Peniskanker: symptomen en behandeling kanker aan de penis

Peniskanker symptomen bestaan uit een slecht genezend zweertje en een zwelling van de penis. Zweertjes of knobbeltjes op de penis die zich vormen bij peniskanker, doen meestal geen pijn. Peniskanker is een zeldzame aandoening die zich meestal in de eikel manifesteert. Het doet zich vrijwel uitsluitend voor bij onbesneden mannen in de leeftijd van 50 tot 80 jaar. Roken is een niet te onderschatten risicofactor. Smegma heeft geen carcinogene eigenschappen. Wel leidt ophoping van smegma tot irritatie en zelfs ontsteking van de voorhuid en glanspenis en deze ontstekingen vergroten vermoedelijk de kans op peniskanker. Behandeling van peniskanker bestaat bij vroegtijdige diagnose uit een penisbesparende behandeling door middel van behandeling met contactlaser. Nabehandeling kan bestaan uit bestraling. De prognose van peniskanker is afhankelijk van het stadium waarin de ziekte wordt vastgesteld.

• Wat is peniskanker?
• Synoniemen
• Hoe vaak komt kanker aan de penis voor en wie krijgen het?
• Oorzaken en risicofactoren
• Smegma
• Roken
• HPV-infectie
• Peniskanker symptomen
• Slecht genezend zweertje
• Huidveranderingen
• Zwelling
• Onderhuidse knobbels in de liesstreek
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Biopsie
• Beeldvormend onderzoek
• Peniskanker behandeling
• Chirurgie bij peniskanker
• Bestraling als nabehandeling
• Chemotherapie
• Prognose van peniskanker: overlevingskansen

Wat is peniskanker?

Peniskanker is een verzamelnaam voor alle kankers aan de penis. Peniskanker manifesteert zich vaak op de eikel en het heeft een bloemkool- of kratervormig aspect. Het is een langzaam groeiende kankersoort. Als het niet behandeld wordt, kan het zich verspreiden naar regionale klieren. Een persoon die een zere of pijnlijke plek heeft op de penis, doet er verstandig aan contact op te nemen met de huisarts.

Synoniemen

De medische term voor peniskanker is peniscarcinoom.

Hoe vaak komt kanker aan de penis voor en wie krijgen het?

De incidentie van peniskanker is 1 op 100.000 in Nederland. Het komt het meest voor bij mannen in de leeftijd 50-80 jaar. Het komt vrijwel niet voor voor bij mannen die besneden zijn, dus bij wie de voorhuid is verwijderd. Deze ingreep wordt circumcisie genoemd. Peniskanker doet zich vooral voor bij mannen bij wie de voorhuid niet teruggeschoven kan worden, fimosis genoemd. Dit komt omdat de eikel niet goed schoon kan worden gehouden, waardoor smegma zich ophoopt onder de voorhuid. Smegma is huid- en talgafscheiding en vocht dat zich kan ophopen onder de voorhuid van de penis. Smegma heeft geen kankerverwekkende eigenschappen, maar smegma kan leiden tot irritatie en zelfs ontsteking van de voorhuid en glanspenis en vermoedelijk geven deze ontstekingen wel een verhoogd risico op peniskanker.

Oorzaken en risicofactoren

De precieze oorzaak van peniskanker is niet bekend, maar er wel zijn enkele factoren die het ontstaan ervan vergroten.

Smegma

Wanneer smegma niet regelmatig wordt verwijderd, vergroot dit de kans op balanitis (ontsteking van de eikel of glanspenis). Mogelijkerwijs wordt door zo'n ontsteking het risico op het ontstaan van peniskanker groter. Het in acht nemen van een goede hygiëne is belangrijk in het voorkomen van peniskanker. Een goede hygiëne leidt duidelijk tot vermindering van het aantal gevallen peniskanker. Het schoonmaken van de eikel en de voorhuid kan het beste onder de douche gebeuren met schoon water.

Roken

Roken is ook een risicofactor. Chemische stoffen in tabak beschadigen cellen in de penis, waardoor het risico op het krijgen van kanker door beschadigingen in het DNA toeneemt.

