Keelzweren: Zweer in keel, slokdarm of stembanden met pijn

Zweren kunnen zich vormen in de maag (maagzweer) of op de huid (huidzweer). Ze kunnen echter ook in de keel, de stembanden of de slokdarm voorkomen. Dit valt onder de overkoepelende term ‘keelzweer’. Keelzweren kunnen leiden tot een rode, gezwollen en pijnlijke keel, en problemen veroorzaken bij het eten, drinken, kauwen, slikken en/of praten. Er zijn verschillende oorzaken voor keelzweren, zoals chemotherapie, radiotherapie, infecties, kanker en andere aandoeningen. Keelzweren zijn vaak goed te behandelen met huismiddeltjes, hoewel medische aandacht soms noodzakelijk is. De prognose is meestal goed, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

• Wat is een zweer?
• Oorzaken van keelzweren
• Keel
• Slokdarm
• Stembanden
• Risicofactoren voor keelzweren
• Symptomen: Pijn
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Huismiddeltjes en veranderingen in de levensstijl
• Medische behandeling
• Prognose
• Complicaties van zweervorming in keel, slokdarm of stembanden
• Preventie van een keelzweer

Wat is een zweer?

Een zweer is een weefseldefect of weefselbreuk. Bij een keelzweer zijn de slijmvliezen die de keelholte, mond en slokdarm bekleden, aangetast. Een keelzweer is in feite een open wond, waarbij het beschermend weefsel is afgescheurd, waardoor onderliggend weefsel bloot komt te liggen. Zweren genezen soms traag, wat het risico op een secundaire infectie verhoogt.

Oorzaken van keelzweren

Keelzweren kunnen door verschillende factoren ontstaan. Enkele veelvoorkomende oorzaken zijn:

• infecties door bacteriën, virussen of schimmels
• chemotherapie of bestraling
• zure reflux
• auto-immuunziekten zoals lupus
• allergische reacties
• trauma aan de keel door bijvoorbeeld intubatie of het inslikken van een vreemd voorwerp
• roken en overmatig alcoholgebruik
• extreme stress of vermoeidheid

Hieronder worden bijkomende oorzaken besproken.

Keel

Keelzweren kunnen ontstaan door:

• aandoeningen zoals het syndroom van Behçet, een ontstekingsziekte die zweren in de mond, op geslachtsorganen en andere lichaamsdelen veroorzaakt
• bacteriële infecties zoals tonsillitis (ontsteking van de keelamandelen) veroorzaakt door groep A beta-hemolytische streptokokkenbacteriën (meest voorkomende oorzaak) of faryngitis (een ontsteking van de keelholte)
• bepaalde chemotherapie of bestralingen (radiotherapie) voor de behandeling van kanker
• een keeltrauma
• eetstoornissen zoals boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• orale lichen planus: Orale lichen planus is een chronische inflammatoire aandoening waarbij de slijmvliezen in de mond getroffen zijn. In de mond en keel verschijnen witte plekken; rode, gezwollen weefsels of zweren. Deze letsels zijn brandend, pijnlijk of gevoelig.
• orofaryngeale kanker (kanker in het keelgebied dat vlak achter de mond ligt)
• schimmelinfecties zoals candidiasis, een schimmelinfectie veroorzaakt door de schimmel Candida albicans
• roken
• virale infecties, zoals klierkoorts (keelpijn, veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus), herpangina (blaren en blaasjes in mond en keel), hand-, mond- en voetziekte (aandoening bij jonge kinderen, veroorzaakt door het Coxsackie A-virus), waterpokken (algemene symptomen en huiduitslag) of faryngitis (een ontsteking van de keelholte)

Slokdarm

Slokdarmzweren kunnen ontstaan door:

• allergieën
• chemotherapie of bestralingen voor kanker (mucositis)
• de inname van bijtende stoffen, zoals ammoniak of natriumhydroxide
• de overconsumptie van zure voedingsmiddelen, zoals citrus en azijn, en het overmatig drinken van cafeïne en alcohol
• gastro-oesofageale refluxziekte (symptomen van brandend maagzuur)
• het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), bisfosfonaten (medicatie bij botaandoeningen) en sommige antibiotica
• infecties zoals Candida-soorten (gist), herpes simplex-virus (HSV) en een hiv-infectie
• overmatig braken

Stembanden

Zweren of granulomen in de stembanden kunnen gerelateerd zijn aan of veroorzaakt worden door:

• chronisch hoesten
• een letsel door intubatie: Hierbij plaatst de arts een buis door de keel van een patiënt naar de luchtpijp, zodat de patiënt makkelijker kan ademen.
• het overmatig gebruik van de stem
• kanker
• laryngofaryngeale reflux: Dit is een ontstekingsaandoening veroorzaakt door gastro-oesofageale reflux, waarbij maagzuur in het onderste gedeelte van de keel en de stembanden terechtkomt.

