Colitis: Soorten en symptomen van ontsteking van dikke darm

Colitis is de medische term voor ‘ontsteking van de dikke darm’. Deze aandoening kan ontstaan door verschillende oorzaken, zoals infecties, een slechte bloedtoevoer en auto-immuunaandoeningen. Belangrijke kenmerken van colitis zijn diarree, frequente stoelgang, buikpijn, buikkrampen en constipatie. De diagnose van colitis wordt gesteld op basis van de patiëntgeschiedenis, lichamelijk onderzoek, laboratoriumonderzoeken en diverse andere testen. De behandeling van colitis is afhankelijk van het specifieke type colitis.

• Anatomie dikke darm en relatie tot colitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Soorten van ontsteking van de dikke darm
• Antibioticum-geassocieerde colitis
• Chemische colitis
• Colitis ulcerosa
• Diverticulitis
• Medicatie-geassocieerde colitis
• Ziekte van Crohn
• Oorzaken van een ontstoken dikke darm
• Bacteriën
• Ischemische colitis
• Parasitaire infecties
• Pseudomembraneuze colitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmtekens / Dringende symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling voor colitis
• Medicatie
• Huismiddeltjes
• Voeding bij dikkedarmontsteking
• Aanbevolen
• Niet aanbevolen
• Prognose
• Antibioticum-geassocieerde colitis
• Chemische colitis
• Colitis ulcerosa
• Diverticulitis
• Medicatie-geassocieerde colitis
• Ziekte van Crohn
• Complicaties
• Antibioticum-geassocieerde colitis
• Chemische colitis
• Colitis ulcerosa
• Diverticulitis
• Medicatie-geassocieerde colitis
• Ziekte van Crohn
• Preventie van ontsteking van de dikke darm

Anatomie dikke darm en relatie tot colitis

De dikke darm, ook wel het colon genoemd, speelt een cruciale rol in het spijsverteringsproces. Het is verantwoordelijk voor de absorptie van water en zouten, evenals het vormen van ontlasting. Colitis, een ontsteking van de dikke darm, kan een significante impact hebben op de functie van dit orgaan, wat leidt tot een reeks symptomen zoals diarree, buikpijn en soms bloeding. De anatomie van de dikke darm is van belang voor het begrijpen van de verspreiding en de ernst van colitis.

Structuur van de dikke darm
De dikke darm bestaat uit vier hoofdsecties: het cecum, de colon ascendens, de colon transversum, de colon descendens, en de rectum. Het cecum is het eerste gedeelte van de dikke darm, verbonden met de dunne darm, en het is de plaats waar de inhoud van de dunne darm in de dikke darm komt. Het colon is het langste gedeelte en is verantwoordelijk voor de opname van water en elektrolyten, terwijl het rectum de ontlasting vasthoudt totdat deze uit het lichaam wordt geëlimineerd.

Relatie tussen colitis en anatomie
Colitis kan in verschillende delen van de dikke darm optreden. In het geval van ulceratieve colitis wordt de ontsteking meestal beperkt tot het rectum en de colon descendens, terwijl de ziekte van Crohn, een andere vorm van colitis, zich vaak in de gehele dikke darm of zelfs in de dunne darm kan bevinden. De mate en het gebied van de ontsteking zijn bepalend voor de symptomen en de behandeling van de aandoening. Bij ernstige gevallen kan de ontsteking leiden tot beschadiging van de darmwand en kan chirurgie nodig zijn.

Epidemiologie

Colitis, met name de twee meest voorkomende vormen - de ziekte van Crohn en ulceratieve colitis - komt wereldwijd voor, met variaties in prevalentie afhankelijk van de geografische locatie, genetische factoren en omgevingsinvloeden. Het begrijpen van de epidemiologie van colitis helpt in het identificeren van risicogroepen en het verbeteren van preventieve maatregelen en behandelingen.

Prevalentie van colitis
De prevalentie van colitis varieert wereldwijd. In landen met een westerse levensstijl, zoals de Verenigde Staten en Europa, komen chronische inflammatoire darmziekten (IBD), waaronder colitis, steeds vaker voor. De ziekte van Crohn en ulceratieve colitis zijn beide vaker aanwezig in geïndustrialiseerde landen dan in ontwikkelingslanden. De oorzaak van deze geografische verschillen is complex en wordt waarschijnlijk beïnvloed door zowel genetische als omgevingsfactoren.

