Vaginakanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Vaginakanker symptomen zijn onder meer waterige afscheiding of bloedverlies na de geslachtsgemeenschap. Als de kanker zich naar de blaas en/of de darmen heeft verspreid, kunnen blaasklachten en darmklachten ontstaan. Dit gebeurt pas in een later stadium. Vaginakanker verschijnt meestal bij uitzaaiingen van andere vormen van kanker, zoals baarmoederhalskanker of baarmoederkanker. Kanker die ontstaat in de vagina wordt primaire kanker genoemd. Primaire tumoren aan de vagina zijn zeer zeldzaam. Primair betekent dat de kanker op de betreffende plek is ontstaan en niet het gevolg is van een metastase of uitzaaiing van kanker elders in het lichaam. Vaginakanker of vaginacarcinoom is zeer goed te behandelen en de prognose is vrij gunstig indien het in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt. Des te eerder de behandeling kan worden ingezet, des te gunstiger de prognose en levensverwachting.

• Vaginakanker in vogelvlucht
• Wat is vaginakanker?
• Oorzaken van vaginakanker
• Secundaire vaginakanker
• Primaire vaginakanker
• Soorten vaginale kanker
• Risicofactoren tumoren van de vagina
• Vaginakanker symptomen
• Verschijnselen
• Geen klachten
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Stadium vaginakanker
• Behandeling van vaginakanker
• Behandelingen bij primaire vaginakanker
• Behandelingen bij uitgezaaide of ongeneeslijke vaginakanker
• Ziekenhuizen gespecialiseerd in vaginakanker
• Nazorg
• Prognose en overleving
• Overleving naar stadium
• Overleving naar type vaginakanker
• Preventie
• Maatregelen
• HPV-vaccinatie

Vaginakanker in vogelvlucht

• Zeldzaamheid: Vaginakanker is een zeldzame vorm van kanker. Deze vorm van kanker vertegenwoordigt slechts ongeveer 1-2% van alle gynaecologische kankers.
• Risicofactoren: Enkele risicofactoren voor vaginakanker zijn:
• een voorgeschiedenis van baarmoederhalskanker
• het gebruik van bepaalde medicijnen (bijv. diethylstilbestrol)
• roken
• een besmetting met het humaan papillomavirus (HPV)
• Symptomen: Mogelijke symptomen van vaginakanker zijn abnormaal bloedverlies uit je vagina, afscheiding die anders is dan je gewend bent en pijn of bloedverlies tijdens geslachtsgemeenschap.
• Diagnose: Deze is vaak gebaseerd op een lichamelijk onderzoek, een uitstrijkje van het vaginale weefsel (pap-test), een biopsie van verdachte weefsels en beeldvormingsstudies zoals een CT-scan of MRI.
• Behandeling: De behandeling van vaginakanker hangt af van het stadium van de kanker en kan bestaan uit chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie. Soms wordt een combinatie van deze behandelingen gebruikt.
• Stadia: Vaginakanker wordt ingedeeld in verschillende stadia op basis van de grootte van de tumor en de mate van verspreiding. Stadia variëren van I (beperkt tot de vagina) tot IV (uitgezaaid naar andere organen).
• Prognose: De prognose voor vaginakanker is afhankelijk van het stadium waarin de kanker wordt ontdekt en behandeld. Vroegtijdige diagnose en behandeling hebben over het algemeen een betere prognose.
• Preventie: Meisjes kunnen zich laten vaccineren tegen HPV. Dat vaccin beschermt tegen 6 soorten kanker.
• Follow-up: Na de behandeling van vaginakanker kom je nog regelmatig op controle bij de arts. Deze kijkt dan of de behandeling effect heeft gehad en of de kanker wegblijft.
• Ondersteuning en informatie: Deze zijn beschikbaar bij kankerpatiëntenorganisaties en zorgprofessionals.

Wat is vaginakanker?

