Stembandaandoeningen: Stoornissen aan stembanden

De stembanden zijn twee banden van elastisch spierweefsel. Ze bevinden zich naast elkaar in het strottenhoofd, net boven de luchtpijp (trachea). Net als andere weefsels in het lichaam ontstaat soms druk of schade aan de stembanden. Stoornissen in de stembanden leiden tot stemwijzigingen, soms in combinatie met andere symptomen zoals hoesten en slikproblemen. Een strottenhoofdontsteking, knobbeltjes en poliepen op de stemband en een stembandverlamming zijn veelvoorkomende oorzaken van een stembandaandoening. Vaak ligt verkeerd gebruik of misbruik van de stem aan de basis van deze stoornissen. Meestal zijn eenvoudige tips voorhanden voor het voorkomen en behandelen van de stembandproblemen.

• Hoe ontstaat een stemgeluid?
• Epidemiologie
• Oorzaken van stembandaandoeningen
• Contactzweren
• Kanker
• Laryngeale dystonie (krampachtige dysfonie)
• Laryngitis sicca
• Strottenhoofdontsteking
• Stembandknobbeltjes
• Stembandpoliepen
• Stembandverlamming
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en preventie van aandoeningen aan de stembanden
• Stemrust en stemtherapie
• Medicamenteuze behandeling
• Chirurgie
• Behandeling van stembandverlamming
• Laryngoplastiek en injecties
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van stembandaandoeningen

Hoe ontstaat een stemgeluid?

Wanneer de stembanden trillen, stroomt de lucht door de stembanden vanuit de longen om het geluid van de stem te produceren. Het geluid gaat vervolgens door de keel, neus en mond en geeft het geluid dan resonantie (klank). Het geluid van de stem wordt bepaald door de grootte en vorm van de stembanden en de grootte en vorm van de keel, neus en mond.

Epidemiologie

Stembandaandoeningen komen wereldwijd veel voor, met een prevalentie die varieert afhankelijk van de oorzaak en de populatie. Openbare sprekers, zangers, en mensen met beroepen die intensief stemgebruik vereisen, zoals leraren, lopen een hoger risico. In landen met hoge luchtvervuiling en rokers is het percentage stembandaandoeningen ook aanzienlijk hoger. Anno september 2024 zijn stembandaandoeningen bij 3-9% van de bevolking gerapporteerd, afhankelijk van de geografische regio.

Oorzaken van stembandaandoeningen

Stembandstoornissen zijn vaak het gevolg van het misbruik of verkeerd gebruik van de stem. Voorbeelden hiervan zijn het overmatig gebruik van de stem bij het zingen, praten, hoesten of schreeuwen. Roken en irriterende stoffen (allergenen) inhaleren zijn ook risicofactoren voor een stembandaandoening.

Contactzweren

Contactzweren zijn zweren of erosies op de stembanden. Deze zijn meestal veroorzaakt door het gebruik van grote kracht aan het begin van het spreken, in plaats van het geleidelijk verhogen van de kracht. Vooral openbare sprekers lijden aan contactzweren.

Kanker

Bij strottenhoofdkanker (kanker aan het strottenhoofd met symptomen van keelpijn en oorpijn) ontstaan kwaadaardige letsels of gezwellen aan de stembanden. Indien vroeg gedetecteerd, kunnen deze succesvol behandeld worden met radiotherapie of chirurgie.

Laryngeale dystonie (krampachtige dysfonie)

Bij laryngeale dystonie ontstaan kortstondige perioden van ongecontroleerde krampen in één of beide strottenhoofdspieren, waardoor de stembanden zich sluiten. De chronische vorm van dystonie leidt tot een beklemmend gevoel in de keel, terugkerende heesheid en veranderingen in de spraakkwaliteit en/of problemen bij het spreken.

Laryngitis sicca

Laryngitis sicca is een aandoening waarbij dik slijm ontstaat aan de stembanden door onvoldoende vocht aan beide stembanden. Hierdoor kunnen de stembanden niet goed trillen.

