Humaan papillomavirus (HPV): symptomen, oorzaak, behandeling

Het humaan papillomavirus (afgekort ‘HPV’), is een virus dat op de huid en slijmvliezen voorkomt. Van het virus zijn anno 2020 meer dan 150 typen bekend. Alle typen zijn genummerd. De meeste typen vormen geen risico voor de gezondheid. Maar van bepaalde virustypen is bekend dat zij bij een langdurige infectie (waar je vaak niets van merkt), de cellen van de baarmoederhals kunnen veranderen, waardoor (een voorstadium van) kanker kan ontstaan. Het lichaam ruimt in de meeste gevallen de virusinfectie zelf op. Van ongeveer 15 typen is bekend dat zij kanker kunnen veroorzaken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen typen met een hoog risico en typen met een laag risico. Laag risico typen veroorzaken genitale wratten, welke weinig risico met zich meebrengen. Hoog risico typen kunnen echter baarmoederhalskanker (of een voorstadium van kanker) veroorzaken. Dit komt doordat ze de celgroei verstoren.

• Wat is humaan papillomavirus (HPV)?
• Hoog-risico HPV en laag-risico HPV
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Aantal seksuele partners
• Leeftijd
• Verzwakt immuunsysteem
• Beschadigde huid
• Persoonlijk contact
• Symptomen en klachten van een HPV-infectie
• Geen klachten
• Baarmoederhalskanker
• Besmetting voorkomen
• Langdurige, wederzijds monogame relatie
• Condoomgebruik
• Minder HPV op penis na besnijdenis
• HPV behandeling
• HPV-vaccin
• Rijksvaccinatieprogramma
• Vaccinatie voor meisjes
• Vóórdat je seksueel actief bent
• Complicaties
• Orale en bovenste luchtwegletsels
• Kanker
• Prognose

Wat is humaan papillomavirus (HPV)?

Het humaan papillomavirus (afgekort ‘HPV’), is een virus dat op de huid en slijmvliezen voorkomt. Het betreft een groep van meer dan 150 verwante virussen. Het virus is vaak aanwezig in de schaamstreek. Het kan worden overgedragen via huid-op-huid contact, huid-op-slijmvlies contact of slijmvlies-op-slijmvlies contact. Een van de meest voorkomende geslachtsziekten of seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zijn genitale wratten, welke worden veroorzaakt door HPV. HPV zelf is een virus en géén aandoening, maar het virus wordt dus wel via seksueel contact overgedragen.

Hoog-risico HPV en laag-risico HPV

Seksueel overdraagbare HPV’s vallen uiteen in twee categorieën:

• Hoog-risico of oncogene HPV's, die kanker kunnen veroorzaken. Er kunnen 15 hoog-risico HPV-typen worden geïdentificeerd. Twee van deze, type 16 en 18, zijn verantwoordelijk voor de meeste gevallen van baarmoederhalskanker. De HPV-vaccinatie richt zich dan ook op deze twee oncogene HPV-types. De gevaarlijke HPV’s kunnen ook zorgen voor andere kankers, zoals van de vagina, schaamlippen en anus.
• Laag-risico HPV's, die geen kanker, maar genitale wratten veroorzaken op of rond de geslachtsdelen of de anus. De typen 6 en 11 veroorzaken 90 procent van alle genitale wratten. Laagrisico-HPV’s kunnen ook wratten op handen en voeten veroorzaken.

Hoog-risico of oncogene HPV's:

• HPV 16
• HPV 18
• HPV 31
• HPV 33
• HPV 45
• HPV 52
  Het eiwitomhulsel (capside) van een papillomavirus / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
• HPV 58
• HPV 35
• HPV 39
• HPV 51
• HPV 56
• HPV 59
• HPV 68

Laag-risico HPV's:

• HPV 6
• HPV 11
• HPV 40
• HPV 42
• HPV 43
• HPV 44
• HPV 54
• HPV 61
• HPV 70
• HPV 72
• HPV 81
• HPV 83
• HPV 84
• HPV 89

Oorzaken

HPV-infectie treedt op wanneer het virus je lichaam binnendringt, veelal door een snee, schaafwond of klein scheurtje in de huid. Het virus wordt voornamelijk overgedragen door huid-op-huidcontact. Genitale HPV-infecties worden opgelopen door geslachtsgemeenschap, anale seks en ander huid-op-huidcontact in het genitale gebied. Sommige HPV-infecties worden opgelopen via orale seks. Een zwangere vrouw die genitale wratten heeft, kan de infectie doorgeven aan haar baby. Wratten zijn vaak zeer besmettelijk. Ze kunnen zich verspreiden door direct contact met een wrat. Wratten kunnen zich ook verspreiden wanneer je iets aanraakt dat iemand met een wrat heeft aangeraakt.

