Antibiotica geassocieerde diarree: Oorzaken en symptomen

Patiënten met een bacteriële infectie krijgen vaak antibiotica voorgeschreven. Dit leidt af en toe tot diarree, die meestal mild van aard is en daarom geen medische behandeling behoeft. In de darm leven veel gezonde (nuttige) bacteriën, naast diverse schadelijke bacteriën. Door een antibioticakuur raakt dit evenwicht verstoord, wat kan leiden tot een overgroei van sommige schadelijke bacteriën, met name Clostridium difficile. Wanneer patiënten kampen met een C. difficile-infectie, lijden ze onder andere aan krampachtige buikpijn en erg waterige diarree. De arts moet vaak het antibioticum stopzetten en schrijft dan andere medicatie voor. De prognose is meestal uitstekend. Via enkele tips is het mogelijk om het risico op het krijgen van antibiotica-geassocieerde diarree te voorkomen.

• Epidemiologie
• Prevalentie van neuspijn
• Leeftijd en geslacht
• Geografische spreiding
• Mechanisme
• Anatomie van de neus en sinussen
• Verstoring door infecties
• Neustrama's en irritaties
• Oorzaken van diarree door antibioticabehandeling
• Verstoring van evenwicht van darmbacteriën
• Verspreiding van bacteriën
• Risicofactoren
• Infecties van de bovenste luchtwegen
• Sinusitis
• Allergieën en irriterende stoffen
• Risicogroepen van Clostridium difficile-infectie
• Antibiotica die sneller leiden tot antibiotica-geassocieerde diarree
• Symptomen
• Mild
• Ernstig
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van antibiotica-geassocieerde diarree
• Milde symptomen
• Ernstige symptomen
• Prognose
• Milde gevallen en zelfzorg
• Ernstigere gevallen en behandeling
• Chronische neuspijn en complicaties
• Complicaties
• Preventie van overgroei van bacteriën van Clostridium difficile
• Praktische tips voor het omgaan met antibiotica geassocieerde diarree
• Zorg goed voor jezelf
• Eet licht en goed verteerbaar voedsel
• Herstel je darmflora met probiotica
• Blijf goed gehydrateerd
• Vermijd irriterende stoffen in je dieet
• Raadpleeg je arts bij aanhoudende diarree
• Neem antibiotica volgens de voorgeschreven richtlijnen

Epidemiologie

Prevalentie van neuspijn

Neuspijn is een veelvoorkomend symptoom en kan verschillende oorzaken hebben, variërend van eenvoudige verkoudheid tot ernstigere aandoeningen zoals sinusitis of verwondingen. De prevalentie van neuspijn varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak, maar het wordt vaak gerapporteerd bij patiënten met sinusproblemen of verkoudheden. Neuspijn kan acuut of chronisch zijn en komt vaker voor bij volwassenen, hoewel kinderen ook kunnen lijden aan neuspijn door verkoudheid of trauma.

Leeftijd en geslacht

Neuspijn kan optreden op elke leeftijd, maar de frequentie neemt toe bij volwassenen die vaker last hebben van aandoeningen zoals sinusitis. Er is geen significante geslachtsgebonden predilectie voor neuspijn, hoewel sommige studies suggereren dat vrouwen vaker medisch hulp zoeken voor dit symptoom.

Geografische spreiding

De incidentie van neuspijn is wereldwijd significant, vooral in gebieden met een koud klimaat, waar sinusitis vaker voorkomt. Daarnaast speelt het luchtvervuiling een rol in het verergeren van neuspijn, met name in stedelijke gebieden.

Mechanisme

Anatomie van de neus en sinussen

Neuspijn ontstaat vaak door een verstoring in de neus of de sinussen, die verbonden zijn met de neusholte. De neus bevat verschillende structuren zoals de neusschelpen, de neusholte en de neusslijmvliezen, die gevoelig zijn voor ontstekingen, infecties en trauma. Sinussen, die gevuld zijn met lucht, kunnen ontsteken (sinusitis) en leiden tot pijn rondom de neus en het voorhoofd.

Verstoring door infecties

Infecties zoals verkoudheden of bacteriële infecties kunnen ontstekingen veroorzaken in de slijmvliezen van de neus, wat resulteert in pijn. Bij sinusitis kunnen de sinussen verstopt raken met slijm, wat een druk veroorzaakt die pijn in de neus en het gezicht kan veroorzaken. Dit kan leiden tot een gevoel van verstopte neus, druk, en een pijnlijke aanraking van de neus of het gezicht.