De behandeling van stembandgranulomen bestaat uit de verwijdering van de endotracheale tube, stemtherapie en medicijnen voor de behandeling van maagzuurreflux. Soms is een operatie vereist.

Risicofactoren voor keelzweren

Bepaalde risicofactoren vergroten de kans op het ontwikkelen van keelzweren:

• roken en overmatig alcoholgebruik
• chronische stress
• een verzwakt immuunsysteem
• frequent gebruik van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• het hebben van een chronische aandoening zoals diabetes of HIV
• slechte mondhygiëne
• blootstelling aan irriterende stoffen zoals chemicaliën of rook

Symptomen: Pijn

De symptomen van keelzweren variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak en kunnen omvatten:

• algemeen: een algemeen ziek gevoel, gewrichtspijn, griepachtige symptomen, gezwollen lymfeklieren, koorts, koude rillingen, misselijkheid, vermoeidheid
• borst: pijn op de borst
• kaak: problemen bij het bewegen van de kaak
• keel: een brokgevoel in de keel, een verstikkende sensatie, keelpijn, moeite met slikken, pijn met slikken (odynofagie), stemveranderingen, de keel schrapen, witte of rode vlekken in de keel, gezwollen structuren in de keel
• maag: braken met of zonder bloed, brandend maagzuur
• mond: afteuze mondzweren, een slechte adem (halitose), mondpijn, smaakveranderingen (zure smaak in de mond of bittere smaak in de mond), vaak hoesten, gele, lichtbruine of groene slijm ophoesten (sputum)
• neus: veranderingen in het reukvermogen, een verstopte neus
• oren: oorpijn

Alarmsignalen

Patiënten die één of meer van de volgende symptomen ervaren, moeten contact opnemen met een arts:

• ademhalingsproblemen
• bewustzijnsverlies
• bleke of blauwe lippen (cyanose)
• braaksel dat eruitziet als gemalen koffie
• een huiduitslag
• een snelle hartslag (tachycardie)
• een zwelling van de tong of een zwelling van de keel (keelzwelling)
• gedragsveranderingen en psychische stoornissen zoals angst en verwardheid
• grote hoeveelheden braken
• helderrood bloed braken
• het onvermogen om te eten of te drinken
• hoofdpijn, braken, nekpijn, een stijve nek
• minder plassen (oligurie), wat een teken van uitdroging kan zijn
• pijn die niet stopt met vrij verkrijgbare medicijnen of zelfzorgmiddelen
• pijn op de borst, kortademigheid, hartkloppingen of lethargie (extreme slaapzucht)
• slikproblemen
• verstikking
• zweren die langer dan een paar dagen aanhouden

Diagnose en onderzoeken

De arts voert eerst een lichamelijk onderzoek uit om de symptomen van de patiënt vast te stellen. Hij neemt vervolgens een keelcultuur met behulp van een mondwattenstaafje. Soms zijn bloedonderzoeken en urineonderzoeken vereist. Voor de diagnose van keelzweren zet de arts soms nog andere onderzoeken in, afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak.

Bariumsliktest
De patiënt moet eerst een bariumvloeistofoplossing drinken die de bekleding van de keel, de slokdarm en de maag bedekt. Met een bariumsliktest maakt de arts vervolgens röntgenfoto’s. Met dit beeldvormend onderzoek is het mogelijk om een vernauwing van de slokdarm, hernia's of tumoren op te sporen.

Beeldvormende onderzoeken
De arts zet soms nog andere beeldvormende onderzoeken in zoals een CT-scan, MRI-scan of PET-scan (PET-scan gebruikt de arts vooral bij een vermoeden van de aanwezigheid van kanker).

Laryngeale videostroboscopie
De arts spoort door middel van een laryngeale videostroboscopie afwijkingen aan de stembanden op.

Laryngoscopie
Dankzij een laryngoscopie is het mogelijk om het strottenhoofd en de hypofarynx (het gedeelte van de keel waar de farynx en de slokdarm achter het strottenhoofd samenkomen) met behulp van een glasvezelcamera of kleine spiegels weer te geven.

Panendoscopie
De arts inspecteert met een panendoscopie de mond, de neus, de keel, de slokdarm en de luchtpijp en zoekt naar de aanwezigheid van kankertumoren of andere afwijkingen.

Slokdarmendoscopie
Een slokdarmendoscopie is inzetbaar om afwijkingen in de slokdarm te identificeren. De arts gebruikt een verlichte camera die hij in de slokdarm plaatst. Hij kan dankzij dit onderzoek een biopsie van een verdacht stukje weefsel nemen zodat hij dit microscopisch kan laten onderzoeken.

