Shock: symptomen, oorzaken, soorten shock en behandeling

Een shock duidt op de levensbedreigende toestand waarbij de zuurstoftoevoer naar de organen door een gebrek aan bloed in de bloedbaan niet langer is gegarandeerd. Dit defect kan zeer verschillende oorzaken hebben. De meest voorkomende zijn interne en externe bloedingen (meestal als gevolg van verwondingen) en aandoeningen van de vochtbalans, die het bloedvolume verder verminderen. Langdurige diarree, hevig braken of overvloedig zweten kan ook een shock veroorzaken. Als er onvoldoende bloed in het lichaam wordt rondgepompt vanwege hartfalen, dan kan dit ook leiden tot shock. De symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak van de shock. Bij anafylactische shock treden er allergische symptomen op zoals uitslag, jeuk, zwelling van het gezicht en kortademigheid. Cardiogene shock kenmerkt zich door een beklemmende gevoel op de borst en ademhalingsproblemen. Septische shock gaat gepaard met koorts of verlaagde lichaamstemperatuur en huidbloedingen, de huid is soms rood en oververhit.

• Wat is een shock?
• Een onwaarschijnlijke redding in het bos
• Wat is het eigenlijk?
• Vóórkomen
• Shock: een vicieuze cirkel
• Soorten shock
• Hypovolemische shock
• Cardiogene shock
• Anafylactische shock
• Septische shock
• Speciale vormen van shock
• Vóórkomen
• Symptomen van shock
• Ontstaansmechanisme: Wat gebeurt er eigenlijk in je lijf bij shock?
• Oorzaken van shock
• Oorzaken van hypovolemische shock
• Oorzaken van cardiogene shock
• Oorzaken van allergische shock
• Oorzaken van septische shock
• Risicofactoren van shock
• Risicogroepen van shock
• Eerste hulp bij shock
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van shock
• Hypovolemische shock: vullen wat leeg is
• Cardiogene shock: een hart dat weer in actie komt
• Anafylactische shock: paniek in het immuunsysteem
• Septische shock: bacteriën buiten spel zetten
• Praktische tips bij shock
• Blijf rustig en alert
• Leg het slachtoffer plat op de grond
• Zorg voor frisse lucht
• Controleer en stabiliseer vitale functies
• Houd het slachtoffer warm
• Stop bloedingen direct
• Laat het slachtoffer niets eten of drinken
• Verminder pijn door letsel te ondersteunen
• Verwijder knellende kleding of sieraden
• Roep professionele hulp in via 112
• Blijf bij het slachtoffer tot hulp arriveert
• Ondersteun het herstel met frisse lucht en rust
• Prognose
• Preventie

Wat is een shock?

Een onwaarschijnlijke redding in het bos

Mark, een fanatieke mountainbiker, had een weekend gepland om te fietsen in een afgelegen bosgebied. Hij was goed voorbereid met snacks, een volle bidon en zijn gloednieuwe fietscomputer. Wat hij echter niet had ingecalculeerd, was een ongeval dat zijn leven volledig op zijn kop zou zetten. Tijdens een snelle afdaling, terwijl hij vol adrenaline de bochten nam, raakte hij een uitstekende wortel. Zijn fiets sloeg om, en Mark werd tegen een boom geslingerd. Hij voelde een scherpe pijn in zijn borst en zakte in elkaar. Wat hij niet wist, was dat een gebroken rib zijn long had doorboord. Binnen enkele minuten begon hij tekenen van shock te vertonen: koud zweet, duizeligheid en een versnelde hartslag.

Gelukkig kwam op dat moment een andere fietser, Julia, langs. Julia had toevallig EHBO-training gehad en herkende meteen de symptomen. Ze belde niet alleen de hulpdiensten, maar begon ook druk op Mark te houden om bij bewustzijn te blijven. "Focus op mijn stem, Mark, blijf met me praten!" zei ze terwijl ze zijn hand vasthield. Toen de hulpdiensten arriveerden, bleek dat haar snelle handelen cruciaal was geweest. Mark had een levensbedreigende inwendige bloeding, maar door Julia’s actie had hij het gered. Nu, maanden later, noemt hij haar zijn "engel op twee wielen".

Wat is het eigenlijk?

Een shock is een acute levensbedreigende situatie waarbij de druk in de bloedvaten te laag is om de vitale lichaamsfuncties in stand te houden. Het wordt gekenmerkt door een gebrek aan zuurstoftoevoer: de toevoer van zuurstof kan niet voldoen aan de zuurstofbehoefte. Het lichaam reageert door alleen de vitale organen te voorzien van voldoende bloed en dus zuurstof, ten koste van de zogenaamde periferie (ledematen). Als het gebrek aan zuurstof verder verergert, kunnen uiteindelijk ook de organen niet voldoende worden voorzien van bloed. Een shock is daarom altijd levensbedreigend en moet onmiddellijk worden behandeld.

Vóórkomen

Shock klinkt misschien als iets dat alleen in medische dramaseries voorkomt, maar het is een akelig echte en levensbedreigende toestand. Het gebeurt wanneer je lichaam niet genoeg zuurstofrijk bloed naar je organen krijgt, wat kan leiden tot orgaanschade of zelfs de dood. Wereldwijd zijn de cijfers best indrukwekkend, of beter gezegd: zorgwekkend. Geschat wordt dat jaarlijks zo’n 30 miljoen mensen shock ervaren, waarbij de sterftepercentages variëren van 20% tot 50%, afhankelijk van het type shock en de tijdige toegang tot zorg.