Neustrama's en irritaties

Neuspijn kan ook het gevolg zijn van trauma, zoals een breuk of kneuzing van de neus, of irritatie door chemicaliën, allergieën of droge lucht. Deze fysieke en chemische irriterende factoren kunnen ontstekingen veroorzaken die pijn in de neus veroorzaken. In dergelijke gevallen is de pijn vaak scherp en gerelateerd aan een specifieke oorzaak, zoals een ongeluk of blootstelling aan irriterende stoffen.

Oorzaken van diarree door antibioticabehandeling

Verstoring van evenwicht van darmbacteriën

In de darm bevinden zich veel verschillende onschadelijke, nuttige bacteriën. Slechts enkele soorten zijn schadelijk. Deze slechte bacteriën zijn normaal gesproken in de minderheid omdat het natuurlijke evenwicht van de darm dit onder controle houdt. Wanneer een patiënt echter een antibioticabehandeling start, worden diverse ‘nuttige’ bacteriën gedood, waardoor het evenwicht tussen de verschillende soorten verstoord raakt. Meestal kampt een patiënt dan met milde, kortdurende diarree, maar soms zijn zoveel goede bacteriën gedood dat de slechte bacteriën zich ongecontroleerd kunnen gaan vermenigvuldigen. Dit gebeurt vooral door de bacterie Clostridium difficile (C. difficile). Bij een overgroei gaat deze bacterie irriterende chemicaliën produceren die de darmwand beschadigen en een darmontsteking (colitis) veroorzaken.

Verspreiding van bacteriën

In ziekenhuizen en verpleeghuizen gebeurt de verspreiding van C. difficile-bacteriën van persoon op persoon door bijvoorbeeld contact met besmette handen, maar ook via besmette toiletten, wastafels en andere oppervlakken die zijn besmet met ontlasting.

Risicofactoren

Infecties van de bovenste luchtwegen

Neuspijn komt vaak voor bij verkoudheden en andere infecties van de bovenste luchtwegen, zoals griep of sinusitis. Deze infecties veroorzaken ontstekingen in de slijmvliezen van de neus en sinussen, wat resulteert in pijn en ongemak. Mensen die regelmatig verkouden zijn of sinusitis hebben, lopen een verhoogd risico op neuspijn.

Sinusitis

Chronische of acute sinusitis is een belangrijke risicofactor voor neuspijn. De verstopte sinussen kunnen leiden tot een opbouw van druk, wat resulteert in pijn in de neus, het voorhoofd en de ogen. Allergieën kunnen ook een trigger zijn voor sinusitis en dus voor neuspijn.

Allergieën en irriterende stoffen

Allergieën voor stof, pollen of huisdieren kunnen ontstekingen in de neus veroorzaken, wat leidt tot pijn. Ook blootstelling aan irriterende stoffen zoals rook of sterke geuren kan leiden tot pijn in de neus, vooral bij mensen die gevoelig zijn voor deze stoffen.

Risicogroepen van Clostridium difficile-infectie

Clostridium difficile-infecties komen meestal tot stand bij patiënten

• die al langdurig antibiotica gebruikt hebben
• die een hoge dosis antibiotica nemen
• die een krachtig breedspectrumantibioticum nemen
• die een oudere leeftijd hebben
• die in het verleden antibiotica-geassocieerde diarree gehad hebben
• die meerdere antibiotica nemen
• met chronische aandoeningen

Soms zijn echter ook gezonde mensen aangetast wanneer ze antibiotica gebruiken.

Antibiotica die sneller leiden tot antibiotica-geassocieerde diarree

De meest voorkomende boosdoeners die leiden tot antibiotica-geassocieerde diarree zijn:

• ampicilline (verkocht onder verschillende merknamen)
• cefalosporines, zoals cefdinir en cefpodoxime (Keflex)
• clindamycine (Cleocin)
• penicillines, zoals amoxicilline en ampicilline

Symptomen

Mild

Patiënten die een antibioticum gebruiken, krijgen vaak te maken met milde veranderingen in de populatie van darmbacteriën, waardoor sporadisch wat losse ontlasting of milde diarree gedurende enkele dagen kan optreden, wat mogelijk gepaard gaat met een vieze geur. Deze symptomen stoppen zodra de antibioticabehandeling is beëindigd.

