Tonsilkanker (amandelkanker): Oorzaken en behandeling

De amandelen (tonsillen) zijn een cruciaal onderdeel van het immuunsysteem. Ze beschermen het lichaam tegen virussen en bacteriën die de mond of keel proberen binnen te dringen. In zeldzame gevallen kan kanker de amandelen aantasten. Amandelkanker (tonsilkanker) is een vorm van mondkanker die zich in de amandelen ontwikkelt. De symptomen kunnen onder meer slikpijn, keelpijn, een slechte adem en een knobbeltje in de nek omvatten. De behandeling van tonsilkanker hangt af van het stadium van de ziekte en kan chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie omvatten. Vaak heeft tonsilkanker een slechtere prognose dan andere soorten keel- en mondkanker, omdat de diagnose vaak pas in een laat stadium wordt gesteld. Vroege opsporing kan echter de vooruitzichten aanzienlijk verbeteren.

• Soorten amandelen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken en risicofactoren van amandelkanker
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Knobbeltje in mond, keel of nek
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tonsilkanker
• Prognose van tonsilkanker
• Complicaties van tonsilkanker
• Preventie van amandelkanker

Soorten amandelen

Er zijn drie hoofdtypen amandelen:

• Keelamandelen (palatinale amandelen): Deze bevinden zich aan de achterkant van de keel en worden vaak het eerst aangetast door kanker.
• Neusamandelen (faryngeale amandelen of adenoïden): Gelegen achter de neus en betrokken bij de afweer van de bovenste luchtwegen.
• Tongamandelen (linguale amandelen): Liggen aan de basis van de tong en spelen een rol bij de bescherming van de keel.

Epidemiologie

Tonsilkanker is een relatief zeldzame vorm van hoofd- en halskanker, maar de incidentie is de afgelopen decennia toegenomen, met name door de invloed van humaan papillomavirus (HPV). Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en heeft een geografische variatie in prevalentie.

Incidentie en prevalentie
Wereldwijd is tonsilkanker verantwoordelijk voor ongeveer 30% van de gevallen van orofarynxkanker. In Europa en Noord-Amerika wordt een stijgende incidentie waargenomen, vooral onder jongere patiënten door HPV-gerelateerde infecties.

Leeftijds- en geslachtsverdeling
Tonsilkanker komt meestal voor bij patiënten ouder dan 50 jaar, maar HPV-gerelateerde gevallen treffen vaak jongere volwassenen. Mannen hebben een ongeveer drie keer hoger risico dan vrouwen.

Regionale verschillen
In ontwikkelde landen is HPV een belangrijke oorzaak van de toename van tonsilkanker, terwijl in ontwikkelingslanden risicofactoren zoals tabak en alcohol dominant blijven.

Tijdsgebonden trends
De verschuiving naar HPV-gerelateerde tonsilkanker heeft geleid tot een verbetering van de overlevingskansen, aangezien deze vorm vaak beter reageert op behandeling dan niet-HPV-gerelateerde gevallen.

Mechanisme

Tonsilkanker ontstaat door de ophoping van genetische en moleculaire afwijkingen in de cellen van de amandelen, wat leidt tot ongecontroleerde groei.

Rol van HPV
Humaan papillomavirus, met name type 16, is sterk geassocieerd met tonsilkanker. Het virus integreert in het gastheergenoom en produceert eiwitten die tumoronderdrukkende genen inactiveren, zoals p53 en Rb.

Carcinogene stoffen
Langdurige blootstelling aan tabaksrook en alcohol leidt tot DNA-schade en verhoogt het risico op niet-HPV-gerelateerde tonsilkanker.

Ontstekingsprocessen
Chronische ontstekingen in de keelholte, vaak door infecties of reflux, kunnen bijdragen aan het ontstaan van kanker door het bevorderen van celproliferatie en DNA-schade.

Genetische mutaties
Veranderingen in genen zoals TP53 en PIK3CA zijn veelvoorkomend bij tonsilkanker en spelen een rol in de tumorvorming.

