Hoofd-halskanker: symptomen, soorten, oorzaken & behandeling

Hoofd-halskanker duidt op kanker die begint in de mond, de neus, de keel, het strottenhoofd, de bijholten of de speekselklieren. Bij kanker is er sprake van ongeremde deling van lichaamscellen, waardoor er een gezwel (tumor) ontstaat. Kwaadaardige tumoren (kanker) kunnen doorgroeien in spieren of botten (infiltratieve groei) en zich verspreiden of uitzaaien (metastaseren) via het weefselvocht (de lymfe) naar (regionale) lymfeklieren. Kwaadaardige tumoren kunnen zich ook verspreiden via het bloed, als gevolg waarvan uitzaaiingen in de longen en andere organen ontstaan. Kanker kan op diverse plekken in het lichaam ontstaan, ook in het hoofd-halsgebied. Dit wordt 'hoofd-halskanker' genoemd. Er worden verschillende soorten hoofd-halskanker onderscheiden. Kanker in de hoofd-halsregio kan belangrijke functies aantasten, zoals eten, drinken, ademhalen en spreken. De behandeling van hoofd-halstumoren hebben daarom specialistische zorg nodig, waarbij de nodige deskundigheid is vereist.

• Soorten hoofd-halskanker
• Vóórkomen van kanker in het hoofd-halsgebied
• Stijging van het aantal ziektegevallen
• Orale seks en kanker
• Oorzaken en risicofactoren hoofd-halskanker
• Roken, alcohol en virussen
• Voeding en hoofd-halskanker
• Risico op het ontwikkelen van hoofd-halskanker verminderen
• Onderzoek en diagnose
• Symptomen hoofd-halskanker
• Klachten in het begin vaak ogenschijnlijk onschuldig
• Mondholte
• Keelholte
• Strottenhoofd
• Bijholten en neusholte
• Speekselklieren
• Behandeling hoofd-halskanker
• Bestraling, chemotherapie en laserchirurgie
• Specialistische centra
• Bijwerkingen van een behandeling
• Follow-up en nazorg
• Prognose
• Elektronische neus UMC ruikt kanker

Soorten hoofd-halskanker

Hoofd-halskanker is een verzamelnaam voor de volgende kankersoorten:

• huidkanker (aan het aangezicht, neus, ooglid en oorschelp);
• strottenhoofdkanker;
• speekselklierkanker;
• kanker in de lymfklieren in de hals;
• lipkanker;
• keelholtekanker;
• mondholtekanker;
• neus(bij)holtekanker.

In het hoofd-halsgebied komen ook andere soorten kanker voor, die niet worden geschaard onder 'hoofd-halskanker'. Het gaat hierbij om hersentumoren, kanker aan het ruggenmerg, oppervlakkige vormen van huidkanker, schildklierkanker, kanker van de oogbol of in de oogkas en kanker die uitgaat van de lymfeklieren (Hodgkin (met symptomen als vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid), en non-Hodgkin lymfoom).

Vóórkomen van kanker in het hoofd-halsgebied

In Nederland worden jaarlijks ongeveer 3.000 mensen getroffen door kanker in het hoofd-halsgebied. Het treft meer mannen dan vrouwen en het komt vooral voor bij ouderen in de leeftijdscategorie van 60 tot 80 jaar. Hoofd-halskanker is de op vijf na meest voorkomende kanker in Europa.

Stijging van het aantal ziektegevallen

In september 2013 sloeg het VU medisch centrum alarm, omdat in de afgelopen tien jaar het aantal patiënten met hoofd-halstumoren wereldwijd is gestegen. De grootste toename is gezien onder vrouwen, maar de laatste tijd stijgt ook het aantal jongeren die deze ziekte ontwikkelen. Deze stijging van het aantal vrouwen dat deze ziekte krijgt, komt doordat ze steeds meer zijn gaan roken en drinken, en zich meer met orale seks inlaten. Prof. C. Leemans, hoofd van de KNO-afdeling aan het VU medisch centrum, zegt hierover tegen de Telegraaf:

"Sinds dik tien jaar zien we deze kanker, veroorzaakt door het HPV-virus (humaan papilloma virus), toenemen bij jongere patiënten. Het is misschien wel epidemisch. Deze vorm is beter te behandelen, maar toch sterft 20 tot 30 procent aan deze 'orale-seks-kanker'."

Orale seks en kanker

Er is een duidelijk verband vastgesteld tussen orale seks en tumoren van de tonsillen, tongbasis en farynx als gevolg van blootstelling aan het virus HPV-16. Er zijn meer dan 80 verschillende typen HPV, maar HPV-16 wordt verantwoordelijk gehouden voor het grootste deel van de gevallen van baarmoederhalskanker bij vrouwen. Maar het kan ook peniskanker, anuskanker (door anale seks) en kanker in de mond-keelholte veroorzaken.

