Urinebuisontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling

Urinebuisontsteking symptomen bestaan vooral uit een branderig of pijnlijk gevoel bij het plassen. De urinebuis, ook plasbuis of urethra genoemd, brengt urine van de blaas naar buiten. De binnenkant van de urinebuis is bekleed met een slijmvlieslaagje en een ontsteking van dit laagje wordt urinebuisontsteking of plasbuisontsteking genoemd. De medische benaming is 'urethritis'. Zowel mannen als vrouwen kunnen last krijgen van een urinebuisontsteking. Het wordt veelal veroorzaakt door bacteriën die urineweginfecties veroorzaken, zoals een blaasontsteking. Het kan ook worden veroorzaakt door bacteriën die seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) veroorzaken. Behandeling bestaat uit antibiotica als er bacteriën in het spel zijn. Vroegtijdige behandeling is nodig om complicaties te voorkomen.

• Wat is een urinebuisontsteking?
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van urinebuisontsteking
• Anatomische en fysiologische achtergrond
• Het ontstaansmechanisme van infectieuze urethritis
• Het ontstaansmechanisme van niet-infectieuze urethritis
• Chronische urethritis: aanhoudende mechanismen
• Specifieke oorzaken en hun mechanismen
• Urinebuisontsteking oorzaak
• Bacteriële boosdoeners
• Chlamydia en gonorroe
• Risicofactoren
• Urinebuisontsteking symptomen
• Diagnose en onderzoek
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Differentiële diagnose
• Urinebuisontsteking behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Uitbreiding van de infectie
• Onvruchtbaarheid
• Prostaatontsteking
• Vernauwing van de urinebuis
• Preventie

Wat is een urinebuisontsteking?

Lisa, een sportieve twintiger, merkte tijdens haar ochtendloopje een branderig gevoel bij het plassen. Aanvankelijk dacht ze dat het door te weinig water drinken kwam na haar intensieve workout van de vorige dag. Maar toen het ongemak aanhield en ze zelfs wat vreemde afscheiding opmerkte, besloot ze toch naar de dokter te gaan. De diagnose? Urinebuisontsteking, waarschijnlijk veroorzaakt door een combinatie van strakke sportkleding, onvoldoende hydratatie en haar drukke, actieve levensstijl. Een eenvoudige antibioticakuur bracht gelukkig snel verlichting, maar het voorval herinnerde haar eraan om haar lichaam beter in balans te houden, zelfs in haar hectische routine.

Een urinebuisontsteking is een ontsteking van de urinebuis, ook wel plasbuis of urethra genoemd. Een urinebuisontsteking staat ook wel bekend als 'uretritis'. Dat is de buis die de urine uit de blaas naar buiten voert. Pijn bij het plassen is het belangrijkste symptoom van een urinebuisontsteking. De aandoening wordt vaak veroorzaakt door bacteriën en kan gewoonlijk goed worden bestreden met antibiotica.

Epidemiologie

Urinebuisontsteking, ook wel urethritis genoemd, is een aandoening die wereldwijd voorkomt en in allerlei contexten andere gezichten laat zien. Van verschillen in geslacht en leeftijd tot de invloed van klimaat en levensstijl; elk aspect vertelt een uniek verhaal. Laten we de data en inzichten van dichtbij bekijken – en wereldwijd verbreden.

Geslacht en leeftijd: mannen versus vrouwen, kinderen versus volwassenen
Urethritis komt bij zowel mannen als vrouwen voor, maar de symptomen en frequentie kunnen sterk verschillen. In Nederland treft deze aandoening naar schatting 4-6% van de mannen en 3-5% van de vrouwen jaarlijks, met een piekincidentie tussen 20 en 40 jaar. Bij mannen is het vaak gerelateerd aan seksueel overdraagbare infecties (SOA’s), terwijl bij vrouwen urineweginfecties vaker een oorzaak zijn. Bij kinderen is urethritis zeldzamer, maar niet uitgesloten. Bij meisjes jonger dan 12 jaar is het vaak secundair aan slechte hygiëne, terwijl het bij jongens vaker verband houdt met aangeboren afwijkingen.

