Hoofd- en halskanker: Soorten, oorzaken en symptomen

Hoofd- en halskanker is een groep kankers die begint in de mond, de neus, de keel, het strottenhoofd, de sinussen of de speekselklieren. Bekende symptomen voor hoofd- en halskanker zijn een gezwel of een pijnlijke plek die niet geneest, aanhoudende keelpijn of heesheid. Veelal is hoofd- en halskanker te wijten aan het gebruik van alcohol of tabak, al zijn ook andere risicofactoren bekend. De kanker is dankzij een weefselbiopsie te diagnosticeren. Chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie zijn standaardbehandelingen voor hoofd- en halskanker. De vooruitzichten zijn meestal goed wanneer de diagnose in een vroeg kankerstadium gebeurt. Het vermijden van erkende risicofactorenis de meest effectieve vorm van preventie. Regelmatige tandheelkundige onderzoeken kunnen voorloperletsels van hoofd- en halskanker in de mondholte tijdig identificeren.

• Oorzaken
• Risicofactoren van hoofd- en halskankers
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Keelkanker
• Mondkanker
• Neusholtekanker
• Speekselklierkanker
• Strottenhoofdkanker
• Symptomen
• Prognose van hoofd- en halskanker

Oorzaken

Kanker is een ziekte waarbij lichaamscellen abnormaal en ongecontroleerd gaan groeien. Hoofd- en halskankers omvatten kankers die op verschillende plaatsen in het hoofd en de keel beginnen, exclusief hersenkankers of oogkankers.

Deze vormen van kanker beginnen:

• in de achterkant van de mond en de keel (farynx), die bestaat uit drie gebieden met name de nasofarynx, de orofarynx en de hypofarynx
• in de mond (mondkanker), inclusief de tong (tongkanker), het tandvlees en het gehemelte
• in de sinussen (de ruimtes rond de neus aan de binnenkant van de schedel) (sinuskanker)
• in de speekselklieren (die speeksel voor de mond maken), maar kwaadaardige speekselkliertumoren komen slechts zelden tot uiting
• in en achter de neusholte (neuskanker)
• in het strottenhoofd (stembanden)
• op de lippen (lipkanker), hoewel kanker op de lippen een vorm van huidkanker is

Risicofactoren van hoofd- en halskankers

Aandoeningen

Wanneer enkele aandoeningen aanwezig zijn, verhoogt dit de kansen op het ontwikkelen van hoofd- en halskanker:

• bepaalde soorten humaan papillomavirus (HPV)
• een hematopoietische stamceltransplantatie
• gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur)
• het Epstein-Barr-virus (veroorzaakt klierkorts)
• lichen planus (milde ontstekingsreactie van huid en slijmvliezen met symptomen aan de mond, de huid en de geslachtsorganen)
• neuspoliepen

Omgevingsfactoren

Volgende omgevingsfactoren zijn mogelijk gekoppeld aan het ontstaan van hoofd- en halskanker:

• alle tabaksproducten, inclusief sigaretten, sigaren, pijpen en rookloze tabak (pruimtabak, snuiftabak of betelquid = soort pruimtabak)
• bepaalde blootstellingen op de werkplek zoals raffinage van nikkel, zwavelzuur, textielvezels, asbest, hout- of metaalstof of verfdampen
• de blootstelling aan radiotherapie
• een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht of kunstmatig zonlicht
• een slechte tand- en mondgezondheid
• geslacht: mannen zijn vaker dan vrouwen getroffen
• langdurige wrijving in de mond (kunstgebit, vullingen, ruwe tanden, …)
• leeftijd: ouderen
• op betelnoten / pinangnoten kauwen
• overmatig alcoholgebruik
• voeding: bewerkt vlees en rood vlees (inclusief rundvlees en varkensvlees) (Chuang et al., 2012)
• voorouders: Aziatische afkomst, en dan vooral van Chinese afkomst (risicofactor voor nasofaryngeale kanker)

Keelkanker

De keelholte (keel) strekt zich uit van achter de neus naar de bovenkant van de slokdarm (de buis die voedsel naar de maag vervoert). De holte is verdeeld bestaat uit de nasofarynx (gebied achter de neus), de orofarynx (gebied achter de mond, basis van de tong en amandelen) en hypofaranx (het onderste deel). Nasofaryngeale kanker komt vaker voor in Azië, Afrika en het Middellandse Zeegebied.