Laten we eens kijken naar de cijfers dichter bij huis. In Nederland worden jaarlijks zo’n 15.000 tot 20.000 mensen getroffen door een vorm van shock, met name septische shock (vaak door infecties) en hypovolemische shock (door bloedverlies). Bij kinderen is shock zeldzamer, maar het kan bijvoorbeeld ontstaan door uitdroging bij ernstige diarree, vooral bij de kleintjes onder de vijf jaar. Bij volwassenen zien we vaker trauma’s, hartproblemen of ernstige infecties als boosdoener.

Man versus vrouw: wie loopt meer risico?
Hier komt een interessante twist. Mannen lijken iets vaker met shock te maken te krijgen dan vrouwen. Bijvoorbeeld bij septische shock: mannen hebben een iets hoger risico, deels door biologische factoren zoals een minder sterk immuunsysteem. Bij cardiogene shock (door hartproblemen) is dat verschil minder duidelijk. Bij vrouwen kunnen echter bepaalde complicaties tijdens zwangerschap, zoals een massale bloeding na de bevalling, juist weer tot shock leiden.

Kinderen en volwassenen: de verschillen in risico
Bij kinderen is uitdroging door diarree een veelvoorkomende oorzaak, zeker in tropische gebieden of ontwikkelingslanden. In Nederland is dat zeldzamer, maar niet ondenkbaar bij jonge kinderen die een buikgriep hebben en te weinig drinken. Een schrijnend voorbeeld is uit de overzeese gebiedsdelen, zoals Curaçao of Aruba, waar uitdroging door diarree bij kinderen nog steeds een zorg is. Bij volwassenen staan trauma’s, ernstige infecties en hartproblemen bovenaan de lijst, terwijl ouderen extra kwetsbaar zijn door een minder flexibele bloedsomloop en vaak al bestaande medische problemen.

Klimaat en regionale verschillen
Klimaat heeft meer invloed op shock dan je misschien denkt. In tropische gebieden, zoals Suriname en de Nederlandse Antillen, zien we vaker shock door infecties als dengue of leptospirose, die daar door het warme, vochtige klimaat makkelijker voorkomen. Uitdroging door diarree is in die regio’s ook een groter probleem, zeker bij kinderen.

In België en Nederland speelt het klimaat minder een rol, maar daar komen weer andere zaken om de hoek kijken, zoals trauma’s door verkeersongevallen of shock bij ouderen door winterinfecties zoals longontsteking. Wereldwijd zijn er interessante patronen: in Afrika en Zuidoost-Azië wordt shock vaak veroorzaakt door infectieziekten, terwijl in Westerse landen zoals Nederland of België cardiovasculaire problemen en sepsis op de voorgrond staan.

Genetica en shock: speelt erfelijkheid een rol?
Sommige mensen hebben genetisch pech. Zo weten we dat varianten in genen die betrokken zijn bij het immuunsysteem (zoals TLR4) het risico op ernstige sepsis kunnen verhogen, wat kan leiden tot shock. Een ander voorbeeld is een genetische aanleg voor een trage bloedstolling, waardoor bloedverlies sneller kan leiden tot hypovolemische shock. Erfelijkheid is dus zeker een factor, al speelt de omgeving vaak een net zo grote, zo niet grotere rol.

Een casus: hoe shock je kan verrassen
Even een persoonlijk voorbeeld. Een vriendin van mij, Laura, raakte in shock na een ongeluk tijdens een bergwandeling. Een lelijke val zorgde voor inwendige bloedingen die ze eerst niet eens doorhad. Pas toen ze begon te zweten, draaierig werd en bijna flauwviel, wist ze dat er iets mis was. Gelukkig heeft de reddingsdienst haar snel kunnen helpen, maar dat had anders kunnen aflopen. Zo snel kan shock dus toeslaan.

Conclusie: alert blijven redt levens
Shock is een stille killer en kan iedereen treffen, ongeacht je leeftijd, geslacht of waar je woont. Of je nu in Nederland woont, op Aruba of ergens in België, het is cruciaal om de signalen te herkennen en snel te handelen. Hoe sneller de behandeling, hoe groter de kans dat je het kunt navertellen. Dus wees alert en zorg dat je weet wat je moet doen – het kan ooit van levensbelang zijn!

Shock: een vicieuze cirkel

Bij een shock krijgen minder belangrijke organen zoals de huid en de periferie minder bloed. In de zuurstofarme lichaamsperiferie verandert het metabolisme en worden er zure metabolieten geproduceerd. Deze zorgen ervoor dat meer vloeistof uit de kleinste bloedvaten (capillairen) in het weefsel ontsnapt en verwijden de arteriolen (kleine bloedvaten). Hun tegenhangers, de venulen, zijn echter minder verwijd. Daarom kunnen ze het met kooldioxide verrijkte bloed niet meer volledig uit het weefsel verwijderen; het komt tot een ophoping. Dit vormt kleine stolsels, zogeheten 'microthrombi'. Bovendien stroomt er nog meer vloeistof in het weefsel. De circulatie in de periferie van bloed blijft dus afnemen en het weefsel wordt nog slechter van zuurstof voorzien. Dit is een vicieuze cirkel, die ook wel 'shockspiraal' wordt genoemd. Onbehandeld blijft deze spiraal draaien, met fatale gevolgen. In extreme gevallen kan de vorming van microthrombi dus belangrijke stoffen in het bloed verbruiken die verantwoordelijk zijn voor de bloedstolling. Dit kan leiden tot verdere bloedingen in het lichaam. Uiteindelijk zullen vitale organen niet langer voldoende van bloed of zuurstof worden voorzien. Dan wordt de bloedsomloop afgebroken; het komt tot een meervoudig orgaanfalen.

Soorten shock

Een shock is in te delen naar oorzaak en ernst. Oorzaken van shock zijn hypovolemische, anafylactische, cardiale en obstructieve.