Leeftijd en geslacht
Colitis wordt vaak gediagnosticeerd in de jongvolwassen leeftijd, tussen de 15 en 35 jaar. Er is echter ook een tweede piek in de incidentie bij ouderen, wat suggereert dat leeftijd een rol speelt in het ontstaan van de ziekte. Bovendien is het bekend dat mannen en vrouwen ongeveer evenveel kans hebben op het ontwikkelen van ulceratieve colitis, terwijl de ziekte van Crohn vaker voorkomt bij vrouwen.

Mechanisme

Het mechanisme van colitis omvat een complexe interactie tussen genetische predispositie, immuunresponsen en omgevingsfactoren. Inflammation of de darmwand is het kenmerk van deze aandoening, wat leidt tot de typische symptomen van colitis zoals diarree, pijn en bloed in de ontlasting.

Immuunrespons en ontsteking
De ontsteking die optreedt bij colitis wordt vaak beschouwd als een auto-immuunreactie, waarbij het immuunsysteem de eigen darmcellen aanvalt. Bij ulceratieve colitis zijn vooral de oppervlakkige lagen van de darmwand aangetast, terwijl bij de ziekte van Crohn de ontsteking dieper in de darmwand doordringt. Deze ontstekingen kunnen schade aan de darmwand veroorzaken, wat leidt tot symptomen zoals diarree en bloedverlies.

Genetische factoren
Genetische aanleg speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van colitis. Het hebben van familieleden met colitis vergroot de kans op het ontwikkelen van de ziekte. Er zijn verschillende genen geïdentificeerd die betrokken zijn bij de immuunrespons en die de vatbaarheid voor colitis kunnen beïnvloeden. Deze genetische predispositie kan interageren met omgevingsfactoren, zoals infecties of dieet, om de aandoening te veroorzaken.

Soorten van ontsteking van de dikke darm

Antibioticum-geassocieerde colitis

De dikke darm bevat normaal gesproken veel natuurlijke en gezonde bacteriën. Wanneer patiënten antibiotica innemen voor de behandeling van een ziekte, kunnen deze medicijnen de ‘goede’ bacteriën doden. Dit creëert ruimte voor schadelijke bacteriën om een ontsteking van de dikke darm te veroorzaken. De meest voorkomende antibioticagerelateerde bacteriële infectie die darmproblemen veroorzaakt, is ‘Clostridium difficile’. Bij milde symptomen kan de patiënt worden behandeld met metronidazol. Bij matige symptomen wordt vaak vancomycine voorgeschreven. Bij ernstige gevallen is een combinatie van medicatie noodzakelijk, toegediend via intraveneuze en klysma-toediening. Patiënten met zeer ernstige darmproblemen of een darmruptuur kunnen een chirurgische ingreep nodig hebben.

Chemische colitis

Chemische colitis ontstaat wanneer chemicaliën in de dikke darm terechtkomen, wat kan leiden tot ernstige schade. De mucosale bekleding van de dikke darm kan ontstoken raken door de sterke chemicaliën, bijvoorbeeld als complicatie van een klysma.

Colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa (ook wel colitis membranacea genoemd) is een chronische darmaandoening waarbij de dikke darm aangetast wordt. Op het slijmvlies van de dikke darm ontstaan zweertjes waarbij etter en vaak ook bloed vrijkomt. Deze auto-immuunziekte veroorzaakt ontsteking in de darm en buikpijn. Koorts komt ook regelmatig voor bij deze ziekte.

Diverticulitis

Een divertikel (diverticulum) is een zakvormige uitstulping van de dikke darm. Diverticulitis is de ontsteking van deze divertikels en komt vaak voor bij ouderen. Het dichtstbijzijnde weefsel van de dikke darm aan de linkerkant raakt ontstoken en veroorzaakt acute buikpijn, koorts, rillingen, constipatie, winderigheid, een opgeblazen gevoel, misselijkheid, braken, een groene ontlasting, verlies van eetlust en niet eten. Deze symptomen kunnen lijken op een blindedarmontsteking (appendicitis). De arts behandelt diverticulitis met antibiotica, aangezien onbehandelde diverticulitis kan verergeren en leiden tot darmperforatie (gat in de darm), abcesvorming, gegeneraliseerde peritonitis, een darmbloeding en een darmobstructie. In geval van complicaties is vaak een operatie nodig.