Oorzaken en risicofactoren van amandelkanker

Bij amandelkanker ontstaan abnormale cellen in de amandelen, de twee ovaalvormige structuren aan de achterkant van de mond. De exacte oorzaak van de ontwikkeling van kwaadaardige tumoren in de amandelen is niet volledig begrepen, maar bepaalde risicofactoren kunnen bijdragen aan de kans op het krijgen van tonsilkanker. Deze factoren kunnen gerelateerd zijn aan levensstijl, infecties of andere omstandigheden.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen en virussen die in verband worden gebracht met amandelkanker zijn:

• Infectie met het Epstein-Barr-virus (veroorzaakt klierkoorts): Dit virus is vaak aanwezig bij patiënten met amandelkanker.
• Infectie met het hiv-virus: Verhoogt het risico op verschillende soorten kanker, waaronder amandelkanker.
• Infectie met het humaan papillomavirus (HPV): Dit virus is een bekende veroorzaker van baarmoederhalskanker en wordt in ongeveer 70% van de gevallen van hoofd- en halskanker aangetroffen. HPV-positieve kankers zijn doorgaans gevoeliger voor behandeling. HPV-vaccins en het gebruik van condooms kunnen helpen om het risico op overdracht te verminderen.
• Ervaring met een orgaantransplantatie: Verhoogt het risico door een verzwakt immuunsysteem.
• Persoonlijke geschiedenis van hoofd- en halskanker: Vergroot de kans op terugkerende of nieuwe kanker in het hoofd- en halsgebied.

Omgevingsfactoren

Daarnaast kunnen de volgende omgevingsfactoren het risico op amandelkanker verhogen:

• Alcoholmisbruik: Kan leiden tot DNA-schade in cellen en verhoogt zo het risico op kanker.
• Geslacht: Mannen hebben een hogere kans op amandelkanker dan vrouwen.
• Leeftijd: De ziekte komt vaker voor bij mensen ouder dan vijftig jaar, hoewel het ook op jongere leeftijd kan voorkomen.
• Kauwen van betelquid: Een stimulerend middel dat vaak wordt gebruikt in delen van Azië en geassocieerd wordt met een verhoogd risico op kanker.
• Roken: Het gebruik van tabaksproducten zoals sigaretten, pijpen en pruimtabak verandert de genetische codering in cellen en verhoogt het risico op amandelkanker.

Risicofactoren

Humaan papillomavirus (HPV)
HPV-infectie is de belangrijkste risicofactor, met type 16 dat verantwoordelijk is voor ongeveer 70% van de tonsilkankers.

Tabaksgebruik
Roken verhoogt het risico aanzienlijk, vooral in combinatie met alcoholconsumptie.

Alcoholgebruik
Overmatig alcoholgebruik, vaak samen met tabak, heeft een synergistisch effect op het verhogen van het risico.

Immuundeficiëntie
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV-infectie, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van tonsilkanker.

Risicogroepen

Jongere volwassenen met HPV
HPV-geassocieerde tonsilkanker treft vaak jongere, niet-rokende patiënten.

Mannen ouder dan 50 jaar
Mannen in deze leeftijdsgroep blijven een risicogroep, vooral als ze roken of drinken.

Patiënten met immunosuppressie
Bijvoorbeeld patiënten die immunosuppressieve therapie gebruiken na orgaantransplantaties of met auto-immuunziekten.

Mensen met slechte mondgezondheid
Slechte mondhygiëne en onbehandelde infecties in de mondholte verhogen het risico.

Symptomen: Knobbeltje in mond, keel of nek

De vroege stadia van amandelkanker zijn vaak asymptomatisch. Ongeveer 70% van de patiënten ontwikkelt pas duidelijke symptomen wanneer de kanker al is uitgezaaid. Sommige symptomen van tonsilkanker kunnen lijken op die van een keelontsteking. Keelontstekingen komen vooral voor bij kinderen en adolescenten, terwijl amandelkanker meestal oudere volwassenen treft.

