Kankervermoeidheid: Oorzaken, symptomen en behandeling

Kankervermoeidheid is een gevoel van extreme zwakte en uitputting. Dit symptoom komt voor tijdens de behandeling van kanker en gaat niet weg door meer te rusten of slapen. Sommige patiënten vinden het door de vermoeidheid lastig om basistaken uit te voeren. Daarnaast komen diverse fysieke en mentale symptomen voor zoals slaapproblemen en prikkelbaarheid. De vermoeidheid houdt weken of zelfs jaren aan nadat de behandeling beëindigd is, maar dankzij enkele behandelingen is het vaak wel mogelijk om de vermoeidheidsklachten te verminderen.

• Epidemiologie
• Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid
• Beenmergtransplantatie
• Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)
• Depressie, angst en stress
• Gebrek aan lichamelijke activiteit
• Hormonale veranderingen
• Hypermetabolisme door tumor
• Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• Kankerpijn
• Medicijnen
• Radiotherapie
• Slechte voeding
• Andere oorzaken en risicofactoren
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Mentale tekenen
• Psychologische gevolgen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Kankervermoeidheid komt veel voor bij patiënten die behandeld worden voor kanker. Onderzoek toont aan dat tussen de 60% en 90% van de kankerpatiënten tijdens hun behandeling last heeft van vermoeidheid. Deze vermoeidheid kan aanhouden na de behandeling en kan variëren in ernst. Het is een van de meest gerapporteerde bijwerkingen van kankerbehandelingen, zoals chemotherapie, radiotherapie en chirurgische ingrepen.

Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid

De exacte reden van kankervermoeidheid is onbekend anno september 2024. Vermoeidheid door kanker is gerelateerd aan het ziekteproces of de behandelingen. De vermoeidheid verergert door onderstaande factoren.

Beenmergtransplantatie

Een beenmergtransplantatie is een agressieve kankerbehandeling die vermoeidheid met zich meebrengt. Meestal zijn de vermoeidheidsklachten tot circa één jaar aanwezig.

Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)

Kankerbehandelingen veroorzaken mogelijk tot bloedarmoede, een bloedaandoening die optreedt wanneer er niet genoeg hemoglobine in het bloed is. Hemoglobine is een stof in de rode bloedcellen die ervoor zorgt dat het bloed zuurstof door het lichaam kan transporteren. Wanneer het bloed niet voldoende zuurstof naar het lichaam kan transporteren, ontstaan vermoeidheidsklachten.

Depressie, angst en stress

Stress, angst en een depressie brengen mogelijk gevoelens van vermoeidheid met zich mee of verergeren de klachten. Deze symptomen zijn mogelijk het resultaat van de zorgen rond de diagnose en behandeling. Verder raken sommige patiënten angstig of gedeprimeerd doordat ze willen voldoen aan dagelijkse prestaties of proberen te voldoen aan de verwachtingen van anderen.

Gebrek aan lichamelijke activiteit

Immobiliteit vermindert het uithoudingsvermogen en leidt tot spieratrofie (spierverlies), waardoor sneller vermoeidheidsklachten tot stand komen.

Hormonale veranderingen

Hormonale veranderingen, een bijwerking van de behandeling van kanker of pijnstillers, zijn geassocieerd met kankervermoeidheid.

Hypermetabolisme door tumor

Kankercellen strijden met normale cellen voor het verkrijgen van voedingsstoffen. Normale cellen kunnen hierdoor minder goed groeien. Symptomen van deze hypermetabolische toestand zijn vermoeidheid, gewichtsverlies, een verminderde eetlust.

Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)

Bij een te weinig actieve schildklier (hypothyreoïdie) vertraagt het metabolisme, zodat het lichaam voedsel niet snel genoeg verbrandt om voldoende energie te leveren. Na radiotherapie aan de lymfeklieren in de nek of sommige gerichte therapieën treedt mogelijk hypothyreoïdie op. Bekende symptomen zijn onder meer een koud gevoel, een onverklaarbare gewichtstoename en ernstige vermoeidheid.

Kankerpijn

Chronische, ernstige kankerpijn leidt mogelijk tot vermoeidheid.

Medicijnen

Elke vorm van chemotherapie leidt mogelijk tot extreme zwakte en uitputting. Patiënten ervaren vaak vermoeidheid na enkele weken chemotherapie, maar dit verschilt van patiënt tot patiënt. Bij sommige patiënten duurt de vermoeidheid een paar dagen, terwijl de vermoeidheid bij anderen de hele tijd aanhoudt en ook nadat de behandeling is voltooid. Ook hormonale therapie, biologische therapie, antidepressiva, anti-angstmedicijnen, anti-epileptica en medicijnen tegen misselijkheid en braken zijn enkele andere voorbeelden van medicijnen die mogelijk leiden tot kankervermoeidheid.

Radiotherapie

Radiotherapie veroorzaakt vermoeidheid die in de loop van de tijd toeneemt. De vermoeidheid houdt meestal drie tot vier weken aan nadat de behandeling is gestopt, maar sommige patiënten kampen twee tot drie maanden met extreme uitputting en zwakte.

Slechte voeding

Kankerbehandelingen veroorzaken vaak misselijkheid en/of braken, mondzweertjes, smaakveranderingen, brandend maagzuur en/of diarree. Door deze symptomen gaan patiënten slechter eten of krijgen ze onvoldoende voedingsstoffen binnen. De kans op uitdroging is bovendien groter.