Hypovolemische shock

De hypovolemische of volumetekortshock wordt veroorzaakt door ernstig vochtverlies, zoals ernstige interne of externe bloedingen (hemorragische shock), ernstige diarree of braken. Er worden drie fasen onderscheiden:

• Fase 1: de bloeddruk is normaal, de huid is bleek en vochtig en klam.
• Fase 2: De bloeddruk daalt (onder 100 mmHg systolisch), de polsslag stijgt tot meer dan 100 slagen per minuut.
• Fase 3: De bloeddruk blijft dalen (onder 60 mmHg), de pols is vlakker en nauwelijks voelbaar. Er zijn ook bewustzijnsstoornissen, urineretentie (het ophopen van urine in de blaas doordat de lediging van de blaas gestoord is) en een vlakke, snelle ademhaling.

Cardiogene shock

De cardiogene shock vindt zijn oorsprong in het hart. Als deze beschadigd is, bijvoorbeeld als gevolg van een hartaanval, mist hij de kracht om voldoende bloed in de bloedsomloop te pompen. Dan begint de na een tijdje de shockspiraal (zie boven). Ook kunnen een effusie (het doorlekken van (lichaams)vloeistoffen naar een lichaamsholte of ander weefsel) of een bloeding in het pericardium of hartzakje en een longembolie de prestaties van het hart verminderen en dus de shockspiraal in werking stellen.

Anafylactische shock

Bij deze vorm is de shock te wijten aan een extreme allergische reactie van het immuunsysteem: in geval van een allergie interpreteert het immuunsysteem ten onrechte bepaalde stoffen (allergenen), bijvoorbeeld in voedingsmiddelen, medicijnen of insectengif, als gevaarlijk. Bij contact met deze stoffen komen daarom boodschapperstoffen vrij die de bloedvaten verwijden en waardoor vloeistof uit de haarvaten kan ontsnappen. Als gevolg hiervan neemt het bloedvolume af en begint de shockspiraal te draaien.

Septische shock

De oorzaak van septische shock is een lokale of systemische infectie. Net als bij anafylactische shock komen hier ook boodschapperstoffen (mediatoren) vrij, die de bloedvaten verwijden en vloeistof in het weefsel laten ontsnappen. Een speciale vorm van septische shock is het Toxic Shock Syndrome (TSS), waarbij het immuunsysteem reageert op toxines die worden geproduceerd door binnendringende bacteriën.

Speciale vormen van shock

Er zijn ook enkele speciale vormen van shock, bijvoorbeeld:

• Neurogene shock: dit deel van het zenuwstelsel faalt, zodat de bloedvaten niet langer kunnen samentrekken en de bloedsomloop instort. Het wordt gekenmerkt door een tekort aan circulerend vocht in de bloedbaan.
• Hypoglycemische shock: als de suikerconcentratie in het bloed onder een kritieke limiet daalt (ongeveer 50 mg/dl), veroorzaakt dit plotseling bewustzijnsverlies omdat de hersenen niet langer voldoende van de energiebron worden voorzien.

Vóórkomen

Hemorragische shock treedt op bij ongeveer 1-2% van de traumagevallen. Tot een derde van de mensen die op de intensive care van een ziekenhuis zijn opgenomen, hebben een shock. Grofweg 20% heeft een cardiogene shock, ook ongeveer 20% heeft een hypovolemische shock en maar liefst 60% van de gevallen heeft een septische shock.

Symptomen van shock

Belangrijke symptomen van shock zijn onder meer:

• Huidletsels: bleke, koude en klamme huid met hypovolemische en cardiogene shock; rode, hete huid bij septische shock; bleke, warme, droge huid in geval van neurogene shock; allergische huidsymptomen in geval van anafylactische shock (roodheid, oververhitting, jeuk, mogelijke zwelling).
• Daling van de bloeddruk.
• Tachycardie (snelle hartslag), maar niet bij neurogene shock en bij bepaalde hartritmestoornissen waarbij de hartslag aanzienlijk is verlaagd (bradycardie).
• Nauwelijks voelbare pols.
• Versnelde ademhaling, oppervlakkige ademhaling.
• Rusteloosheid, nervositeit, angst, beven.
• Bewustzijnsstoornissen bij gevorderde shock, bijvoorbeeld apathie, bewusteloosheid.

Ontstaansmechanisme: Wat gebeurt er eigenlijk in je lijf bij shock?

Oké, laten we het simpel en duidelijk houden, want shock klinkt ingewikkeld, maar het idee erachter is best logisch. Bij shock krijgt je lichaam simpelweg niet genoeg zuurstofrijk bloed naar belangrijke organen zoals je hersenen, hart en nieren. En geloof me, dat wil je niet. Het hele systeem dat normaal perfect samenwerkt – hart, bloedvaten en bloedvolume – gaat ineens compleet de mist in. Denk aan een ingewikkelde machine waarvan een cruciaal onderdeel hapert. Zonder snelle actie gaan dingen stuk.

Hoe werkt dat precies? Stel je voor: je hart is als een pomp en je bloedvaten zijn de buizen. Normaal gesproken pompt je hart bloed met voldoende kracht door die buizen. Maar als er iets misgaat – bijvoorbeeld te weinig bloedvolume door een bloeding, een pomp die weigert (bij hartfalen) of buizen die te slap worden (bij een infectie) – dan stroomt het bloed niet goed meer. Dit noem je een circulatiestoornis, en dat is het startpunt van alle ellende.

De verschillende soorten shock: vier smaken ellende
Om het nog leuker te maken, zijn er verschillende soorten shock. Elk type heeft een ander mechanisme, maar de uitkomst is hetzelfde: organen die schreeuwen om zuurstof.

Hypovolemische shock:
Dit is het type dat je vaak ziet bij grote bloedingen of uitdroging. Je bloedvolume daalt dramatisch, en daardoor kan je hart niet genoeg bloed rondpompen. Denk aan een zwembad dat leegloopt; er blijft gewoon niks meer over om mee te werken.

