Keelkanker: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen

Bij keelkanker ontstaat een ongecontroleerde groei van schadelijke cellen in delen van de keel. Deze vorm van kanker ontstaat in de keelholte (farynx), de stembanden of de keelamandelen. De oorzaak hiervan is niet bekend, maar roken, overmatig alcoholgebruik, gastro-oesofageale reflux en enkele omgevingsfactoren en aandoeningen zijn wel geassocieerd met keelkanker. Slikproblemen, een stemverandering en bloed ophoesten zijn enkele bekende tekenen van keelkanker. De behandeling bestaat meestal uit het chirurgisch verwijderen van de tumor, radiotherapie en/of chemotherapie. Een snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal voor het verbeteren van de overlevingskansen. De patiënt pakt tot slot indien mogelijk de risicofactoren aan om het risico op kanker in de keel te verminderen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen
• Soorten keelkanker
• Risicofactoren van kanker in de keelholte
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Slikproblemen en keelpijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van kwaadaardige tumor in de keel
• Preventie

Epidemiologie

Keelkanker, of larynxkanker, is een vorm van kanker die zich ontwikkelt in het strottenhoofd (larynx). Deze aandoening komt relatief vaak voor, vooral bij mannen en op latere leeftijd. Het aantal gevallen varieert per regio, afhankelijk van risicofactoren zoals tabaksgebruik en alcoholconsumptie.

Prevalentie
Keelkanker is wereldwijd een van de meest voorkomende kankers van de bovenste luchtwegen. De incidentie is het hoogst in ontwikkelde landen, waar de prevalentie van roken en alcoholgebruik hoger is. Wereldwijd wordt de incidentie geschat op ongeveer 1,5 per 100.000 mensen, maar de cijfers variëren sterk afhankelijk van de geografische locatie.

Geslachtsverschillen
Keelkanker komt veel vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een man-vrouwverhouding die vaak tussen de 3:1 en 5:1 ligt. Dit komt waarschijnlijk door het hogere gebruik van tabak en alcohol bij mannen in veel samenlevingen.

Leeftijd en incidentie
De meeste gevallen van keelkanker worden gediagnosticeerd bij mensen boven de 50 jaar, waarbij de piekincidentie vaak wordt gezien tussen de 60 en 70 jaar. Dit komt door de cumulatieve effecten van risicofactoren zoals roken en alcoholgebruik.

Mechanisme

Keelkanker ontstaat door de abnormale groei van cellen in het strottenhoofd. De meeste gevallen van larynxkanker beginnen in de plaveiselcellen die het oppervlak van het strottenhoofd bedekken.

Cellulaire veranderingen
Keelkanker begint vaak met mutaties in de cellen van het slijmvlies van het strottenhoofd, die zich geleidelijk veranderen in kwaadaardige cellen. Deze veranderingen kunnen optreden door blootstelling aan kankerverwekkende stoffen zoals tabaksrook, alcohol of virale infecties.

Genetische factoren
Hoewel de meeste gevallen van keelkanker worden veroorzaakt door externe risicofactoren, spelen genetische factoren ook een rol. Erfelijke aanleg kan de kans vergroten dat een persoon gevoelig is voor het ontwikkelen van keelkanker, vooral als er een familiegeschiedenis van hoofd- en halskanker is.

Oorzaken: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen

Veel soorten keelkanker beginnen als een plaveiselcelcarcinoom. De kanker start dan in de squameuze (platte) cellen die de keel bekleden (farynxkanker). In principe is dit een vorm van huidkanker, die ontaardt in keelkanker wanneer de huid rond de keel aangetast is. De stemband bevindt zich net onder de keel en ook hier ontwikkelt zich mogelijk keelkanker (larynxkanker). Keelkanker tast soms ook de epiglottis (strotklepje: deksel voor de luchtpijp) aan. Tonsilkanker, een andere vorm van keelkanker, treft de keelamandelen, die zich op de achterkant van de keel bevinden. Bij keelkanker ontstaat door een mutatie (genetische verandering) een ongecontroleerde celgroei in de keel. Abnormale cellen in de keel vermenigvuldigen zich dan en blijven leven. Dit resulteert in een zwelling of knobbeltje in de keel. In heel veel delen van de keel ontwikkelt zich mogelijk kanker. De specifieke oorzaak van keelkanker is niet bekend (oktober 2020).

Soorten keelkanker

Keelkanker kent diverse soorten. Deze hangen af van de locatie waar de kanker begint.

