Huidkanker: Kwaadaardige huidgezwellen en huidtumoren

De meeste vormen van huidkanker worden veroorzaakt door langdurige of intense blootstelling aan de zon. Vooral ouderen worden getroffen, hoewel melanomen hierop een uitzondering vormen. Sommige huidletsels veranderen in vorm, aantal, kleur en rand, wat in veel gevallen wijst op huidkanker. De huidtumor kan zich geleidelijk of snel ontwikkelen en al dan niet snel uitzaaien. Het is belangrijk om bij een verdacht huidletsel zo snel mogelijk een dermatoloog te raadplegen voor verder onderzoek en mogelijke verwijdering van het gezwel en aangetaste weefsels. Vaak krijgt de patiënt bijkomende behandelingen. De vooruitzichten voor huidkanker variëren, maar een snelle diagnose is vaak cruciaal om de levensverwachting te verhogen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Soorten en voorbeelden van huidkanker
• Basaalcelcarcinoom
• Cutaan T-cel lymfoom (mycose fungoides)
• Kaposisarcoom
• Maligne melanoom
• Merkelcelcarcinoom
• Plaveiselcelcarcinoom
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Preventie

Epidemiologie

Huidkanker is wereldwijd de meest voorkomende vorm van kanker, met een stijgende incidentie in veel delen van de wereld. Het type huidkanker en de frequentie ervan kunnen echter aanzienlijk variëren op basis van geografische, genetische en omgevingsfactoren.

Incidentie en prevalentie
De incidentie van huidkanker neemt elk jaar toe, met miljoenen nieuwe gevallen wereldwijd. Basocellulair carcinoom en plaveiselcarcinoom zijn de meest voorkomende vormen, terwijl melanoom, hoewel minder frequent, veel ernstiger kan zijn. De toenemende blootstelling aan UV-straling en onveilige zonnepraktijken zijn belangrijke factoren die bijdragen aan deze stijging.

Geografische variatie
De incidentie van huidkanker varieert sterk tussen verschillende regio's. Landen met hoge UV-straling, zoals Australië en Nieuw-Zeeland, rapporteren de hoogste percentages huidkanker. In tegenstelling tot Noord-Europese landen, waar de incidentie lager is, ondanks een verhoogde blootstelling aan zonlicht in de zomer.

Demografische gegevens
Huidkanker komt vaker voor bij ouderen, maar er is een zorgwekkende stijging van het aantal gevallen onder jongere patiënten. Mannen hebben doorgaans een hogere incidentie dan vrouwen, vooral bij melanoom, hoewel de cijfers steeds dichter bij elkaar komen te liggen in jongere leeftijdsgroepen.

Mechanisme

De ontwikkeling van huidkanker is het resultaat van een combinatie van genetische predispositie en omgevingsfactoren.

Genetische en epigenetische factoren
Genetische predispositie speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van huidkanker. Bepaalde genetische mutaties, zoals in het BRAF-gen, zijn sterk geassocieerd met een verhoogd risico op melanoom. Bovendien kunnen epigenetische veranderingen in genexpressie bijdragen aan de ontwikkeling van huidkanker.

UV-straling en DNA-schade
Ultraviolette (UV) straling is de primaire externe factor die leidt tot huidkanker. Het veroorzaakt DNA-schade in huidcellen, wat kan leiden tot mutaties en ongecontroleerde celdeling. Dit mechanisme is vooral prominent bij de ontwikkeling van plaveiselcel- en basocellulair carcinoom.

Immuunrespons
Een verstoorde immuunrespons kan ook bijdragen aan het ontstaan van huidkanker. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals degenen die immuunsuppressieve medicatie gebruiken, lopen een hoger risico omdat hun lichaam minder in staat is om kankercellen te herkennen en te bestrijden.

Oorzaken

Huidkanker kan het gevolg zijn van verschillende factoren, waarvan sommige vermijdbaar zijn.