HPV-infectie

Voorts verhoogt infectie met het humane papilloma virus (HPV) de kans op deze kankersoort. In 27-71% van de gevallen wordt een verband gevonden met een HPV-infectie, meestal betreft het de hoogrisico-subtypen HPV-16 of -18.¹

Peniskanker symptomen

Slecht genezend zweertje

De helft van de patiënten heeft een zwelling van de penis en een derde heeft een slecht genezende zweer of ulcus. Door fimosis of voorhuidsvernauwing kan het echter aan het zicht zijn onttrokken. In dat geval heeft de persoon vaak klachten in de vorm van bloederige afscheiding en pijn. Als de kanker is doorgegroeid, kunnen er klachten bij het plassen of urineren ontstaan (mictieklachten). Ook kunnen de lymfeklieren in één of beide liezen vergroot zijn. Een uitstrijkje zal moeten uitwijzen of er sprake is van kanker of dat er een infectie in het spel is.

Huidveranderingen

Meestal is het eerste teken van peniskanker een verandering in de huid van de penis, vaak op de eikel of op de voorhuid (bij onbesneden mannen), maar het kan ook elders op de penis voorkomen. Mogelijke symptomen zijn:

• Een deel van de huid wordt dikker en/of verandert van kleur;
• Een bultje op de penis;
• Een (pijnlijk) zweertje die kan bloeden;
• Roodachtige, fluweelzachte huiduitslag;
• Kleine, korstige verhevenheden;
• Platte, blauw-bruine gezwellen; en/of
• Stinkende afscheiding onder de voorhuid.

Zweertjes of knobbeltjes die zich vormen bij peniskanker, doen meestal geen pijn. Het is belangrijk een arts te raadplegen bij elke vorm van nieuwgroei of andere afwijkingen op je penis, ook al is het niet pijnlijk.

Zwelling

Zwelling op het einde van de penis, vooral wanneer de voorhuid vernauwd is, is een ander symptoom van peniskanker die kan optreden.

Onderhuidse knobbels in de liesstreek

Als de kanker zich verspreidt, reist het vaakst langs de lokale lymfeklieren in de lies. De lymfeklieren in de lies kunnen opzwellen. Als ze zijn gezwollen, kunnen de lymfeknopen worden gevoeld als bultjes onder de huid. Gezwollen lymfeklieren betekent echter niet per se dat kanker zich heeft verspreid. Lymfeklieren zwellen vaak op als reactie op een infectie. De huid in en rond de peniskanker kan geïnfecteerd raken, wat kan leiden tot zwelling van de nabijgelegen lymfeklieren, zelfs als de kanker niet is uitgezaaid.

Onderzoek en diagnose

In grofweg 95% van de gevallen gaat het bij peniskanker om een plaveiselcelcarcinoom, welke uitgaat van de huid van de voorhuid (het preputium), de eikel (glans penis) of de sulcus coronarius (het gebied van de penis meteen achter de eikelrand op de overgang naar de stam van de penis).

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts stelt gerichte vragen over je klachten en neemt je medische voorgeschiedenis in ogenschouw. De arts zal ook het genitale gebied zorgvuldig onderzoeken op mogelijke tekenen van peniskanker of andere gezondheidsproblemen. Hij kijkt naar afwijkingen van de huid, zweertjes en andere verdachte plekken. De arts kan tevens de lymfeklieren in de liesstreek bekijken bevoelen en om te zien of ze zijn gezwollen. Bij vermoeden van peniskanker, is biopsie en soms ook beeldvormend onderzoek nodig.

Biopsie

De diagnose wordt gesteld op basis van een biopsie, waarbij een stukje weefsel wordt weggenomen en microscopisch wordt onderzocht. Hierbij kan ook een voorstadium van kanker, een premaligne afwijking genoemd, worden vastgesteld. Ook kunnen andere huidafwijkingen worden uitgesloten, zoals lichen sclerosus. Dit is een chronische ontsteking van de huid, waarbij er grijsachtige witte vlekken of vlekjes op het einde van de penis of de voorhuid ontstaan. Bij opgezwollen lymfeklieren in de lies, zal tevens een lymfklierbiopsie worden uitgevoerd.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek kan bestaan uit computertomografie (CT-scan) of magnetic resonance imaging (MRI-scan).

Peniskanker behandeling

Een operatie is meestal de eerste stap bij het behandelen van peniskanker. Als de diagnose vroegtijdig is gesteld, dan kan ingezet worden op een penisbesparende behandeling door middel van behandeling met contactlaser. De kans dat de kanker terugkeert is in deze gevallen circa 15%. Ook na vele jaren kan de kanker terugkeren. Langdurige follow-up is derhalve geboden. Bij ernstige gevallen is een penisbesparende behandeling niet verantwoord vanwege het grote risico op recidief of op uitzaaiing en zal men overgaan op operatief ingrijpen, hetgeen wil zeggen dat de penis gedeeltelijk of geheel wordt geamputeerd.

Chirurgie bij peniskanker

Reconstructie
In de meeste gevallen kan het verwijderde deel van de penis gereconstrueerd worden met behulp van bijvoorbeeld een huidtransplantaat. Op deze manier probeert de chirurg de negatieve gevolgen zoveel mogelijk te beperken. De plas- en seksuele functies kunnen behouden blijven. Als de tumor te groot is, is een penis-sparende operatie helaas niet mogelijk en kan het nodig zijn om de hele penis te verwijderen.

Schildwachtklierprocedure
Voorafgaand aan de operatie kan een schildwachtklierprocedure worden uitgevoerd. Dit helpt bij het opsporen van (minimale) uitzaaiingen in de lymfeklieren. Als er uitzaaiingen worden gevonden in de schildwachtklier of als er al sprake is van uitzaaiingen, kan een lymfeklieroperatie in de lies en soms in het bekken noodzakelijk zijn. Bij deze operatie worden alle lymfeklieren, inclusief de aangetaste lymfeklieren, verwijderd.

Lymfeklieroperatie
Als er uitzaaiingen worden gevonden in een lymfeklier in de lies, wordt meestal een aanvullende lymfeklieroperatie in de lies en soms in het bekken aanbevolen, omdat er vaak meerdere uitzaaiingen aanwezig zijn. Tijdens deze operatie worden alle lymfeklieren in het betreffende gebied chirurgisch verwijderd. In sommige gevallen kan dit worden gedaan met behulp van een operatierobot. Na de operatie plaatst de uroloog meestal een tijdelijke drain om wondvocht en lymfevocht direct na de operatie af te voeren. Deze drain wordt meestal na enkele dagen verwijderd.

Opnameduur en controle
Na de operatie aan de penis en de schildwachtklierprocedure verblijf je meestal slechts één nacht in het ziekenhuis en kun je de volgende dag alweer naar huis. Na een lymfeklieroperatie is de opname meestal drie dagen. Je krijgt afspraken voor de resultaten van het verwijderde weefsel en voor controle van de operatiewond. Ook na de operatie zullen er regelmatige controles plaatsvinden om te controleren of de kanker niet terugkomt.

Bestraling als nabehandeling

Na een operatie kan bestraling op de liezen worden gegeven als aanvullende behandeling, teneinde de kans op uitzaaiingen te verminderen of kleine uitzaaiingen in de lymfeklieren te vernietigen. Nabehandeling met radiotherapie (bestraling) kan de kans op terugkeer verminderen, doch het heeft vaak als nadelig effect oedeem (= de aanwezigheid van vocht) van benen en onderbuik).

Chemotherapie

Soms wordt vóór de operatie chemotherapie gegeven om de tumor te verkleinen, zodat de chirurg deze beter kan verwijderen. Chemotherapie kan ook worden ingezet wanneer genezing niet meer mogelijk is, bijvoorbeeld bij uitzaaiingen buiten de liesklieren. In dat geval is de behandeling palliatief en gericht op het verminderen van de klachten en het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Prognose van peniskanker: overlevingskansen

De prognose is afhankelijk van het stadium waarin de ziekte wordt vastgesteld. Het blijkt dat de vijfjaarsoverleving meer dan 80% is. Voor kanker die nog steeds beperkt is tot de penis (zoals stadium I en II van peniskanker), is de vijfjaarsoverleving ongeveer 85%. Als de kanker is uitgezaaid naar de nabijgelegen weefsels of lymfeklieren (zoals stadium III en sommige stadium IV kanker), is de vijfjaarsoverleving ongeveer 59%. Als de kanker is uitgezaaid naar afgelegen delen van het lichaam, is de vijfjaarsoverleving ongeveer 11%.

Noot:

1. Prof. dr. C.J.H. van de Velde e.a. (red.). Oncologie. Bohn Stafleu van Loghum, Houten, achtste herziene druk, 2011, pag.492-493.

Lees verder

• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Afscheiding uit de penis of plasbuis bij de man: oorzaken
• Verwonding van de penis: penisbreuk, penisamputatie, letsel
• Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)
• Priapisme: symptomen en behandeling aanhoudende erectie