• Glottiskanker begint in de stembanden.
• Hypofarynxcarcinoom (laryngofaryngeale kanker) begint in de hypofarynx (laryngofarynx) (het onderste deel van de keel, net boven de slokdarm en luchtpijp).
• Nasofaryngeale kanker begint in de nasofarynx (het deel van de keel net achter de neus).
• Orofaryngeale kanker begint in de orofarynx (het deel van de keel direct achter de mond waarin zich de amandelen bevinden)
• Subglottische kanker begint in het onderste deel van de stemband.
• Supraglottische kanker begint in het bovenste deel van het strottenhoofd; deze kanker tast het strotklepje aan (stukje kraakbeen dat zorgt dat voedsel niet in de luchtpijp terechtkomt).

Risicofactoren van kanker in de keelholte

Aandoeningen

Een aantal aandoeningen verhogen het risico op het ontwikkelen van kanker in de keel zoals

• een erfelijke aandoening zoals Fanconi-anemie (tekort van alle bloedcellen en bijkomende afwijkingen)
• gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur), een aandoening waarbij zuur uit de maag terug in de voedselpijp lekt
• het Epstein-Barr-virus (EBV), een veel voorkomend virus dat soms in speeksel aanwezig is (veroorzaakt bijvoorbeeld klierkoorts)
• het humaan papillomavirus (HPV-infectie), een seksueel overdraagbaar virus

Omgevingsfactoren

Kanker in de keel ontstaat ook sneller wanneer de patiënt kampt met één of meer omgevingsfactoren:

• chemische blootstelling: asbest, nikkel en zwavelzuurdampen
• een voeding zonder groenten en fruit
• geslacht: mannen zijn vaker dan vrouwen aangetast
• het gebruik van tabaksproducten, waaronder roken of pruimtabak of snuiftabak nemen
• leeftijd: ouderen (+65 jaar) zijn het vaakst getroffen
• overmatig alcoholgebruik

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van keelkanker, vooral mannen en mensen met een voorgeschiedenis van roken of alcoholgebruik.

Mannen
Mannen lopen veel meer risico op keelkanker dan vrouwen. Dit wordt grotendeels toegeschreven aan hogere percentages tabaks- en alcoholgebruik onder mannen.

Ouderen
Keelkanker komt voornamelijk voor bij ouderen, vooral mensen ouder dan 50 jaar. De kans op het ontwikkelen van keelkanker neemt toe naarmate iemand ouder wordt, vooral bij mensen die jarenlang aan risicofactoren zoals roken en alcohol hebben blootgestaan.

Mensen met een familiegeschiedenis van kanker
Mensen met een familiegeschiedenis van hoofd- en halskanker, waaronder keelkanker, hebben een verhoogd risico om de aandoening zelf te ontwikkelen. Genetische aanleg speelt een rol in de kans op het ontwikkelen van deze kanker.

Symptomen: Slikproblemen en keelpijn

Elk type keelkanker uit zich in een ander klinisch beeld. De symptomen zijn bovendien afhankelijk van het stadium en de locatie van de kanker. In het beginstadium zijn de symptomen niet of vrijwel iet merkbaar. Wanneer de symptomen echter duidelijk zijn, verergeren ze doorgaans snel. Veel voorkomende vroege symptomen van kanker aan de keel en het strottenhoofd zijn:

• bloed ophoesten
• bloedingen in de mond of een neusbloeding
• een knobbeltje in de nek
• een langdurige hoest of hoesten
• een niet genezend knobbeltje of een niet genezende zweer
• een piepende ademhaling (stridor), ademhalingsproblemen of kortademigheid
• een zwelling van de ogen, een zwelling van de kaak, of een zwelling van de nek
• gezwollen lymfeklieren
• hoofdpijn
• keelpijn
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• oorpijn
• oorsuizen (tinnitus aurium
• rode of witte vlekken op de bekleding van de keel
• slikpijn
• slikproblemen
• stemwisselingen, zoals heesheid of niet duidelijk spreken
• vermoeidheid / kankervermoeidheid

Deze symptomen zijn soms ook te wijten aan minder ernstige aandoeningen. Het is echter belangrijk dat een arts de symptomen controleert om een vorm van keelkanker uit te sluiten.

Alarmsymptomen

Keelkanker kan zich manifesteren met verschillende symptomen, waarvan sommige al in een vroeg stadium zichtbaar kunnen zijn. Het is belangrijk om op de volgende alarmsymptomen te letten.

