Podoconiose: Ziekte met zwelling, pijn en jeuk van voet

Podoconiose (letterlijk vertaald: stofziekte van de voet) is een tropische ziekte die optreedt bij patiënten die langdurig zijn blootgesteld aan de rode kleibodem van vulkanische oorsprong. Deze progressieve, niet-infectieuze ziekte gaat gepaard met diverse symptomen zoals jeuk, voetpijn en een zwelling van de voet. De niet-besmettelijke ziekte veroorzaakt niet alleen lichamelijke symptomen maar ook een sociaal stigma voor de patiënt, hetgeen leidt tot een verminderde kwaliteit van leven. De aandoening is te behandelen door middel van zorgvuldige hygiëne, verbandmiddelen, en het steeds dragen van beschermende schoenen en sokken.

• Synoniemen van podoconiose
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Genetische factoren
• Blootstelling van voeten aan irriterende grond
• Armoede
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van podoconiose

'Endemische niet-filariële elefantiasis' en een 'bemoste voet' zijn synoniemen voor podoconiose.

Epidemiologie

Podoconiose komt voor in gebieden in Afrika, Midden-Amerika en Noordwest-India. In ten minste tien Afrikaanse landen is podoconiose endemisch. Podoconiose is enkel aanwezig in gebieden die zich minimaal duizend meter boven zeeniveau bevinden en een jaarlijkse neerslag hebben van meer dan duizend millimeter. Wereldwijd lijden circa vier miljoen mensen aan de verwaarloosbare tropische ziekte (Ethiop Med J., 2017).

Oorzaken

Podoconiose wordt veroorzaakt door langdurige blootstelling aan vulkanische rode kleigrond. De mineralen in deze grond dringen de huid binnen bij gevoelige personen en veroorzaken ernstige jeuk en pijn. Deze mineralen worden opgenomen door witte bloedcellen en veroorzaken ontstekingen, wat leidt tot een verdikking van littekenweefsel en zwelling in de onderste ledematen.

Risicofactoren

Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van podoconiose:

Genetische factoren

Veranderingen in de HLA-DQA1-, HLA-DQB1- en HLA-DRB1-genen zijn mogelijk betrokken bij het ontstaan van podoconiose.

Blootstelling van voeten aan irriterende grond

Cumulatieve blootstelling van de blote voeten aan irriterende grond draagt bij aan de aandoening. De mineralen in de grond dringen de huid binnen, veroorzaken ernstige jeuk (voetenjeuk) en pijn. Deze mineralen worden opgenomen door witte bloedcellen, wat leidt tot ontstekingen en een verdikking van littekenweefsel, met zwelling en huidzweren in de onderste ledematen.

Armoede

Patiënten die lijden aan armoede en onvoldoende toegang hebben tot water voor de voethygiëne lopen een verhoogd risico op podoconiose.

Symptomen

Zwelling

Podoconiose is een vorm van lymfoedeem die de onderste ledematen aantast. De ziekte blijft meestal tien tot twintig jaar onopgemerkt en veroorzaakt dan geleidelijk symptomen. De ziekte veroorzaakt bijna altijd een zwelling van beide onderbenen, al is deze zwelling meestal asymmetrisch. Ofwel is er sprake van een zachte en vloeibare zwelling (waterzak-type) of een hard en fibrotisch 'leerachtig' type, waarbij vaak meerdere harde huidknobbels ontstaan. De fibrotische vorm van de zwelling van de onderste ledematen kan leiden tot acute episodes van lymfadenitis (ontsteking van de lymfeklieren).

Andere afwijkingen

Daarnaast komen tal van afwijkingen voor zoals:

• bloktenen en spreiding de voorvoet, waardoor de grote tenen tegen elkaar stoten.
• een ruw huidoppervlak
• jeuk en/of een branderig gevoel aan de voeten en de onderste ledematen
• knobbeltjes op de voeten en tenen
• korstvorming
• misvorming van de voeten, enkels en benen
• onderste ledematen zijn veel groter en vele kilo’s zwaar dan normaal
• verhoogde huidruggen
• voetpijn
• zweren aan de voeten (voetzweren)

Lymfoedeem start in de voeten en loopt proximaal door de onderste extremiteit. De zwelling stopt meestal voor de lies. De geslachtsorganen zijn in tegenstelling tot parasitaire elefantiasis (verdikking en verharding van de huid) zelden getroffen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die op podoconiose kunnen wijzen, zijn onder andere:

• Onverklaarbare en aanhoudende zwelling van de voeten en enkels.
• Ernstige jeuk en pijn in de voeten.
• Aanwezigheid van huidknobbels en zweren die niet genezen.
• Aanhoudende, progressieve vergroting van de onderste ledematen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van podoconiose wordt gesteld op basis van de symptomen, de medische en persoonlijke geschiedenis van de patiënt en door andere oorzaken van lymfadenitis uit te sluiten. Er kunnen ook huidbiopten worden afgenomen om de diagnose te bevestigen.

Behandeling

De behandeling van podoconiose omvat:

• Het dragen van schoenen en sokken om de blootstelling aan irriterende grond te minimaliseren.
• Het regelmatig verzorgen van de voeten met schoonmaken en het aanbrengen van vochtinbrengende crème om de barrièrefunctie van de huid te verbeteren.
• Het dragen van een drukverband op de getroffen gebieden.
• In ernstige gevallen kan het nodig zijn om het aangetaste ledemaat minimaal achttien uur per dag in hoogstand te plaatsen.

Prognose

Podoconiose resulteert in een progressieve zwelling en misvorming van de ledematen. Onbehandelde patiënten ervaren doorgaans constant pijn en ongemak en kunnen lijden aan chronische infecties. De ziekte heeft een aanzienlijke invloed op de kwaliteit van leven van de patiënt, vooral door de sociale stigma en het lichamelijk ongemak.

Complicaties

Mogelijke complicaties van podoconiose zijn onder andere:

• Secundaire bacteriële infecties, die behandeld moeten worden met antibiotica.
• Acute aanvallen van lymfadenitis, gekenmerkt door koorts, pijn, warmte aan de ledematen, gevoelige lymfeklieren in de hals en verdere zwelling van de ledematen.
• Verhoogde mentale problemen en depressie door de sociale en fysieke impact van de aandoening.

Preventie

Er is momenteel geen gegarandeerde manier om podoconiose te voorkomen. Mensen moeten echter altijd schoeisel en sokken dragen, en zorgen voor een goede vloerbedekking in huis om het risico op blootstelling aan irriterende grond te minimaliseren. Het handhaven van een goede voethygiëne is cruciaal.

Lees verder

• Jeukende voeten: Oorzaak van jeuk aan de voet
• Brandende voeten: Oorzaken van branderige, hete voeten
• Gezwollen enkels en voeten: Oorzaken en behandelingen
• Voetpijn: Oorzaken van pijnlijke voet of pijn aan voeten