Podoconiose: Ziekte met zwelling, pijn en jeuk van voet

Podoconiose (letterlijk vertaald: stofziekte van de voet)) is een tropische ziekte die optreedt bij patiënten die langdurig zijn blootgesteld aan de rode kleibodem van vulkanische oorsprong. Deze progressieve, niet-infectieuze ziekte gaat gepaard met diverse symptomen zoals jeuk, voetpijn en een zwelling van de voet. De niet-besmettelijke ziekte veroorzaakt niet alleen lichamelijke symptomen maar veroorzaakt ook een sociaal stigma voor de patiënt hetgeen leidt tot een verminderde kwaliteit van leven. De aandoening is te behandelen door middel van een zorgvuldige hygiëne en verbandmiddelen, en het steeds dragen van beschermende schoenen en sokken.

• Synoniemen van podoconiose
• Epidemiologie van tropische ziekte
• Oorzaken en risicofactoren: Door blootstelling aan vulkanische rode kleigrond
• Genetische factoren
• Blootstelling van voeten aan irriterende grond
• Armoede
• Symptomen: Zwelling, pijn en jeuk aan voeten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van aandoening
• Complicaties op fysiek, sociaal en economisch gebied
• Preventie: Sokken en schoenen dragen

Synoniemen van podoconiose

'Endemische niet-filariële elefantiasis' en een 'bemoste voet' zijn synoniemen voor podoconiose.

Epidemiologie van tropische ziekte

De ziekte komt voor in gebieden in Afrika, Midden-Amerika en Noordwest-India. In ten minste tien Afrikaanse landen is podoconiose endemisch. Podoconiose is enkel aanwezig in gebieden die zich minimaal duizend meter boven zeeniveau bevinden en een jaarlijkse neerslag hebben van meer dan duizend millimeter. Wereldwijd lijden circa vier miljoen mensen aan de verwaarloosbare tropische ziekte (Ethiop Med J., 2017).

Oorzaken en risicofactoren: Door blootstelling aan vulkanische rode kleigrond

Verschillende factoren dragen bij aan de totstandkoming van podoconiose.

Genetische factoren

Veranderingen in de HLA-DQA1-, HLA-DQB1- en HLA-DRB1-genen zijn mogelijk betrokken bij het ontstaan van podoconiose.

Blootstelling van voeten aan irriterende grond

Ook een cumulatieve blootstelling van de blote voeten aan irriterende grond draagt bij aan de aandoening. Bij contact dringen de mineralen bij gevoelige personen de huid binnen en veroorzaken ze ernstige jeuk (voetenjeuk) en pijn. Ze worden opgenomen door witte bloedcellen en veroorzaken dan ontstekingen waardoor een verdikking van littekenweefsel ontstaat, met een zwelling en huidzweren in de onderste ledematen tot gevolg.

Armoede

Patiënten krijgen ook sneller te maken met de ziekte wanneer ze lijden aan armoede en onvoldoende toegang tot water hebben voor de voethygiëne.

Symptomen: Zwelling, pijn en jeuk aan voeten

Zwelling
Podoconiose is een vorm van lymfoedeem (aandoening met zwelling van ledematen) die de onderste ledematen aantast. De ziekte blijft meestal tien tot twintig jaar onopgemerkt en veroorzaakt dan geleidelijk symptomen. De ziekte veroorzaakt bijna altijd een zwelling van beide onderbenen, al is deze zwelling meestal asymmetrisch. Ofwel is sprake van een zachte en vloeibare zwelling (waterzak-type) of anders een hard en fibrotisch 'leerachtig' type (hierbij ontstaan vaak meerdere harde huidknobbels). De fibrotische vorm van de zwelling van de onderste ledematen levert vaak complicaties op in de vorm van acute episodes van lymfadenitis (ontsteking van de lymfeklieren).

Andere afwijkingen
Daarnaast komen tal van afwijkingen voor zoals:

• bloktenen en spreiding de voorvoet, waardoor de grote tenen tegen elkaar stoten.
• een ruw huidoppervlak
• jeuk en/of een branderig gevoel aan de voeten en de onderste ledematen
• knobbeltjes op de voeten en tenen
• korstvorming
• misvorming van de voeten, enkels en benen
• onderste ledematen zijn veel groter en vele kilo’s zwaar dan normaal
• verhoogde huidruggen
• voetpijn
• zweren aan de voeten (voetzweren)

Lymfoedeem start in de voeten en loopt proximaal door de onderste extremiteit. De zwelling stopt meestal voor de lies. De geslachtsorganen zijn in tegenstelling tot parasitaire elefantiasis (verdikking en verharding van de huid) zelden getroffen.

Diagnose en onderzoeken

Podoconiose diagnosticeert de arts op basis van de aanwezige symptomen, een zorgvuldige medische en persoonlijke geschiedenis van de patiënt en de uitsluiting van andere oorzaken van lymfadenitis.

Behandeling

Het dragen van schoenen en sokken en het goed verzorgen van de voeten is nodig. De patiënt draagt voorts een drukverband aan het getroffen gebied. Eventueel moet hij verhuizen of een andere werkomgeving kiezen. Een vochtinbrengende crème verbetert daarnaast de barrièrefunctie van de huid. Bij ernstige symptomen moet het aangetaste ledemaat minimaal achttien uur per dag in hoogstand geplaatst worden.

Prognose van aandoening

Podoconiose resulteert in een progressieve zwelling en misvorming van de ledematen. Onbehandelde patiënten hebben doorgaans constant pijn en ongemak en lijden mogelijk aan chronische infecties. Als gevolg van een sociaal stigma zijn patiënten met podoconiose vaak verband in de gemeenschap.

Complicaties op fysiek, sociaal en economisch gebied

Mogelijk ontstaat een secundaire bacteriële infectie hetgeen de arts moet behandelen met antibiotica. De ziekte treft niet alleen de fysieke gezondheid van de patiënt. De aandoening heeft namelijk een grote sociale en economische impact op de getroffen patiënt. Podoconiose is namelijk een invaliderende en zeer ontsierende aandoening die een grote psychosociale belasting voor individuele patiënten betekent. Bovendien komen vaak acute aanvallen van lymfadenitis (koorts, pijn en warmte aan de ledematen, gevoelige lymfeklieren in de hals en een verdere zwelling van de ledematen). De meeste patiënten ervaren gemiddeld vijf of meer episoden van acute aanvallen per jaar waardoor ze vaak werkonbekwaam zijn en minder inkomen verdienen. Acute aanvallen verdwijnen spontaan na een paar dagen rusten en het getroffen ledemaat omhoog brengen. Daaropvolgende episodes treffen meestal hetzelfde ledemaat. Patiënten met podoconiose ervaren tevens meer mentale problemen dan gezonde personen, waardoor de aandoening geassocieerd is met een verminderde kwaliteit van leven en een depressie.

Preventie: Sokken en schoenen dragen

Mensen moeten steeds schoeisel en sokken dragen, en zorgen voor een goede vloerbedekking in huis, zodat de aandoening niet tot stand kan komen.

Lees verder

• Jeukende voeten: Oorzaak van jeuk aan de voet
• Brandende voeten: Oorzaken van branderige, hete voeten
• Gezwollen enkels en voeten: Oorzaken en behandelingen
• Voetpijn: Oorzaken van pijnlijke voet of pijn aan voeten