Medicatie-geassocieerde colitis

Colitis kan ontstaan door het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals NSAID's (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen), mycofenolaat, ipilimumab en retinoïnezuur.

Ziekte van Crohn

Bij de ziekte van Crohn ontstaat ontsteking in een deel van het maag-darmkanaal. Vaak is het uiteinde van de dunne darm aangetast, maar de ziekte kan elk deel van het spijsverteringskanaal beïnvloeden. Ontstekingen en littekens ontwikkelen zich in verschillende delen van het spijsverteringskanaal. Belangrijke symptomen zijn buikkrampen, (bloederige) diarree en buikpijn. De ziekte van Crohn kan ook leiden tot artritis (gewrichtsontsteking), schilfering en zweervorming van de huid, evenals oogafwijkingen zoals waterige ogen en jeukende ogen.

Oorzaken van een ontstoken dikke darm

Bacteriën

Darmontstekingen ontstaan vaak door besmette voedingsmiddelen, wat leidt tot aandoeningen zoals voedselvergiftigingen of andere darminfecties.

Ischemische colitis

Ischemische colitis ontstaat wanneer de dikke darm onvoldoende bloedtoevoer krijgt door lage bloeddruk (hypotensie), uitdroging, hartritmestoornissen of een verstopping van bloedvaten. Dit resulteert in bloederige diarree, koorts, pijn en gevoeligheid in het aangetaste darmgebied. Het linker colon is vaak beschadigd, wat leidt tot kleine hoeveelheden helderrood bloed uit het rectum. Gangreen (afsterven van weefsel) van de dikke darm kan zich ontwikkelen bij ongeveer 15% van de patiënten. Ischemische colitis kan uiteindelijk resulteren in peritonitis, een potentieel dodelijke infectie van de buikholte. Ischemische colitis komt het vaakst voor bij ouderen.

Parasitaire infecties

Infectieuze colitis is vaak het gevolg van parasitaire infecties, vaak door besmet water, wat leidt tot ernstige darmproblemen.

Pseudomembraneuze colitis

Pseudomembraneuze colitis verwijst naar een vorm van colitis met oedemateuze en ulcereuze ontsteking van het slijmvlies (gezwollen slijmvlies met zweervorming). Deze vorm van ontstoken dikke darm ontstaat vaak na het gebruik van breedspectrumantibiotica.

De patiënt kan zich presenteren met een combinatie van de volgende symptomen:

• aanzienlijk gewichtsverlies
• bloedvergiftiging (sepsis)
• buikpijn of buikkrampen
• constipatie
• diarree (soms met de aanwezigheid van bloed)
• een darmperforatie
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een toxisch megacolon (gevaarlijke verbreding van de dikke darm)
• een verlies van eetlust
• frequente stinkende diarree / frequente stoelgang
• ijzertekort (ferriprieve anemie)
• koorts, soms gepaard met koude rillingen
• spierspasmen
• uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid en lusteloosheid

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van colitis kunnen verhogen. Deze risicofactoren kunnen worden geclassificeerd als genetisch, omgevingsgebonden en levensstijlgerelateerd.

Genetische predispositie
Zoals eerder genoemd, speelt genetische aanleg een belangrijke rol in het ontwikkelen van colitis. Mensen met een familiegeschiedenis van IBD, inclusief colitis, hebben een verhoogd risico. Genetische factoren kunnen de immuunrespons van het lichaam beïnvloeden, waardoor de kans op het ontwikkelen van chronische ontstekingen in de darmen toeneemt.

Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren zoals infecties, hygiëne en dieet kunnen bijdragen aan het ontstaan van colitis. Het is bekend dat infecties in de darm de ontstekingsreactie kunnen verergeren, en de veranderende microflora in westerse diëten wordt ook als een mogelijke trigger voor IBD beschouwd. Er is ook bewijs dat het gebruik van antibiotica en andere medicijnen de darmflora kan verstoren en de ziekte kan verergeren.

Risicogroepen

Colitis komt vaker voor in bepaalde risicogroepen. Deze groepen hebben vaak genetische en omgevingsfactoren die hun kans op het ontwikkelen van de ziekte vergroten.

