Divertikelaandoeningen: Diverticulose & acute diverticulitis

Divertikels zijn kleine, uitpuilende zakjes die zich op de binnenwand van de darm vormen. Meestal bevinden deze zakjes zich in de dikke darm (colon). De aanwezigheid van deze divertikels wordt aangeduid als "diverticulose". Wanneer deze zakjes ontstoken of geïnfecteerd raken, spreken we van "diverticulitis". Deze aandoening veroorzaakt vaak koorts en pijn in de buik, meestal aan de linkerkant. De arts behandelt diverticulitis doorgaans met antibiotica. Hoewel de divertikels levenslang in de darm aanwezig blijven, kunnen de symptomen terugkeren. Onbehandelde divertikelaandoeningen kunnen leiden tot ernstige complicaties.

• Terminologie en soorten divertikelaandoeningen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van diverticulose en acute diverticulitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van divertikelaandoeningen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken bij acute diverticulitis
• Behandelingsopties voor divertikelaandoeningen
• Prognose en langdurig beheer van divertikelaandoeningen
• Complicaties van divertikelaandoeningen
• Preventie en levensstijl aanpassingen
• Nieuwste inzichten en onderzoek anno augustus 2024

Terminologie en soorten divertikelaandoeningen

De term "diverticulose" verwijst naar de vorming van uitpuilende zakjes of blaasjes (divertikels) op de darmwand. "Diverticulitis" houdt in dat deze divertikels ontstoken zijn. Artsen gebruiken vaak de algemenere term "divertikelaandoeningen", aangezien het lastig kan zijn om ontstoken divertikels te diagnosticeren.

Epidemiologie

Divertikelaandoeningen zijn veelvoorkomende aandoeningen van het maagdarmstelsel, met een hogere prevalentie naarmate de leeftijd vordert. Ze omvatten diverticulose, de aanwezigheid van divertikels in de dikke darm, en acute diverticulitis, een ontsteking van deze divertikels. De prevalentie van diverticulose neemt toe met de leeftijd, en het komt vaker voor in geïndustrialiseerde landen.

Prevalentie en incidentie

Diverticulose komt voor bij ongeveer 30% van de mensen boven de 50 jaar, en de prevalentie neemt verder toe met de leeftijd. Bij mensen van 80 jaar en ouder heeft tot 70% divertikels. Acute diverticulitis treft ongeveer 10-25% van de mensen met diverticulose, hoewel de exacte cijfers variëren afhankelijk van de bevolkingsgroep en het gezondheidszorgsysteem.

Leeftijd en geslacht

Diverticulose komt vaker voor bij ouderen, vooral bij mensen van 60 jaar en ouder. Acute diverticulitis komt vaker voor bij mensen boven de 40 jaar en is iets gebruikelijker bij mannen dan vrouwen, hoewel de prevalentie tussen de geslachten in latere leeftijden meer gelijk wordt.

Mechanisme

Divertikels zijn kleine zakvormige uitstulpingen van de darmwand die zich meestal in de dikke darm bevinden, vooral in de sigmoïde colon. Diverticulose ontwikkelt zich wanneer de druk in de darmwand toeneemt, waardoor zwakke plekken in de spierwand ontstaan waar zakken kunnen uitpuilen. Wanneer een divertikel ontstoken raakt, spreken we van acute diverticulitis.

Vorming van divertikels

Divertikels ontstaan door verhoogde druk in de darm, vaak als gevolg van een lage vezelinname die leidt tot obstipatie en harde ontlasting. De verhoogde druk kan de zwakkere plekken in de darmwand uitpuilen, wat leidt tot de vorming van divertikels.

Ontsteking en complicaties

Wanneer een divertikel ontstoken raakt door bacteriële infectie of een blokkade, ontwikkelt zich acute diverticulitis. Deze ontsteking kan leiden tot pijn, koorts, en complicaties zoals abcessen, perforatie, of darmobstructie. De exacte oorzaak van de ontsteking is vaak onduidelijk, maar voedselresten of fecale material kunnen vast komen te zitten in de divertikels en infectie veroorzaken.