Vaginakanker komt zeer zelden voor. Het maakt slechts 1 tot 2% van alle gevallen van kanker aan de vrouwelijke geslachtsorganen uit. Deze gynaecologische kankersoort wordt vaak aangetroffen bij vrouwen van 50 jaar en ouder. Vaginakanker kan uitzaaien naar andere delen van het lichaam en dit gebeurt al in een vroeg stadium van de ziekte. In sommige gevallen vinden reeds uitzaaiingen plaats nog voordat de ziekte is herkend en vastgesteld.

Oorzaken van vaginakanker

Secundaire vaginakanker

Primaire vaginakanker wordt nauwelijks aangetroffen, meestal is het een gevolg van een uitzaaiing van kanker elders in het lichaam. Dit type vaginakanker staat dan bekend als 'secundaire vaginale kanker'. Vaak is het een uitzaaiing of doorgroei van kanker in één van de volgende plekken van het lichaam:

• de baarmoederhals;
• de blaas;
• de urinebuis;
• de uitwendige schaamdelen;
• de baarmoeder;
• de eierstokken;
• de nieren; en
• andere organen.

Bij doorgroei of uitzaaiing is er geen sprake van vaginakanker, maar van bijvoorbeeld baarmoederhalskanker die is doorgegroeid naar de vagina.

Primaire vaginakanker

Wanneer de kanker begint in de vagina, wordt dit 'primaire vaginakanker' genoemd. Dit is heel zeldzaam. De precieze oorzaak van vaginakanker is niet bekend. Bij kanker deelt een groep cellen zich abnormaal snel. Deze ernstige verstoring in het
celdelingsproces wordt veroorzaakt door fouten in het DNA, ofwel het erfelijk materiaal.

Soorten vaginale kanker

Vaginakanker wordt onderverdeeld in verschillende types op basis van het type cel waar de kanker begon. Er worden vier soorten vaginakanker onderscheiden:

• Plaveiselcelcarcinoom: de dunne, platte epitheelcellen van de vagina;
• Adenocarcinoom, die begint in de glandulaire cellen of kliercellen in het slijmvlies van de vagina, welke vloeistoffen zoals slijm produceren en vrijgeven;
• Melanoom, die zich ontwikkelt in de pigmentproducerende cellen (melanocyten) van de vagina;
• Sarcoom, die zich ontwikkelt in de bindweefselcellen of spiercellen in de vaginawand.

In meer dan 95% van de gevallen gaat het bij vaginakanker om plaveiselcelcarcinomen.

Risicofactoren tumoren van de vagina

Leefwijze en erfelijkheid zijn geen factoren van betekenis in de ontwikkeling van vaginakanker. Roken is een risicofactor. Het humaan papillomavirus (HPV) geeft een verhoogde kans op het ontstaan van kanker, niet alleen vaginakanker maar ook baarmoederhalskanker, peniskanker, anuskanker en huidkanker.

Toenemende leeftijd is ook een risicofactor. Het risico op vaginakanker neemt toe naarmate je ouder wordt. De meeste mensen die zijn gediagnosticeerd met vaginakanker zijn ouder dan 60 jaar. Andere risicofactoren zijn wisselende seksuele partners, vroege leeftijd waarop je voor de eerste keer geslachtsgemeenschap hebt en een hiv-infectie.

Vaginakanker symptomen

Verschijnselen

Bij vaginakanker kunnen klachten en symptomen lange tijd uitblijven. De verschijnselen die op den duur kunnen optreden, zijn:

• waterige afscheiding uit de vagina;
• vaginale jeuk of pijn in de vagina;
• bloedverlies na geslachtsgemeenschap, tussen de menstruaties of na de menopauze, doordat in het vaginaslijmvlies zweertjes zijn ontstaan die kunnen bloeden;
• in een later stadium: blaas- en darmklachten bij verspreiding van de kanker naar deze plekken in het lichaam.

Geen klachten

Er zijn ook vrouwen die geen symptomen hebben. Het kan zijn dat de afwijkingen aan het licht komen tijdens een routinematig inwendig onderzoek of bij een afwijkende uitslag van een uitstrijkje.