Oorzaken en risicofactoren hoofd-halskanker

Roken, alcohol en virussen

De meest voorkomende oorzaken van hoofd-halskanker zijn roken, alcohol, erfelijkheid en sommige virussen zoals het humaan papillomavirus, afgekort 'HPV'. Het blijkt dat de één gevoeliger is voor bepaalde kankerbevorderende stoffen van buitenaf, zoals tabak en alcohol, dan de ander. Hierbij spelen mogelijk erfelijke factoren een rol. Hoofd-halskanker kan echter ook ontstaan als je nog nooit hebt gerookt en geen alcohol gebruikt. Mogelijk speelt in sommige gevallen een slechte mondhygiëne ook een rol.

Voeding en hoofd-halskanker

Er zijn anno 2024 steeds meer aanwijzingen dat ook het voedingspatroon een rol speelt bij het ontstaan van deze kankersoort, maar tot op heden is er echter nog geen overtuigend bewijs gevonden - onder meer doordat er weinig prospectieve onderzoeken op dit gebied zijn gedaan. Daar zal in de toekomst verandering in komen.

Risico op het ontwikkelen van hoofd-halskanker verminderen

Mensen die risico lopen op hoofd-halskanker en dat met name degenen die tabak gebruiken, moeten met hun huisarts praten over manieren waarop ze mogelijk hun risico kunnen verminderen. Stoppen met roken is de meest effectieve strategie. Het vermijden van orale HPV-infectie kan het risico op HPV-geassocieerde hoofd-halskanker verminderen.

Onderzoek en diagnose

De arts stelt vragen over je klachten en hij neemt daarbij je medische geschiedenis in ogenschouw. Daarna voert de arts een lichamelijk onderzoek uit en voert verdere diagnostische tests uit. De onderzoeken en tests kunnen variëren, afhankelijk van de symptomen. Onderzoek van een weefselmonster onder een microscoop is altijd noodzakelijk om een ​​diagnose van kanker te bevestigen. In geval van kanker, wil de arts het stadium (of de omvang) van de ziekte weten. Beeldvormend onderzoek kan hier helderheid over verschaffen.

Symptomen hoofd-halskanker

Het is belangrijk om alert te zijn op de symptomen van hoofd- en halskanker, aangezien deze vorm van kanker veelal te laat wordt ontdekt waardoor genezing niet meer mogelijk is. Indien hoofd-halskanker vroegtijdig wordt vastgesteld, kan het vaak effectief worden behandeld. Om deze reden is het van levensbelang dat je weet wat de symptomen van deze ziekte zijn.

Klachten in het begin vaak ogenschijnlijk onschuldig

Hoofd-halskanker is vaak een verraderlijke ziekte, omdat de klachten en symptomen in het begin ogenschijnlijk heel onschuldig zijn. De klachten kunnen sterk variëren en worden vooral bepaald door de plek van de tumor. Je kunt bijvoorbeeld last hebben van aanhoudende heesheid, slikklachten (moeite met slikken), keelpijn, een pijnlijke tong, een niet-genezend zweertje in de mond, een (lymfe)zwelling in de hals, een eenzijdig verstopte neus of bloederige neus (terugkerende bloedneuzen). Er kan ook eenzijdige doofheid en/of uitval van één van de hersenzenuwen ontstaan, als gevolg waarvan je bijvoorbeeld dubbel gaat zien. Voorts kunnen protheseklachten op de voorgrond staan. Wanneer (één van) deze klachten drie weken aanhouden, moet je worden doorverwezen naar een specialist.

Mondholte

Mogelijke symptomen:

• een witte of rode vlek op het tandvlees, de tong of de binnenkant van de mond
• een zwelling van de kaak waardoor het kunstgebit slecht past of ongemakkelijk wordt
• ongewone bloedingen of pijn in de mond

Keelholte

Mogelijke symptomen in de keelholte:

• problemen met ademen of spreken
• pijn bij het slikken
• pijn in de hals of de keel die niet weggaat
• frequente hoofdpijn of oorsuizen
• problemen met horen

Strottenhoofd

Mogelijke klachten aan het strottenhoofd zijn:

• pijn bij het slikken
• oorpijn

Bijholten en neusholte

Symptomen kunnen bestaan uit:

• bijholten die geblokkeerd zijn en niet helder zijn
• chronische bijholteontsteking die niet reageert op behandeling met antibiotica
• bloeden door de neus (bloedneuzen)
• frequente hoofdpijn, zwelling of andere oogproblemen
• pijn in de boventanden; of problemen met een kunstgebit

Speekselklieren

Symptomen kunnen bestaan uit:

• zwelling onder de kin of rond het kaakbot
• gevoelloosheid of verlamming van de spieren in het gezicht
• pijn in het gezicht, de kin of de hals die niet weggaat

Behandeling hoofd-halskanker

De keuze van de behandeling hangt af van meerdere factoren, zoals het type tumor, de aard van de tumor, de grootte en plaats van de tumor, de mate van doorgroei (infiltratie) in de omringende weefsels, of de tumor is uitgezaaid naar de lokale lymfeklieren of naar organen, je leeftijd en algehele conditie / gezondheid en je persoonlijke wensen en omstandigheden. Hoe de behandeling er precies uitziet verschilt per patiënt.