Oorzaken van diverticulose en acute diverticulitis

Diverticulose

Divertikels komen voornamelijk voor in de dikke darm en treffen ongeveer 50% van de mensen boven de vijftig jaar. Ze bevinden zich meestal in het sigmoïd (het laatste deel van de dikke darm), maar kunnen overal in de dikke darm voorkomen. De exacte oorzaak van divertikelvorming is onbekend, maar divertikelaandoeningen worden vaak in verband gebracht met een vezelarm dieet, dat vaak voorkomt in ontwikkelde landen waar bewerkte voedingsmiddelen de boventoon voeren.

Acute diverticulitis

Diverticulitis ontstaat wanneer ontlasting in deze zakjes terechtkomt. Dit kan leiden tot stagnatie, waarbij bacteriën zich vermenigvuldigen en een ontsteking veroorzaken. Dit kan resulteren in een darmperforatie (een gat in de darm), de vorming van abcessen, fistels naar aangrenzende organen of zelfs gegeneraliseerde peritonitis (een ontsteking van het buikvlies door een infectie in de buikholte).

Risicofactoren

Bepaalde factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van diverticulose en diverticulitis.

Laag vezelgehalte in het dieet

Een van de belangrijkste risicofactoren voor diverticulose is een dieet dat arm is aan vezels, wat leidt tot obstipatie en verhoogde druk in de darm. Mensen die een vezelarm dieet hebben, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van divertikels.

Leeftijd

De kans op het ontwikkelen van diverticulose neemt toe met de leeftijd, met een hogere prevalentie bij mensen van 50 jaar en ouder. Dit komt deels door de verzwakking van de darmwand en het verlies van spierkracht in de darm met de leeftijd.

Obesitas en sedentaire levensstijl

Overgewicht en een gebrek aan lichamelijke activiteit worden ook in verband gebracht met een verhoogd risico op diverticulose en diverticulitis. Het verbeteren van de levensstijl door regelmatig bewegen en gewichtsverlies kan helpen het risico te verlagen.

Familiegeschiedenis

Er is een genetische component bij divertikelaandoeningen, aangezien mensen met een familiegeschiedenis van diverticulose een verhoogd risico lopen om de aandoening zelf te ontwikkelen.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van divertikelaandoeningen.

Oudere volwassenen

De meeste gevallen van diverticulose komen voor bij mensen boven de 50 jaar, en het risico neemt toe met de leeftijd. De prevalentie is het hoogst bij mensen ouder dan 70 jaar.

Mensen met een vezelarm dieet

Personen die een dieet volgen met weinig vezels en veel bewerkte voedingsmiddelen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van diverticulose. Vezelrijke voedingspatronen kunnen helpen de symptomen van diverticulose te verlichten en het risico op diverticulitis te verminderen.

Mensen met obesitas

Overgewicht, vooral abdominale obesitas, verhoogt het risico op divertikelaandoeningen. Vetweefsel kan ontstekingen bevorderen en de darmgezondheid beïnvloeden.

Symptomen van divertikelaandoeningen

Diverticulose

In 95% van de gevallen zijn divertikelaandoeningen asymptomatisch. Vaak ontdekt een arts divertikels bij toeval tijdens een bariumklysma-onderzoek. Bij symptomatische patiënten kunnen terugkerende pijn, een opgeblazen gevoel, krampen of ongemak in de onderbuik optreden, evenals een onregelmatige stoelgang. Dit kan soms gepaard gaan met pollakisurie (vaak moeten plassen). In ernstige gevallen kan een vernauwing in het sigmoïd leiden tot ernstigere pijn en constipatie. Ook bloed in de ontlasting of op wc-papier kan voorkomen. Tot slot kan een patiënt last hebben van een volvulus (een draaiing van de darm die obstructie, misselijkheid en pijn veroorzaakt).

Acute diverticulitis

Acute diverticulitis treft meestal divertikels in het sigmoïdcolon. Patiënten ervaren vaak plotselinge, hevige pijn aan de linkerkant van de buik (een acute buik), vaak in combinatie met koorts, rillingen, constipatie, een opgeblazen gevoel, winderigheid, misselijkheid en braken, groene ontlasting, verlies van eetlust en anorexie. Deze symptomen kunnen lijken op een ontsteking van de blindedarm (appendicitis), maar dan aan de linkerkant van de buik. Bij veel patiënten verergeren de klachten na enkele dagen.

