Kankervermoeidheid: Oorzaken, symptomen en behandeling

Kankervermoeidheid is een gevoel van extreme zwakte en uitputting. Dit symptoom komt voor tijdens de behandeling van kanker en gaat niet weg door meer te rusten of slapen. Sommige patiënten vinden het door de vermoeidheid lastig om basistaken uit te voeren. Daarnaast komen diverse fysieke en mentale symptomen voor zoals slaapproblemen en prikkelbaarheid. De vermoeidheid houdt weken of zelfs jaren aan nadat de behandeling beëindigd is, maar dankzij enkele behandelingen is het vaak wel mogelijk om de vermoeidheidsklachten te verminderen.

• Epidemiologie
• Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid
• Beenmergtransplantatie
• Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)
• Depressie, angst en stress
• Gebrek aan lichamelijke activiteit
• Hormonale veranderingen
• Hypermetabolisme door tumor
• Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• Kankerpijn
• Medicijnen
• Radiotherapie
• Slechte voeding
• Andere oorzaken en risicofactoren
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Mentale tekenen
• Psychologische gevolgen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven / omgaan met kankervermoeidheid
• Begrip van vermoeidheid bij kanker
• Aanpassing van de dagelijkse routine
• Medische en psychosociale interventies
• Misvattingen rond kankervermoeidheid
• Kankervermoeidheid is hetzelfde als gewone vermoeidheid
• Kankervermoeidheid komt alleen voor bij mensen die chemotherapie ondergaan
• Kankervermoeidheid is altijd zichtbaar voor anderen
• Rust is de enige oplossing voor kankervermoeidheid
• Kankervermoeidheid heeft altijd een negatieve invloed op iemands leven
• Er is geen behandeling voor kankervermoeidheid
• Kankervermoeidheid is een teken van ziekteprogressie

Epidemiologie

Kankervermoeidheid komt veel voor bij patiënten die behandeld worden voor kanker. Onderzoek toont aan dat tussen de 60% en 90% van de kankerpatiënten tijdens hun behandeling last heeft van vermoeidheid. Deze vermoeidheid kan aanhouden na de behandeling en kan variëren in ernst. Het is een van de meest gerapporteerde bijwerkingen van kankerbehandelingen, zoals chemotherapie, radiotherapie en chirurgische ingrepen.

Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid

De exacte reden van kankervermoeidheid is onbekend anno september 2024. Vermoeidheid door kanker is gerelateerd aan het ziekteproces of de behandelingen. De vermoeidheid verergert door onderstaande factoren.

Beenmergtransplantatie

Een beenmergtransplantatie is een agressieve kankerbehandeling die vermoeidheid met zich meebrengt. Meestal zijn de vermoeidheidsklachten tot circa één jaar aanwezig.

Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)

Kankerbehandelingen veroorzaken mogelijk tot bloedarmoede, een bloedaandoening die optreedt wanneer er niet genoeg hemoglobine in het bloed is. Hemoglobine is een stof in de rode bloedcellen die ervoor zorgt dat het bloed zuurstof door het lichaam kan transporteren. Wanneer het bloed niet voldoende zuurstof naar het lichaam kan transporteren, ontstaan vermoeidheidsklachten.

Depressie, angst en stress

Stress, angst en een depressie brengen mogelijk gevoelens van vermoeidheid met zich mee of verergeren de klachten. Deze symptomen zijn mogelijk het resultaat van de zorgen rond de diagnose en behandeling. Verder raken sommige patiënten angstig of gedeprimeerd doordat ze willen voldoen aan dagelijkse prestaties of proberen te voldoen aan de verwachtingen van anderen.

Gebrek aan lichamelijke activiteit

Immobiliteit vermindert het uithoudingsvermogen en leidt tot spieratrofie (spierverlies), waardoor sneller vermoeidheidsklachten tot stand komen.

Hormonale veranderingen

Hormonale veranderingen, een bijwerking van de behandeling van kanker of pijnstillers, zijn geassocieerd met kankervermoeidheid.

Hypermetabolisme door tumor

Kankercellen strijden met normale cellen voor het verkrijgen van voedingsstoffen. Normale cellen kunnen hierdoor minder goed groeien. Symptomen van deze hypermetabolische toestand zijn vermoeidheid, gewichtsverlies, een verminderde eetlust.

Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)

Bij een te weinig actieve schildklier (hypothyreoïdie) vertraagt het metabolisme, zodat het lichaam voedsel niet snel genoeg verbrandt om voldoende energie te leveren. Na radiotherapie aan de lymfeklieren in de nek of sommige gerichte therapieën treedt mogelijk hypothyreoïdie op. Bekende symptomen zijn onder meer een koud gevoel, een onverklaarbare gewichtstoename en ernstige vermoeidheid.

Kankerpijn

Chronische, ernstige kankerpijn leidt mogelijk tot vermoeidheid.

Medicijnen

Elke vorm van chemotherapie leidt mogelijk tot extreme zwakte en uitputting. Patiënten ervaren vaak vermoeidheid na enkele weken chemotherapie, maar dit verschilt van patiënt tot patiënt. Bij sommige patiënten duurt de vermoeidheid een paar dagen, terwijl de vermoeidheid bij anderen de hele tijd aanhoudt en ook nadat de behandeling is voltooid. Ook hormonale therapie, biologische therapie, antidepressiva, anti-angstmedicijnen, anti-epileptica en medicijnen tegen misselijkheid en braken zijn enkele andere voorbeelden van medicijnen die mogelijk leiden tot kankervermoeidheid.

Radiotherapie

Radiotherapie veroorzaakt vermoeidheid die in de loop van de tijd toeneemt. De vermoeidheid houdt meestal drie tot vier weken aan nadat de behandeling is gestopt, maar sommige patiënten kampen twee tot drie maanden met extreme uitputting en zwakte.

Slechte voeding

Kankerbehandelingen veroorzaken vaak misselijkheid en/of braken, mondzweertjes, smaakveranderingen, brandend maagzuur en/of diarree. Door deze symptomen gaan patiënten slechter eten of krijgen ze onvoldoende voedingsstoffen binnen. De kans op uitdroging is bovendien groter.

Andere oorzaken en risicofactoren

Enkele andere risicofactoren zijn gekoppeld aan kankervermoeidheid zoals:

• andere gezondheidsproblemen zoals een infectie
• bijwerkingen van een operatie
• de behandelingseffecten op sommige organen zoals de nieren, de lever of het hart
• een geschiedenis van stress bij kinderen, zoals misbruik en/of verwaarlozing
• een kankerbehandeling ondergaan
• een persoonlijke of familiegeschiedenis van een depressie
• een slaapgebrek / verstoorde slaap
• een verergering van kanker
• genetische factoren
• overgewicht
• slechte voedings- of ademhalingsproblemen voordat de behandeling wordt gestart
• sociale isolatie of eenzaamheid

Symptomen

Patiënten met kankervermoeidheid zijn extreem moe. Ze voelen zich tevens zwak en uitgeput. Dit symptoom verdwijnt niet door veel te rusten. De ervaringen en symptomen van elke patiënt zijn echter anders.

Fysieke tekenen

Fysieke symptomen die mogelijk gepaard gaan met kankervermoeidheid omvatten:

• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• slaperigheid of een gebrek aan slaap
• spierpijn
• stijve schouders
• vermoeide armen
• vermoeide benen
• vermoeide ogen
• vermoeidheid van het hele lichaam

Mentale tekenen

Naast de lichamelijke tekenen van vermoeidheid, komen mogelijk ook mentale symptomen tot uiting.

• angst
• een gebrek aan motivatie
• een verminderde energie of een gebrek aan energie: Mogelijk hebben patiënten zelfs dermate weinig energie dat ze de dagelijkse basistaken niet meer kunnen uitvoeren.
• concentratieproblemen
• geheugenproblemen
• snel geïrriteerd zijn
• prikkelbaarheid

Psychologische gevolgen

Psychologische gevolgen van vermoeidheid kunnen onder andere zijn:

• problemen met het dagelijks leven
• slaapproblemen
• problemen met sociaal contact
• depressieve symptomen
• problemen met concentratie en geheugen
• problemen met werk of schoolprestaties
• een lagere levenskwaliteit

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die mogelijk duiden op een ernstige oorzaak van vermoeidheid zijn onder andere:

• koorts
• onverklaarbare afvallen
• toegenomen pijn
• bijwerkingen van kankerbehandelingen zoals een toenemende bloeding
• inwendige bloedingen
• zeldzame symptomen zoals bloed in de urine of ontlasting
• veranderingen in de mentale toestand zoals verwardheid of hallucinations
• moeite met ademhalen
• moeite met het rechtop zitten of staan
• bij een recente medische diagnose van een slapeloosheidsstoornis

Diagnose en onderzoeken

Er is geen specifieke test voor het vaststellen van kankervermoeidheid. Het stellen van een diagnose kan gedaan worden door middel van een evaluatie van symptomen, een gezondheidsanalyse, en het afnemen van een medische anamnese.

