze onderliggende aandoening. Als de normale kleur niet terugkeert wanneer je huid is opgewarmd, dien je onmiddellijk contact op te nemen met je huisarts om de oorzaak te achterhalen. De huisarts zal een lichamelijk onderzoek uitvoeren. Hij zal luisteren naar je hart en longen. Waarschijnlijk zal er bloedonderzoek worden uitgevoerd, evenals ander diagnostisch onderzoek. De arts kan een niet-invasieve pulsoximeter gebruiken om op betrouwbare en nauwkeurige wijze de waarden voor de zuurstofverzadiging in het bloed en de hartslag te meten. Mogelijk is er een thoraxfoto of CT-scan nodig teneinde hart en longen te onderzoeken.

Blauwe handen of voeten behandelen

Tijdig medische hulp inschakelen

Het is belangrijk om medische hulp in te schakelen als je blauwe handen of voeten hebt die niet een normale kleur aannemen zodra je ze opgewarmd hebt. De behandeling van blauwe handen en voeten bestaat uit het identificeren en corrigeren van de onderliggende oorzaak om de zuurstofrijke bloedstroom naar de getroffen delen van het lichaam te herstellen. Het tijdig aanvangen de juiste behandeling zal de uitkomst verbeteren en eventuele complicaties beperken.

Medicijnen

Er zijn enkele medicijnen beschikbaar die de bloedvaten kunnen helpen ontspannen, waaronder:

• antidepressiva
• bloeddrukverlagende medicijnen
• erectiestoornissenmedicijnen

Je zult mogelijk ook bepaalde medicijnen moeten vermijden die de bloedvaten vernauwen als bijwerking, waaronder:

• bètablokkers
• migrainemedicijnen
• anticoneptiepillen
• op pseudo-efedrine gebaseerde medicijnen

Behandeling in een ziekenhuis

Ernstige medische noodsituaties, zoals hartfalen, zullen worden behandeld in een ziekenhuis.

Leefstijlveranderingen

Andere aandoeningen, zoals het fenomeen van Raynaud, kunnen veranderingen in de levensstijl vereisen. Je moet mogelijk cafeïne en nicotine vermijden. Dit zijn stoffen waardoor je bloedvaten kunnen samentrekken.

Lees verder

• Blauwe tenen: oorzaken van blauwe of paarse tenen of teen
• Blauwe-tenensyndroom: symptomen, oorzaken en behandeling