Kankervermoeidheid: Oorzaken, symptomen en behandeling

Kankervermoeidheid is een gevoel van extreme zwakte en uitputting. Dit symptoom komt voor tijdens de behandeling van kanker en gaat niet weg door meer te rusten of slapen. Sommige patiënten vinden het door de vermoeidheid lastig om basistaken uit te voeren. Daarnaast komen diverse fysieke en mentale symptomen voor zoals slaapproblemen en prikkelbaarheid. De vermoeidheid houdt weken of zelfs jaren aan nadat de behandeling beëindigd is, maar dankzij enkele behandelingen is het vaak wel mogelijk om de vermoeidheidsklachten te verminderen.

• Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid
• Beenmergtransplantatie
• Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)
• Depressie, angst en stress
• Gebrek aan lichamelijke activiteit
• Hormonale veranderingen
• Hypermetabolisme door tumor
• Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• Kankerpijn
• Medicijnen
• Radiotherapie
• Slechte voeding
• Andere oorzaken en risicofactoren
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Mentale tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vermoeidheid door kanker
• Prognose
• Complicaties

Oorzaken en risicofactoren van kankervermoeidheid

De exacte reden van kankervermoeidheid is onbekend anno december 2019. Vermoeidheid door kanker is gerelateerd aan het ziekteproces of de behandelingen. De vermoeidheid verergert door onderstaande factoren.

Beenmergtransplantatie

Een beenmergtransplantatie is een agressieve kankerbehandeling die vermoeidheid met zich meebrengt. Meestal zijn de vermoeidheidsklachten tot circa één jaar aanwezig.

Bloedarmoede (daling van rode bloedcellen)

Kankerbehandelingen veroorzaken mogelijk tot bloedarmoede, een bloedaandoening die optreedt wanneer er niet genoeg hemoglobine in het bloed is. Hemoglobine is een stof in de rode bloedcellen die er voor zorgt dat het bloed zuurstof door het lichaam kan transporteren. Wanneer het bloed niet voldoende zuurstof naar het lichaam kan transporteren, ontstaan vermoeidheidsklachten.

Depressie, angst en stress

Stress, angst en een depressie brengen mogelijk gevoelens van vermoeidheid met zich mee of verergeren de klachten. Deze symptomen zijn mogelijk het resultaat van de zorgen rond de diagnose en behandeling. Verder raken sommige patiënten angstig of gedeprimeerd doordat ze willen voldoen aan dagelijkse prestaties of proberen te voldoen aan de verwachtingen van anderen.

Gebrek aan lichamelijke activiteit

Immobiliteit vermindert het uithoudingsvermogen verminderen en leidt tot spieratrofie (spierverlies), waardoor sneller vermoeidheidsklachten tot stand komen.

Hormonale veranderingen

Hormonale veranderingen, een bijwerking van de behandeling van kanker of pijnstillers, zijn geassocieerd met kankervermoeidheid.

Hypermetabolisme door tumor

Kankercellen strijden met normale cellen voor het verkrijgen van voedingsstoffen. Normale cellen kunnen hierdoor minder goed groeien. Symptomen van deze hypermetabolische toestand zijn vermoeidheid, gewichtsverlies, een verminderde eetlust.

Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)

Bij een te weinig actieve schildklier (hypothyreoïdie) vertraagt het metabolisme, zodat het lichaam voedsel niet snel genoeg verbrandt om voldoende energie te leveren. Na radiotherapie aan de lymfeklieren in de nek of sommige gerichte therapieën treedt mogelijk hypothyreoïdie op. Bekende symptomen zijn onder meer een koud gevoel, een onverklaarbare gewichtstoename en ernstige vermoeidheid.

Kankerpijn

Chronische, ernstige kankerpijn leidt mogelijk tot vermoeidheid.

Medicijnen

Elke vorm van chemotherapie leidt mogelijk tot extreme zwakte en uitputting. Patiënten ervaren vaak vermoeidheid na enkele weken chemotherapie, maar dit verschilt van patiënt tot patiënt. Bij sommige patiënten duurt de vermoeidheid een paar dagen, terwijl de vermoeidheid bij anderen de hele tijd aanhoudt en ook nadat de behandeling is voltooid. Ook hormonale therapie, biologische therapie, antidepressiva, anti-angstmedicijnen, anti-epileptica en medicijnen tegen misselijkheid en braken zijn enkele andere voorbeelden van medicijnen die mogelijk leiden tot kankervermoeidheid.

Radiotherapie

Radiotherapie veroorzaakt vermoeidheid die in de loop van de tijd toeneemt. De vermoeidheid houdt meestal drie tot vier weken aan nadat de behandeling is gestopt, maar sommige patiënten kampen twee tot drie maanden met extreme uitputting en zwakte.

Slechte voeding

Kankerbehandelingen veroorzaken vaak misselijkheid en/of braken, mondzweertjes, smaakveranderingen, brandend maagzuur en/of diarree. Door deze symptomen gaan patiënten slechter eten of krijgen ze onvoldoende voedingsstoffen binnen. De kans op uitdroging bovendien groter.