Strottenhoofdontsteking

Een strottenhoofdontsteking (laryngitis) veroorzaakt een schorre of hese stem als gevolg van ontsteking van de stembanden. Laryngitis resulteert uit het overmatig gebruik van de stem, infecties, geïnhaleerde irriterende stoffen of gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur).

Stembandknobbeltjes

Stembandknobbeltjes zijn goedaardige gezwellen die zich op de stembanden bevinden. De knobbeltjes zijn ontstaan door stemmisbruik. Ze vormen een probleem voor professionele zangers. De knobbeltjes zijn klein en eeltachtig. Ze groeien meestal in paren (één op elke stemband) en ontstaan op delen van de stembanden die de meeste druk krijgen bij het trillen. Ze leiden tot een schorre, lage en piepende stem.

Stembandpoliepen

Een stembandpoliep is een zachte, goedaardige groei, vergelijkbaar met een blaar. Ze zorgen voor een schorre, lage en piepende stem.

Stembandverlamming

Een verlamming van de stembanden is een veelvoorkomende milde tot ernstige aandoening. Bij stembandverlamming openen of sluiten één of beide stembanden niet goed, waardoor voedsel of vloeistoffen in de luchtpijp en de longen terechtkomen. Slikproblemen en hoesten zijn andere symptomen van deze aandoening. Stembandverlamming kan worden veroorzaakt door:

• bepaalde neurologische aandoeningen, zoals multiple sclerose of de ziekte van Parkinson
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hoofd-, nek- of borstletsel
• een tumor
• een virale infectie
• longkanker of schildklierkanker
• probleem tijdens een operatie

Sommige patiënten herstellen spontaan van een stembandverlamming, terwijl bij anderen chirurgie en logopedie vereist zijn.

Symptomen

De symptomen van een stembandstoornis zijn afhankelijk van de oorzaak:

• de keel schrapen
• een beklemmend gevoel in de keel
• een brokgevoel in de keel
• een gevoel van beklemming op de borst
• een gevoel van kortademigheid
• een gevoel van verstikking
• een piepende ademhaling (stridor)
• een probleem om lucht in of uit de longen te krijgen
• een verandering in het stemgeluid, zoals een schorre stem of een hese, lage en benauwde stem
• een verminderd toonbereik
• keelpijn
• lichaamsvermoeidheid
• nekpijn
• oorpijn
• regelmatig hoesten
• slikproblemen
• stemvermoeidheid

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen, zijn onder meer een plotselinge en ernstige verandering in het stemgeluid, ademhalingsproblemen, bloed ophoesten of het niet kunnen slikken zonder te verslikken.

Diagnose en onderzoeken

Een patiënt die meer dan twee weken kampt met heesheid of een stemverandering, moet een arts bezoeken. Af en toe wijst heesheid namelijk op strottenhoofdkanker. Naast een volledige medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek, onderzoekt de arts de stembanden met een kleine laryngoscoop via een laryngoscopie. Een elektromyografie kan ingezet worden bij een vermoeden van stembandverlamming. Dit onderzoek meet de elektrische activiteit in de stembanden. Soms is een spirometrie nodig. Bij deze ademhalingstest meet de arts de luchtstroom in en uit de longen.

Behandeling en preventie van aandoeningen aan de stembanden

De behandeling van stembandaandoeningen hangt af van de oorzaak van de aandoening en de ernst van de symptomen. De behandelingsopties zijn als volgt:

Stemrust en stemtherapie

Bij veel stemstoornissen, zoals laryngitis en stembandknobbeltjes, wordt stemrust aangeraden om verdere irritatie of schade aan de stembanden te voorkomen. Dit betekent dat de patiënt het gebruik van de stem beperkt of volledig vermijdt. Stemtherapie of logopedie kan worden ingezet om de patiënt te leren hoe de stem correct te gebruiken en overbelasting te voorkomen. Dit is vooral nuttig voor mensen met stemmisbruik, zoals leraren, zangers en openbare sprekers.