Een sprekend voorbeeld: een adolescent die zich meldt met pijn bij het plassen, kan heel verschillende oorzaken hebben afhankelijk van geslacht. Bij een 16-jarige jongen is een SOA zoals gonorroe waarschijnlijker, terwijl bij een meisje een blaasontsteking door een verhoogde seksuele activiteit op de loer ligt.

Klimaat en geografie: Nederland, de overzeese gebiedsdelen en België
Het Nederlandse klimaat, met zijn gematigde vochtigheid en wisselende temperaturen, lijkt geen directe invloed te hebben op het voorkomen van urethritis, maar indirect spelen seizoenen een rol. Koude wintermaanden correleren vaak met minder vochtinname en daardoor een hogere incidentie van urineweginfecties, terwijl zomerse hitte uitdroging kan bevorderen, een risicofactor voor infecties.

In de overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba en Curaçao, spelen warme, tropische temperaturen een andere rol. Hier wordt urethritis vaker gerapporteerd in verband met tropische bacteriën of parasitaire infecties zoals schistosomiasis. Hygiëne en toegang tot medische zorg zijn hier belangrijke factoren. In België liggen de cijfers dicht bij die van Nederland, hoewel men daar een lichte toename ziet in rurale gebieden door minder toegang tot medische voorzieningen.

Wereldwijd: een mozaïek van oorzaken
Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen. In ontwikkelingslanden, zoals delen van Sub-Sahara Afrika, is het vóórkomen van urethritis aanzienlijk hoger, met incidenties die kunnen oplopen tot 20-30% in bepaalde risicogroepen. HIV-prevalentie en beperkte toegang tot antibiotica zijn belangrijke factoren. In landen met geavanceerde gezondheidszorg, zoals Japan of de Verenigde Staten, is het vóórkomen lager, maar er zijn zorgen over antibioticaresistentie bij veelvoorkomende verwekkers zoals Neisseria gonorrhoeae.

Voeding, leefstijl en culturele invloeden
Wat je eet, hoe je leeft en zelfs je culturele gewoonten kunnen bijdragen aan het risico op urethritis. Een dieet met een lage vochtinname of veel suikers verhoogt bijvoorbeeld het risico op urineweginfecties, vooral bij vrouwen. In Nederland speelt voeding een beperkte rol, mede door de goede gezondheidsstandaarden.

Leefstijlfactoren zoals veel wisselende seksuele contacten en onvoldoende bescherming zijn echter belangrijke risicofactoren. In overzeese gebieden, waar seksuele voorlichting minder uitgebreid is, komt urethritis vaker voor door een gebrek aan preventieve maatregelen.

Genetische invloeden: een verborgen sleutel
Genetica speelt een onderbelichte maar fascinerende rol. Polymorfismen in genen die de immuunrespons regelen, zoals het TLR4-gen, kunnen invloed hebben op het risico op urineweginfecties en daarmee ook op urethritis. Populaties met genetische variaties die een verhoogde ontstekingsgevoeligheid veroorzaken, zoals in delen van Azië, tonen een licht verhoogd vóórkomen.

Een blik op cijfers en trends
Samenvattend laat de epidemiologie van urethritis zien dat zowel individuele factoren (zoals geslacht en leefstijl) als bredere omstandigheden (zoals klimaat en genetica) een rol spelen. In Nederland ligt de incidentie rond de 4-5% per jaar, terwijl tropische gebieden het vijf- tot tienvoudige rapporteren. Wereldwijd groeit de uitdaging van resistente bacteriën, een punt van zorg voor de toekomst.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van urinebuisontsteking

Urinebuisontsteking, of urethritis, is een ontstekingsproces in de urethra dat ontstaat door een combinatie van infectieuze en niet-infectieuze factoren. Het mechanisme begint vaak met een verstoring van de normale balans van microbiële flora en slijmvliesbarrières in de urinebuis, waardoor pathogenen toegang krijgen en een immuunrespons uitlokken.