Andere oorzaken en risicofactoren

Enkele andere risicofactoren zijn gekoppeld aan kankervermoeidheid zoals:

• andere gezondheidsproblemen zoals een infectie
• bijwerkingen van een operatie
• de behandelingseffecten op sommige organen zoals de nieren, de lever of het hart
• een geschiedenis van stress bij kinderen, zoals misbruik en/of verwaarlozing
• een kankerbehandeling ondergaan
• een persoonlijke of familiegeschiedenis van een depressie
• een slaapgebrek / verstoorde slaap
• een verergering van kanker
• genetische factoren
• overgewicht
• slechte voedings- of ademhalingsproblemen voordat de behandeling wordt gestart
• sociale isolatie of eenzaamheid

Symptomen

Patiënten met kankervermoeidheid zijn extreem moe. Ze voelen zich tevens zwak en uitgeput. Dit symptoom verdwijnt niet door veel te rusten. De ervaringen en symptomen van elke patiënt zijn echter anders.

Fysieke tekenen

Fysieke symptomen die mogelijk gepaard gaan met kankervermoeidheid omvatten:

• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• slaperigheid of een gebrek aan slaap
• spierpijn
• stijve schouders
• vermoeide armen
• vermoeide benen
• vermoeide ogen
• vermoeidheid van het hele lichaam

Mentale tekenen

Naast de lichamelijke tekenen van vermoeidheid, komen mogelijk ook mentale symptomen tot uiting.

• angst
• een gebrek aan motivatie
• een verminderde energie of een gebrek aan energie: Mogelijk hebben patiënten zelfs dermate weinig energie dat ze de dagelijkse basistaken niet meer kunnen uitvoeren.
• concentratieproblemen
• geheugenverlies
• nervositeit
• ongeduld / prikkelbaarheid
• verveling

Diagnose en onderzoeken

Een patiënt met vermoeidheid die een kankerbehandeling ondergaat of ondergaan heeft, raadpleegt het beste een huisarts. De vermoeidheid is namelijk soms niet het gevolg van de kanker zelf of de behandeling hiervan. Vermoeidheid treedt bijvoorbeeld soms ook op door schildklierproblemen, hartaandoeningen of diabetes mellitus (suikerziekte). De arts stelt de patiënt vragen over de symptomen en gezondheidsgeschiedenis. Hij voert daarna een lichamelijk onderzoek uit. Mogelijk krijgt de patiënt ook een vragenlijst om in te vullen, wat helpt bij het stellen van de diagnose.

Behandeling van vermoeidheid door kanker

De behandeling van kankervermoeidheid hangt af van de specifieke behoeften. De arts behandelt onderliggende medische problemen die mogelijk bijdragen aan de vermoeidheid, zoals bloedarmoede. Andere opties zijn medicatie, therapie en thuiszorg.

Medicatie
Geneesmiddelen die vermoeidheid verlichten, zijn onder meer antidepressiva, stimulerende medicijnen en corticosteroïden.

Therapie
De geestelijke gezondheid speelt een rol bij het bestrijden van vermoeidheid. Stress en negatieve denkpatronen verergeren namelijk vermoeidheid. Veranderingen in het leven veroorzaken mogelijk eveneens stress en negatieve gedachten. Dankzij therapie leert de patiënt betere manieren om hiermee om te gaan. Er zijn verschillende opties, zoals één op één therapie (bijvoorbeeld cognitieve therapie) of groepssessies.

Thuiszorg
Veranderingen in de dagelijkse gewoonten zijn ook nuttig. Op de dagen dat de patiënt meer energie heeft, kan hij bijvoorbeeld vijftien à dertig minuten wandelen, zwemmen of fietsen. Verder moeten patiënten de tijd zoeken om te ontspannen voor het slapengaan. Overdag dutten is toegelaten, maar vermoeide patiënten slapen best niet langer dan één uur gedurende de dag. Voorts is een gezonde, evenwichtige voeding aanbevolen waarbij patiënten ook voldoende vloeistoffen moeten drinken om uitdrogingsverschijnselen te voorkomen. Patiënten die lijden aan kankervermoeidheid en nog werken, passen indien mogelijk het werkschema en de werkdruk aan. Patiënten zoeken verder een evenwicht tussen activiteit en rusttijden. Voor fysiek uitputtende taken vragen ze best hulp aan anderen, maar ook bij de dagelijkse activiteiten kan hulp van familie en vrienden nuttig zijn.

Prognose

Wanneer de kankervermoeidheid minder dan één maand duurt, is sprake van een acute vorm. Bij chronische kankervermoeidheid houden de tekenen van zwakte en uitputting vele maanden of jaren aan, zelfs nadat de behandeling beëindigd is.

Complicaties

Door de kankervermoeidheid kan de patiënt niet meer altijd normaal functioneren en is de kwaliteit van leven aangetast.

Lees verder

• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Behandeling kanker: Behandelplan bij kwaadaardige tumor
• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Asthenie: Verlies van kracht, zwakte en vermoeidheid