Ultraviolette straling
Overmatige blootstelling aan UV-straling van de zon of kunstmatige bronnen, zoals zonnebanken, is de meest significante oorzaak van huidkanker. Blootstelling aan UV-straling tijdens de kindertijd is bijzonder schadelijk en kan leiden tot een verhoogd risico op huidkanker op latere leeftijd.

Genetische aanleg
Erfelijkheid is een belangrijke factor in de ontwikkeling van huidkanker. Patiënten met een familiegeschiedenis van huidkanker hebben een verhoogd risico, vooral als ze andere risicofactoren hebben, zoals een lichte huid.

Chemische stoffen
Bepaalde chemische stoffen, zoals arsenicum en andere carcinogenen, kunnen ook bijdragen aan het risico op huidkanker. Blootstelling aan deze stoffen in de beroepsomgeving verhoogt de kans op het ontwikkelen van huidkanker aanzienlijk.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op huidkanker kunnen verhogen.

Huidtype
Patiënten met een lichte huid die gemakkelijk verbranden, hebben een hoger risico op huidkanker. Dit geldt ook voor patiënten met een rode of blonde haarkleur en lichte ogen.

Levensstijl en gewoonten
Onveilige zonnepraktijken, zoals het niet gebruiken van zonnebrandcrème of het vermijden van beschermende kleding, verhogen het risico op huidkanker. Regelmatig zonnen of het gebruik van zonnebanken zonder bescherming zijn ook risicovolle gedragingen.

Leeftijd en geslacht
Huidkanker komt vaker voor bij ouderen, hoewel er steeds meer gevallen worden gezien bij jongere patiënten. Mannen hebben over het algemeen een hogere incidentie van huidkanker dan vrouwen, vooral bij melanoom.

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van huidkanker.

Ouderen
Ouderen hebben een grotere kans op huidkanker, voornamelijk als gevolg van jarenlange blootstelling aan UV-straling en de veroudering van de huid.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem
Patiënten die immuunsuppressieve therapieën ondergaan of die bepaalde aandoeningen hebben, zoals HIV/AIDS of een orgaantransplantatie, lopen een verhoogd risico op huidkanker.

Bepaalde etnische groepen
Hoewel huidkanker minder vaak voorkomt bij patiënten met een donkere huid, zijn de resultaten vaak ernstiger bij deze groep. Dit komt vaak door latere diagnoses en beperkte toegang tot gezondheidszorg.

Soorten en voorbeelden van huidkanker

Basaalcelcarcinoom

Oorzaken en risicofactoren
Basaalcelcarcinomen zijn de meest voorkomende kwaadaardige huidtumoren. Deze worden meestal veroorzaakt door langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen van zonlicht. Ze komen vaak voor bij oudere mensen en op blootgestelde delen van het lichaam, hoewel ze zelden op het oor verschijnen. De gezwellen komen tien tot twintig keer vaker voor bij patiënten met een zwak immuunsysteem, waaronder patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan.

Symptomen
Basaalcelcarcinomen presenteren zich als langzaam groeiende puistjes of knobbeltjes, of zelden een cyste, die kunnen gaan etteren. Soms zijn teleangiëctasieën (verwijde bloedvaten) zichtbaar op de tumor. Een huidkleurige, geleiachtige parelmoerachtige rand is soms ook zichtbaar. De tumor heeft vaak een platte vorm met een slecht gedefinieerde rand. Basaalcelcarcinomen groeien langzaam maar zaaien zelden uit.

Behandeling
De behandeling van een basaalcelcarcinoom verloopt meestal via chirurgische excisie, waarbij de arts minimaal 3-5 mm van de rand nog gezond huidweefsel verwijdert. Radiotherapie, fotodynamische therapie (lichttherapie), cryotherapie (behandeling via bevriezing) of 5% imiquimodcrème is nuttig voor grote oppervlakkige tumoren. Opvolgbezoeken zijn nodig om een eventuele herhaling van deze tumor tijdig op te sporen. Bij oudere patiënten past de arts soms curettage toe, hoewel dit niet standaard gebeurt voor letsels in het centrale gezicht omdat ze vaak terugkomen. Een terugkerende tumor of een basaalcelcarcinoom in het gezicht behandelt de arts vaak via micrografische chirurgie.