Jongeren en adolescenten
Colitis wordt vaak gediagnosticeerd in de jongvolwassen leeftijd. Vooral mensen tussen de 15 en 35 jaar lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van colitis. Het is een chronische aandoening die meestal gedurende het hele leven van de patiënt aanhoudt, hoewel de symptomen in de loop van de tijd kunnen fluctueren.

Mensen met een familiegeschiedenis
Patiënten met een familiegeschiedenis van colitis, of andere vormen van IBD, hebben een verhoogd risico om zelf de aandoening te ontwikkelen. Genetische aanleg speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van de ziekte en kan bijdragen aan de vroege manifestatie ervan.

Geassocieerde symptomen

Colitis gaat vaak gepaard met een reeks symptomen die kunnen variëren in ernst en duur. Deze symptomen zijn niet alleen het gevolg van de ontsteking in de darmen, maar kunnen ook het gevolg zijn van systemische effecten van de ziekte.

Darmklachten
De meest voorkomende symptomen van colitis zijn diarree, buikpijn en bloeding in de ontlasting. Patiënten kunnen ook last hebben van een opgeblazen gevoel, winderigheid en gewichtsverlies. Bij ernstige gevallen kunnen deze klachten gepaard gaan met hevige krampen en verlies van eetlust.

Systemische symptomen
Colitis kan ook systemische symptomen veroorzaken die niet direct verband houden met de darmen, zoals koorts, vermoeidheid, en gewrichtspijn. Deze symptomen kunnen het gevolg zijn van de ontstekingsreactie die zich door het lichaam verspreidt. In sommige gevallen kunnen patiënten ook huidafwijkingen ontwikkelen, zoals erythema nodosum of pyoderma gangrenosum.

Alarmtekens / Dringende symptomen

Wanneer de patiënt last heeft van de volgende tekenen, is het verstandig om onmiddellijk een arts te raadplegen:

• acute uitdroging (dehydratie)
• duizeligheid
• afscheiding van pus rond de anus
• een snelle hartslag (tachycardie)
• ernstige buikpijn, soms met een opgeblazen gevoel
• geen uitscheiding van ontlasting
• koorts in combinatie met koude rillingen
• minimale of geen urine (anurie) gedurende bijna twaalf uur of langer
• ontlasting bevat meestal bloed
• pijn en zwelling in het anale gebied
• veelvuldig flauwvallen
• vaak braken

Diagnose en onderzoeken

Voor het opsporen van een vorm van colitis voert de arts verschillende onderzoeken uit:

• een biopsie
• een bloedonderzoek
• een colonoscopie (endoscopie met camera om het volledige zicht op de dikke darm en het omringende gebied te geven)
• een CT-scan
• een enterografie (röntgenfoto’s van de dunne darm)
• een ontlastingsonderzoek
• een videocapsule-endoscopie

Behandeling voor colitis

Het doel van de behandeling is om de symptomen te verlichten. Dit kan worden bereikt met medicatie, chirurgie, huismiddeltjes en voedingsaanpassingen.

Medicatie

Antibiotica kunnen de symptomen onder controle houden en voorkomen dat de bacteriën zich verder verspreiden. Daarnaast kunnen ontstekingsremmers worden voorgeschreven om de ontsteking te verminderen. Sommige patiënten kunnen immunosuppressiva krijgen om verdere irritatie in de dikke darm te voorkomen.

Huismiddeltjes

Patiënten kunnen het beste vijf à zes keer per dag kleinere maaltijden met tussenpozen nemen. Het gebruik van multivitaminen en mineralen is nuttig omdat een ontstoken colon vaak leidt tot voedingsstoffentekorten. Het is ook aanbevolen om te stoppen met roken om het risico op ontsteking te minimaliseren. Stress verminderen is ook nuttig. Yoga en meditatie kunnen voor sommige patiënten een goede oplossing bieden.

Voeding bij dikkedarmontsteking

Aanbevolen

Patiënten met diarree verliezen veel vocht; daarom moeten ze voldoende water en eventueel sportdranken drinken. Probiotica zoals kaas en yoghurt zijn goede voedingsmiddelen. Andere geschikte voedingsmiddelen zijn gerst, granen en gepeld fruit. Verder kunnen bepaalde gestoomde of gekookte groenten nuttig zijn.

