Hoofd- en halskanker: Soorten, oorzaken en symptomen

Hoofd- en halskanker is een verzamelnaam voor kankers die ontstaan in de mond, neus, keel, strottenhoofd, sinussen of speekselklieren. De voornaamste symptomen zijn een gezwel of pijnlijke plek die niet geneest, aanhoudende keelpijn of heesheid. Veel gevallen van hoofd- en halskanker worden veroorzaakt door alcoholgebruik of roken, maar er zijn ook andere risicofactoren. De diagnose wordt vaak gesteld via een weefselbiopsie, waarna chirurgie, radiotherapie en chemotherapie standaardbehandelingen zijn. De prognose is vaak gunstig als de diagnose vroeg wordt gesteld. Preventie richt zich voornamelijk op het vermijden van risicofactoren. Regelmatige tandheelkundige onderzoeken zijn belangrijk om voorlopers van hoofd- en halskanker in de mondholte tijdig te detecteren.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van hoofd- en halskankers
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Keelkanker
• Mondkanker
• Neusholtekanker
• Speekselklierkanker
• Strottenhoofdkanker
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Hoofd- en halskanker is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. De incidentie varieert aanzienlijk per regio, waarbij hogere tarieven worden waargenomen in Azië, Afrika en delen van Zuid-Amerika. Risicofactoren zoals roken, alcoholgebruik en blootstelling aan bepaalde virussen dragen bij aan de prevalentie van deze kankers. De meeste gevallen worden vastgesteld bij mannen boven de 50 jaar.

Oorzaken

Kanker is een ziekte waarbij lichaamscellen abnormaal en ongecontroleerd beginnen te groeien. Hoofd- en halskankers omvatten kankers die op verschillende plaatsen in het hoofd en de keel beginnen, met uitzondering van hersenkanker en oogkanker.

Deze vormen van kanker beginnen:

• in de achterkant van de mond en de keel (farynx), die bestaat uit drie gebieden: de nasofarynx, de orofarynx en de hypofarynx in de mond (mondkanker), inclusief de tong (tongkanker), het tandvlees en het gehemelte in de sinussen (de ruimtes rond de neus binnenin de schedel) (sinuskanker) in de speekselklieren (die speeksel produceren), maar kwaadaardige speekselkliertumoren komen zelden voor in en achter de neusholte (neuskanker) in het strottenhoofd (stembanden) op de lippen (lipkanker), hoewel kanker op de lippen een vorm van huidkanker is

Risicofactoren van hoofd- en halskankers

Aandoeningen

Wanneer bepaalde aandoeningen aanwezig zijn, kan dit het risico op hoofd- en halskanker verhogen:

• bepaalde soorten humaan papillomavirus (HPV) een hematopoëtische stamceltransplantatie gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur) het Epstein-Barr-virus (veroorzaakt klierkoorts) lichen planus (milde ontstekingsreactie van huid en slijmvliezen met symptomen aan de mond, huid en geslachtsorganen) neuspoliepen

Omgevingsfactoren

De volgende omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van hoofd- en halskanker:

• alle tabaksproducten, inclusief sigaretten, sigaren, pijpen en rookloze tabak (zoals pruimtabak, snuiftabak of betelquid = soort pruimtabak) bepaalde blootstellingen op de werkplek, zoals nikkelraffinage, zwavelzuur, textielvezels, asbest, hout- of metaalstof of verfdampen blootstelling aan radiotherapie langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen van zonlicht of kunstmatig zonlicht slechte tand- en mondgezondheid geslacht: mannen worden vaker getroffen dan vrouwen langdurige wrijving in de mond (zoals door kunstgebitten, vullingen of ruwe tanden) leeftijd: oudere mensen lopen meer risico op betelnoten / pinangnoten kauwen overmatig alcoholgebruik voeding: bewerkt vlees en rood vlees (zoals rundvlees en varkensvlees) (Chuang et al., 2012) voorouders: Aziatische afkomst, met name van Chinese afkomst, verhoogt het risico op nasofaryngeale kanker

Keelkanker

De keelholte (keel) strekt zich uit van achter de neus tot aan de bovenkant van de slokdarm (de buis die voedsel naar de maag vervoert). De holte bestaat uit de nasofarynx (gebied achter de neus), de orofarynx (gebied achter de mond, basis van de tong en amandelen) en de hypofarynx (het onderste deel). Nasofaryngeale kanker komt vaker voor in Azië, Afrika en het Middellandse Zeegebied.

Diagnose en onderzoeken
Een onderzoek van het hoofd en de nek is nodig zodat de arts een beeld krijgt van hoe de hersenen en het ruggenmerg functioneren. De patiënt krijgt vaak een bloedonderzoek. Andere diagnostische onderzoeken omvatten endoscopie, laryngoscopie (inwendig kijkonderzoek van de keel, het strottenhoofd en de stembanden) of neusendoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus en sinussen).