Alarmsymptomen

De symptomen van diverticulose kunnen mild zijn en vaak onopgemerkt blijven, maar acute diverticulitis kan ernstige symptomen veroorzaken die onmiddellijke medische aandacht vereisen.

Buikpijn

Een van de meest voorkomende symptomen van diverticulitis is plotselinge, hevige buikpijn, meestal in de linkeronderbuik. Dit komt door de ontsteking van de divertikels en de druk op de omliggende weefsels.

Koorts en rillingen

Koorts is een veelvoorkomend symptoom van acute diverticulitis, vooral wanneer de ontsteking zich uitbreidt en de infectie ernstiger wordt. Rillingen kunnen ook optreden als gevolg van de infectie.

Veranderingen in de stoelgang

Patiënten met diverticulitis kunnen diarree, constipatie of een verandering in de frequentie van de stoelgang ervaren. Dit kan het gevolg zijn van ontsteking en verstoring van de normale werking van de darm.

Misselijkheid en braken

Ernstige gevallen van diverticulitis kunnen leiden tot misselijkheid en braken, vooral als de infectie gepaard gaat met een verstopping of perforatie van de darmwand.

Diagnose en onderzoeken bij acute diverticulitis

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek merkt de arts vaak koorts op, samen met een versnelde hartslag (tachycardie). Onderzoek van de buik toont een gevoelige, stijve linkerkant van de buik aan. Soms kan de arts een gevoelige massa aan de linkerkant voelen.

Diagnostisch onderzoek

Bij afwezigheid van klinische symptomen van acute diverticulitis kunnen een colonoscopie of een bariumklysma gecombineerd met een flexibele sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste deel van de dikke darm) worden uitgevoerd. Het kan soms technisch moeilijk zijn om een goed beeld van het sigmoïdgebied te krijgen bij divertikelaandoeningen. Bij aanwezigheid van symptomen wordt meestal een bloedonderzoek en een CT-scan uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn vaak voldoende om de diagnose van acute diverticulitis te bevestigen en andere kwaadaardige aandoeningen uit te sluiten. Tijdens een acute aanval worden sigmoïdoscopie en colonoscopie vermeden. Een echografie is ook mogelijk, maar minder nauwkeurig dan een CT-scan.

Differentiële diagnose

Bij het diagnosticeren van acute diverticulitis moet de arts ook rekening houden met andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken, zoals:

• Acute pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
• Gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies)
• Acute pyelonefritis (ontsteking van de nieren en het nierbekken)
• Mesenteriale ischemie (verminderde bloedtoevoer naar de darmen)
• Cysten (abnormale holtes in het lichaam)
• Nierstenen (nefrolithiasis)
• Biliaire aandoeningen
• Cystitis (blaasontsteking) bij vrouwen
• Appendicitis (blindedarmontsteking)
• Peritonitis (buikvliesontsteking) en abdominale sepsis (bloedvergiftiging)
• Colonobstructie
• Darmperforatie
• Salpingitis (eileiderontsteking)
• Enterovesicale fistel
• Cholecystitis (ontsteking van de galblaas)
• Galwegobstructie (verstopping van de galwegen)
• Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsziekten van de darm)
• Leverabces
• Maagzweer
• Cholangitis (ontsteking van de galwegen)
• Rectovaginale fistel
• Urineweginfecties bij mannen
• Urinewegobstructie
• Galkoliek (buikpijn door een galsteen)
• Gynaecologische pijn
• Prikkelbaredarmsyndroom (IBS)
• Mesenterica trombose
• Pyogene leverabcessen
• Virale gastro-enteritis (buikgriep)

Behandelingsopties voor divertikelaandoeningen

Diverticulose

Bij asymptomatische patiënten is geen specifieke behandeling nodig. Patiënten met ongecompliceerde symptomen worden behandeld met een vezelrijk dieet (20 g vezels per dag) en eventueel gladde spierverslappers (spasmolytica) om ongemak te verlichten.