Veel voorkomende symptomen van amandelkanker zijn onder andere:

• Aanhoudende keelpijn
• Aanhoudende mondpijn
• Een aanhoudend gevoel van iets in de keel
• Een knobbeltje in de mond, keel of nek
• Een slechte adem
• Een witte of rode vlek op de amandel
• Gezwollen amandelen, waarbij één amandel groter is dan de andere
• Gezwollen lymfeklieren in de nek
• Speeksel met bloed of bloed ophoesten
• Nekpijn
• Onverklaarbaar gewichtsverlies
• Oorpijn
• Pijn bij het eten van citrusvruchten
• Moeite met het bewegen van de tong
• Moeite met het volledig openen van de mond
• Slikpijn
• Slikproblemen
• Stemveranderingen
• Vermoedheid of kankervermoeidheid
• Zweren in de achterkant van de mond of keel die niet genezen

Alarmsymptomen

Hardnekkige keelpijn
Keelpijn die langer dan drie weken aanhoudt, vooral in combinatie met slikproblemen, kan wijzen op tonsilkanker.

Knobbel in de hals
Een pijnloze zwelling in de hals kan duiden op lymfeklieruitzaaiingen.

Verandering in stem
Heesheid of veranderingen in stemklank zonder duidelijke oorzaak zijn mogelijke alarmsignalen.

Bloed in speeksel of slijm
Het opmerken van bloed in speeksel kan een teken zijn van een tumor in de keelholte.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De diagnose van amandelkanker begint met een gedetailleerde gezondheidsgeschiedenis van de patiënt. Tijdens het lichamelijk onderzoek onderzoekt de arts de keel door deze te betasten en kan gebruikmaken van een spiegel en fel licht om de binnenkant van de mond te inspecteren.

Diagnostisch onderzoek
Indien nodig zal de arts aanvullende onderzoeken aanvragen, zoals:

• Een biopsie: Het afnemen van een klein stukje weefsel om onder een microscoop te onderzoeken.
• Een fijne naaldaspiratie: Een procedure waarbij een kleine hoeveelheid weefsel met een naald wordt opgezogen voor microscopisch onderzoek.
• Een grondig bloedonderzoek: Om de algehele gezondheid en eventuele kankermarkers te controleren.
• MRI-scan: Voor gedetailleerde beelden van zachte weefsels.
• PET-scan: Om actieve kankercellen te detecteren door middel van radioactieve stoffen.
• Röntgenfoto: Voor het visualiseren van de omvang en verspreiding van de tumor.

Kankerstadium
Op basis van de resultaten van deze onderzoeken kan de arts het stadium van de kanker bepalen (enstadiëring):

• Stadium 0: Abnormale cellen zijn aanwezig die mogelijk kanker kunnen ontwikkelen.
• Stadium I: De tumor is klein (minder dan 2 cm), beperkt tot één gebied en heeft zich niet uitgezaaid naar omliggende lymfeklieren.
• Stadium II: De tumor is tussen de 2 en 4 cm groot, maar heeft zich niet verspreid.
• Stadium III: De tumor is groter dan 4 cm en heeft zich verspreid naar één lymfeknoop aan dezelfde kant van de nek als de tumor, met een maximale grootte van 3 cm.
• Stadium IV: De meest geavanceerde fase, met de slechtste prognose. Mogelijke scenario's in dit stadium zijn:
• De kanker is uitgezaaid naar andere lichaamsdelen.
• De kanker is uitgezaaid naar een lymfeknoop die meer dan 6 cm groot is.
• De kanker heeft zich verspreid naar een lymfeknoop aan de andere kant van de nek.
• De kanker heeft zich verspreid naar omliggende gebieden van de keel of mond en/of meerdere lymfeklieren.