Ernstig

Als de patiënt een meer dramatische verandering in de darmbacteriën heeft en C. difficile-bacteriën beginnen te groeien, ontstaat een C. difficile-infectie. De bekendste symptomen hiervan zijn een gevoeligheid van de buik, koorts, een verlies van eetlust, krampachtige buikpijn, waterige diarree en pus of bloed in de diarree (als de ziekte vordert tot C. difficile colitis). Soms ontwikkelen koorts en buikpijn zich enkele dagen voordat de diarree begint. Diarree veroorzaakt door de C. difficile-toxine begint meestal terwijl de patiënt het antibioticum gebruikt, maar af en toe komt de diarree pas tot enkele weken na het stoppen met de antibioticakuur tot uiting.

Alarmsymptomen

Wanneer één of meer van de volgende symptomen optreden, is medisch advies nodig:

• bloed in de ontlasting
• pus in de ontlasting
• explosieve, waterige diarree
• buikpijn of een gevoelige buik
• koorts
• meer dan vijf losse ontlastingen of afleveringen van diarree per dag

Diagnose en onderzoeken

De arts wil de klachten kennen en noteert de naam van het voorgeschreven antibioticum, de datum waarop de patiënt dit voor het eerst nam en de datum waarop de darmklachten begonnen. De arts stelt verder ook nog vragen over het uiterlijk, de hoeveelheid en de vastheid van de ontlasting. Ook bijkomende symptomen zoals bijvoorbeeld bloed of pus in de ontlasting, koorts of buikpijn zijn waardevol voor de arts. In de meeste gevallen is de arts op basis van deze informatie al in staat om de diagnose te stellen. Bij ernstige symptomen voert de arts mogelijk een ontlastingsonderzoek uit, wat dan de aanwezigheid van een toxine geproduceerd door C. difficile-bacteriën onthult.

Behandeling van antibiotica-geassocieerde diarree

Milde symptomen

Veel vloeistoffen drinken (minstens acht tot tien glazen water per dag) is belangrijk om uitdroging te voorkomen. Melkproducten, voedingsmiddelen die tarwebloem bevatten (brood, macaroni, pizza) en vezelrijk voedsel (fruit, maïs en zemelen) moeten patiënten tijdelijk vermijden, omdat het spijsverteringskanaal hiervoor enkele dagen gevoelig is. Zelfmedicatie nemen is geen goed idee omdat dit mogelijk de werking van de darm kan verstoren, die schadelijke bacteriën en gifstoffen uit het lichaam wil verwijderen via de ontlasting.

Ernstige symptomen

Bij ernstigere diarree door een infectie met C. difficile stopt de arts de antibioticabehandeling en schrijft hij vancomycine of fidaxomicine voor. Dit zijn via de mond ingenomen antimicrobiële geneesmiddelen. Zeer sporadisch worden patiënten ernstig ziek, waarbij ze hoge koorts, buikpijn en een toxisch megacolon (gevaarlijke verbreding van de dikke darm) ontwikkelen. Dit leidt mogelijk tot een gat of lek (perforatie) in de darm waarvoor chirurgie nodig is.

Prognose

Milde gevallen en zelfzorg

In de meeste gevallen van neuspijn, vooral bij verkoudheid of milde sinusitis, is de prognose goed. De pijn verdwijnt vaak binnen enkele dagen tot een week, vooral met zelfzorgmaatregelen zoals het gebruik van pijnstillers, neussprays of stoominhalaties.

Ernstigere gevallen en behandeling

Bij aanhoudende of ernstige neuspijn, vooral wanneer het gepaard gaat met koorts of vermoeidheid, kan medische behandeling nodig zijn. Dit kan bestaan uit antibiotica voor bacteriële sinusitis, ontstekingsremmers of andere therapieën om de onderliggende oorzaak van de pijn te behandelen.

Chronische neuspijn en complicaties

Bij patiënten met chronische neuspijn, zoals die met chronische sinusitis, kan de prognose variëren afhankelijk van de behandeling. Soms kan chirurgie nodig zijn om verstopte sinussen te openen en pijn te verlichten. Zonder behandeling kunnen chronische sinusproblemen leiden tot langdurige klachten en complicaties.

Complicaties

Een C. difficile-overgroei leidt af en toe tot pseudomembraneuze colitis, een soort dikkedarmontsteking. Patiënten met pseudomembraneuze colitis lopen het risico op een ernstig opgezwollen colon dat niet meer functioneert (toxisch megacolon), wat resulteert in een gat door de darmwand (darmperforatie).