Acute diverticulitis

Acute diverticulitis wordt meestal behandeld met antibiotica op poliklinische basis. Patiënten met ernstigere symptomen krijgen vaak intraveneuze vochttoediening, darmrust en intraveneuze antibiotica. Na herstel wordt vaak een colonoscopie uitgevoerd om verdere problemen uit te sluiten.

Prognose en langdurig beheer van divertikelaandoeningen

De prognose van diverticulose is over het algemeen goed, vooral bij mensen die geen complicaties ontwikkelen. De prognose van diverticulitis hangt af van de ernst van de ontsteking en de aanwezigheid van complicaties.

Herstel na acute diverticulitis

De meeste patiënten met acute diverticulitis herstellen goed na een behandelingskuur met antibiotica en een dieet van vloeibaar of licht verteerbaar voedsel. Ernstige gevallen die een ziekenhuisopname vereisen, kunnen langer duren om te herstellen, maar een succesvolle behandeling is mogelijk.

Complicaties

Mogelijke complicaties van diverticulitis zijn onder meer abcessen, darmperforatie, peritonitis (infectie van de buikholte) en darmobstructie. Deze complicaties kunnen de prognose negatief beïnvloeden en kunnen soms chirurgie vereisen.

Langetermijnprognose

Mensen die een eerste episode van diverticulitis doormaken, hebben een verhoogd risico op herhaalde episodes. Het vermijden van risicofactoren, zoals een vezelarm dieet, kan helpen het risico op terugkeer van diverticulitis te verlagen.

Complicaties van divertikelaandoeningen

Complicaties van divertikelaandoeningen kunnen onder andere perforatie (doorboring van de darm) omvatten, wat kan leiden tot de vorming van een abces of gegeneraliseerde peritonitis. In dergelijke gevallen is vaak een chirurgische ingreep nodig. Andere complicaties zijn onder meer fistelvorming naar de blaas, wat kan leiden tot plasproblemen, lucht in de urine, of afscheiding. Bij herhaalde episodes van acute diverticulitis kan darmobstructie ontstaan. Sommige patiënten kunnen ook ernstige bloedingen ontwikkelen. De oorzaak van deze bloedingen wordt meestal vastgesteld via colonoscopie of soms via angiografie, en kan vaak worden gestopt. In zeldzame gevallen is een chirurgische ingreep nodig waarbij een deel van de dikke darm wordt verwijderd. Tot slot kan in zeldzame gevallen een slijmvliesontsteking ontstaan in gebieden met divertikels, wat bij een endoscopie kan resulteren in een segmentale colitis.

Preventie en levensstijl aanpassingen

Hoewel diverticulose niet volledig kan worden voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen het risico op de aandoening en op diverticulitis verminderen.

Vezelrijk dieet

Een van de belangrijkste preventieve maatregelen is het handhaven van een vezelrijk dieet. Vezels helpen de darmbewegingen te reguleren en verminderen de druk in de darm, waardoor het risico op diverticulose wordt verlaagd.

Lichamelijke activiteit

Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen de darmgezondheid te verbeteren en het risico op diverticulose te verminderen. Een actieve levensstijl bevordert de normale werking van de darmen en voorkomt constipatie.

Vermijden van risicofactoren

Het vermijden van risicofactoren zoals obesitas, een dieet met veel bewerkte voedingsmiddelen, en overmatige alcoholconsumptie kan helpen het risico op diverticulose en diverticulitis te verlagen.

Nieuwste inzichten en onderzoek anno augustus 2024

Anno augustus 2024 is er toenemende aandacht voor de rol van het microbioom in het ontstaan en de behandeling van divertikelaandoeningen. Onderzoek suggereert dat een verstoring in de darmflora kan bijdragen aan het risico op ontsteking van divertikels. Probiotica en prebiotica worden momenteel onderzocht als aanvullende therapieën om de balans van darmbacteriën te herstellen en ontstekingen te voorkomen. Daarnaast wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe, effectievere antibiotica en andere medicijnen die specifiek gericht zijn op het behandelen van diverticulitis met minder bijwerkingen. Verder onderzoek naar genetische factoren en hun invloed op de aanleg voor divertikelaandoeningen biedt mogelijk in de toekomst nog gerichtere preventieve en therapeutische opties.

Lees verder

• Diverticulitis: Langzaam opbouwen naar vezelrijke voeding