Divertikelaandoeningen: Diverticulose & acute diverticulitis

Divertikels zijn kleine, uitpuilende zakjes die zich op de binnenwand van de darm vormen. Meestal bevinden deze zakjes zich in de dikke darm (colon). De aanwezigheid van deze divertikels wordt aangeduid als "diverticulose". Wanneer deze zakjes ontstoken of geïnfecteerd raken, spreken we van "diverticulitis". Deze aandoening veroorzaakt vaak koorts en pijn in de buik, meestal aan de linkerkant. De arts behandelt diverticulitis doorgaans met antibiotica. Hoewel de divertikels levenslang in de darm aanwezig blijven, kunnen de symptomen terugkeren. Onbehandelde divertikelaandoeningen kunnen leiden tot ernstige complicaties.

• Terminologie en soorten divertikelaandoeningen
• Oorzaken van diverticulose en acute diverticulitis
• Symptomen van divertikelaandoeningen
• Diagnose en onderzoeken bij acute diverticulitis
• Behandelingsopties voor divertikelaandoeningen
• Prognose en langdurig beheer van divertikelaandoeningen
• Complicaties van divertikelaandoeningen
• Preventie en levensstijl aanpassingen
• Nieuwste inzichten en onderzoek anno augustus 2024

Terminologie en soorten divertikelaandoeningen

De term "diverticulose" verwijst naar de vorming van uitpuilende zakjes of blaasjes (divertikels) op de darmwand. "Diverticulitis" houdt in dat deze divertikels ontstoken zijn. Artsen gebruiken vaak de algemenere term "divertikelaandoeningen", aangezien het lastig kan zijn om ontstoken divertikels te diagnosticeren.

Oorzaken van diverticulose en acute diverticulitis

Diverticulose

Divertikels komen voornamelijk voor in de dikke darm en treffen ongeveer 50% van de mensen boven de vijftig jaar. Ze bevinden zich meestal in het sigmoïd (het laatste deel van de dikke darm), maar kunnen overal in de dikke darm voorkomen. De exacte oorzaak van divertikelvorming is onbekend, maar divertikelaandoeningen worden vaak in verband gebracht met een vezelarm dieet, dat vaak voorkomt in ontwikkelde landen waar bewerkte voedingsmiddelen de boventoon voeren.

Acute diverticulitis

Diverticulitis ontstaat wanneer ontlasting in deze zakjes terechtkomt. Dit kan leiden tot stagnatie, waarbij bacteriën zich vermenigvuldigen en een ontsteking veroorzaken. Dit kan resulteren in een darmperforatie (een gat in de darm), de vorming van abcessen, fistels naar aangrenzende organen of zelfs gegeneraliseerde peritonitis (een ontsteking van het buikvlies door een infectie in de buikholte).

Symptomen van divertikelaandoeningen

Diverticulose

In 95% van de gevallen zijn divertikelaandoeningen asymptomatisch. Vaak ontdekt een arts divertikels bij toeval tijdens een bariumklysma-onderzoek. Bij symptomatische patiënten kunnen terugkerende pijn, een opgeblazen gevoel, krampen of ongemak in de onderbuik optreden, evenals een onregelmatige stoelgang. Dit kan soms gepaard gaan met pollakisurie (vaak moeten plassen). In ernstige gevallen kan een vernauwing in het sigmoïd leiden tot ernstigere pijn en constipatie. Ook bloed in de ontlasting of op wc-papier kan voorkomen. Tot slot kan een patiënt last hebben van een volvulus (een draaiing van de darm die obstructie, misselijkheid en pijn veroorzaakt).

Acute diverticulitis

Acute diverticulitis treft meestal divertikels in het sigmoïdcolon. Patiënten ervaren vaak plotselinge, hevige pijn aan de linkerkant van de buik (een acute buik), vaak in combinatie met koorts, rillingen, constipatie, een opgeblazen gevoel, winderigheid, misselijkheid en braken, groene ontlasting, verlies van eetlust en anorexie. Deze symptomen kunnen lijken op een ontsteking van de blindedarm (appendicitis), maar dan aan de linkerkant van de buik. Bij veel patiënten verergeren de klachten na enkele dagen.

Diagnose en onderzoeken bij acute diverticulitis

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek merkt de arts vaak koorts op, samen met een versnelde hartslag (tachycardie). Onderzoek van de buik toont een gevoelige, stijve linkerkant van de buik aan. Soms kan de arts een gevoelige massa aan de linkerkant voelen.

Diagnostisch onderzoek

Bij afwezigheid van klinische symptomen van acute diverticulitis kunnen een colonoscopie of een bariumklysma gecombineerd met een flexibele sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste deel van de dikke darm) worden uitgevoerd. Het kan soms technisch moeilijk zijn om een goed beeld van het sigmoïdgebied te krijgen bij divertikelaandoeningen. Bij aanwezigheid van symptomen wordt meestal een bloedonderzoek en een CT-scan uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn vaak voldoende om de diagnose van acute diverticulitis te bevestigen en andere kwaadaardige aandoeningen uit te sluiten. Tijdens een acute aanval worden sigmoïdoscopie en colonoscopie vermeden. Een echografie is ook mogelijk, maar minder nauwkeurig dan een CT-scan.