Preventie van overgroei van bacteriën van Clostridium difficile

Het is mogelijk om de verspreiding van de schadelijke bacteriën te voorkomen door het volgen van een goede handhygiëne (regelmatig wassen met stromend water en zeep, zeker na het toiletgebruik, na een luierwisseling, na bezoek aan een patiënt met C. difficile of na de reiniging van bedpannen). Handreinigers op alcoholbasis doden deze bacteriën namelijk niet. Ook moeten patiënten een wasmiddel en indien mogelijk een chloorbleekmiddel gebruiken om met ontlasting bevuilde kleding te wassen. Vervuilde badkameroppervlakken moeten mensen reinigen met een op chloor gebaseerd huishoudelijk reinigingsmiddel. Door het gebruik van probiotica zoals het eten van yoghurt, is het mogelijk om de effecten van het medicijn op de normale darmbacteriën te verminderen.

Praktische tips voor het omgaan met antibiotica geassocieerde diarree

Zorg goed voor jezelf

Antibiotica geassocieerde diarree (AAD) kan ontstaan wanneer antibiotica de balans van de darmflora verstoren. Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen door voldoende rust te nemen en gehydrateerd te blijven. Diarree kan leiden tot uitdroging, dus drink veel water, elektrolytoplossingen of verdunde vruchtensappen om je vochtbalans op peil te houden. Als de diarree aanhoudt of gepaard gaat met koorts of bloed in de ontlasting, raadpleeg dan je arts om complicaties uit te sluiten.

Eet licht en goed verteerbaar voedsel

Tijdens een episode van AAD is het belangrijk om licht en goed verteerbaar voedsel te eten om je spijsvertering niet verder te belasten. Kies voor voedsel dat zacht is voor de darmen, zoals toast, rijst, bananen, en appelmoes. Vermijd vet, pittig of zwaar bewerkt voedsel, omdat dit de diarree kan verergeren. Kleine, frequente maaltijden kunnen je helpen om je maag niet te overbelasten en je spijsverteringsstelsel rust te geven.

Herstel je darmflora met probiotica

Probiotica kunnen helpen om de darmflora weer in balans te brengen na het gebruik van antibiotica. Je arts kan je adviseren om probiotica of gefermenteerde voedingsmiddelen zoals yoghurt, kefir of zuurkool te gebruiken om gezonde bacteriën te ondersteunen. Probiotica kunnen helpen om de normale darmfunctie te herstellen en de duur van de diarree te verkorten. Overleg met je arts over de juiste probiotische supplementen voor jouw situatie.

Blijf goed gehydrateerd

Diarree kan leiden tot uitdroging, vooral als het langdurig aanhoudt. Het is belangrijk om voldoende vocht binnen te krijgen om uitdroging te voorkomen. Drink water, elektrolytoplossingen, of verdunde vruchtensappen om het vocht- en zoutgehalte in je lichaam op peil te houden. Vermijd cafeïne, alcohol en suikerhoudende dranken, omdat deze de diarree kunnen verergeren en bijdragen aan dehydratie.

Vermijd irriterende stoffen in je dieet

Tijdens een episode van antibiotica geassocieerde diarree is het raadzaam om irriterende voedingsmiddelen te vermijden. Deze kunnen de maag en darmen verder belasten en de diarree verergeren. Vermijd voedingsmiddelen zoals vette gerechten, koffie, alcohol, en koolzuurhoudende dranken. Ook kunstmatige zoetstoffen kunnen diarree verergeren, dus het is verstandig om deze tijdelijk uit je dieet te verwijderen.

Raadpleeg je arts bij aanhoudende diarree

Als de diarree aanhoudt of gepaard gaat met andere symptomen zoals koorts, bloederige ontlasting, of hevige buikpijn, is het belangrijk om je arts te raadplegen. In sommige gevallen kan AAD veroorzaakt worden door een infectie met Clostridium difficile, wat een ernstiger probleem kan zijn en een andere behandeling vereist. Zorg ervoor dat je arts op de hoogte is van je antibiotica gebruik en symptomen, zodat de juiste behandeling kan worden gestart.

Neem antibiotica volgens de voorgeschreven richtlijnen

Om de kans op antibiotica geassocieerde diarree te minimaliseren, is het belangrijk om antibiotica altijd volgens de voorgeschreven richtlijnen in te nemen. Gebruik de antibiotica op het juiste tijdstip, gedurende de volledige voorgeschreven duur, zelfs als je je beter voelt. Dit voorkomt resistentie en helpt om de normale darmflora te behouden. Als je een antibioticakuur hebt afgerond en symptomen van diarree ervaart, overleg dan met je arts over de beste manier om verder te gaan.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Explosieve diarree: Oorzaken en behandeling ernstige diarree
• Clostridium difficile: Bacteriële infectie met darmproblemen