Behandeling van tonsilkanker

De behandeling van tonsilkanker varieert afhankelijk van het stadium en type kanker, evenals de voorkeuren van de patiënt. Behandelingen kunnen bestaan uit:

• Chirurgie: Vaak de eerste stap om de tumor en mogelijk aangetaste weefsels te verwijderen.
• Radiotherapie: Meestal aanbevolen na chirurgie om eventuele resterende kankercellen te vernietigen. Dit kan ook worden ingezet bij vroege stadia om terugkeer van de ziekte te voorkomen.
• Chemotherapie: Vaak toegepast bij stadium III en IV om tumoren te verkleinen en verdere verspreiding te voorkomen. Inductiechemotherapie kan de tumor verkleinen voordat andere behandelingen worden gestart.
• Hyperthermie: Een aanvullende therapie waarbij het lichaam wordt opgewarmd om kankercellen te doden.
• Palliatieve zorg: Gericht op het verlichten van symptomen en verbeteren van de levenskwaliteit van de patiënt.
• Voedingssonde: Kan worden geplaatst als de patiënt moeite heeft met eten of slikken, om ervoor te zorgen dat voldoende voedingsstoffen worden ingenomen.

Prognose van tonsilkanker

HPV-positieve tonsilkanker
Patiënten met HPV-gerelateerde tonsilkanker hebben over het algemeen een betere prognose, met een vijfjaarsoverleving van ongeveer 80-90%.

HPV-negatieve tonsilkanker
Deze vorm heeft een slechtere prognose door vaak late diagnose en agressiever gedrag.

Impact van vroegtijdige diagnose
Vroege opsporing verbetert de overlevingskansen aanzienlijk en vermindert de kans op uitgebreide chirurgische ingrepen.

Behandelingsuitkomst
Multimodale therapie, waaronder chirurgie, radiotherapie en chemotherapie, biedt vaak goede resultaten bij lokale en regionaal beperkte ziekte.

Complicaties van tonsilkanker

De behandeling van amandelkanker kan verschillende complicaties met zich meebrengen, zoals:

• Problemen met spreken en slikken: Chirurgie en radiotherapie kunnen de spraak- en slikfunctie beïnvloeden, wat kan leiden tot moeilijkheden bij het eten en communiceren.
• Verminderde speekselproductie: Radiotherapie kan de speekselklieren beschadigen, wat kan leiden tot droogheid van de mond en problemen met eten.
• Infecties: Na een operatie of chemotherapie kan het immuunsysteem verzwakt zijn, wat het risico op infecties verhoogt.
• Pijn en ongemak: Zowel de ziekte als de behandeling kunnen pijn en ongemak veroorzaken in de mond, keel en nek.
• Psychosociale impact: De ziekte en behandeling kunnen psychologische stress en veranderingen in de levenskwaliteit met zich meebrengen, wat ondersteuning en psychotherapie kan vereisen.

Preventie van amandelkanker

Hoewel amandelkanker niet altijd te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen helpen het risico te verlagen:

• Vaccinatie: Het ontvangen van een HPV-vaccin kan helpen om infecties met het humaan papillomavirus te voorkomen, dat een risicofactor is voor tonsilkanker.
• Beperk alcoholconsumptie: Het verminderen of vermijden van alcohol kan helpen om het risico op kanker te verkleinen.
• Stoppen met roken: Het vermijden van tabaksproducten vermindert het risico op kanker en andere ernstige gezondheidsproblemen.
• Gezonde voeding: Een dieet rijk aan groenten en fruit kan bijdragen aan een lager risico op kanker.
• Regelmatige controles: Voor mensen met een verhoogd risico of familiegeschiedenis van kanker kunnen regelmatige controles helpen bij de vroege opsporing van afwijkingen.

Lees verder

• Tonsillectomie: Chirurgische verwijdering van keelamandelen
• Tonsillitis: Ontsteking van keelamandelen (tonsillen)
• Keelamandelen (tonsillen): Soorten aandoeningen
• Keelkanker: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen
• Mondkanker: Kanker in mond met slikproblemen en gezwel