Andere oorzaken en risicofactoren

Enkele andere risicofactoren zijn gekoppeld aan kankervermoeidheid zoals:

• andere gezondheidsproblemen zoals een infectie
• bijwerkingen van een operatie
• de behandelingseffecten op sommige organen zoals de nieren, de lever of het hart
• een geschiedenis van stress bij kinderen, zoals misbruik en/of verwaarlozing
• een kankerbehandeling ondergaan
• een persoonlijke of familiegeschiedenis van een depressie
• een slaapgebrek / verstoorde slaap
• een verergering van kanker
• genetische factoren
• overgewicht
• slechte voedings- of ademhalingsproblemen voordat de behandeling wordt gestart
• sociale isolatie of eenzaamheid

Symptomen

Patiënten met kankervermoeidheid zijn extreem moe. Ze voelen zich tevens zwak en uitgeput. Dit symptoom verdwijnt niet door veel te rusten. De ervaringen en symptomen van elke patiënt zijn echter anders.

Fysieke tekenen

Fysieke symptomen die mogelijk gepaard gaan met kankervermoeidheid omvatten:

• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• slaperigheid of een gebrek aan slaap
• spierpijn
• stijve schouders
• vermoeide armen
• vermoeide benen
• vermoeide ogen
• vermoeidheid van het hele lichaam

Mentale tekenen

Naast de lichamelijke tekenen van vermoeidheid, komen mogelijk ook mentale symptomen tot uiting.

• angst
• een gebrek aan motivatie
• een verminderde energie of een gebrek aan energie: Mogelijk hebben patiënten zelfs dermate weinig energie dat ze de dagelijkse basistaken niet meer kunnen uitvoeren.
• concentratieproblemen
• geheugenproblemen
• snel geïrriteerd zijn
• prikkelbaarheid

Psychologische gevolgen

Psychologische gevolgen van vermoeidheid kunnen onder andere zijn:

• problemen met het dagelijks leven
• slaapproblemen
• problemen met sociaal contact
• depressieve symptomen
• problemen met concentratie en geheugen
• problemen met werk of schoolprestaties
• een lagere levenskwaliteit

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die mogelijk duiden op een ernstige oorzaak van vermoeidheid zijn onder andere:

• koorts
• onverklaarbare afvallen
• toegenomen pijn
• bijwerkingen van kankerbehandelingen zoals een toenemende bloeding
• inwendige bloedingen
• zeldzame symptomen zoals bloed in de urine of ontlasting
• veranderingen in de mentale toestand zoals verwardheid of hallucinations
• moeite met ademhalen
• moeite met het rechtop zitten of staan
• bij een recente medische diagnose van een slapeloosheidsstoornis

Diagnose en onderzoeken

Er is geen specifieke test voor het vaststellen van kankervermoeidheid. Het stellen van een diagnose kan gedaan worden door middel van een evaluatie van symptomen, een gezondheidsanalyse, en het afnemen van een medische anamnese.

De volgende tests kunnen worden uitgevoerd om andere mogelijke oorzaken van vermoeidheid uit te sluiten:

• een bloedonderzoek om bloedarmoede en andere mogelijke aandoeningen te identificeren
• een urineonderzoek om nier- of leverproblemen te detecteren
• beeldvorming zoals een CT-scan of MRI om andere oorzaken van vermoeidheid te onderzoeken

Behandeling

Behandeling van kankervermoeidheid richt zich op het verbeteren van de algehele levenskwaliteit en het verminderen van vermoeidheidsklachten. Mogelijke behandelingen omvatten:

• aanpassing van het behandelplan als dit leidt tot ernstige vermoeidheidsklachten
• het nemen van medicijnen ter behandeling van specifieke symptomen
• beheersing van symptomen zoals pijn, angst of depressie met behulp van medicijnen of therapieën
• cognitieve gedragstherapie voor het behandelen van stress en depressie
• aangepaste fysieke activiteit zoals lichte oefeningen en ademhalingsoefeningen
• voedingsadvies voor het verbeteren van de voedingstoestand
• psychosociale steun en begeleiding voor het omgaan met emoties en sociale problemen

Prognose

De prognose van kankervermoeidheid hangt af van de ernst van de vermoeidheid, de specifieke behandeling die de patiënt ondergaat, en de individuele gezondheidstoestand van de patiënt. Bij veel patiënten verbetert de vermoeidheid naarmate de behandeling vordert of na de voltooiing van de behandeling. Echter, bij sommige patiënten kan kankervermoeidheid langdurig aanhouden en kan het nodig zijn om langdurige interventies te implementeren om de levenskwaliteit te verbeteren.

Complicaties

Complicaties van kankervermoeidheid kunnen onder andere zijn:

• vermindering van de levenskwaliteit
• toegenomen afhankelijkheid van anderen
• beperkingen in dagelijkse activiteiten en sociale interacties
• psychologische problemen zoals depressie en angst
• verhoogde kans op andere medische complicaties door verminderde fysieke activiteit

Preventie

Het is moeilijk om kankervermoeidheid volledig te voorkomen, maar er zijn enkele strategieën die kunnen helpen bij het verminderen van de ernst van de symptomen:

• het volgen van een gezonde voeding
• regelmatige lichamelijke activiteit op een manier die de individuele toestand ondersteunt
• het volgen van een goed slaapregime
• stressbeheer en ontspanningsoefeningen
• steun zoeken bij familie en vrienden en professionele hulp indien nodig
• een zorgplan bespreken met een zorgverlener om symptomen vroegtijdig te identificeren en te beheren

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Behandeling kanker: Behandelplan bij kwaadaardige tumor
• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Asthenie: Verlies van kracht, zwakte en vermoeidheid