Anatomische en fysiologische achtergrond

De urethra is een buisvormige structuur die urine vanuit de blaas naar buiten transporteert. Bij vrouwen is de urethra korter (ongeveer 4 cm) dan bij mannen (ongeveer 20 cm), wat vrouwen vatbaarder maakt voor opstijgende infecties. Het slijmvlies van de urethra wordt beschermd door een mucosale barrière die uit glycoproteïnen bestaat, die pathogenen moeten passeren om een infectie te veroorzaken.

De lokale omgeving bevat ook een gezonde microbiële flora, zoals Lactobacillus-soorten bij vrouwen, die een zure pH creëren en pathogenen afweren. Verstoring van deze flora, bijvoorbeeld door antibiotica, kan het risico op infecties vergroten.

Het ontstaansmechanisme van infectieuze urethritis

Infectieuze urethritis ontstaat voornamelijk door binnendringende micro-organismen, zoals bacteriën, virussen of schimmels. De belangrijkste stappen in het proces zijn:

a. Adhesie en kolonisatie
Pathogenen hechten zich aan het slijmvlies van de urethra via adhesinen, specifieke eiwitten op het oppervlak van bacteriën of virussen. Bij Neisseria gonorrhoeae, een veelvoorkomende veroorzaker van urethritis, spelen pili en opa-eiwitten een cruciale rol in de adhesie aan urethraal epitheel.

b. Invasie en ontsteking
Na adhesie dringen de pathogenen door de epitheelbarrière, waardoor ze een immuunrespons activeren. Lokale macrofagen en dendritische cellen detecteren de pathogenen en scheiden pro-inflammatoire cytokinen uit, zoals interleukine-1 (IL-1) en tumornecrosefactor-alfa (TNF-α). Deze stoffen leiden tot vasodilatatie, oedeem, en een verhoogde doorlaatbaarheid van het weefsel, resulterend in symptomen zoals pijn, branderig gevoel, en afscheiding.

c. Cytotoxische effecten
Sommige pathogenen, zoals Chlamydia trachomatis, veroorzaken schade door het vrijmaken van toxische stoffen die epitheelcellen vernietigen. Dit proces verergert de ontsteking en kan leiden tot weefselbeschadiging.

Het ontstaansmechanisme van niet-infectieuze urethritis

Niet-infectieuze oorzaken van urethritis omvatten chemische irritatie, fysiek trauma of immuungemedieerde reacties. De belangrijkste mechanismen zijn:

a. Chemische irritatie
Irriterende stoffen zoals zepen, spermiciden of katheters kunnen het slijmvlies beschadigen, waardoor een steriele ontstekingsreactie ontstaat. Deze ontsteking lijkt klinisch op infectieuze urethritis maar zonder de aanwezigheid van micro-organismen.

b. Fysiek trauma
Trauma aan de urethra, bijvoorbeeld door geslachtsgemeenschap of medische ingrepen, kan het slijmvlies beschadigen en een aseptische ontsteking veroorzaken.

c. Immuungemedieerde ontsteking
Bij aandoeningen zoals de ziekte van Behçet of reactieve artritis kan urethritis optreden als onderdeel van een systemische immuunrespons. Deze vorm van urethritis wordt niet veroorzaakt door pathogenen, maar door auto-immuunactiviteit tegen urethraal weefsel.

Chronische urethritis: aanhoudende mechanismen

Bij chronische urethritis blijven de ontstekingsprocessen langer actief door onopgeloste infecties, biofilmvorming, of herhaald trauma. Biofilms, die door bacteriën zoals Ureaplasma urealyticum worden geproduceerd, beschermen pathogenen tegen antibiotica en immuunresponsen, wat leidt tot een aanhoudende ontsteking.

Specifieke oorzaken en hun mechanismen

• Bacterieel: Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, en Mycoplasma genitalium hechten en dringen epitheelcellen binnen, waardoor intense ontstekingen ontstaan.
• Viraal: Herpes simplex-virus (HSV) veroorzaakt ontsteking via cytotoxische effecten en immuunresponsen.
• Schimmel: Candida-infecties leiden vaak tot urethritis bij mensen met immuunsuppressie door kolonisatie van het urethrale slijmvlies.

