Schaafwonden: symptomen, oorzaken en behandeling schaafplek

Een schaafwond is een oppervlakkige huidverwonding, waarbij meestal alleen de epidermis of opperhuid (de buitenste huidlaag) en kleine delen van de dermis of lederhuid beschadigd zijn. Voorkeursplekken van een schaafwond of schaafplek zijn de ellebogen, knieën, schenen, enkels en armen. Een schaafwond gaat gepaard met roodheid, warmte, zwelling en pijn. Er is vaak weinig bloedverlies. Uitgebreide schaafwonden kunnen verontreinigd zijn door bijvoorbeeld aarde, zand, vuil of grind en aanleiding geven tot aanzienlijk bloedverlies. Schaafwonden kunnen variëren van mild tot ernstig. De meeste schaafwonden zijn mild en kunnen gemakkelijk thuis worden verzorgd. Sommige schaafwonden kunnen echter medische behandeling en verzorging vereisen. De meeste schaafwonden genezen vaak snel zonder littekens of infectie. Door de wond goed te behandelen zodra deze zich voordoet, kun je vaak littekens of infectie voorkomen. Tijdens de genezing vormt zich een korst over de wond. Deze valt er vanzelf af.

• Wat zijn schaafwonden?
• Oorzaken
• Symptomen van een schaafwond
• Verschijnselen
• Voorkeursplekken
• Typen schaafwond
• Vóórkomen schaafwonden
• Medische hulp inschakelen
• Behandeling van schaafwonden
• Reinigen en desinfecteren
• Ontsmetten van de wond
• Drogen of afdekken
• Geïnfecteerde schaafwonden behandelen
• Complicaties van een schaafplek
• Wondinfectie
• Tetanus
• Prognose schaafwonden
• Preventie
• Bescherm jezelf met de juiste kleding
• Beschermende gear is je beste vriend
• Zorg voor een opgeruimde omgeving
• Train je evenwicht en coördinatie
• Wees bewust van je omgeving

Wat zijn schaafwonden?

Een schaafwond is een excoriatie, oftewel een oppervlakkig huiddefect of verwonding, waarbij meestal alleen de epidermis of opperhuid (de buitenste huidlaag) en kleine delen van de dermis of lederhuid beschadigd zijn.

Oorzaken

Schaafwonden zijn veel voorkomende sportblessures die meestal worden veroorzaakt door een val op een harde ondergrond. Maar het kan ook gebeuren bij ongevallen in het verkeer en in en om het huis. Vooral knieën, ellebogen en handen kan men lelijk schaven. Hoewel er vaak weinig of geen bloedverlies uit een schaafwond komt, kan het wel gepaard gaan met veel pijn vanwege beschadiging van vele oppervlakkige zenuwuiteinden. Uitgebreide schaafwonden kunnen verontreinigd zijn door bijvoorbeeld aarde, zand, vuil of grind en aanleiding geven tot aanzienlijk bloedverlies.

Symptomen van een schaafwond

Verschijnselen

Elke weefselbeschadiging – dus ook een schaafwond – leidt tot ontstekingsreacties, die de bekende tekenen roodheid, warmte, zwelling en pijn verklaren. Schaafwonden zijn veel voorkomende verwondingen. Ze kunnen variëren van mild tot ernstig.

Schaafwonden kunnen pijnlijk zijn, omdat ze soms een flink aantal zenuwuiteinden van de huid blootleggen. Ze veroorzaken echter meestal niet veel bloedingen. De meeste schaafwonden kunnen thuis worden behandeld met zelfzorgmaatregelen. Schaafwonden zijn meestal niet zo ernstig als snijwonden. Dergelijke wonden tasten doorgaans diepere huidlagen aa. Ze kunnen hevig bloeden en vereisen medische zorg.

Voorkeursplekken

Schaafwonden komen het meest voor op:

• ellebogen
• knieën
• schenen
• armen en handen

Typen schaafwond

Bij een schaafplek is meestal alleen de epidermis of opperhuid (de buitenste huidlaag) en kleine delen van de dermis of lederhuid beschadigd. Soms is de wond ernstiger. Qua ernst worden schaafwonden onderverdeeld in drie graden:

Vóórkomen schaafwonden

Schaafwonden zijn de meest voorkomende letsels van de huid. De incidentie van schaafwonden is echter niet bekend.

Medische hulp inschakelen

Vaak hoef je geen medische hulp in te schakelen bij een schaafwond, behalve in de volgende gevallen:

• Als de wond met aarde, straatvuil of mest in contact is geweest? Vraag aan je huisarts of je een tetanusprik nodig hebt..
• Als de rand van de wond rood, dik en warm wordt of het wondvocht witgeel (pus) is.
• Als de schaafwond een groot gebied op het lichaam beslaat.
• Als de schaafwond zich vlakbij het oog bevindt.
• Als de wond er groot, gapend en gekarteld uitziet.
• Bij een wondbloeding die na tien minuten directe druk nog niet gestopt is met bloeden.
• Er sprake is van een dieper wond, bijvoorbeeld als het onderliggende vet of de spier is zichtbaar is.

Behandeling van schaafwonden

Reinigen en desinfecteren

Het is van belang dat een schaafwonde goed schoongemaakt en gedesinfecteerd worden. Spoel de wond uit met stromend lauw water, waarbij toevoegingen van zeep, Biotex of soda niet nodig zijn.Verwijder het eventuele vuil en grind in een schaafwond voorzichtig met een borsteltje of een pincet. Dit kan zeer pijnlijk zijn. De wond kan verdoofd worden met een spray-anestheticum.

Ontsmetten van de wond

Na het reinigen van de schaafwond, moet de wond worden ontsmet. Povidonjood kan worden gebruiken om de huid te ontsmetten. Bij overgevoeligheid voor povidonjood kan worden uitgeweken naar chloorhexidine, als vloeistof of als spray.

Drogen of afdekken

Laat de schaafwond aan de lucht drogen of dep deze droog met een schone handdoek. Het opdrogende wondvocht vormt een afsluitende korst die bescherming biedt tegen uitdroging en infectie. Het afdekken van de schaafwond is belangrijk op huiddelen onder kleding en bij diepere schaafwonden.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen droge en natte wondgenezing. Een klein schaafwondje kan men laten genezen onder een korst, maar bij grotere acute wonden en chronische wonden verloopt de genezing veel sneller en beter in een vochtig wondmilieu. Droge schaafwonden genezen namelijk niet goed. De 'droge' wondbodem en de droge harde wondkorst biedt tegenwerking in de genezing en wanneer de persoon beweegt of stoot, zal de korst breken en gaat de wond opnieuw bloeden waarbij het proces weer van voren af aan begint. Ook kunnen bijvoorbeeld de op de wond aangebrachte kompressen aan de gevormde wond verkleven, hetgeen bij verwijdering de genezing kan verstoren en tevens pijnlijk kan zijn. Tegenwoordig zijn er echter ook wondpleisters en gaasjes op de markt, die niet blijven plakken op de wond.

Bij droge wondgenezing kan de wond worden afgedekt met paraffinegazen of absorberende kompressen. Bij ernstig verontreinigde schaafwonden kan men povidonjoodzalfgaas gebruiken. Bij natte wondgenezing kunnen verbanden met een hydrocolloide laag direct op de wond gelegd worden. Bij nattende schaafwonden verloopt het genezingsproces sneller en is er minder wondpijn. Uit onderzoek blijkt dat nieuw gevormde cellen zich veel gemakkelijker verplaatsen over het wondbed dan bij een droog wondmilieu.

Geïnfecteerde schaafwonden behandelen

Als de wond ondanks alle bovenvermelde maatregelen toch is geïnfecteerd, zal deze opnieuw gereinigd moeten worden. Vervolgens kan worden gekozen voor een povidonjood-zalfgaas of voor lokale toepassing van fusidinezuur.¹ Bij uitgebreide infecties en koorts, zal de huisarts orale toediening van antibiotica indiceren.

Complicaties van een schaafplek

Wondinfectie

Soms ontstaat een wondinfectie waarbij de aangedane plek of het gebied eromheen gezwollen, rood en warm is of er treedt een vorm van afscheiding op. Koorts is dan ook één van de mogelijke symptomen.

Tetanus

Bij een schaafwond is de kans op tetanus uitgesproken klein. Tetanus is een ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door de tetanusbacterie en die je krijgt via een wond of dierenbeet.

Prognose schaafwonden

De prognose is gunstig. Meestal genezen schaafwonden zonder complicaties en littekenvorming. De meeste schaafwonden genezen vaak snel zonder achterlating van littekens of infectie. Door de wond goed te behandelen zodra deze zich voordoet, kun je in de meeste gevallen littekens of infectie voorkomen. Tijdens de genezing vormt zich een korstje over de wond. Deze korst is een natuurlijk onderdeel van het genezingsproces. Krab of peuter niet aan de korst. Het valt er vanzelf af.

Preventie

Schaafwonden ontstaan snel, vaak wanneer je valt of tegen een ruw oppervlak schuurt. Maar met een paar slimme aanpassingen kun je deze pijnlijke huidbeschadigingen vaak voorkomen.

Bescherm jezelf met de juiste kleding

Of je nu gaat fietsen, skaten of gewoon in de tuin werkt: draag beschermende kleding zoals lange mouwen en broekspijpen. Kleding met stevig, ademend materiaal kan de impact van vallen verzachten en je huid beschermen tegen schaafwonden.

Beschermende gear is je beste vriend

Helmen, kniebeschermers en elleboogbeschermers zijn er niet voor niets. Ze zien er misschien niet altijd modieus uit, maar tijdens sporten of risicovolle activiteiten kunnen ze schaafwonden en andere blessures voorkomen.

Zorg voor een opgeruimde omgeving

Struikelen over losse voorwerpen in huis of op kantoor is een van de grootste oorzaken van valpartijen en schaafwonden. Zorg voor een opgeruimde leefomgeving, zodat je niet over schoenen, kabels of rondslingerende spullen struikelt.

Train je evenwicht en coördinatie

Een goede balans en coördinatie kunnen je redden van een valpartij. Doe regelmatig oefeningen die je evenwicht versterken. Zo voorkom je dat je snel uit balans raakt en jezelf bezeert. Bijvoorbeeld:

• Slacklining: Probeer te balanceren en lopen op een smalle gespannen lijn tussen twee bomen. Dit vereist volledige concentratie en helpt om je kernspieren en evenwicht te trainen.
• Bosu Ball Squats: Sta op een Bosu-bal (een halve bal met een platte onderkant) en doe squats. De onstabiele ondergrond dwingt je lichaam om je evenwicht te behouden tijdens de beweging.
• Dierenbewegingen: Probeer creatieve bewegingen zoals "berenlopen" of "krabbenwandelen". Deze bewegingen stimuleren je hele lichaam en verbeteren je evenwicht terwijl je vanuit verschillende hoeken beweegt.
• Ballet Barre Oefeningen: Voer bewegingen uit zoals de relevé (op je tenen staan) en plié (buiging) aan een barre. Deze balletgeïnspireerde oefeningen helpen je bij het ontwikkelen van spiercontrole en balans.
• Schaatsbewegingen op Droge Grond: Simuleer schaatsbewegingen terwijl je zijwaarts van de ene voet naar de andere springt. Dit verbetert je balans en coördinatie, vooral als je het doet met een ritmische cadans.
• Hoelahoepen op één Been: Daag jezelf uit om te hoelahoepen terwijl je op één been staat. Dit combineert core-stabiliteit, coördinatie en balans.

Wees bewust van je omgeving

Of je nu op het werk, in het park of gewoon thuis bent, kijk goed waar je loopt of rijdt. Vermijd natte vloeren, losse stenen of andere obstakels die je kunnen laten struikelen en zorg dat je stevig in je schoenen staat.

Noot

1. P.A. Verstappen: NHG staandaard schaafwonden, http://download.nhg.org/FTP_NHG/standaarden/FTR/Schaafwonden_text.html

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Oppervlakkige brandwonden: symptomen, oorzaak en behandeling