Cutaan T-cel lymfoom (mycose fungoides)

Symptomen
Een cutaan T-cel lymfoom (bloedkanker met symptomen aan de huid) is een zeldzame huidtumor die vaak een relatief goedaardig verloop kent. De tumor presenteert zich verraderlijk met schilferige vlekken en plaques, wat doet denken aan eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid) of psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers). De huidgezwellen verschijnen aanvankelijk vaak op de billen. Deze letsels komen en gaan of blijven aanhoudend aanwezig gedurende vele jaren. Deze tumor kan soms andere organen en weefsels aantasten. De werkelijke oorzaak van de ziekte wordt soms pas na het overlijden van een patiënt ontdekt. Het is belangrijk dat de arts bij de diagnose een grondig onderzoek uitvoert en een huidbiopsie neemt.

Behandeling
In een vroege fase van de ziekte is behandeling niet altijd nodig, al zijn medicijnen zoals lokale (op de huid aangebrachte) corticosteroïden of lichttherapie altijd mogelijk. Wanneer de ziekte meer gevorderd is of wanneer organen betrokken zijn, is radiotherapie, chemotherapie, immunotherapie of elektronenbundeltherapie nuttig.

Kaposisarcoom

Oorzaken en risicofactoren
Het Kaposisarcoom, dat bestaat in verschillende vormen, is sterk geassocieerd met het herpesvirus type 8. Ook patiënten met een hiv-infectie en patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, ontwikkelen sneller dit type kanker. Het is een vorm van huidkanker die begint in de cellen die de bloedvaten in de huid bekleden.

Symptomen
Kaposisarcoom presenteert zich als paarsachtige voelbare knobbeltjes en plaques. Gezwollen benen en gezwollen voeten kunnen soms voorkomen, al zijn vaak geen andere symptomen aanwezig.

Behandeling
De behandeling van een gevorderd Kaposisarcoom gebeurt met radiotherapie, immunotherapie of chemotherapie.

Maligne melanoom

Oorzaken en risicofactoren
Een maligne melanoom is de meest ernstige vorm van huidkanker, zeker bij uitzaaiingen. Deze vorm van huidkanker telt dan ook de meeste doden, zelfs bij jonge mensen. Overmatige blootstelling aan zonlicht is een grote risicofactor. Vaak is deze blootstelling aan de zon reeds in de kindertijd gebeurd, met later in het leven nog intermitterende intensieve blootstelling aan de zon. Deze langdurige blootstelling draagt bij aan de ontwikkeling van kwaadaardige melanomen. Andere risicofactoren zijn een bleke huid, meerdere melanocytaire naevi (moedervlekken) (> 50), gevoeligheid voor de zon, een verzwakt immuunsysteem, reuzenmoedervlekken, melanoma in situ (carcinoma in situ: kankercellen op plaats van oorsprong) en een positieve familiegeschiedenis van maligne melanoom. Maligne melanomen komen vaker voor op latere leeftijd, maar veel jongvolwassenen worden ook getroffen. Een aantal oncogenen (genen betrokken bij de ontwikkeling van tumoren) en tumorsuppressoreiwitten (CDK4, CDKN2A, B-Raf, PTEN, Ras, Rb, p53, p16) zijn betrokken bij de ontwikkeling van een melanoom.

Diagnose en onderzoeken
De diagnose van een melanoom is niet altijd gemakkelijk, maar enkele kenmerken onderscheiden kwaadaardige van goedaardige moedervlekken. Een onderzoek met een dermatoscoop (een handapparaatje met een lichtbron en vergroting) spoort kwaadaardige huidletsels op. Een pijnlijke en bloedende zweer of knobbel, een langzaam groeiende tumor, een gezwel dat verandert van vorm, kleur en rand, een niet-genezend letsel, en een jeukende huidvlek zijn allemaal mogelijke symptomen van een melanoom. Een speciaal type melanoom is het amelanotisch melanoom. Deze tumor is niet bruin of zwart maar heeft een lichtroze tot rode kleur. De arts moet een zeer grondig onderzoek uitvoeren indien kenmerken van dit zeldzame type huidkanker aanwezig zijn.