Urinebuisontsteking oorzaak

Bacteriële boosdoeners

Een urinebuisontsteking wordt veelal veroorzaakt als er te veel bacteriën in de urinebuis terechtkomen vanuit de omringende huid rond de opening van de urinebuis. Het gaat vaak om de volgende boosdoeners:

• E. coli, de poepbacterie;
• Gonococcus of gonokok, de verwekker van gonorroe (een druiper);
• Chlamydia trachomatis, een bacterie die de seksueel overdraagbare aandoening chlamydia veroorzaakt.

Het herpes simplex virus (HSV-1 en HSV-2) kan ook urinebuisontsteking veroorzaken. Trichomonas is een andere oorzaak van urinebuisontsteking. Het is een eencellig organisme dat seksueel wordt overgedragen.

Chlamydia en gonorroe

Seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals gonorroe en chlamydia, blijven meestal beperkt tot de plasbuis. Maar ze kunnen zich evenwel ook verspreiden naar de voortplantingsorganen van vrouwen en pelvic inflammatory disease (PID) veroorzaken. Bij mannen kunnen gonorroe en chlamydia soms epididymitis of bijbalontsteking veroorzaken. Zowel PID als epididymitis kunnen tot onvruchtbaarheid leiden.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het krijgen van urethritis zijn onder meer:

• Vrouwen vaker dan mannen;
• Een vrouw in haar vruchtbare jaren;
• Mannen in de leeftijd van 20 tot 35 jaar;
• Het hebben van wisselende seksuele partners;
• Risicovol seksueel gedrag (zoals anale seks);
• Geschiedenis van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's).

Urinebuisontsteking symptomen

Het belangrijkste symptoom van een urinebuisontsteking is branderig gevoel of pijn bij het plassen (dysurie). Naast pijn, kun je last krijgen van de volgende klachten:

• Frequente aandrang om te plassen;
• Moeite hebben om te beginnen met plassen
• Jeuk, pijn of ongemak als je niet plast;
• Pijn tijdens geslachtsgemeenschap;
• Afscheiding uit de opening van de urinebuis;
• Bloed in de urine;
• Bloed in de sperma;
• Vergrote lymfeklieren in de liesstreek.

Diagnose en onderzoek

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts zal vragen stellen over je klachten en hij zal bovendien je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Heb je bijvoorbeeld eerder last gehad van dezelfde klachten? Ben je eerder behandeld voor een seksueel overdraagbare aandoening? De arts zal daarna lichamelijk onderzoek doen, waarbij hij onder meer de genitaliën, buik en rectum onderzoekt.

Vervolgonderzoek

Er kan voorts een bloedonderzoek, urinetest of een uitstrijkje worden gedaan. Bij mannen kunnen veel soa’s worden aangetoond door onderzoek van hun urine. Bij vrouwen is een zelf afgenomen uitstrijkje uit de vagina betrouwbaarder. Bij mannen kan soms ook met een staafje wat vocht uit de urinebuis worden afgenomen. Dit zal vooral gebeuren als er sprake is van afscheiding of pijn bij het plassen.

Differentiële diagnose

De symptomen van een urinebuisontsteking kunnen veel gelijkenis vertonen met een aantal andere aandoeningen, zoals:

• Acute prostaatontsteking of prostatitis;
• Anale jeuk (pruritis);
• Artritis als uiting van systemische ziekte;
• Bacteriële vaginose;
• bijbalontsteking of teelbalontsteking;
• Blaasontsteking (cystitis);
• Candida balanitis (ontsteking van de eikel of glanspenis);
• Chlamydophila pneumoniae (een bacterie die de longen aantast);
• Door gonokokken veroorzaakte bacteriële artritis;
• eileiderontsteking;
• Genitale wratten;
• Gonorroe;
• Herpes simplex
• Humaan papillomavirus (HPV);
• Mycobacterium gordonae;
• Mycobacterium haemophilum;
• Mycobacterium kansasii;
• Mycoplasma infecties;
• Proctitis of endeldarmontsteking;
• Prostaatabces;
• Syfilis
• Tichomoniasis;
• Ureaplasma infectie;
• Urethraal divertikel;
• Urethraal syndroom;
• Urethraal trauma;
• Urethrale papil;
• urethrakanker of plasbuiskanker;
• urethrastrictuur (plasbuisvernauwing) bij mannen;
• Urogenitale Chlamydia trachomatis (CT);
• vaginitis;
• vulvovaginitis
• Weke sjanker.