Risicofactoren

HPV-infecties zijn zeer courant. Risicofactoren voor HPV-infectie zijn onder meer:

Aantal seksuele partners

Des te meer seksuele partners je hebt, des te groter de kans dat je een genitale HPV-infectie oploopt. Seks hebben met een partner die meerdere sekspartners heeft gehad, verhoogt ook je risico.

Leeftijd

Veel voorkomende wratten komen vooral voor bij kinderen. Genitale wratten komen het vaakst voor bij adolescenten en jongvolwassenen.

Verzwakt immuunsysteem

Mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen een groter risico op HPV-infecties. Je immuunsysteem kan worden verzwakt door hiv/aids of door immuunsysteemonderdrukkende medicijnen die worden gebruikt na orgaantransplantaties.

Beschadigde huid

Beschadigingen op de huid zorgen ervoor dat het betreffende huidgebied vatbaarder is voor het ontwikkelen van gewone wratten. Huidbeschadigingen vormen een porte d'entrée voor het virus.

Persoonlijk contact

Door iemands wratten aan te raken of geen bescherming te dragen (bijvoorbeeld badslippers) voordat je in contact komt met oppervlakken die zijn blootgesteld aan HPV, zoals openbare douches of zwembaden, kan het risico op HPV-infectie toenemen.

Symptomen en klachten van een HPV-infectie

Geen klachten

Als je besmet bent met HPV, dan merk je daar niets van. Je krijgt geen duidelijke klachten. Wel kun je van sommige typen wratjes krijgen op de geslachtsorganen, maar deze worden echter veroorzaakt door HPV typen die geen kanker veroorzaken. De boosdoener nestelt zich in de cellen en worden vaak opgeruimd door (het afweersysteem van) het lichaam. Niet altijd is het lichaam in staat het virus goed op te ruimen. Het is niet duidelijk waarom dit zo is. Wel is bekend dat je meer kans hebt om lang besmet te blijven als je rookt of als je bepaalde medicijnen gebruikt die de afweer verzwakken.

Baarmoederhalskanker

Er kunnen wel klachten ontstaan bij baarmoederhalskanker. Het gebeurt maar in een klein aantal gevallen dat in de baarmoederhals een HPV-infectie met een hoog-risico HPV type leidt tot een voorstadium van kanker, welke zich daarna verder kan ontwikkelen tot baarmoederhalskanker. Dit duurt meestal zo’n 12-15 jaar vanaf het moment van HPV-infectie; dit wordt 'incubatietijd' genoemd: de periode tussen infectie en de eerste symptomen. De incubatietijd is 2-3 jaar wat betreft een hooggradige CIN-laesie (een voorstadium van baarmoederhalskanker), en 12-15 jaar naar een cervixcarcinoom (baarmoederhalskanker). In Nederland worden jaarlijks vele duizenden vrouwen behandeld voor een voorstadium van kanker, welke is veroorzaakt door de hoog-risico typen HPV. Elk jaar overlijden er in Nederland ruim 200 vrouwen aan baarmoederhalskanker.

Besmetting voorkomen

Langdurige, wederzijds monogame relatie

De meest betrouwbare manier om infectie te voorkomen met ofwel een hoog risico of een laag-risico HPV is het vermijden van huid-op-huid contact, huid-op-slijmvlies contact of slijmvlies-op-slijmvlies contact door middel van oraal, anaal of genitaal contact met een andere persoon. Als je seksueel actief bent, is een langdurige, wederzijds monogame relatie met een niet-geïnfecteerde partner de beste strategie om een HPV-infectie te voorkomen. Vanwege het ontbreken van symptomen is het echter moeilijk om te achterhalen of een partner die in het verleden seksueel actief is geweest, op dit moment nog is geïnfecteerd met HPV. Door middel van een uitstrijkje kun je achterhalen of je besmet bent.