Cardiogene shock:
Hier gaat het mis bij de pomp zelf, je hart dus. Bijvoorbeeld na een hartaanval. Je hart krijgt het bloed er niet meer goed uit, dus je organen krijgen te weinig. Het is alsof je probeert water uit een verstopte kraan te halen – het lukt gewoon niet.

Distributieve shock:
Bij dit type, vaak door een zware infectie (sepsis), zetten je bloedvaten uit als een ballon. Het bloed verdeelt zich verkeerd en kan de belangrijke plekken niet meer bereiken. Het is alsof je een waterleiding vol gaten hebt; het stroomt overal heen, behalve waar het moet.

Obstructieve shock:
Dit komt door een blokkade, zoals een groot bloedstolsel in je longen (longembolie) of een ophoping van vocht rond je hart. Die blokkade stopt de normale bloedstroom, waardoor alles stilvalt. Denk aan een file op de snelweg; niks gaat nog vooruit.

Het domino-effect: van zuurstoftekort naar orgaanfalen
Wat er daarna gebeurt, kun je zien als een kettingreactie. Je cellen krijgen te weinig zuurstof en schakelen over op een soort noodmodus, waarbij ze melkzuur gaan produceren. Dat klinkt misschien onschuldig, maar dit verzuurt je bloed, waardoor je hele interne balans (homeostase) in de war raakt. Zuur bloed betekent dat enzymen – de werkpaarden van je lichaam – niet meer goed functioneren.

Je lichaam probeert dit nog even recht te breien. Het hart gaat sneller kloppen, je bloedvaten trekken samen, en je lichaam stuurt het bloed naar de belangrijkste organen: je hersenen en hart. Maar dat betekent dat minder vitale delen – zoals je huid, darmen en nieren – letterlijk droog komen te staan. Lang verhaal kort: dit houdt je maar heel even op de been. Als de oorzaak van de shock niet snel wordt aangepakt, beginnen organen één voor één uit te vallen. Dat noemen we multi-orgaanfalen.

De rol van ontstekingen: je immuunsysteem slaat op hol
Bij sommige vormen van shock, zoals sepsis, wordt je immuunsysteem de grote boosdoener. Wat begint als een goedbedoelde poging om een infectie te bestrijden, ontaardt in een totale chaos. Je immuuncellen gooien ontstekingsstoffen (cytokines) door je hele lichaam, die je bloedvaten beschadigen en zorgen voor lekken. Het gevolg? Nog minder bloeddruk en nog meer zuurstoftekort. Het is alsof je brand blust met benzine.

Een casus: het verhaal van Anna
Even een praktijkvoorbeeld, want het klinkt allemaal nogal theoretisch. Anna, 45 jaar, had een simpele blaasontsteking. Ze dacht: niks aan de hand, een paar dagen cranberrysap en ik ben er weer. Maar de infectie sloeg over naar haar nieren, en binnen een dag kreeg ze koorts, koude rillingen en begon ze steeds suffer te worden. In het ziekenhuis bleek ze in septische shock te zijn. Haar bloeddruk was dramatisch laag, en haar nieren begonnen al te falen. Door snelle toediening van antibiotica en vocht via een infuus is ze er gelukkig bovenop gekomen. Maar het had niet veel langer moeten duren.

Waarom snel handelen het verschil maakt
Shock is niet iets wat je kunt negeren of uitstellen. Het is een race tegen de klok, waarbij elke seconde telt. Of het nu gaat om een bloeding, een infectie of een hartprobleem, het herkennen van de signalen en het snel starten van behandeling kunnen letterlijk levens redden. Dus ken de basics, wees alert en twijfel nooit om hulp te halen – het kan het verschil maken tussen leven en dood.

Oorzaken van shock

Afhankelijk van het type shock kunnen verschillende oorzaken worden overwogen.

Oorzaken van hypovolemische shock

Hypovolemische shock is te wijten aan een fors bloedverlies van de bloedvaten. Mogelijke triggers zijn:

• hevig bloeden, bijvoorbeeld na letsel aan bloedvaten of organen, fracturen, chirurgie of bevalling (ernstige bloedingen), verminderde bloedstolling als gevolg van ziekte (hemofilie) of bloedverdunnende medicijnen
• vloeistoftekort, zoals langdurig braken of ernstige diarree (ook als je structureel te weinig drinkt, kan het bloedvolume aanzienlijk verminderen)

Oorzaken van cardiogene shock

Als het hart te zwak is om voldoende bloed in de bloedsomloop te pompen, kan cardiogene shock optreden. Oorzaken zijn onder meer:

• Contractiezwakte van het hart, zoals een hartaanval, myocarditis (ontsteking van de hartspier) of abnormale ontwikkeling van de hartspier. Het hart kan niet goed samentrekken en kan daarom onvoldoende druk in de bloedvaten teweegbrengen.
• Overaanbod van bloed, bijvoorbeeld wanneer een hartklep niet goed sluit. Tijdens de vulfase stroomt het bloed uit de aorta of de longen vervolgens terug in de ventrikel waardoor deze overmatig gevuld raakt.
• Hartklepvernauwing (zoals aortaklepstenose): hier moet het hart pompen tegen verhoogde weerstand. De sterke drukbelasting beschadigt de hartspier en tegelijkertijd komt er minder bloed in de bloedvaten door de kleinere diameter van de klepopening.
• Vernauwing van het pericardium door effusie, bloeding (cardiale tamponade) of inflammatoire oorzaak (constrictieve pericarditis). Dan kunnen de hartkamers niet genoeg vollopen, wat de pompkracht van het hart vermindert.
• Letsels of longziekten kan de terugkeer van het bloed naar het hart belemmeren. Het mogelijke gevolg is een verminderde 'cardiale output', wat kan leiden tot cardiogene shock.

