Keelkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Bij keelkanker is er een kwaadaardige tumor aanwezig in of bij het strottenhoof of in de wand van de keelholte. Keelkanker staat ook bekend als strottenhoofdkanker of hoofdhalskanker. Het risico op keelkanker kan aanzienlijk verminderd worden door niet te roken en te pruimen en alcoholgebruik te beperken. Er is groeiend bewijs dat keelkanker die veroorzaakt is door HPV (afkorting van 'humaan papillomavirus') anders is dan keelkanker waar het virus geen rol speelt. Bij patiënten met een HPV-positieve tumor is de prognose gunstiger. Er zijn een aantal risicofactoren voor het ontstaan van keelkanker, waarvan roken en alcohol de belangrijkste zijn. De behandeling van keelkanker is afhankelijk van veel factoren, zoals de locatie en het stadium van de kanker. Behandeling van keelkanker bestaat meestal uit chemotherapie, radiotherapie en/of een operatie waarbij de kanker en soms de regionale lymfeklieren of een deel van de keel of strottenhoofd verwijderd worden. De prognose varieert.

• Wat is keelkanker?
• Soorten keelkanker
• Klachten en symptomen keelkanker
• Oorzaak van keelkanker
• Risicofactoren keelkanker
• Gebruik van tabak en alcohol
• Slechte voeding
• Humaan papillomavirus (HPV-infectie)
• Orale seks en wisselende sekspartners
• Genetische syndromen
• Blootstelling aan chemische stoffen
• Geslacht
• Leeftijd
• Etnische achtergrond
• Brandend maagzuur
• Spoelen met mondwater
• Keelkanker als gevolg van HPV is anders
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van keelkanker
• Prognose keelkanker
• Complicaties
• Preventie
• Keelkanker door orale seks in twintig jaar verzesvoudigd

Wat is keelkanker?

De keelholte (farynx) is een holle buis van ongeveer 5 cm lang, die achter de neus begint en eindigt bovenaan de luchtpijp en de slokdarm. Keelkanker verwijst naar kwaadaardige tumoren die zich ontwikkelen in de keel (farynx), strottenhoofd (larynx) of amandelen. Men kan het risico op keelkanker verminderen door niet te roken en te pruimen en alcoholgebruik te beperken. Roken verhoogt niet alleen het risico op mondholte- en keelkanker, maar ook op longkanker, strottenhoofdkanker, slokdarmkanker en COPD. Daarnaast is door roken het risico op zeer veel andere aandoeningen verhoogd. Jaarlijks overlijden er in Nederland ongeveer 18.500 mensen door de gevolgen van roken. Door het gebruik van tabak, maar ook door alcohol wordt de mond en de keel direct blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen (carcinogenen).

Soorten keelkanker

Keelkanker is een algemene term die van toepassing is op kanker die zich ontwikkelt in de keel (farynxkanker) of in de stemkast (larynxkanker). Hoewel bij de meeste vormen van keelkanker dezelfde soorten cellen betrokken zijn, worden specifieke termen gebruikt om het deel van de keel te onderscheiden waar de kanker is ontstaan.

• Nasofarynxcarcinoom begint in de nasopharynx, het deel van je keel net achter je neus.
• Orofaryngeale kanker begint in de oropharynx: de orofarynx is het middelste gedeelte van de keelholte, het deel van je keel direct achter in de mond waar de amandelen zich bevinden.
• Hypofarynxcarcinoom ontstaat in het slijmvlies van de onderste keelholte (onder de strottenklep, net boven de slokdarm, en binnen het strottenhoofd.
• Glottiscarcinoom of glottische tumor begint in de stembanden.
• Supraglottische tumor begint in het bovenste deel van de slokdarm, waar ook het strottenklepje zit (de supraglottis).
• Subglottische tumor groeit in het stukje slokdarm dat zich onder de stembanden bevindt (subglottis).

Klachten en symptomen keelkanker

Mogelijke symptomen van keelkanker zijn onder meer:

• Hoesten;
• Pijn of moeite met slikken;
• Oorpijn (uitstralende pijn vanuit de keel naar het oor);
• Onophoudelijke keelpijn, een zere keel;
• Een knobbeltje of zweer in de keel die niet geneest;
• Veranderingen in de stem, zoals heesheid;
• Gewichtsverlies;
• Bloedingen in de mond of een neusbloeding;
• Bloed ophoesten;
• Een piepende ademhaling (stridor), ademhalingsproblemen of kortademigheid;
• Zwelling van de ogen, een zwelling van de kaak, of een zwelling van de nek;
• Gezwollen lymfeklieren;
• Hoofdpijn;
• Oorsuizen (tinnitus aurium);
• Rode of witte vlekken op de bekleding van de keel;
• Vermoeidheid.

Oorzaak van keelkanker

Keelkanker ontstaat wanneer genetische mutatie ertoe leiden dat een gezonde cel zich ontwikkelt tot een kankercel. Deze mutaties zorgen ervoor dat cellen ongecontroleerd gaan groeien en blijven leven terwijl gezonde cellen normaal gesproken zouden sterven. Deze ophoping van ontspoorde cellen kunnen een tumor in je keel vormen. Het is anno 2024 niet duidelijk wat de oorzaak is van de mutatie die keelkanker veroorzaakt. Maar er zijn wel risicofactoren bekend die het risico kunnen vergroten.