Complicaties

Vaginakanker kan zich uitzaaien of metastaseren naar afgelegen gebieden van je lichaam, zoals je longen, lever en botten.

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt gesteld naar aanleiding van weefselonderzoek, waarbij de arts een kleine hoeveelheid cellen van de vaginawand afschraapt voor microscopisch onderzoek. Ook wordt een biopt genomen van elke afwijking van de vagina dat bij een inwendig onderzoek wordt aangetroffen. Daarnaast kan beeldvormend onderzoek worden uitgevoerd om de uitgebreidheid van de tumor vast te stellen:

• CT-scan;
• MRI;
• PET-scan.

Stadium vaginakanker

De uitgebreidheid van de kanker (wel of geen doorgroei en/of uitzaaiingen) wordt uitgedrukt in een stadium. Het stadium kan aangeven welke behandeling nodig is en wat de overlevingskansen zijn.

Behandeling van vaginakanker

Bij primaire vaginakanker is de behandeling afhankelijk van de plaats waar de kanker zit. Bij een hoog gelegen afwijking moet vaak een radicale operatie verricht worden, waarbij de vagina geheel of gedeeltelijk wordt verwijderd. Het zal vaker voorkomen dat de afwijking in de eerste plaats radiotherapeutisch behandeld wordt, dat wil zeggen via bestraling. Ook is een combinatietherapie mogelijk, bestaande uit een operatie en bestraling. Soms worden ook de nabijgelegen lymfeklieren weggenomen, waar zich uitzaaiingen in kunnen bevinden.

Behandelingen bij primaire vaginakanker

De behandeling van primaire vaginakanker is afhankelijk van de specifieke locatie van de tumor binnen de vagina:

• Radicale chirurgie: Dit wordt voornamelijk toegepast bij hoog gelegen tumoren. Bij deze ingreep wordt de vagina geheel of gedeeltelijk verwijderd. Soms worden ook nabijgelegen lymfeklieren verwijderd om mogelijke uitzaaiingen te behandelen.
• Bestraling: Dit is vaak de voorkeursbehandeling voor vaginakanker. Bestraling kan zowel extern als intern (brachytherapie) worden toegepast. Bij uitzaaiingen in de lymfeklieren van het bekken of de liezen worden deze gebieden ook bestraald.
• Combinatietherapie (chemoradiatie): Wanneer de tumor door de vaginawand is gegroeid, wordt bestraling vaak gecombineerd met chemotherapie.
• Chemotherapie: In bepaalde gevallen, bijvoorbeeld wanneer bestraling niet mogelijk is of wanneer de patiënt deze niet wil ondergaan, kan chemotherapie worden ingezet.
• Hyperthermie: Dit is een aanvullende behandeling waarbij de tumorcellen worden verhit om de effectiviteit van de bestraling en chemotherapie te verhogen.

Behandelingen bij uitgezaaide of ongeneeslijke vaginakanker

Wanneer genezing niet meer mogelijk is, richten de behandelingen zich op het remmen van de ziekte en het verlichten van symptomen:

• Bestraling of chemoradiatie: Deze kunnen de groei van de kanker vertragen en symptomen verminderen.
• Chemotherapie: In sommige gevallen wordt alleen chemotherapie gegeven om de ziekte onder controle te houden.

Ziekenhuizen gespecialiseerd in vaginakanker

In Nederland zijn er negen gespecialiseerde ziekenhuizen die zich richten op de behandeling van vaginakanker. Door de concentratie van kennis en ervaring in deze centra, wordt de kwaliteit van zorg verbeterd. Patiënten kunnen via hun eigen ziekenhuis worden doorverwezen naar een van deze gespecialiseerde centra.