Diagnose en onderzoeken
Een onderzoek van het hoofd en de nek zijn nodig zodat de arts een beeld krijgt hoe de hersenen en het ruggenmerg werken. De patiënt krijgt ook een bloedonderzoek. Andere inzetbare onderzoeken zijn een endoscopie, een laryngoscopie (inwendig kijkonderzoek van de keel, het strottenhoofd en de stembanden) of een neusendoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus en de sinusholtes).

Behandeling
Chirurgie, radiotherapie en chemotherapie zijn de standaardbehandelingen, ongeacht welk deel van de keelholte aangetast is. Soms is ook gerichte therapie inzetbaar. Dit is een soort behandeling die medicijnen of andere stoffen (zoals monoklonale antilichamen) gebruikt om specifieke kankercellen te identificeren en aan te vallen zonder normale cellen te beschadigen.

Mondkanker

Symptomen
Deze vormen van kanker tasten de lippen en het tandvlees, het voorste tweederde van de tong, de wangen, de ruimte onder de tong en het gehemelte aan. Tekenen van mondkanker detecteert de tandarts mogelijk als eerste. Vroege tekenen zijn onder meer een knobbeltje of pijnlijke plek die niet geneest, en een rode of witte vlek op het tandvlees of in de wang. Daarnaast kampen patiënten mogelijk met een slecht passend kunstgebit.

Diagnose en onderzoeken
De arts gebruikt een endoscopie (een lange, dunne buis met een lampje en lens erop) om de mond beter te kunnen bekijken. Verder is een monster van cellen nodig wat hij dan onder een microscoop wil controleren. Hij neemt mogelijk ook een klein stukje weefsel weg (biopsie), of anders zet de arts een exfoliatieve cytologie in (een procedure waarbij de arts een paar cellen afschraapt).

Behandeling
De arts voert een operatie uit om de kanker en abnormaal weefsel dat zich naar andere gebieden heeft uitgezaaid (lymfeklieren in de nek of nabijgelegen bot) te verwijderen. daarna volgt meestal radiotherapie, die alle resterende kankercellen doodt of hun groei stopt.

Neusholtekanker

Oorzaken
Kankercellen groeien soms in het weefsel achter de neus (de neusholte) en de holle gebieden in de botten in de buurt (neusbijholten).

Symptomen
Symptomen van neuskanker zijn onder meer constante congestie, sinusinfecties die aanhouden ondanks een behandeling, hoofdpijn, gezwollen ogen en een slecht reukvermogen.

Diagnose en onderzoeken
Een neusendoscopie detecteert abnormale gebieden in de neusholte. De arts voert soms ook een fijne naald aspiratie of biopsie uit om wat vloeistof of weefsel weg te nemen en te laten controleren onder een microscoop. Röntgenfoto's en een MRI-scan zijn nuttig voor het diagnosticeren van de aandoening.

Behandeling
Net als bij andere soorten hoofd- en halskanker, zijn chirurgie, radiotherapie en chemotherapie standaardbehandelingen.

Speekselklierkanker

Speekselklieren bevinden zich in de mondbodem, in de buurt van het kaakbeen. Ze zorgen voor de speekselproductie. Mogelijk ontstaat kanker in de speekselklieren. Deze aandoening is gekoppeld aan de blootstelling aan radiotherapie. Patiënten die bijvoorbeeld als behandeling voor een eerdere kankervorm een behandeling via radiotherapie gehad hebben, lopen een verhoogde kans op het krijgen van speekselklierkanker.

Symptomen
Symptomen van dit type kanker zijn:

• de mond niet wijd kunnen openen
• pijn, gevoelloosheid of zwakte in het gezicht
• slikproblemen
• vloeistof die uit het oor lekt

Diagnose en onderzoeken
De arts gebruikt een naald om een klein deel van het probleemgebied te verwijderen en bekijkt dit onder een microscoop om kanker op te sporen. Indien mogelijk verwijdert de hele tumor.