Bestraling, chemotherapie en laserchirurgie

De vroege stadia van hoofd-halskanker kunnen vaak goed worden bestreden met chirurgie of door bestraling, maar de latere stadia vereisen een combinatiebehandeling van veelal chirurgie en radiotherapie (bestraling) en soms ook chemotherapie. Laserchirurgie is soms ook mogelijk. Als je in een laat stadium wordt behandeld, dan is behandeling gericht niet altijd meer mogelijk en houd je er bovendien vaak blijvende gevolgen aan over, zoals problemen met het slikken, spreken, ademhalen of het uiterlijk. Dit is van invloed op de kwaliteit van leven.

Specialistische centra

Gelet op de complexiteit van hoofd-halskanker is de zorg voor patiënten met een kwaadaardige tumor in het hoofd-halsgebied hier te lande voorbehouden aan één van de acht specialistische centra.

Bijwerkingen van een behandeling

Een operatieve ingreep bij hoofd-halskanker verandert vaak het vermogen van de patiënt om te kauwen, slikken of praten. De patiënt kan er na de operatie anders uitzien en het gezicht en de hals kunnen opgezwollen zijn (gezwollen gezicht en gezwollen hals). De zwelling verdwijnt meestal binnen een paar weken. Als lymfeklieren echter worden verwijderd, kan de lymfestroom in het gebied waar ze werden verwijderd langzamer zijn en kan lymfe zich verzamelen in de weefsels, wat extra zwelling veroorzaakt; deze zwelling kan lang duren.

Na een laryngectomie (een door de kno-arts uitgevoerde operatie waarbij het strottenhoofd wordt verwijderd) of een andere operatie in de hals, kunnen delen van de hals en keel gevoelloos aanvoelen omdat de zenuwen zijn doorgesneden. Als lymfeklieren in de nek worden verwijderd, kunnen de schouder en nek zwak en stijf worden.

Patiënten bi wie het gebied van de hoofd en de hals bestraald wordt, kunnen roodheid, irritatie en zweren in de mond ervaren; een droge mond of verdikt speeksel; moeite met slikken; veranderingen in smaak; of misselijkheid. Andere problemen die kunnen optreden tijdens de behandeling zijn smaakverlies, wat de eetlust kan verminderen en de voeding kan beïnvloeden, en oorpijn (veroorzaakt door het verharden van oorsmeer). Patiënten kunnen ook enige zwelling of een hangende huid onder de kin en veranderingen in de textuur van de huid opmerken. De kaak kan stijf aanvoelen (stijve kaak) en patiënten kunnen hun mond mogelijk niet zo wijd openen als vóór de behandeling.

Patiënten moeten eventuele bijwerkingen melden aan hun arts of verpleegkundige en bespreken hoe ze hiermee om kunnen gaan.

Follow-up en nazorg

Regelmatige nazorg is erg belangrijk na de behandeling van hoofd-halskanker om je ervan te vergewissen dat de kanker niet is teruggekeerd of dat er geen tweede primaire (nieuwe) kanker is ontstaan. Van tijd tot tijd kan de arts een volledig lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, röntgenfoto's en computertomografie (CT), positronemissietomografie (PET) of magnetic resonance imaging (MRI)-scans uitvoeren. De arts kan de schildklier- en hypofysefunctie controleren, vooral als het hoofd of de nek met straling is behandeld. Ook zal de arts waarschijnlijk patiënten adviseren om te stoppen met roken. Onderzoek heeft aangetoond dat doorgaan met roken door een patiënt met hoofd- en halskanker de effectiviteit van de behandeling kan verminderen en de kans op een tweede primaire kanker kan vergroten.

Prognose

Hoewel hoofd-halskankers in een vroeg stadium (vooral larynx- en mondholtekanker) hoge genezingspercentages hebben, is tot 50% van de mensen met hoofd-halskanker de ziekte vrij ver gevorderd wanneer de diagnose gesteld wordt. Genezingspercentages nemen af bij gevorderde gevallen, waarvan de waarschijnlijkheid van genezing omgekeerd evenredig is aan de tumorgrootte en nog meer aan de mate van betrokkenheid van regionale lymfeknopen.

Lees verder

• Lipkanker: symptomen en behandeling tumor/kanker van de lip
• Neuskanker: symptomen, oorzaak en behandeling kanker in neus
• Mondkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Keelkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Strottenhoofdkanker: symptomen, oorzaak en behandeling