Differentiële diagnose

Bij het diagnosticeren van acute diverticulitis moet de arts ook rekening houden met andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken, zoals:

• Acute pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
• Gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies)
• Acute pyelonefritis (ontsteking van de nieren en het nierbekken)
• Mesenteriale ischemie (verminderde bloedtoevoer naar de darmen)
• Cysten (abnormale holtes in het lichaam)
• Nierstenen (nefrolithiasis)
• Biliaire aandoeningen
• Cystitis (blaasontsteking) bij vrouwen
• Appendicitis (blindedarmontsteking)
• Peritonitis (buikvliesontsteking) en abdominale sepsis (bloedvergiftiging)
• Colonobstructie
• Darmperforatie
• Salpingitis (eileiderontsteking)
• Enterovesicale fistel
• Cholecystitis (ontsteking van de galblaas)
• Galwegobstructie (verstopping van de galwegen)
• Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsziekten van de darm)
• Leverabces
• Maagzweer
• Cholangitis (ontsteking van de galwegen)
• Rectovaginale fistel
• Urineweginfecties bij mannen
• Urinewegobstructie
• Galkoliek (buikpijn door een galsteen)
• Gynaecologische pijn
• Prikkelbaredarmsyndroom (IBS)
• Mesenterica trombose
• Pyogene leverabcessen
• Virale gastro-enteritis (buikgriep)

Behandelingsopties voor divertikelaandoeningen

Diverticulose

Bij asymptomatische patiënten is geen specifieke behandeling nodig. Patiënten met ongecompliceerde symptomen worden behandeld met een vezelrijk dieet (20 g vezels per dag) en eventueel gladde spierverslappers (spasmolytica) om ongemak te verlichten.

Acute diverticulitis

Acute diverticulitis wordt meestal behandeld met antibiotica op poliklinische basis. Patiënten met ernstigere symptomen krijgen vaak intraveneuze vochttoediening, darmrust en intraveneuze antibiotica. Na herstel wordt vaak een colonoscopie uitgevoerd om verdere problemen uit te sluiten.

Prognose en langdurig beheer van divertikelaandoeningen

Zodra divertikels zich hebben gevormd, blijven ze meestal levenslang aanwezig. Hoewel diverticulitis soms terugkeert, kan een vezelrijk dieet de kans op een recidief verminderen. Meestal zijn milde aandoeningen goed te behandelen. Sommige patiënten kunnen echter meerdere aanvallen van diverticulitis krijgen, wat soms chirurgie noodzakelijk maakt.

Complicaties van divertikelaandoeningen

Complicaties van divertikelaandoeningen kunnen onder andere perforatie (doorboring van de darm) omvatten, wat kan leiden tot de vorming van een abces of gegeneraliseerde peritonitis. In dergelijke gevallen is vaak een chirurgische ingreep nodig. Andere complicaties zijn onder meer fistelvorming naar de blaas, wat kan leiden tot plasproblemen, lucht in de urine, of afscheiding. Bij herhaalde episodes van acute diverticulitis kan darmobstructie ontstaan. Sommige patiënten kunnen ook ernstige bloedingen ontwikkelen. De oorzaak van deze bloedingen wordt meestal vastgesteld via colonoscopie of soms via angiografie, en kan vaak worden gestopt. In zeldzame gevallen is een chirurgische ingreep nodig waarbij een deel van de dikke darm wordt verwijderd. Tot slot kan in zeldzame gevallen een slijmvliesontsteking ontstaan in gebieden met divertikels, wat bij een endoscopie kan resulteren in een segmentale colitis.

Preventie en levensstijl aanpassingen

Hoewel divertikels niet altijd voorkomen kunnen worden, kunnen levensstijlveranderingen de kans op diverticulitis aanzienlijk verminderen. Het handhaven van een vezelrijk dieet, voldoende hydratatie en regelmatige lichaamsbeweging zijn essentieel om de gezondheid van de darmen te bevorderen en het risico op complicaties te verminderen.

Nieuwste inzichten en onderzoek anno augustus 2024

Anno augustus 2024 is er toenemende aandacht voor de rol van het microbioom in het ontstaan en de behandeling van divertikelaandoeningen. Onderzoek suggereert dat een verstoring in de darmflora kan bijdragen aan het risico op ontsteking van divertikels. Probiotica en prebiotica worden momenteel onderzocht als aanvullende therapieën om de balans van darmbacteriën te herstellen en ontstekingen te voorkomen. Daarnaast wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe, effectievere antibiotica en andere medicijnen die specifiek gericht zijn op het behandelen van diverticulitis met minder bijwerkingen. Verder onderzoek naar genetische factoren en hun invloed op de aanleg voor divertikelaandoeningen biedt mogelijk in de toekomst nog gerichtere preventieve en therapeutische opties.

Lees verder

• Diverticulitis: Langzaam opbouwen naar vezelrijke voeding