Behandeling
Chirurgie is de enige curatieve behandeling bij een melanoom. De arts moet hierbij vaak tot drie centimeter gezond omliggend weefsel wegsnijden. Bij dikkere letsels wordt vaak een schildwachtklierprocedure uitgevoerd. Bij uitzaaiingen is het nodig om lymfeklieren te verwijderen. Radiotherapie, immunotherapie en chemotherapie zijn beschikbaar, maar niet altijd even effectief. Bij de preventie van huidkanker is het van groot belang om zonnebaden te ontmoedigen en het gebruik van zonnebrandmiddelen aan te moedigen.

Merkelcelcarcinoom

Oorzaken en risicofactoren
Een merkelcelcarcinoom ontstaat meestal door blootstelling aan de zon. Het presenteert zich als een pijnloze, vrij grote (tot twee centimeter) rode tot paarse knobbel op het gezicht, hoofd of nek, hoewel dit op alle huidplaatsen kan voorkomen.

Symptomen
De tumor groeit zeer snel en is agressief. Hij verspreidt zich snel naar andere delen van het lichaam, waaronder de lymfeklieren.

Behandeling
Bij deze zeer agressieve vorm van huidkanker is het noodzakelijk om de tumor chirurgisch te verwijderen, in combinatie met radiotherapie en/of chemotherapie. Ondanks snelle behandeling is deze niet altijd effectief, omdat de tumor snel uitzaait. Naar de lymfeklieren uitgezaaide kanker (lymfekliermetastasen) heeft een zeer slechte prognose.

Plaveiselcelcarcinoom

Oorzaken en risicofactoren
Een plaveiselcelcarcinoom is een agressievere tumor dan een basaalcelcarcinoom, vooral als deze onbehandeld blijft. De tumor ontstaat meestal door blootstelling aan de zon en is vaak een gevolg van bestaande zonnekeratose, de ziekte van Bowen (voorstadium van huidkanker) of een chronische ontsteking, zoals bij lupus vulgaris. Zelden ontwikkelen zich meerdere tumoren door opname van arseen (arsenicum) in de kindertijd. Meerdere tumoren komen ook voor bij patiënten met een langdurig zwak immuunsysteem, zoals nierpatiënten.

Symptomen
De knobbeltjes bij een plaveiselcelcarcinoom groeien snel en kunnen etteren. De rand is vaak slecht gedefinieerd. Deze gezwellen verschijnen vaak op latere leeftijd en op plaatsen die het meest zijn blootgesteld aan de zon. Onderzoek van de regionale lymfeklieren is essentieel bij dit type tumor. Zwerende letsels op de onderlip of het oor zijn vaak agressief.

Behandeling
De behandeling bestaat uit excisie of soms radiotherapie. Curettage wordt vermeden. Het dagelijks aanbrengen van zonnebrandcrème bij blootstelling aan de zon vermindert de incidentie van deze tumor aanzienlijk.

Geassocieerde symptomen

Huidkanker kan verschillende symptomen vertonen, afhankelijk van het type en de ernst van de aandoening.

Veranderingen in de huid
Een veelvoorkomend symptoom van huidkanker is de ontwikkeling van nieuwe moedervlekken of veranderingen in bestaande moedervlekken. Dit kan omvatten: onregelmatige randen, variaties in kleur, of een toename in grootte.

Pijn of jeuk
Sommige huidkankers kunnen jeuk, pijn of ongemak veroorzaken. Dit kan een teken zijn van een ernstiger stadium van de ziekte, vooral bij plaveiselcelcarcinoom.

Zweren die niet genezen
Zweren of plekken op de huid die niet genezen of die bloedingen vertonen, kunnen wijzen op huidkanker en vereisen onmiddellijke medische evaluatie.

Alarmsymptomen

Er zijn specifieke symptomen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van huidkanker en waarvoor onmiddellijk medische hulp moet worden ingeschakeld.