De volgende tests kunnen worden uitgevoerd om andere mogelijke oorzaken van vermoeidheid uit te sluiten:

• een bloedonderzoek om bloedarmoede en andere mogelijke aandoeningen te identificeren
• een urineonderzoek om nier- of leverproblemen te detecteren
• beeldvorming zoals een CT-scan of MRI om andere oorzaken van vermoeidheid te onderzoeken

Behandeling

Behandeling van kankervermoeidheid richt zich op het verbeteren van de algehele levenskwaliteit en het verminderen van vermoeidheidsklachten. Mogelijke behandelingen omvatten:

• aanpassing van het behandelplan als dit leidt tot ernstige vermoeidheidsklachten
• het nemen van medicijnen ter behandeling van specifieke symptomen
• beheersing van symptomen zoals pijn, angst of depressie met behulp van medicijnen of therapieën
• cognitieve gedragstherapie voor het behandelen van stress en depressie
• aangepaste fysieke activiteit zoals lichte oefeningen en ademhalingsoefeningen
• voedingsadvies voor het verbeteren van de voedingstoestand
• psychosociale steun en begeleiding voor het omgaan met emoties en sociale problemen

Prognose

De prognose van kankervermoeidheid hangt af van de ernst van de vermoeidheid, de specifieke behandeling die de patiënt ondergaat, en de individuele gezondheidstoestand van de patiënt. Bij veel patiënten verbetert de vermoeidheid naarmate de behandeling vordert of na de voltooiing van de behandeling. Echter, bij sommige patiënten kan kankervermoeidheid langdurig aanhouden en kan het nodig zijn om langdurige interventies te implementeren om de levenskwaliteit te verbeteren.

Complicaties

Complicaties van kankervermoeidheid kunnen onder andere zijn:

• vermindering van de levenskwaliteit
• toegenomen afhankelijkheid van anderen
• beperkingen in dagelijkse activiteiten en sociale interacties
• psychologische problemen zoals depressie en angst
• verhoogde kans op andere medische complicaties door verminderde fysieke activiteit

Preventie

Het is moeilijk om kankervermoeidheid volledig te voorkomen, maar er zijn enkele strategieën die kunnen helpen bij het verminderen van de ernst van de symptomen:

• het volgen van een gezonde voeding
• regelmatige lichamelijke activiteit op een manier die de individuele toestand ondersteunt
• het volgen van een goed slaapregime
• stressbeheer en ontspanningsoefeningen
• steun zoeken bij familie en vrienden en professionele hulp indien nodig
• een zorgplan bespreken met een zorgverlener om symptomen vroegtijdig te identificeren en te beheren

Praktische tips voor het leven / omgaan met kankervermoeidheid

Begrip van vermoeidheid bij kanker

Kankervermoeidheid is een veelvoorkomende klacht die niet altijd verdwijnt met rust. Het is belangrijk om deze vermoeidheid serieus te nemen en prioriteit te geven aan activiteiten die energie opleveren.

Aanpassing van de dagelijkse routine

Patiënten kunnen energie besparen door hun dag te plannen en activiteiten in kleine stappen uit te voeren. Hulp vragen aan familieleden of professionele zorgverleners kan de belasting verminderen.

Medische en psychosociale interventies

Behandelingen zoals fysiotherapie of ergotherapie kunnen helpen bij het opbouwen van kracht en uithoudingsvermogen. Psychologische ondersteuning kan nuttig zijn om gevoelens van hulpeloosheid of frustratie te verminderen. Een evenwichtig voedingspatroon en het vermijden van stimulerende middelen zoals cafeïne in de avonduren ondersteunen een beter energieniveau.

Misvattingen rond kankervermoeidheid

Kankervermoeidheid is een veelvoorkomend en invaliderend symptoom bij mensen die kanker ondergaan of hebben ondergaan, maar er bestaan verschillende misvattingen over de oorzaak en het beheer ervan. Dit maakt het voor patiënten soms moeilijk om ermee om te gaan en het te herkennen als onderdeel van hun ziekteproces.