Behandeling

Patiënten met milde klachten zijn vaak gebaat bij huismiddeltjes en veranderingen in de levensstijl. Sommige soorten keel- of slokdarmzweren vereisen echter een uitgebreidere medische behandeling.

Huismiddeltjes en veranderingen in de levensstijl

Levensstijl
Enkele levensstijlfactoren verminderen de kans op keelzweren:

• het risico op gastro-oesofageale reflux verminderen door een gezond gewicht te handhaven
• het roken van tabak vermijden
• mond spoelen of gorgelen (niet doorslikken) met een mengsel van water, zout en zuiveringszout
• mondwater met alcohol vermijden

Voeding en drank
Volgende voedingstips zijn inzetbaar voor het voorkomen van zweervorming in de keel:

• alcoholhoudende dranken vermijden
• het eten van grote, vette maaltijden vlak voor het slapen gaan vermijden
• irriterende, gekruide en zure voedingsmiddelen vermijden zoals tomaten, citrusvruchten, munt en chocolade
• lauw of koud voedsel en dranken innemen; bevroren fruit is mogelijk rustgevend
• ruw en hard voedsel vermijden, zoals chips, noten en hard fruit en harde groenten
• voldoende gehydrateerd blijven door het drinken van kleine hoeveelheden vloeistoffen gedurende de dag
• voor elke maaltijd zure room eten om de slijmvliezen te bedekken
• zacht, romig en mild voedsel eten, zoals kazen, aardappelpuree en yoghurt

Medische behandeling

Keelzweren
De behandeling van keelzweren bestaat uit:

• medicijnen zoals antivirale geneesmiddelen, antibiotica en antischimmelmiddelen
• pijnstillers, zoals paracetamol
• voorgeschreven mondwater met medicijnen zoals lokaal verdovende lidocaïne

Slokdarmzweren
Diverse behandelingen zijn mogelijk voor zweren in de slokdarm, zoals:

• antivirale geneesmiddelen, antibiotica, antischimmelmiddelen of antiparasitaire middelen
• een behandeling met glucocorticoïden
• een operatie (soms)
• medicijnen om de maag sneller leeg te maken
• medicijnen om de maagzuurproductie of de maagactiviteit te verminderen, zoals vrij verkrijgbare of voorgeschreven antacida (soort maagzuurremmers), H2-receptorblokkers of protonpompremmers (medicijnen die het maagzuur verminderen)

Prognose

Keelzweren gaan mogelijk gepaard met ernstige pijn. Ondanks de pijn zijn de resultaten van de behandeling meestal effectief. Slokdarmzweren genezen bij de meeste patiënten binnen enkele weken. Wanneer bijvoorbeeld chemotherapie leidt tot zweervorming in de keelholte, verdwijnen de klachten zodra de chemotherapie gestopt is. Ook de zweren aan de stembanden genezen binnen enkele weken dankzij rust. Dankzij medicijnen verdwijnen de infecties ook waardoor de klachten meestal binnen enkele weken verdwenen zijn. Slechts sporadisch zijn de vooruitzichten van patiënten met zweervorming in de keel minder goed. Keelzweren houden gewoonlijk enkele weken tot meerdere maanden of langer aan en verschijnen soms ook weer na de behandeling.

Complicaties van zweervorming in keel, slokdarm of stembanden

Keelzweren zijn soms het gevolg van een ernstige aandoening. Het niet zoeken naar een behandeling leidt dan tot complicaties en blijvende schade. Andere mogelijke complicaties omvatten:

• een ernstige astma-aanval (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• een verlies van of permanente schade aan de stem
• sepsis (levensbedreigende infectie van de bloedbaan)
• verspreiding van een infectie
• verspreiding van kanker (metastasen)

Preventie van een keelzweer

De patiënt moet alle reeds bestaande aandoeningen goed onder controle houden. Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) ontwikkelen bijvoorbeeld sneller een keelzweer als de bloedsuikerspiegel niet op peil staat. Verder is een goede handhygiëne een must. Hebben patiënten een infectieuze keelzweer of zijn patiënten ziek, dan is het verstandig om hen te vermijden. Het schoonhouden van oppervlakken voorkomt eveneens de verspreiding van infecties. Voorts nemen patiënten alle medicijnen in zoals voorgeschreven. Pillen moet de patiënt altijd innemen met water. De pillen mag hij bovendien niet nemen vlak voordat hij gaat liggen en vlak voor het slapengaan. Roken en alcohol drinken moet de patiënt vermijden, want deze omgevingsfactoren verergeren keelzweren en verhogen bovendien het risico op kanker. Zure reflux voorkomen is mogelijk door een gezond gewicht te handhaven, zuurrijk of uitlokkend voedsel te vermijden en geen grote, vette maaltijden te eten. Het opheffen van het hoofdeinde van het bed is tot slot een ander nuttig advies om gastro-oesofageale reflux te voorkomen.