Oorzaken van allergische shock

Een allergische shock (ook wel anafylactische shock of anafylaxie genoemd) is te wijten aan een overreactie van het immuunsysteem. De triggers zijn specifieke allergenen, dat wil zeggen stoffen waarop je allergisch reageert, bijvoorbeeld:

• insectengif (bijengif of wespengif)
• voedingsmiddelen zoals noten, steenvruchten of aardbeien
• medicijnen, bijvoorbeeld pijnstillers, anesthetica of antibiotica (vooral penicilline)

Oorzaken van septische shock

Een septische shock wordt veroorzaakt door een infectie (bijvoorbeeld door bacteriën of schimmels). Dit kan lokaal zijn of het hele lichaam beïnvloeden, een zogeheten 'systemische infectie'. De volgende factoren kunnen een septische shock veroorzaken:

• Ontsteking: peritonitis (buikvliesontsteking), pancreatitis (alvleesklierontsteking), galblaasontsteking (cholecystitis), nierbekkenontsteking (pyelonefritis) of longontsteking (pneumonie).
• Katheters (veneuze katheters, urinekatheters, etc.): via deze instrumenten kunnen ziekteverwekkers het lichaam binnendringen en sepsis of bloedvergiftiging veroorzaken, in het ergste geval met shock.
• Ernstige, grootschalige brandwonden: de wonden kunnen besmet raken tot en met septische shock.
• Verzwakt immuunsysteem: het bevordert een septische shock.

Vooral gevaarlijk is een septische shock die wordt veroorzaakt door meningokokken (veroorzaker van meningitis of hersenvliesontsteking), die ontstaat als onderdeel van het syndroom van Waterhouse-Friderichsen, een levensbedreigende stoornis van de bijnieren veroorzaakt door bloedingen, bijna altijd veroorzaakt door een ernstige infectie, die voorkomt bij mensen van wie de milt is verwijderd.

Risicofactoren van shock

Risicogroepen van shock

Eerste hulp bij shock

Bij vermoeden van een shock dien je onverwijld 112 te bellen. Totdat de ambulance arriveert, zal eerste hulp verleend moeten worden. Als de getroffen persoon (volwassene of kind) bij bewustzijn is, breng hem dan in shockpositie. Laat hem liggen, maar houd zijn benen hoger dan het bovenlichaam. Dit maakt het gemakkelijker voor het bloed om naar het hart te stromen. Bij verdenking van een cardiogene shock moet het bovenlichaam echter hoger worden gelegd, zodat het hart niet extra wordt belast. Neem verder de volgende adviezen in acht:

• Vermijd extra opwinding voor de betrokken persoon.
• Kalmeer de persoon in kwestie.
• Houd de patiënt warm met een thermische deken of folie om te voorkomen dat hij of afkoelt door een schok.
• Vermijd bestaande bloedingen om verder bloedverlies te voorkomen.
• In geval van bewusteloosheid of hartstilstand de juiste eerstehulpmaatregelen nemen: indien nodig de luchtwegen vrijmaken, indien nodig mond-op-mond beademing, hartmassage.
• Als je niet zeker bent over de toestand van de getroffen persoon, maar de hartslag en ademhaling zijn stabiel, is de stabiele zijligging de beste oplossing.
• Blijf bij de betrokken persoon en controleer regelmatig zijn of haar ademhaling en pols totdat de ambulance arriveert en de shock behandelt.

Onderzoek en diagnose

Ten eerste is het noodzakelijk om een ​​shock als zodanig te herkennen. Hiervoor is het belangrijk om de (nood)arts te informeren over eerdere, relevante gebeurtenissen: Heeft de getroffen persoon iets speciaals gegeten, werd hij gestoken door een insect of is er een hartziekte bekend? Was er een ongeluk, operatie of een infectie in het recente verleden? Dit zijn belangrijke vragen die de arts kan helpen bij het stellen van de diagnose. Een shock kan snel worden geïdentificeerd door verschillende tekens:

• Shockindex: dit is een belangrijke indicator. De polsslag wordt gedeeld door de systolische bloeddrukwaarde (de eerste waarde bij bloeddrukmeting). Als het resultaat groter is dan 1 (dat wil zeggen als de polswaarde die van de bloeddruk overschrijdt), dan duidt dit op een shock. In de vroege fase van een shock kan de waarde echter nog steeds lager zijn dan 1.
• Vingernageltest: druk op een vingernagel totdat het onderliggende nagelbed bloedloos en wit is. Kort na het loslaten van het nagelbed moet het weer rood worden. Als dit langer dan een seconde duurt, duidt dit op een verstoorde perifere circulatie en dus een shock.
• Aders in de hals en onder de tong: ingetrokken halsaders en aders onder de tong zijn typische tekenen van hypovolemische shock.

Daarnaast worden waarschijnlijk de volgende onderzoeken uitgevoerd:

• elektrocardiografie (ECG) of hartfilmpje.
• meting van de centraal-veneuze druk (CVD), de druk in de centrale aders (venen) van het lichaam
• meting van de hoeveelheid geproduceerde urine (diurese)
• bepaling van verschillende bloedwaarden (zoals zuurstofverzadiging)

Behandeling van shock

Oké, je hebt nu een beeld van wat shock inhoudt en wat je kunt doen in een noodsituatie. Maar wat gebeurt er daarna, als je eenmaal in het ziekenhuis ligt? De artsen gaan daar niet wachten op een wonder; zij zetten alles op alles om de oorzaak van de shock aan te pakken. Hier gaan we het uitgebreid hebben over de verschillende soorten shock en hoe deze behandeld worden. Pak een kop koffie (of thee) en blijf even hangen, want dit is belangrijk!

Hypovolemische shock: vullen wat leeg is

Laten we beginnen met een situatie die vaak voorkomt bij ongelukken, zoals een flinke bloeding na een val of operatie. Bij een hypovolemische shock draait alles om aanvullen wat je lichaam verloren heeft: bloed. En nee, dat is niet simpelweg een zak cola erin hangen. De artsen gebruiken een combinatie van kristallijne vloeistoffen, zoals zoutoplossingen of glucose, om je bloedvolume weer op peil te brengen. Denk aan het bijvullen van een leeggelopen zwembad. Maar soms is dat niet genoeg.

Daarom schakelen ze zwaarder geschut in: colloïdale oplossingen. Dit zijn vloeistoffen met fancy macromoleculen zoals koolhydraten (zoals hydroxyethylzetmeel of dextranen) of eiwitten (gelatine of humaan albumine). Klinkt ingewikkeld? Zie het als een super-de-luxe smoothie voor je bloedvaten. En als het echt nodig is, krijg je bloedtransfusies. Een beetje creepy idee misschien, maar levensreddend.

• Casus: Neem bijvoorbeeld Anja, die van haar fiets viel en haar dijbeen brak. Ze verloor veel bloed en haar bloeddruk kelderde. Door snelle infusen met zoutoplossing én een bloedtransfusie was ze binnen een paar uur weer stabiel. Zo zie je maar: tijd is cruciaal!

Cardiogene shock: een hart dat weer in actie komt

Een cardiogene shock klinkt meteen al pittig, toch? En dat is het ook. Hier ligt de oorzaak in een probleem met het hart. Stel je voor: je hart, de pomp die je hele systeem draaiende houdt, werkt ineens niet goed meer. Misschien door een hartaanval of een andere hartritmestoornis. Dat is een noodgeval met hoofdletters.

De behandeling is gericht op het ondersteunen van het hart en het verlichten van de symptomen. Artsen starten met pijnstillers (want ja, een hartaanval doet pijn) en medicijnen zoals dobutamine. Dit middel geeft je hart een soort energieboost. Daarnaast krijg je zuurstof, wat voelt als een frisse neus voor je hele lichaam. En als er een verstopt bloedvat zit, wordt dat zo snel mogelijk weer open gemaakt – bijvoorbeeld met een dotterbehandeling.

• Casus: Neem Henk, die tijdens het tuinieren ineens een drukkende pijn op zijn borst voelde. Hij belandde met gierende sirenes in het ziekenhuis, waar bleek dat een van zijn kransslagaders verstopt zat. Een spoedoperatie en wat medicatie later was hij buiten levensgevaar.

Anafylactische shock: paniek in het immuunsysteem

Een anafylactische shock is een ware nachtmerrie voor iedereen met een ernstige allergie. Denk aan een bijensteek, een pinda of een ander allergeen dat je immuunsysteem compleet van de rails gooit. Je lichaam denkt: "Help, een vijand!" en reageert volledig overdreven.

De behandeling? Een mix van medicijnen die de storm in je lichaam kalmeren. Glucocorticoïden en antihistaminica werken als een vredesonderhandelaar tussen jouw immuunsysteem en de allergenen. Maar dat is niet alles. Soms moeten artsen adrenaline toedienen – dat is als een superheld die opkomt voor je bloedvaten, waardoor ze weer wat samentrekken. Ook bèta-2-mimetica kunnen nodig zijn om de luchtwegen te openen, zodat je niet blijft piepen als een oude accordeon.

• Casus: Eva, een 16-jarige met een zware pinda-allergie, at per ongeluk een koekje met sporen van noten. Binnen enkele minuten kreeg ze ademhalingsproblemen en uitslag. Gelukkig was ze voorbereid en had ze een EpiPen bij zich, waarmee ze adrenaline kon injecteren. In het ziekenhuis kreeg ze nog extra medicatie, en binnen een dag was ze weer thuis.

Septische shock: bacteriën buiten spel zetten

Deze klinkt misschien een beetje techy, maar een septische shock komt vaker voor dan je denkt. Dit gebeurt als een infectie volledig uit de hand loopt en je hele lichaam in de stress schiet. Denk aan bacteriën die zich gedragen als een stel ongenode gasten op een huisfeestje, en je hele immuunsysteem raakt overprikkeld.

Artsen pakken dit aan met de grote wapens: antibiotica tegen de bacteriën of antivirale middelen als het een virus betreft. Maar daar stopt het niet. Vaak is volumevervanging nodig om de bloedsomloop te ondersteunen, en als je bloeddruk gevaarlijk laag blijft, krijg je medicijnen die je bloedvaten vernauwen.

• Casus: Pieter, een 72-jarige man, had een blaasontsteking die zich razendsnel uitbreidde naar zijn bloedbaan. Hij belandde op de intensive care, waar hij met een cocktail van antibiotica en vochttoediening langzaam herstelde. Het duurde even, maar dankzij snelle actie kon hij weer genieten van zijn kleinkinderen.

Praktische tips bij shock

Wanneer je te maken krijgt met een shock, bijvoorbeeld na een ongeluk of een plotselinge medische situatie, kan dat behoorlijk beangstigend zijn. Het is een moment waarop helder nadenken en snel handelen van levensbelang zijn. Gelukkig zijn er praktische maatregelen die je kunt nemen om een situatie beter onder controle te houden en hulp te bieden. Geen ingewikkelde technieken, maar simpele stappen die een groot verschil kunnen maken.

Shock treedt vaak op door een gebrek aan zuurstof in de weefsels, wat kan leiden tot levensbedreigende situaties. Denk aan situaties zoals ernstig bloedverlies, een allergische reactie of een zware val. In zulke gevallen is het belangrijk om kalm te blijven en het slachtoffer zoveel mogelijk te stabiliseren. Met een beetje kennis kun je in korte tijd veel doen om erger te voorkomen.