Condoomgebruik

Onderzoek heeft aangetoond dat correct en consistent gebruik van condooms de overdracht van HPV tussen seksuele partners kan verminderen. Het blijkt dat de kans op besmetting 70% kleiner is als je altijd een condoom gebruikt. Maar ook als je consequent een condoom gebruikt, kun je besmet raken met het virus. Dat komt doordat het virus zich ophoudt in en rond de vagina en op en rond de penis en tijdens het vrijen kan het virus op andere plekken komen, zoals aan de handen en in de mond.

Minder HPV op penis na besnijdenis

Mannen zonder voorhuid hebben HPV-infecties met een lagere 'viral load' (de hoeveelheid virus in je bloed). Ook daalt de viral load bij besneden geïnfecteerde mannen sneller. Dit kan leiden tot minder overdracht van HPV naar vrouwen, aldus Virginia Senkomago en collega’s in The Journal of Infectious Diseases (2014; epub 26 september).

HPV behandeling

Een HPV-infectie kan niet met medicijnen worden behandeld. In de meeste gevallen wordt het virus door het lichaam opgeruimd, zonder problemen te veroorzaken. Als de infectie echter blijft bestaan, kunnen alleen de abnormale cellen die zich vormen behandeld worden. Verder kunnen genitale wratten worden behandeld met een geneesmiddel in de vorm van een crème of een die je regelmatig, een aantal dagen per week, op de wratten moet aanbrengen.

HPV-vaccin

Rijksvaccinatieprogramma

Sinds 2010 is er een HPV-vaccin opgenomen in het Nederlands Rijksvaccinatieprogramma voor jonge meisjes. Baarmoederhalskanker wordt altijd veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Er zijn veel verschillende varianten van dit virus. Het HPV-vaccin beschermt tegen twee varianten die samen 70% van alle gevallen van baarmoederhalskanker veroorzaken.

Vaccinatie voor meisjes

Alle meisjes die 12 jaar zijn, krijgen de vaccinaties aangeboden. De HPV-inenting bestaat uit 3 vaccinaties of prikken, die in een periode van een half jaar worden toegediend. De tweede prik wordt een maand na de eerste toegediend, de derde prik vijf maanden na de tweede prik. Je krijgt de vaccinaties in je bovenarm. De vaccinaties zijn gratis en niet verplicht. Binnen het Rijksvaccinatieprogramma wordt het vaccin Cervarix gebruik

Vóórdat je seksueel actief bent

De vaccinatie werkt het beste als je nog niet met het virus in aanraking bent gekomen. Je kunt besmet raken met het virus door seksueel contact. De inenting kun je het beste krijgen als je nog niet seksueel actief bent. Daarom worden meisjes op jonge leeftijd ingeënt. De vaccinatie wordt gegeven door de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) of Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) bij jou in de buurt.

Complicaties

Een HPV-infectie kan leiden tot de volgende complicaties:

Orale en bovenste luchtwegletsels

Sommige HPV-infecties veroorzaken laesies op je tong, amandelen, zacht gehemelte of in je strottenhoofd en neus.

Kanker

HPV-typen 16 en 18 kunnen op latere leeftijd baarmoederhalskanker veroorzaken. Deze varianten kunnen ook bijdragen aan kankers van de geslachtsorganen, anus, mond en bovenste luchtwegen.

Prognose

HPV-infectie betreft voornamelijk de basale epitheelcellen. Als gevolg hiervan komen zowel recidieven als regressies veel voor. De prognose is goed, en de meeste gevallen van genitale wratten zijn vatbaar voor behandeling. Patiënten die geen immuniteit tegen HPV ontwikkelen, kunnen mogelijk ernstige gevolgen ondervinden.

Lees verder

• Genitale wratten: symptomen, oorzaken en behandeling
• Platte wratten: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Humaan papillomavirus en risico (genitale) kanker (HPV)
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Vaginakanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose