HPV-infectie: Virale infectie door humaan papillomavirus

Een humaan papillomavirus-infectie (HPV-infectie) is een virale infectie veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Deze infecties veroorzaken meestal geen symptomen en verdwijnen vaak vanzelf binnen twee jaar. Bij sommige mensen kan de infectie echter aanhouden, wat kan leiden tot wratten of letsels die het risico op kanker aan de mond, genitaliën of andere gebieden verhogen. HPV-vaccins kunnen de meest voorkomende soorten HPV-infecties voorkomen, en andere preventieve maatregelen kunnen helpen om het risico op besmetting met het virus te verminderen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van HPV-infectie
• Risicofactoren voor infectie met humaan papillomavirus
• Risicogroepen
• Symptomen aan mond, huid en genitaliën
• Kanker of voorstadia van kanker
• Mond
• Wratten
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Goede prognose
• Minder goede prognose
• Complicaties van HPV-infecties
• Complicaties bij genitale HPV-infecties
• Complicaties bij mond- en keelholte HPV-infecties
• Complicaties bij huidwratten
• Preventie van HPV-infecties
• Genitale wratten
• Voetwratten

Epidemiologie

HPV (humaan papillomavirus) is wereldwijd een van de meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties. Het virus is de primaire oorzaak van genitale wratten en speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van verschillende vormen van kanker, waaronder baarmoederhalskanker, anale kanker, en orofaryngeale kanker. De epidemiologie van HPV-infectie vertoont aanzienlijke variatie afhankelijk van geografische locatie, demografische factoren en preventie-inspanningen.

Wereldwijde prevalentie
HPV-infecties komen wereldwijd veel voor, met schattingen die aangeven dat tot 80% van de seksueel actieve vrouwen in hun leven met het virus in contact komen. Hoewel de meeste HPV-infecties asymptomatisch zijn en binnen een paar jaar verdwijnen, kunnen persistente infecties met bepaalde hoogrisico-HPV-typen leiden tot kanker. De prevalentie van HPV-infecties is hoog in veel landen, vooral in regio's met lage vaccinatiegraad of beperkte toegang tot gezondheidszorg.

Regionale variaties
Er zijn aanzienlijke regionale verschillen in de prevalentie van HPV-infecties. In ontwikkelde landen, waar er brede vaccinatieprogramma's en regelmatige screenings zijn, is de prevalentie van de infectie vaak lager. In ontwikkelingslanden, waar toegang tot vaccinatie en preventieve zorg beperkt is, is de prevalentie hoger. In Afrika en Azië bijvoorbeeld, is het aantal HPV-gerelateerde kankers significant, aangezien veel landen beperkte toegang hebben tot vaccinatie en vroegtijdige opsporing.

Oncogene HPV-typen
Niet alle HPV-typen leiden tot kanker, maar hoogrisico-typen zoals HPV-16 en HPV-18 zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de gevallen van baarmoederhalskanker en andere HPV-gerelateerde kankers. Ongeveer 70% van de baarmoederhalskanker wereldwijd wordt veroorzaakt door deze twee typen. De mate van infectie en het risico op kanker wordt beïnvloed door factoren zoals de duur van de infectie, de immuunstatus van de patiënt en andere risicofactoren zoals roken.

Mechanisme

HPV is een dubbelstrengs DNA-virus dat zich verspreidt via direct contact met geïnfecteerde huid of slijmvliezen. De infectie begint vaak door kleine beschadigingen in het epitheel van de huid of slijmvliezen, waar het virus de basale cellen binnendringt. Het mechanisme van infectie en oncogenese wordt grotendeels bepaald door het type HPV en de reactie van het immuunsysteem.

Infectie van de epitheliale cellen
Na infectie bindt HPV zich aan receptoren op de oppervlakte van de basale cellen in het epitheel. Het virus replicatieproces vindt plaats binnen deze cellen, waarbij het virus zijn genetisch materiaal in de cellen van de gastheer integreert. Dit leidt tot de productie van virale eiwitten en kan leiden tot abnormale celgroei, zichtbaar als wratten. In sommige gevallen, vooral bij de hoogrisico-HPV-typen, kan de infectie door integratie van het virus-DNA in het gastheer-DNA leiden tot de ontwikkeling van kanker.

Oncogenese door HPV
De oncogene effecten van HPV zijn voornamelijk te wijten aan de overproductie van virale eiwitten, met name E6 en E7. Deze eiwitten interfereren met de tumoronderdrukkende eiwitten van de gastheer, zoals p53 en Rb, waardoor ze niet goed functioneren. Deze verstoring van het cellulaire controlesysteem veroorzaakt ongebreidelde celproliferatie, wat uiteindelijk kan leiden tot de ontwikkeling van tumoren, vooral in organen zoals de baarmoederhals en anus.

Oorzaken van HPV-infectie

HPV-infecties worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus, een DNA-virus uit de papillomavirus-familie. Anno augustus 2024 zijn meer dan tweehonderd verschillende HPV-types geïdentificeerd. Het virus dringt het lichaam binnen via een snede of scheurtje in de huid. De overdracht van het virus gebeurt voornamelijk via huid-op-huidcontact. De verspreiding van genitale HPV-infecties vindt plaats door orale, vaginale of anale seks en ander huid-op-huidcontact in de genitale regio. Sommige mond- of bovenste luchtwegletsels die voortkomen uit een HPV-infectie worden overgedragen via orale seks. HPV-infecties kunnen ook van moeder op baby worden overgedragen tijdens de zwangerschap of de bevalling. Wratten verspreiden zich door direct contact met een wrat of door het aanraken van besmette oppervlakken.

Risicofactoren voor infectie met humaan papillomavirus

Risicofactoren voor een HPV-infectie zijn onder andere:

• Contact met wratten of besmette voorwerpen (bijvoorbeeld zwembadaccessoires)
• Verzwakt immuunsysteem
• Leeftijd: kinderen (huidwratten), adolescenten en jongvolwassenen (genitale wratten)
• Meerdere seksuele partners
• Schade aan de huid

Risicogroepen

Verschillende bevolkingsgroepen hebben een verhoogd risico op HPV-infectie en de complicaties daarvan. Dit omvat zowel mensen met een verhoogd risico op infectie als diegenen die meer kans hebben op de ontwikkeling van kanker na een infectie.

Jongeren en seksueel actieve volwassenen
Mensen die jong beginnen met seksuele activiteit en meerdere seksuele partners hebben, lopen een verhoogd risico op het oplopen van een HPV-infectie. Dit geldt vooral voor vrouwen, omdat zij meer kans hebben om het virus op te lopen tijdens seksuele contacten met mannen. Jongeren onder de 25 jaar hebben ook een hoger risico op het ontwikkelen van genitale wratten, een veelvoorkomend gevolg van HPV-infecties.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem
Mensen met hiv/aids of andere aandoeningen die het immuunsysteem onderdrukken, hebben een groter risico op het ontwikkelen van langdurige HPV-infecties en de bijbehorende kanker. Deze personen kunnen minder goed in staat zijn om de infectie te bestrijden, wat leidt tot chronische infectie en een verhoogd risico op maligniteit.

Ouderen
Oudere vrouwen, met name na de menopauze, hebben mogelijk een hoger risico op HPV-gerelateerde kanker, vooral als ze een langdurige infectie hebben gehad zonder behandeling. Ook kan de afname van het immuunsysteem naarmate men ouder wordt, bijdragen aan een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker door HPV.

Symptomen aan mond, huid en genitaliën

HPV-typen kunnen verschillende aandoeningen veroorzaken:

Kanker of voorstadia van kanker

Bepaalde typen HPV kunnen leiden tot (voorstadia van) kanker in verschillende delen van het lichaam:

• Anale dysplasie (letsels die het risico op kanker verhogen): HPV-typen 6, 16, 18, 31, 53, 58
• Epidermodysplasia verruciformis (een zeldzaam type huidkanker): meer dan 15 HPV-types
• Genitale kankers (vulva, vagina, baarmoederhals, penis en anus): HPV-typen 16, 18, 26, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 53, 56, 58, 59, 66, 68, 73, 82
• Orofaryngeale kanker (mond, keel, strottenhoofd, hoofd en hals): HPV-typen 16

Mond

Letsels in de mond die kunnen voortkomen uit een HPV-infectie zijn onder andere:

• Focale epitheliale hyperplasie (mond): HPV-typen 13, 32
• Laryngeale papillomatose (papillomen in het strottenhoofd): HPV-typen 6, 11
• Mondpapilloom: HPV-typen 6, 7, 11, 16, 32

Wratten

Het virus kan verschillende typen wratten veroorzaken:

• Anale wratten en genitale wratten: HPV-typen 6, 11, 42, 44 en anderen
• Huidwratten (vaak op de handen, vingers of ellebogen): HPV-typen 2, 7, 22
• Platte wratten: HPV-typen 3, 10, 28
• Voetwratten: HPV-typen 1, 2, 4, 63

Alarmsymptomen

HPV-infecties verlopen vaak zonder symptomen, maar er zijn enkele tekenen en symptomen die kunnen wijzen op een infectie of de ontwikkeling van HPV-gerelateerde kanker.

Genitale wratten
Genitale wratten zijn een veelvoorkomend symptoom van HPV, veroorzaakt door bepaalde lage risicotypen van het virus. Ze kunnen zich manifesteren als kleine, ruwe, huidkleurige of roze bultjes rond de geslachtsorganen. Genitale wratten zijn meestal pijnloos, maar kunnen ongemak veroorzaken, vooral bij seksuele activiteit.

Veranderingen in de baarmoederhals
Bij vrouwen kan een HPV-infectie leiden tot veranderingen in de cellen van de baarmoederhals, wat kan worden opgemerkt tijdens een uitstrijkje (Pap-test). Deze veranderingen kunnen voorstadia van baarmoederhalskanker zijn, zoals dysplasie. Vrouwen met persistente HPV-infecties moeten regelmatig gecontroleerd worden om te monitoren of er kwaadaardige veranderingen optreden.

Abnormale bloedingen
Abnormale vaginale bloedingen, zoals bloedingen na seks of tussen menstruaties door, kunnen een symptoom zijn van baarmoederhalskanker, vaak veroorzaakt door HPV. Als dit symptoom zich voordoet, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken.

Diagnose en onderzoeken

Een HPV-infectie kan op verschillende manieren worden gediagnosticeerd:

• Een uitstrijkje (verzameling van cellen uit de baarmoederhals of vagina) kan baarmoederhalskanker of vaginakanker opsporen.
• Genitale letsels veroorzaakt door HPV kunnen worden opgespoord door het aanbrengen van een azijnoplossing; de letsels kleuren wit en worden zichtbaar.
• Een DNA-test kan HPV-geïnfecteerde cellen identificeren.
• Een visueel onderzoek van de mondholte kan orofaryngeale kanker detecteren, maar omdat sommige delen van de orofarynx moeilijk te zien zijn, wordt deze kanker vaak pas in latere stadia ontdekt.
• De diagnose van orofaryngeale kanker wordt bevestigd door een biopsie van verdachte cellen of weefsels.

Behandeling

Anno augustus 2024 is er geen specifieke antivirale behandeling voor een HPV-infectie. Het immuunsysteem verwijdert meestal wratten veroorzaakt door HPV binnen twee jaar op natuurlijke wijze. Het virus kan echter in het lichaam aanwezig blijven, wat betekent dat wratten kunnen terugkomen. Behandelopties voor wratten zijn onder andere medicatie en medische of chirurgische procedures. Bij vrouwen met een abnormaal uitstrijkje kan een colposcopie worden uitgevoerd, waarbij de arts de baarmoederhals verder inspecteert en abnormale gebieden verwijdert voor verder onderzoek. Voorstadia van baarmoederhalskanker kunnen met verschillende technieken worden behandeld, zoals lasertherapie of cryotherapie (bevriezing). Kankers van de vulva, anus en keel worden doorgaans behandeld met chirurgie, chemotherapie en/of radiotherapie.

Prognose

De prognose van een HPV-infectie varieert afhankelijk van verschillende factoren, zoals het type HPV en de ernst van de symptomen.

Goede prognose

• Spontane genezing: Bij de meeste mensen verdwijnen HPV-infecties, vooral huidwratten en sommige genitale wratten, vanzelf binnen twee jaar zonder medische behandeling.
• Vaccinatie: Vaccinatie met HPV-vaccins zoals Gardasil, Gardasil 9 en Cervarix kan de kans op het ontwikkelen van ernstige HPV-gerelateerde aandoeningen, zoals baarmoederhalskanker, aanzienlijk verminderen.

Minder goede prognose

• Persistente infecties: Sommige HPV-infecties kunnen aanhouden en leiden tot voorstadia van kanker, vooral in het geval van hoogrisico HPV-typen zoals 16 en 18. Deze kunnen vereisen dat aanvullende medische behandelingen worden ondernomen.
• Kankerontwikkeling: Bij niet-behandelde of onbehandelde voorstadia kan de infectie leiden tot het ontwikkelen van kanker, zoals baarmoederhalskanker, anale kanker of orofaryngeale kanker.

Complicaties van HPV-infecties

HPV-infecties kunnen verschillende complicaties met zich meebrengen, afhankelijk van de aard en locatie van de infectie.

Complicaties bij genitale HPV-infecties

• Genitale wratten: Hoewel meestal niet levensbedreigend, kunnen genitale wratten ongemak en psychologische stress veroorzaken. Ze kunnen ook invloed hebben op seksuele gezondheid en relaties.
• Kanker: Bij sommige mensen kan een langdurige HPV-infectie leiden tot genitale kanker, zoals baarmoederhalskanker, vulvakanker, vaginakanker, peniskanker of anuskanker. Vroegtijdige opsporing en behandeling zijn essentieel om de risico's van kanker te verminderen.

Complicaties bij mond- en keelholte HPV-infecties

• Orofaryngeale kanker: HPV-infecties in de mond en keel kunnen leiden tot orofaryngeale kanker, die vaak pas in een gevorderd stadium wordt ontdekt. Behandeling kan complex zijn en kan invloed hebben op het spraakvermogen en de eetcapaciteit.
• Laryngeale papillomatose: Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen en stemveranderingen, vooral als de papillomen zich ontwikkelen in het strottenhoofd.

Complicaties bij huidwratten

HPV-infecties die huidwratten veroorzaken kunnen zich verspreiden naar andere delen van de huid of naar andere mensen. Hoewel huidwratten doorgaans geen ernstige gezondheidsrisico’s vormen, kunnen ze cosmetische en functionele problemen veroorzaken.

Preventie van HPV-infecties

Genitale wratten

Om het risico op genitale wratten te verminderen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Seksuele onthouding of een monogame relatie met een partner die vrij is van HPV
• Gebruik van latexcondooms kan het risico op een genitale HPV-infectie verminderen, hoewel ze niet volledig beschermen tegen alle vormen van huidcontact die HPV kan overdragen.
• Vaccinatie tegen HPV is een effectieve manier om infectie door bepaalde HPV-typen te voorkomen. De beschikbare vaccins zijn Gardasil, Gardasil 9 en Cervarix. Deze vaccins beschermen tegen HPV-typen die het grootste risico op kanker en genitale wratten vormen. Gardasil en Gardasil 9 bieden bescherming tegen HPV-typen 6 en 11, die verantwoordelijk zijn voor 90% van de genitale wratten.

Voetwratten

Om het risico op voetwratten te verminderen, wordt aangeraden om schoenen of sandalen te dragen in openbare zwembaden en kleedkamers, waar het virus gemakkelijk kan worden overgedragen door direct contact met besmette oppervlakken.

Lees verder

• Wratten: Soorten wratjes en behandelingen van wrat op huid
• Baarmoederhalskanker: Symptomen van vaginale bloedingen
• Vaginakanker: Kanker in vagina met vaginale bloedingen
• Vulvakanker: Kanker aan uitwendige geslachtsorgaan bij vrouw
• Genitale wratten: SOA door humaan papillomavirus (HPV)