Behandeling
Chirurgie, radiotherapie en chemotherapie zijn de standaardbehandelingen voor keelkanker. Soms wordt ook gerichte therapie toegepast. Dit is een behandeling die gebruik maakt van medicijnen of andere stoffen (zoals monoklonale antilichamen) om specifieke kankercellen te identificeren en aan te vallen zonder normale cellen te beschadigen.

Mondkanker

Symptomen
Mondkanker tast de lippen, het tandvlees, het voorste tweederde van de tong, de wangen, de ruimte onder de tong en het gehemelte aan. De tandarts kan vaak de eerste tekenen van mondkanker detecteren. Vroege symptomen zijn onder meer een knobbeltje of pijnlijke plek die niet geneest, en een rode of witte vlek op het tandvlees of in de wang. Patiënten kunnen ook problemen hebben met een slecht passend kunstgebit.

Diagnose en onderzoeken
De arts voert een endoscopie uit (een lange, dunne buis met een lampje en lens) om de mond beter te bekijken. Daarnaast wordt vaak een monster van cellen genomen voor microscopisch onderzoek. Een biopsie kan worden uitgevoerd, waarbij een klein stukje weefsel wordt verwijderd, of exfoliatieve cytologie kan worden toegepast (waarbij enkele cellen worden afgeschraapt).

Behandeling
De arts zal een operatie uitvoeren om de kanker en eventueel abnormaal weefsel dat zich naar andere gebieden heeft uitgezaaid (lymfeklieren in de nek of nabijgelegen bot) te verwijderen. Na de operatie volgt meestal radiotherapie om alle resterende kankercellen te doden of hun groei te stoppen.

Neusholtekanker

Oorzaken
Kankercellen kunnen zich ontwikkelen in het weefsel achter de neus (de neusholte) en in de holle gebieden in de botten in de buurt (neusbijholten).

Symptomen
Symptomen van neuskanker zijn onder meer constante congestie, aanhoudende sinusinfecties ondanks behandeling, hoofdpijn, gezwollen ogen en een slecht reukvermogen.

Diagnose en onderzoeken
Een neusendoscopie kan abnormale gebieden in de neusholte opsporen. De arts kan ook een fijne naald aspiratie of biopsie uitvoeren om vloeistof of weefsel te verzamelen voor microscopisch onderzoek. Röntgenfoto's en een MRI-scan zijn nuttig voor het diagnosticeren van de aandoening.

Behandeling
Chirurgie, radiotherapie en chemotherapie zijn de standaardbehandelingen voor neusholtekanker.

Speekselklierkanker

Speekselklieren bevinden zich in de mondbodem, in de buurt van het kaakbeen. Ze zorgen voor de speekselproductie. Kanker kan ontstaan in de speekselklieren, vaak als gevolg van blootstelling aan radiotherapie. Patiënten die in het verleden radiotherapie hebben ondergaan voor een andere vorm van kanker, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van speekselklierkanker.

Symptomen Symptomen van speekselklierkanker kunnen zijn:

• de mond niet wijd kunnen openen pijn, gevoelloosheid of zwakte in het gezicht slikproblemen vloeistof die uit het oor lekt

Diagnose en onderzoeken De diagnose wordt vaak gesteld door middel van een biopsie, waarbij een naald wordt gebruikt om een klein deel van het probleemgebied te verwijderen. Dit wordt onder een microscoop onderzocht om de aanwezigheid van kanker te bevestigen. Indien mogelijk wordt de hele tumor verwijderd.

Behandeling De standaardbehandelingen voor speekselklierkanker zijn chirurgie en chemotherapie. Radiotherapie wordt toegepast afhankelijk van de locatie en het stadium van de kanker. Snelle neutronentherapie maakt gebruik van energierijke straling en vereist minder afspraken. Fotonenbundelstraling werkt met röntgenstralen en behandelt diepe tumoren. Interne stralingstherapie kan ook een optie zijn.

Strottenhoofdkanker

Oorzaken Het strottenhoofd (larynx) bevindt zich bovenaan de luchtpijp en is verantwoordelijk voor de stemproductie. Het risico op strottenhoofdkanker is verhoogd bij regelmatig tabakgebruik of alcoholconsumptie. Ook blootstelling aan asbest, hout- of metaalstof of verfdampen op het werk speelt een rol. De aandoening komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Symptomen Symptomen van strottenhoofdkanker zijn onder andere:

• heesheid slikproblemen een zichtbare bult in de nek

Diagnose en onderzoeken Een laryngoscopie biedt een gedetailleerd beeld van het strottenhoofd en kan worden gebruikt om verdachte cellen te verwijderen voor microscopisch onderzoek. Een bariumsliktest kan ook nodig zijn, waarbij de patiënt een kalkachtige vloeistof drinkt zodat abnormale gebieden zichtbaar worden op röntgenafbeeldingen.