1. Amsterdam UMC (locaties AMC en VUmc): Dit universitair medisch centrum biedt een breed scala aan oncologische behandelingen, waaronder gespecialiseerde zorg voor vaginakanker.
2. Erasmus MC (Rotterdam): Bekend om zijn uitgebreide kankerbehandelingsprogramma's en specialistische zorg.
3. UMC Utrecht: Dit ziekenhuis biedt geavanceerde behandelopties en multidisciplinaire zorg voor patiënten met vaginakanker.
4. Maastricht UMC+: Dit centrum staat bekend om zijn innovatieve benaderingen en persoonlijke zorg voor kankerpatiënten.
5. Radboudumc (Nijmegen): Een toonaangevend centrum voor kankeronderzoek en -behandeling.
6. Leiden UMC: Biedt uitgebreide oncologische zorg en gespecialiseerde behandelingen voor vaginakanker.
7. Groningen UMC: Dit medisch centrum combineert geavanceerde kankerbehandelingen met uitgebreide patiëntenzorg.
8. NKI-AVL (Amsterdam): Het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis is een vooraanstaand centrum voor kankeronderzoek en -behandeling.
9. Isala Klinieken (Zwolle): Biedt gespecialiseerde zorg en behandelingen voor diverse soorten kanker, waaronder vaginakanker.

Nazorg

De behandeling van kanker heeft vaak een aanzienlijke invloed op het dagelijks leven van patiënten. Enkele veelvoorkomende gevolgen van de ziekte en de behandeling zijn:

• Vermoeidheid
• Geheugenverlies en concentratieproblemen
• Veranderingen in uiterlijk
• Angst voor terugkeer van de ziekte
• Somberheid en depressie

Het is van belang dat je als patiënt uitgebreide nazorg en ondersteuning krijg om met deze gevolgen om te (leren) gaan.

Prognose en overleving

Indien de kanker in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt, dat wil zeggen wanneer er nog geen uitzaaiingen zijn, dan is de kans op herstel vrij groot.

Overleving naar stadium

De vijfjaars relatieve overleving voor vaginakanker per stadium is:

• Stadium I: 84%;
• Stadium II: 75%;
• Stadium III en IV: 57%.

Overleving naar type vaginakanker

Overlevingskansen variëren en zijn ook afhankelijk van het type vaginakanker. De volgende statistieken voor vaginakanker komen uit de SEER-database, en zijn gebaseerd op vrouwen die werden gediagnosticeerd met vaginakanker tussen 1988 en 2001. Dit zijn vijfjaars relatieve overlevingscijfers. Relatieve overleving is een vergelijking van de waargenomen overleving met die voor mensen zonder vaginakanker:

• Voor alle soorten vaginakanker samen, geldt een relatieve 5-jaars overleving van ongeveer 50%.
• Voor plaveiselcelcarcinoom van de vagina, geldt een relatieve 5-jaars overleving van 54%.
• Voor adenocarcinoom van de vagina is het bijna 60%.
• Voor vaginamelanoom is de 5-jaars overleving slechts 13%.

Preventie

Maatregelen

Onderzoek heeft aangetoond dat bepaalde maatregelen vaginakanker kunnen helpen voorkomen:

• De eerste geslachtsgemeenschap uitstellen (seksuele onthouding) tot de late tienerjaren of ouder.
• Geslachtsgemeenschap met meerdere partners vermijden.
• Geslachtsgemeenschap vermijden met iemand die veel partners heeft gehad.
• Veilig vrijen, waaronder condoomgebruik, hoewel condooms wel goed maar niet volledig beschermen tegen HPV.
• Regelmatig uitstrijkjes ondergaan om precancereuze aandoeningen te vinden en te behandelen.
• Niet beginnen met roken of stoppen met roken als je momenteel rookt.

HPV-vaccinatie

In het jaar dat kinderen 10 jaar worden, krijgen ze automatisch een uitnodiging voor de HPV-vaccinatie. Dat geldt voor zowel jongens als meisjes. Na een halfjaar krijgen ze een uitnodiging voor de tweede (laatste) prik.

Lees verder

• Vulvakanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Vaginale afscheiding: geur en kleur (geel, bruin of groen)
• Vaginale jeuk of jeukende vagina: oorzaken en symptomen
• Vulva aandoeningen: pijn en jeuk schaamlippen en clitoris
• Schaamlipkanker: symptomen, oorzaak en behandeling