Veranderende moedervlekken
Elke verandering in de grootte, vorm of kleur van een moedervlek is een alarmsymptoom dat om verder onderzoek vraagt.

Ongewone huidgroei
De aanwezigheid van nieuwe of ongewone huidgroei kan wijzen op huidkanker en dient door een zorgverlener te worden beoordeeld.

Symptomen van metastase
Bij melanoom kunnen symptomen van metastase optreden, zoals gezwollen lymfeklieren, onverklaarbaar gewichtsverlies of pijn in andere delen van het lichaam.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van huidkanker omvat een combinatie van lichamelijk onderzoek, medische geschiedenis en diagnostische tests.

Fysiek onderzoek
Een arts zal een grondig lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij alle huidgebieden worden gecontroleerd op verdachte plekken en abnormaliteiten.

Biopsie
Indien nodig kan een biopsie worden uitgevoerd om een definitieve diagnose te stellen. Dit omvat het verwijderen van een stukje huidweefsel voor microscopisch onderzoek.

Beeldvormende onderzoeken
In sommige gevallen kunnen beeldvormende onderzoeken, zoals echografie, CT-scans of MRI-scans, worden uitgevoerd om te bepalen of de kanker zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam.

Behandeling

De behandeling van huidkanker varieert afhankelijk van het type en de fase van de ziekte.

Chirurgie
Chirurgische verwijdering van de tumor is de meest voorkomende en effectieve behandeling voor huidkanker, vooral voor basocellulair carcinoom en plaveiselcarcinoom.

Radiotherapie
Radiotherapie kan worden gebruikt in gevallen waarin chirurgie niet mogelijk is of als aanvullende behandeling na de operatie. Dit is vooral gebruikelijk voor plaveiselcelcarcinoom.

Immunotherapie
Immunotherapie is een opkomende behandelingsoptie voor melanoom en andere geavanceerde huidkankers. Dit helpt het immuunsysteem van de patiënt om kankercellen effectiever te bestrijden.

Prognose

De prognose voor huidkanker is over het algemeen gunstig, vooral wanneer de ziekte vroegtijdig wordt ontdekt en behandeld.

Overlevingspercentages
De overlevingspercentages voor basocellulair en plaveiselcelcarcinoom zijn hoog, met een 5-jaars overlevingspercentage van meer dan 95%. Melanoom heeft een variabele prognose afhankelijk van het stadium bij diagnose.

Opvolging en monitoring
Regelmatige opvolging is cruciaal voor het vroegtijdig opsporen van terugkerende of nieuwe huidkankers. Dit omvat regelmatige huidcontroles door een dermatoloog.

Emotionele en sociale impact
De diagnose van huidkanker kan een aanzienlijke emotionele en sociale impact hebben. Patiënten kunnen angst, depressie of veranderingen in zelfbeeld ervaren als gevolg van de diagnose en behandeling.

Preventie

Preventie is essentieel om het risico op huidkanker te verminderen.

Zonbescherming
Het gebruik van zonnebrandmiddelen, beschermende kleding en schaduw zijn belangrijke maatregelen om overmatige UV-blootstelling te voorkomen. Het is cruciaal om een breed spectrum zonnebrandcrème te gebruiken met een hoge SPF.

Regelmatige controles
Regelmatige huidcontroles door een dermatoloog kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van huidkanker en het verbeteren van de prognose. Dit is vooral belangrijk voor patiënten met een verhoogd risico.

Educatie over risico's
Educatie over de risico's van UV-straling en de voordelen van gezonde huidgewoonten zijn cruciaal voor het voorkomen van huidkanker. Dit omvat het bevorderen van veilige zonnepraktijken en bewustwording van de symptomen.

Lees verder

• Basaalcelcarcinoom: Langzaam groeiende vorm van huidkanker
• Kaposisarcoom: Tumor op de huid, in slijmvliezen en organen
• Merkelcelcarcinoom: Zeer agressieve vorm van huidkanker
• Amelanotisch melanoom: Vorm van huidkanker met roze tumor
• Plaveiselcelcarcinoom: Vorm van huidkanker