Kankervermoeidheid is hetzelfde als gewone vermoeidheid

Kankervermoeidheid wordt vaak verward met normale vermoeidheid die je kunt ervaren na een drukke dag. Het belangrijkste verschil is dat kankervermoeidheid vaak langdurig en niet-verlichtbaar is, zelfs na rust of slaap. Deze vermoeidheid is vaak zo intens dat het dagelijkse activiteiten beïnvloedt en het herstel niet snel plaatsvindt. Gewone vermoeidheid kan meestal worden verholpen met wat rust, maar kankervermoeidheid vraagt om een bredere aanpak, zoals het aanpassen van het medicatie of het zoeken naar therapieën die specifiek gericht zijn op het verminderen van vermoeidheid.

Kankervermoeidheid komt alleen voor bij mensen die chemotherapie ondergaan

Hoewel chemotherapie een belangrijke oorzaak kan zijn van kankervermoeidheid, is het niet de enige factor. Andere behandelingen zoals radiotherapie, chirurgie, en zelfs immuuntherapie kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van vermoeidheid. Daarnaast kunnen de ziekte zelf, de stress die gepaard gaat met de diagnose, of de verminderde lichamelijke conditie door de ziekte ook leiden tot aanhoudende vermoeidheid.

Kankervermoeidheid is altijd zichtbaar voor anderen

Veel mensen hebben de indruk dat iemand met kankervermoeidheid er fysiek zichtbaar uitgeput uitziet. Dit is echter niet altijd het geval. In veel gevallen kunnen mensen met kankervermoeidheid er ogenschijnlijk gezond uitzien, terwijl ze zich diep uitgeput voelen. Dit maakt het voor anderen moeilijk om de ernst van de vermoeidheid te begrijpen, wat kan leiden tot onbegrip en frustratie bij zowel de patiënt als hun naasten.

Rust is de enige oplossing voor kankervermoeidheid

Hoewel voldoende rust essentieel is, is het niet altijd de enige oplossing voor kankervermoeidheid. Er zijn verschillende interventies die kunnen helpen, zoals het verbeteren van het evenwichtig voedingspatroon, het aanpassen van activiteiten om ze minder belastend te maken, en het zoeken naar professionele hulp. Psychologische ondersteuning en het behandelen van eventuele onderliggende mentale gezondheid problemen kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het beheersen van kankervermoeidheid.

Kankervermoeidheid heeft altijd een negatieve invloed op iemands leven

Hoewel kankervermoeidheid een grote invloed kan hebben op het leven van een patiënt, is het mogelijk om ermee om te gaan en er zelfs mee te leren leven. Veel patiënten ontwikkelen strategieën om hun energie beter te beheren, bijvoorbeeld door kleine aanpassingen te maken in hun dagelijkse routine en prioriteiten. Het is belangrijk te begrijpen dat niet alle patiënten zich volledig overgegeven voelen aan de vermoeidheid, en sommigen kunnen manieren vinden om te functioneren ondanks de vermoeidheid.

Er is geen behandeling voor kankervermoeidheid

Hoewel er geen 'magische' oplossing is voor kankervermoeidheid, kunnen er wel behandelingen en benaderingen worden toegepast om de symptomen te verlichten. Dit kan variëren van medische behandelingen zoals aanpassingen in de medicatie, tot fysiotherapie om de lichamelijke activiteit te verbeteren, en therapieën gericht op het verbeteren van mentale gezondheid. Het is belangrijk om een behandelingsplan op maat te maken in samenwerking met een arts.

Kankervermoeidheid is een teken van ziekteprogressie

Hoewel kankervermoeidheid vaak voorkomt bij mensen die behandeld worden voor kanker, betekent het niet noodzakelijk dat de kanker erger wordt. Vermoeidheid kan een bijwerking zijn van de behandeling of de manier waarop het lichaam reageert op de ziekte. Het is essentieel om onderscheid te maken tussen vermoeidheid als gevolg van de ziekte zelf en vermoeidheid veroorzaakt door de behandelingen of andere factoren. Regelmatige controles en het bespreken van symptomen met een arts kunnen helpen om de oorzaak van vermoeidheid beter te begrijpen.

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Behandeling kanker: Behandelplan bij kwaadaardige tumor
• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Asthenie: Verlies van kracht, zwakte en vermoeidheid