Heesheid of stemverandering
Een van de eerste symptomen van keelkanker is heesheid of een verandering in de stem. Dit gebeurt omdat de tumor zich vaak ontwikkelt in de stembanden, wat invloed heeft op de stemproductie.

Pijn of moeilijkheden bij het slikken
Pijn of moeite met slikken, ook wel dysfagie genoemd, kan een ander teken zijn van keelkanker. Dit kan het gevolg zijn van tumorgroei in de keel of het strottenhoofd, wat de normale slikbewegingen belemmert.

Keelpijn of een aanhoudende hoest
Keelpijn die niet weggaat of een hoest die aanhoudt, kunnen ook symptomen zijn van keelkanker. Deze symptomen moeten niet worden genegeerd, vooral als ze gepaard gaan met andere symptomen zoals heesheid of pijn bij het slikken.

Diagnose en onderzoeken

Het is cruciaal om een vroege diagnose van keelkanker te krijgen want hierdoor verhogen de overlevingskansen. De arts bevraagt eerst de symptomen aan de patiënt. Via een laryngoscopie is het mogelijk om de tumor in de keelholte te bekijken. Ook is een monster van keelweefsel nodig (biopsie) om zeker te zijn van de diagnose van keelkanker. Andere beeldvormende onderzoeken zijn inzetbaar om de omvang van de kanker in beeld te brengen en het kankerstadium op te sporen. Dit is nodig voor het opstellen van een goed behandelplan. De patiënt krijgt volgende mogelijke testen: een röntgenfoto, een CT-scan, een MRI-scan en/of een PET-scan.

Behandeling

De behandeling van keelkanker hangt af van de locatie van kanker, het stadium van de kanker en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt die de behandeling krijgt. Meestal zet de arts een combinatie van een operatie om de kanker te verwijderen, radiotherapie, chemotherapie en/of gerichte therapie.

Prognose

Dankzij een snelle behandeling maken veel patiënten een goede kans om te genezen van keelkanker. De prognose is echter afhankelijk van het kankerstadium en het getroffen gebied. De vijfjaarsoverleving bedraagt circa zestig procent. Om de twee maanden bezoekt de patiënt de arts voor een controlebezoek. Naarmate de gezondheid van de patiënt verbetert, vermindert de frequentie van de opvolgbezoeken. De arts is dankzij deze controlebezoeken van de patiënt in staat om eventuele aanhoudende symptomen te leren kennen en te behandelen. De arts controleert bovendien of de kanker niet terugkeert. Keelkanker komt bij ongeveer één op de vijf patiënten terug binnen de eerste drie jaar na de behandeling.

Complicaties van kwaadaardige tumor in de keel

Bepaalde kankerbehandelingen veroorzaken ongewenste effecten. De bekendste complicaties van de kankerbehandeling omvatten:

• geheugenproblemen
• nekpijn
• nekstijfheid
• pijn (dof, pijnlijk, scherp, aanhoudend of met tussenpozen)
• schade aan zenuwen (onaangename sensaties en merkbare veranderingen in de zintuigen zoals een doof gevoel, tintelingen, branderige gevoelens (brandende keel), zwakte, …).
• slikproblemen
• spraakproblemen
• vermoeidheid
• voedingsproblemen

Wanneer zenuwschade ontstaat, is het belangrijk om voorzorgsmaatregelen te nemen zoals tapijten verwijderen om valpartijen te voorkomen, leuningen aanbrengen in de badkamer, antislipmatten aanbrengen in het bad of de douche en stevige schoenen dragen. Ook is voorzichtigheid geboden in de keuken (pannenlappen gebruiken, voorzichtig zijn bij het gebruik van scherpe voorwerpen, hulp inroepen om de temperatuur te controleren, …).

Accupunctuur, meditatie, massage en ontspanningstechnieken verlichten ook veel bijwerkingen van de behandelingen.

Preventie

Keelkanker voorkomen is niet mogelijk, maar een gezonde levensstijl vermindert wel het risico:

• beperkt of geen alcohol drinken
• een gezonde en evenwichtige voeding eten met veel groenten en fruit
• een veilige geslachtsgemeenschap uitoefenen (voorkomen van HPV-infectie
• stoppen met roken of niet beginnen met roken

Lees verder

• Keelpijn: Oorzaken van pijn aan keel (pijnlijke keel)
• Stembandaandoeningen: Stoornissen aan stembanden
• Keelzweren: Zweer in keel, slokdarm of stembanden met pijn
• Tonsilkanker (amandelkanker): Oorzaken en behandeling
• Slikpijn (odynofagie): Oorzaken van pijn bij het slikken