Behandeling De behandeling varieert afhankelijk van de situatie. Het is soms mogelijk om de stem te behouden. Radiotherapie en chemotherapie (krachtige medicijnen die kankercellen doden) behoren tot de standaardbehandelingen.

Symptomen

Enkele symptomen van hoofd- en halskanker zijn:

• Gezicht:
• gezicht: gevoelloosheid in het gezicht, zwakte in het gezicht, aanhoudende pijn in het gezicht of de kin, een zwelling van het gezicht, een zwelling van de kaak waardoor het kunstgebit slecht past of ongemakkelijk wordt, kaakpijn, een verplaatste kaak
• keel: aanhoudende keelpijn, een aanhoudende krassende keel, een verandering in de stem / heesheid, slikpijn, slikproblemen, spraakproblemen, een brokgevoel in de keel
• mond: droge lippen, jeukende lippen, abnormale bloedingen of pijn in de mond, ademhalingsproblemen, de mond niet wijd kunnen openen, een niet-genezende pijnlijke plek in de mond, een bultje op het gehemelte, een slechte adem, een witte of rode vlek aan de binnenkant van de mond, een droge mond, hoesten
• nek: een knobbeltje in de nek, nekpijn
• neus: chronische sinusinfecties die niet reageren op medicijnen, een bloedneus, een verstopte neus, sinuscongestie (verstopte sinussen)
• oren: gehoorverlies, oorpijn, oorsuizen, vloeistof die uit het oor lekt
• tanden: een witte of rode vlek op het tandvlees, een gezwelletje op het tandvlees, kauwproblemen, losse tanden
• tong: een witte of rode vlek op de tong, tongbultjes, tongpijn, een verplaatste tong

Mogelijk treden ook algemene tekenen op, zoals frequente hoofdpijn, vermoeidheid / kankervermoeidheid en een onverklaarbaar gewichtsverlies.



Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor hoofd- en halskanker kunnen zijn:

• een niet-genezende wond in de mond
• aanhoudende keelpijn heesheid die niet verdwijnt
• onverklaarbare zwellingen of knobbels
• veranderingen in de mondslijmvliezen zoals witte of rode vlekken
• langdurige pijn die niet reageert op behandeling



Diagnose en onderzoeken

De diagnose van hoofd- en halskanker omvat verschillende onderzoeken:

• klinisch onderzoek, inclusief palpatie van de nek en mond
• beeldvormende technieken zoals CT-scan, MRI of PET-scan om de grootte en spreiding van de tumor te beoordelen
• biopsie van verdachte weefsels om de aanwezigheid van kankercellen te bevestigen
• endoscopie, zoals laryngoscopie, om direct zicht op het betrokken gebied te krijgen bariumsliktest om afwijkingen in de slokdarm en keel te identificeren



Behandeling

De behandeling van hoofd- en halskanker is afhankelijk van het type en stadium van de kanker en kan omvatten:

• chirurgische ingreep om de tumor te verwijderen
• radiotherapie om kankercellen te doden of de groei van tumoren te beperken
• chemotherapie om kankercellen in het hele lichaam aan te vallen
• doelgerichte therapie gericht op specifieke moleculaire doelwitten
• immunotherapie om het immuunsysteem te stimuleren om kanker te bestrijden



Prognose

De prognose voor hoofd- en halskanker hangt sterk af van de locatie en het stadium waarin de kanker is gediagnosticeerd. Kankers die vroeg ontdekt worden, hebben over het algemeen een betere prognose. De vijfjaarsoverleving varieert van 40% tot 90%, afhankelijk van het type en de ernst van de kanker. HPV-gerelateerde keelkankers hebben over het algemeen een betere prognose dan door roken veroorzaakte vormen van hoofd- en halskanker.



Complicaties

Complicaties bij hoofd- en halskanker kunnen ontstaan door de kanker zelf of de behandeling. Mogelijke complicaties zijn:

• blijvende spraak- en slikproblemen
• verlies van smaak of reuk
• cosmetische veranderingen na chirurgie
• secundaire kankers
• langdurige bijwerkingen van bestraling en chemotherapie



Preventie

Preventie richt zich voornamelijk op het vermijden van bekende risicofactoren, zoals roken en alcoholgebruik. Vaccinatie tegen HPV wordt ook aanbevolen als een preventieve maatregel. Regelmatige medische controles, inclusief tandheelkundige onderzoeken, kunnen helpen om vroege tekenen van kanker in de mondholte op te sporen.


Lees verder

• Keelkanker: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen
• Neuskanker: Kwaadaardige tumor in neus en neusbijholten
• Strottenhoofdkanker: Symptomen van keelpijn en oorpijn
• Mondkanker: Kanker in mond met slikproblemen en gezwel
• Kwaadaardige of goedaardige speekselkliertumoren