Behandeling
Chirurgie en chemotherapie zijn de standaardbehandelingen, maar het soort radiotherapie hangt af van de kankerlocatie en het kankerstadium. Snelle neutronentherapie maakt gebruik van energierijke straling. Hierdoor zijn minder afspraken nodig. Fotonenbundelstraling werkt met röntgenstralen en behandelt diepe tumoren. Ook interne stralingstherapie is mogelijk.

Strottenhoofdkanker

Oorzaken
Het strottenhoofd (larynx) bevindt zich bovenaan de luchtpijp. De kansen om strottenhoofdkanker te krijgen zijn groter wanneer patiënten regelmatig tabak gebruiken of alcohol drinken, maar het inademen van asbest, hout- of metaalstof of verfdampen op het werk speelt ook een rol. Deze aandoening komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Symptomen
Heesheid, slikproblemen en een zichtbare bult in de nek behoren tot de symptomen van dit type kanker.

Diagnose en onderzoeken
Een laryngoscopie geeft de arts een gedetailleerd beeld van het strottenhoofd. De arts verwijdert hiermee soms ook een paar cellen om deze microscopisch te controleren. Verder hebben patiënten mogelijk een bariumsliktest nodig. De patiënt drinkt hiervoor een kalkachtige vloeistof zodat de arts abnormale gebieden kan zien op röntgenafbeeldingen.

Behandeling
Het type operatie is afhankelijk van de situatie. Soms is het wel mogelijk om de stem te bewaren. Radiotherapie en chemotherapie (sterk medicijn dat kankercellen doodt) maken ook deel uit van de standaardbehandeling.

Symptomen

Enkele symptomen van hoofd- en halskanker zijn:

• gezicht: gevoelloosheid in het gezicht, zwakte in het gezicht, aanhoudende pijn in het gezicht of de kin, een zwelling van het gezicht, een zwelling van de kaak waardoor het kunstgebit slecht past of ongemakkelijk wordt, kaakpijn, een verplaatste kaak
• keel: aanhoudende keelpijn, een aanhoudende krassende keel, een verandering in de stem / heesheid, slikpijn, slikproblemen, spraakproblemen, een brokgevoel in de keel
• mond: droge lippen, jeukende lippen, abnormale bloedingen of pijn in de mond, ademhalingsproblemen, de mond niet wijd kunnen openen, een niet-genezende pijnlijke plek in de mond, een bultje op het gehemelte, een slechte adem, een witte of rode vlek aan de binnenkant van de mond, een droge mond, hoesten
• nek: een knobbeltje in de nek, nekpijn
• neus: chronische sinusinfecties die niet reageren op medicijnen, een bloedneus, een verstopte neus, sinuscongestie (verstopte sinussen)
• oren: gehoorverlies, oorpijn, oorsuizen, vloeistof die uit het oor lekt
• tanden: een witte of rode vlek op het tandvlees, een gezwelletje op het tandvlees, kauwproblemen, losse tanden
• tong: een witte of rode vlek op de tong, tongbultjes, tongpijn, een verplaatste tong

Mogelijk treden ook algemene tekenen op, zoals frequente hoofdpijn, vermoeidheid / kankervermoeidheid en een onverklaarbaar gewichtsverlies.

Prognose van hoofd- en halskanker

Hoofd- en halskanker is vaak te genezen als de arts de kanker in een vroeg stadium diagnosticeert. De uitkomsten zijn echter meestal slecht als de arts de kanker laat vaststelt.

Lees verder

• Keelkanker: Kanker in keel, stembanden of keelamandelen
• Neuskanker: Kwaadaardige tumor in neus en neusbijholten
• Strottenhoofdkanker: Symptomen van keelpijn en oorpijn
• Mondkanker: Kanker in mond met slikproblemen en gezwel
• Kwaadaardige of goedaardige speekselkliertumoren