Urinebuisontsteking behandeling

Behandeling is afhankelijk van de oorzaak en bestaat ofwel uit antibiotica (als er bacteriën in het spel zijn) ofwel uit antivirale medicijnen (bij een virale oorzaak). Met het oog op genezing en het voorkomen van complicaties, is het belangrijk dat je de behandeling opvolgt zoals voorgeschreven. Als urinebuisontsteking wordt veroorzaakt door een soa, dan zullen beide partners behandeld moeten worden om herbesmetting te voorkomen.

Prognose

De symptomen van een urinebuisontsteking verdwijnen vaak binnen 3 dagen na aanvang van behandeling met antibiotica. Een recidief is vaak het gevolg van herinfectie of mislukken van de behandeling. Een mislukte behandeling is vaak het gevolg van onvolledige antimicrobiële behandeling, co-infectie met andere organismen of geneesmiddelresistentie. De symptomen verdwijnen in 95% van de gevallen van onbehandelde gonorroïsche-urethritis (GU) binnen 3 maanden . De symptomen van non-gonorroïsche urethritis (NGU) verminderen in het algemeen bij 30% tot 70% van de onbehandelde personen binnen 3 maanden.

Complicaties

Uitbreiding van de infectie

Urinebuisontsteking geneest vaak snel bij adequate behandeling. Onbehandeld kunnen er blijvende en zeer ernstige complicaties optreden. De infectie kan bijvoorbeeld uitwaaieren naar andere delen van de urinewegen, waaronder de urineleiders, nieren en blaas. Dit vereist vaak een agressievere behandeling en als te laat een behandeling wordt ingezet, kan er schade aan deze organen en structuren optreden. Een onbehandelde infectie kan zich ook uitbreiden naar het bloed en leiden tot sepsis, wat dodelijk kan zijn.

Onvruchtbaarheid

Een soa kan het voortplantingssysteem beschadigen. Vrouwen kunnen pelvic inflammatory disease (PID) ontwikkelen, wat kan leiden tot onvruchtbaarheid en aanhoudende bekkenpijn of pijn tijdens seksuele gemeenschap veroorzaken. Vrouwen met onbehandelde soa's lopen ook een hoger risico op buitenbaarmoederlijke zwangerschappen, die levensbedreigend kunnen zijn.

Prostaatontsteking

Mannen kunnen last krijgen van een prostaatontsteking.

Vernauwing van de urinebuis

De infectie kan tevens littekenvorming geven, waardoor een deel van de urinebuis vernauwt, wat het plassen bemoeilijkt en pijn geeft bij het plassen.

Preventie

Veel van de bacteriën die een urinebuisontsteking veroorzaken kunnen worden doorgeven aan een ander persoon via seksueel contact. Een soa kun je voorkomen door seksuele onthouding. Als je toch besluit seks te hebben, kun je dit het beste doen binnen een duurzame, wederzijds monogame relatie, met een partner van wie bekend is dat hij geen soa heeft. Voorkom wisselende seksuele contacten en vrij veilig (door gebruik te maken van een condoom).

Andere maatregelen
Je kunt ook zorgen voor een goede gezondheid van de urinewegen door veel te drinken en door direct na het vrijen te plassen. Vermijd zure voedingsmiddelen. Bepaalde voedingsmiddelen zijn in het bijzonder goed voor de blaas en het urinestelsel, zoals cranberry's, yoghurt en knoflook. Vermijd ook blootstelling aan zaaddodende middelen, vooral als je al weet dat ze je plasbuis irriteren.

Lees verder

• Plasbuisontsteking (urethritis): symptomen en behandeling
• Plasbuisvernauwing: symptomen & behandeling urethrastrictuur
• Urineweginfectie: symptomen, oorzaken en behandeling
• Urineonderzoek: urinetest en waarden van urineonderzoek