Het sleutelwoord bij shock is actie: snel, maar bedachtzaam handelen. Elke seconde telt, maar dat betekent niet dat je in paniek moet raken. Integendeel, je kalmte kan het verschil maken. Bovendien is het cruciaal om te weten wanneer je professionele hulp moet inschakelen. Je kunt niet alles zelf oplossen, en dat is ook helemaal niet de bedoeling. Toch zijn er dingen die je wél kunt doen, en die vallen allemaal onder een stukje zelfzorg én zorg voor een ander.

In deze lijst met tips vind je een aantal concrete stappen die je kunt zetten in noodsituaties. Geen tijdrovende methodes of ingewikkelde termen, maar praktische handvatten waarmee je direct aan de slag kunt. Het zijn eenvoudige maatregelen die je altijd kunt toepassen, of je nu op straat, thuis of op je werk bent. Want als het om shock gaat, kan elk klein gebaar een grote impact hebben.

Blijf rustig en alert

Je kent het vast: paniek is een slechte raadgever. Maar hoe houd je je hoofd koel als iemand in shock is? Denk aan Peter, die tijdens een wandeling met zijn vriendin Ineke struikelde en hard zijn hoofd stootte. Ineke merkte dat hij verward begon te praten en zijn huid bleek werd. Ze voelde de paniek opkomen, maar ze dwong zichzelf om rustig te blijven. Eerst even ademhalen en nadenken: wat moet ik nu doen? Door rustig te blijven, wist ze helder te denken en direct hulp in te schakelen. Het klinkt simpel, maar die eerste stap is cruciaal. Jouw kalmte straalt af op het slachtoffer en geeft je de controle in een chaotische situatie.

Leg het slachtoffer plat op de grond

Een van de meest directe en effectieve maatregelen bij shock is het slachtoffer plat neerleggen, zoals Ineke met Peter deed. Waarom? Omdat het bloed dan gemakkelijker naar de vitale organen stroomt. Het is geen hogere wiskunde, maar die simpele handeling kan echt levens redden. Let op: houd het hoofd lager dan het hart. Peter lag op een zachte ondergrond en Ineke zorgde ervoor dat hij zich niet verder bewoog, vooral om letsel te voorkomen. Dit is niet alleen praktisch, maar ook geruststellend voor het slachtoffer. Een extra tip: gebruik een kussen of een opgerolde jas als ondersteuning, mocht dat nodig zijn.

Zorg voor frisse lucht

Stel je voor: een ruimte waar het benauwd en warm is, terwijl iemand al moeite heeft om bij te komen. Niet ideaal, toch? Frisse lucht doet wonderen. Ineke opende direct het autoraampje toen ze Peter naar een veilige plek had geholpen. Zelfs buiten kan je frisse lucht bevorderen door te zorgen dat er niets in de buurt is dat de ademhaling belemmert, zoals een strakke sjaal. Extra zuurstof helpt het lichaam beter functioneren, vooral in zo’n kritieke situatie. Wist je trouwens dat frisse lucht ook kan bijdragen aan een algeheel fitter gevoel? Volgens vitamine C stimuleert zuurstofrijk bloed het immuunsysteem.

Controleer en stabiliseer vitale functies

Het lijkt een open deur, maar check altijd even of iemand ademt en een polsslag heeft. Ligt iemand bewusteloos? Kijk, luister en voel. Bij Peter was Ineke zo slim om te controleren of hij normaal ademde. Gelukkig wel, maar als dat niet zo was geweest, had ze zonder aarzelen 112 gebeld. Dit lijkt misschien iets voor professionals, maar jij kunt hier ook een grote rol in spelen. Onthoud: niet twijfelen maar doen! Zelfs als je niet zeker bent, bel hulpdiensten voor advies. Elk telefoontje kan een mensenleven betekenen.

Houd het slachtoffer warm

Het lijkt misschien niet meteen belangrijk, maar iemand in shock verliest vaak snel warmte. Dit kan hun toestand nog erger maken. Neem bijvoorbeeld Marijke, die haar buurman Peter vond nadat hij was uitgegleden in de tuin. Peter was niet alleen in shock, maar ook doorweekt van de regen. Marijke pakte direct een deken om hem warm te houden. Heb je geen deken? Gebruik een jas, sjaal of wat je ook maar bij de hand hebt. Zelfs al lijkt het buiten niet koud, iemand in shock heeft extra warmte nodig om hun lichaam op gang te houden. Vergeet ook niet natte kleding te verwijderen als dat mogelijk is, want vocht koelt nog sneller af. Een simpele tip, maar eentje die Peter’s situatie net wat draaglijker maakte.

Stop bloedingen direct

Bij shock door een verwonding draait alles om snelheid. Een bloeding? Geen tijd om na te denken, je moet direct handelen. Stel je voor dat Johan tijdens een klus zijn hand sneed aan een glasplaat. Zijn collega Martijn zag het bloed en aarzelde geen seconde. Hij pakte een schone doek en drukte stevig op de wond. Door de bloeding snel onder controle te krijgen, voorkwam Martijn dat Johan’s toestand verslechterde. Zelfs als je geen verbandmateriaal hebt, kun je met iets eenvoudigs als een schoon T-shirt of theedoek een hoop doen. Wist je trouwens dat de opname van ijzer, wat essentieel is bij bloedverlies, verbeterd kan worden door vitamine C in je voeding? Een handige tip voor na de eerste hulp!