Niet aanbevolen

De volgende voedingsmiddelen worden niet aanbevolen:

• alcoholische dranken
• chocolade
• fruit zoals bessen en ananas
• gekookte groenten zoals kool of maïs
• gekruid voedsel (kan de stoelgang irriteren)
• koffie
• rauw eten
• thee
• volle granen zoals havermout, noten of zaden
• zuivelproducten

Prognose

De prognose van colitis hangt sterk af van het type en de ernst van de aandoening, evenals van de reactie op behandeling.

Antibioticum-geassocieerde colitis

De prognose is meestal goed bij tijdige behandeling. Patiënten herstellen vaak volledig als de onderliggende bacteriële infectie effectief wordt aangepakt met antibiotica. In ernstige gevallen kan een chirurgische ingreep noodzakelijk zijn, maar dit is relatief zeldzaam.

Chemische colitis

De prognose hangt af van de ernst van de schade door de chemicaliën. Bij milde gevallen kan de dikke darm herstellen na het stoppen van de blootstelling aan de schadelijke stoffen. Ernstige gevallen kunnen echter leiden tot langdurige schade of complicaties.

Colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa is een chronische aandoening met periodes van opvlammingen en remissie. Behandeling kan helpen om opvlammingen te verminderen en symptomen te beheersen, maar de aandoening kan chronisch zijn met mogelijke invloed op de levenskwaliteit.

Diverticulitis

De prognose is over het algemeen goed met adequate behandeling. Patiënten herstellen vaak na een antibioticakuur en veranderingen in dieet. In ernstige gevallen kunnen complicaties zoals een darmperforatie leiden tot een slechtere prognose en noodzaak voor chirurgische ingrepen.

Medicatie-geassocieerde colitis

Bij het stoppen met het gebruik van de veroorzakende medicatie en behandeling van de ontsteking is de prognose meestal goed. Het is belangrijk om alternatieve medicijnen te overwegen om herhaling te voorkomen.

Ziekte van Crohn

De ziekte van Crohn is een chronische aandoening met periodes van opvlammingen en remissie. Behandeling kan de symptomen beheersen en de progressie van de ziekte vertragen, maar de aandoening kan langdurig en chronisch zijn, met een impact op de levenskwaliteit.

Complicaties

Antibioticum-geassocieerde colitis

Mogelijke complicaties zijn ernstige diarree, uitdroging, een toxisch megacolon, en in extreme gevallen een darmperforatie. Herhaalde infecties met Clostridium difficile kunnen optreden, wat aanvullende behandelingen vereist.

Chemische colitis

Complicaties kunnen variëren van chronische ontsteking tot schade aan de dikke darmwand, wat kan leiden tot verstoorde darmfunctie en soms een operatie.

Colitis ulcerosa

Complicaties omvatten verhoogd risico op darmperforatie, ernstige bloedingen, toxic megacolon, en een verhoogd risico op darmkanker bij langdurige gevallen. Patiënten kunnen ook last krijgen van extra-intestinale manifestaties zoals gewrichtsontstekingen en huidafwijkingen.

Diverticulitis

Complicaties kunnen bestaan uit een darmperforatie, abcesvorming, peritonitis, en een darmobstructie. Ernstige gevallen kunnen een chirurgische ingreep vereisen.

Medicatie-geassocieerde colitis

Complicaties kunnen ontstaan door de onderliggende aandoening of door voortzetting van symptomen na het stoppen van de medicatie. In zeldzame gevallen kunnen ernstige ontstekingen optreden.

Ziekte van Crohn

Complicaties omvatten darmobstructies, fistels, abcessen, en verhoogd risico op darmkanker. Chronische ontstekingen kunnen leiden tot littekenvorming en vernauwing van de darm.

Preventie van ontsteking van de dikke darm

Hygiëne is cruciaal voor de preventie van colitis. Dit omvat het zorgen voor schoon drinkwater, regelmatig handen wassen en goede hygiëne in de keuken. Verder is het verstandig om te stoppen met roken en om de bloeddruk, het cholesterolniveau en diabetes goed onder controle te houden.

Lees verder

• Colitis ulcerosa: Chronische darmziekte met diarree
• Colitis ulcerosa bij kinderen: Ontsteking van dikke darm
• Divertikelaandoeningen: Diverticulose & acute diverticulitis
• Oogproblemen bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
• Ziekte van Crohn: Aandoening met diarree en buikpijn