Medicamenteuze behandeling

Ontstekingsremmers of corticosteroïden worden soms voorgeschreven om de zwelling en ontsteking van de stembanden te verminderen, bijvoorbeeld bij laryngitis. Antibiotica worden zelden voorgeschreven, aangezien laryngitis meestal viraal is. Bij patiënten met gastro-oesofageale reflux wordt medicatie zoals protonpompremmers gegeven om de reflux te verminderen, aangezien dit vaak een onderliggende oorzaak van stembandaandoeningen is.

Chirurgie

In sommige gevallen, zoals bij stembandpoliepen, stembandknobbeltjes, of kwaadaardige gezwellen, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de afwijkingen te verwijderen. Chirurgische technieken variëren afhankelijk van de aard van het probleem. Voor goedaardige gezwellen kunnen minimaal invasieve technieken zoals microchirurgie worden toegepast, terwijl bij kwaadaardige tumoren vaak meer ingrijpende operaties vereist zijn.

Behandeling van stembandverlamming

Bij stembandverlamming kan stemtherapie helpen om het gebruik van de stem te verbeteren. Indien de stembanden niet spontaan herstellen, kan een chirurgische ingreep nodig zijn, zoals een medialisatie-laryngoplastiek (waarbij de verlamde stemband dichter bij de gezonde stemband wordt gebracht) of injecties met bulkmateriaal om de verlamde stemband steviger te maken.

Laryngoplastiek en injecties

Laryngoplastiek is een chirurgische procedure waarbij de positie van de stembanden wordt aangepast om het stemgeluid te verbeteren. Dit kan nuttig zijn bij patiënten met stembandverlamming. Daarnaast kunnen injecties met materialen zoals hyaluronzuur of vetweefsel worden gebruikt om volume toe te voegen aan een verlamde stemband en zo de stemkwaliteit te verbeteren.

Prognose

De prognose van stembandaandoeningen hangt af van de oorzaak en de ernst van de aandoening. De meeste patiënten met goedaardige stemproblemen, zoals laryngitis, stembandknobbeltjes of poliepen, herstellen goed met stemrust, therapie en/of medicatie. Bij stembandverlamming is het herstel variabel; sommige patiënten herstellen volledig, terwijl anderen mogelijk een chirurgische ingreep nodig hebben. De prognose van kwaadaardige aandoeningen zoals strottenhoofdkanker is afhankelijk van de vroegtijdige diagnose en behandeling. Hoe eerder de behandeling wordt gestart, hoe beter de overlevingskansen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van onbehandelde stembandaandoeningen zijn onder meer:

• Chronische heesheid of stemverlies
• Verhoogd risico op verdere beschadiging van de stembanden, vooral bij stemmisbruik
• Aanhoudende slik- en ademhalingsproblemen bij stembandverlamming
• Verslechtering van kanker bij strottenhoofdkanker als het niet vroegtijdig wordt behandeld
• Psychosociale problemen, zoals angst of depressie, als gevolg van langdurige stemproblemen

Preventie van stembandaandoeningen

Er zijn verschillende stappen die mensen kunnen nemen om stembandaandoeningen te voorkomen:

• Vermijd stemmisbruik, zoals schreeuwen, langdurig hard praten of zingen zonder voldoende warming-up.
• Stop met roken en vermijd blootstelling aan irriterende stoffen, zoals vervuiling en chemische dampen.
• Drink voldoende water om de stembanden gehydrateerd te houden en te voorkomen dat ze uitdrogen.
• Beperk de consumptie van alcohol en cafeïne, omdat deze stoffen de stembanden kunnen uitdrogen.
• Behandel onderliggende medische aandoeningen zoals gastro-oesofageale reflux of allergieën, die irritatie van de stembanden kunnen veroorzaken.
• Leer ademhalingstechnieken en het juiste gebruik van de stem bij professionele spraakgebruikers zoals zangers en leraren.

Lees verder

• Strottenhoofdkanker: Symptomen van keelpijn en oorpijn
• Laryngitis: Ontsteking strottenhoofd en stembanden
• Chronisch keelschrapen: Oorzaken, symptomen en behandeling