Laat het slachtoffer niets eten of drinken

We bedoelen het goed als we iemand een glas water aanbieden, maar bij shock is dat juist een no-go. Waarom? Omdat het lichaam zich volledig op overleven focust en de spijsvertering tijdelijk 'uit staat'. Neem Maaike, die haar vriend Sam wilde helpen nadat hij van de trap was gevallen. Haar eerste instinct was om hem water te geven, maar gelukkig herinnerde ze zich dat dit juist gevaarlijk kan zijn, vooral als er een kans is op een operatie. Wat kun je dan wel doen? Zorg dat ze comfortabel liggen en stel ze gerust met woorden. Maaike hield simpelweg Sam’s hand vast en dat gaf hem precies de steun die hij nodig had.

Verminder pijn door letsel te ondersteunen

Pijn kan shock alleen maar verergeren. Daarom is het belangrijk om de pijn zoveel mogelijk te verminderen. Een goed voorbeeld is Tim, die op de fiets werd aangereden. Zijn arm lag in een rare positie, en de pijn was duidelijk te zien op zijn gezicht. Een omstander, Eva, bedacht zich geen moment en gebruikte haar sjaal als geïmproviseerde mitella. Dit gaf Tim niet alleen verlichting, maar zorgde er ook voor dat het letsel niet erger werd. Iets simpels als een kussen om een gewonde arm of been te ondersteunen kan al een wereld van verschil maken. Kleine acties, groot resultaat!

Verwijder knellende kleding of sieraden

Het klinkt misschien als een detail, maar bij iemand in shock kan strakke kleding of een riem al snel problemen geven. Denk aan Yasmin, die haar collega Mike hielp toen hij onwel werd op kantoor. Terwijl anderen in paniek waren, deed zij iets briljants: ze maakte zijn stropdas los en schoof zijn horloge af. Waarom? Omdat knellende kleding de bloedsomloop belemmert, en in shock heeft het lichaam juist alle hulp nodig om bloed naar de vitale organen te sturen. Yasmin merkte meteen verschil; Mike leek iets rustiger te worden. Pro tip: kijk ook naar ringen of armbanden, vooral als het slachtoffer begint op te zwellen. Een kleine handeling, maar zo belangrijk!

Roep professionele hulp in via 112

Een open deur, zou je denken, maar je wil niet weten hoe vaak mensen twijfelen om 112 te bellen. "Misschien is het niet nodig," hoor je dan. Nou, geloof me: beter een keer te veel dan te weinig. Neem Pieter, die zijn buurvrouw vond na een val in de tuin. Hij twijfelde even, maar belde toch. En gelukkig maar! De hulpverleners waren er binnen tien minuten en namen direct het over. Als je 112 belt, wees duidelijk en kort: wat is er gebeurd, waar ben je, en hoe is de situatie? Blijf aan de lijn, want de meldkamer kan je instructies geven, bijvoorbeeld over hoe je iemand moet neerleggen. En vergeet niet: het bellen van hulpverleners is een van de beste vormen van zelfzorg, zowel voor jezelf als het slachtoffer.

Blijf bij het slachtoffer tot hulp arriveert

Je kent dat beeld wel uit films: iemand doet iets heldhaftigs en vertrekt dan snel. Maar in het echte leven is blijven juist cruciaal. Stel je voor: een ongeluk op straat, en jij bent degene die iemand geruststelt. Zoals Erik deed toen hij een fietser zag vallen. Hij bleef praten, hield een hand vast en gaf het slachtoffer het gevoel dat hij niet alleen was. Dat maakt een wereld van verschil. Shock kan een eenzaam gevoel veroorzaken, en jouw aanwezigheid kan net dat beetje kalmte brengen. Dus ook al kun je fysiek niet veel doen, je aanwezigheid is al goud waard.

Ondersteun het herstel met frisse lucht en rust

Tot slot, vergeet niet dat rust en frisse lucht een sleutelrol spelen. Shock zorgt vaak voor verwardheid, en door simpelweg een rustige omgeving te creëren, help je het lichaam te herstellen. Kijk naar Anna, die haar moeder hielp na een flauwte. Ze zorgde ervoor dat haar moeder in een schaduwrijke, goed geventileerde plek lag. Ademhaling verbeteren, paniek verminderen, en voilà: haar moeder begon zich snel beter te voelen. Bonuspunt: zorg voor hydratatie ná de eerste hulp, bijvoorbeeld met water of voeding rijk aan vitamine C om het herstel een boost te geven. Kleine stappen, groot effect!

Prognose

De prognose van shock hangt af van de onderliggende oorzaak en de aard en omvang van gelijktijdige problemen. Hypovolemische, anafylactische en neurogene shock zijn relatief eenvoudig te behandelen en reageren goed op medische behandeling. Septische shock is echter een ernstige aandoening met een sterftecijfer tussen 30% en 50%. De prognose van cardiogene shock is nog slechter met een sterftecijfer tussen 70% en 90%.

Preventie

Sommige vormen en gevallen van shock zijn te voorkomen. Neem stappen om een veilige en gezonde levensstijl te leiden. Bijvoorbeeld:

• Als je last hebt van ernstige allergieën, vermijd dan de uitlokkers, draag een auto-injector voor adrenaline en gebruik deze bij het eerste teken van een anafylactische reactie.
• Draag beschermende kleding bij het deelnemen aan contactsporten, fietsen en het gebruik van gevaarlijke apparatuur om het risico op bloedverlies door verwondingen te verminderen. Draag een veiligheidsgordel wanneer je in een auto rijdt.
• Om je kansen op hartschade te verminderen, eet een goed uitgebalanceerd dieet, beweeg regelmatig en rook niet.
• Blijf gehydrateerd door veel (water) te drinken. Dit is vooral belangrijk wanneer je tijd doorbrengt in zeer warme of vochtige omgevingen.

Lees verder

• Lage bloeddruk en shock: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lage bloeddruk kind: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lage bloeddruk: symptomen, oorzaken & behandeling hypotensie