Risicofactoren keelkanker

De volgende factoren verhogen het risico op keelkanker:

• Blootstelling aan asbest;
• Overmatig gebruik van alcohol;
• HPV (humaan papillomavirus, een seksueel overdraagbare aandoening (soa);
• Slechte mondhygiëne;
• Een gebrek aan groenten en fruit;
• (Passief) roken of pruimen.

Gebruik van tabak en alcohol

Het gebruik van tabak is de belangrijkste risicofactor voor keelkanker en andere vormen van hoofd-halskanker (inclusief kankers van het strottenhoofd en hypofarynx, het onderste deel van de keel, ter hoogte van het strottenhoofd). Het risico voor deze kankers is veel hoger bij rokers dan bij niet-rokers. De meeste mensen met deze kankers hebben een voorgeschiedenis van roken of andere vorm van blootstelling aan tabak. Hoe meer je rookt, hoe groter je risico. Het roken van sigaretten, pijpen en sigaren verhogen allemaal het risico op het krijgen van deze kankers.

Matig of zwaar alcoholgebruik (meer dan 1 consumptie per dag) verhoogt ook het risico op deze kankers, hoewel niet zo veel als bij roken. Mensen die zowel tabak als alcohol gebruiken, lopen het grootste risico van iedereen. Door deze twee gewoonten te combineren, voeg je niet alleen beide risico's bij elkaar, maar vermenigvuldig je ze zelfs. Mensen die roken en drinken, hebben vele malen meer kans op hoofd-halskanker dan mensen die niet roken en drinken.

Slechte voeding

Slechte voeding kan het risico op het krijgen van keelkanker vergroten. De precieze reden hiervoor is anno 2024 niet duidelijk. Zware drinkers kampen vaak met vitaminetekorten, wat kan helpen bij het verklaren van de rol van alcohol bij het verhogen van het risico op deze kankers. Onderzoek suggereert dat het beperken van gefrituurd voedsel en bewerkte voedingsmiddelen en het eten van meer plantaardig voedsel kan helpen het risico op kanker van het strottenhoofd te verminderen.

Humaan papillomavirus (HPV-infectie)

Het humaan papillomavirus (HPV) is een groep van meer dan 150 verwante virussen. Ze worden papillomavirussen genoemd omdat sommige een type groei veroorzaken dat papilloma wordt genoemd, beter bekend als een wrat. Infectie met bepaalde typen HPV kan ook sommige vormen van kanker veroorzaken, waaronder peniskanker, baarmoederhalskanker, vulvakanker (schaamlipkanker), vaginakanker, anuskanker en keelkanker. Andere typen HPV veroorzaken wratten in verschillende delen van het lichaam. HPV-infectie van de keel lijkt een factor te zijn bij het ontstaan van vormen van keelkanker, zoals sommige kankers van de amandelen en sommige kankers van de hypofarynx. HPV-infectie is zeer zelden een factor bij larynxcarcinoom of strottenhoofdkanker.

Orale seks en wisselende sekspartners

Het Humaan Papillomavirus (HPV) dat verspreid wordt door onbeschermde orale seks lijkt nu de belangrijkste oorzaak van keelkanker bij mensen jonger dan 50 jaar, zo waarschuwen wetenschappers. Een Amerikaanse studie uit 2011 bij 271 mensen toonde aan dat mensen met meer dan zes seksuele partners bijna 9 keer meer risico lopen op de ziekte dan anderen en degenen die het virus opliepen, hadden 32 keer meer kans om kanker te ontwikkelen.

Genetische syndromen

Mensen met bepaalde syndromen die zijn veroorzaakt door erfelijke genetische mutaties, hebben een zeer hoog risico op keelkanker, inclusief kanker van de hypofarynx:

• Fanconi anemie is een erfelijke ziekte waarbij vaak op vroege leeftijd bloedproblemen ontstaan, wat kan leiden tot leukemie of aplastische anemie. Ze hebben ook een zeer hoog risico op mondkanker en keelkanker.
• Dyskeratosis congenita: dit genetische syndroom kan aplastische anemie, huiduitslag en abnormale vingernagels en teennagels veroorzaken. Mensen met dit syndroom hebben een zeer hoog risico op het ontwikkelen van mond- en keelkanker wanneer ze jong zijn.

Blootstelling aan chemische stoffen

Langdurige en intense blootstelling aan houtstof, verfdampen en bepaalde chemicaliën die worden gebruikt in de metaalbewerkende, aardolie-, kunststof- en textielindustrie kunnen het risico op keelkanker verhogen.

Asbest is een kunstmatige minerale vezel die in het verleden in veel producten als isolatiemateriaal werd gebruikt. Blootstelling aan asbest is een belangrijke risicofactor voor longkanker en mesothelioom, een kwaadaardige tumor die meestal in het borstvlies ontstaat. Er is ook een verband tussen asbestblootstelling en larynxkanker gesuggereerd, maar niet alle onderzoekers zijn het daar mee eens.

Geslacht

Keelkanker komt ongeveer vier keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Dit komt waarschijnlijk omdat de belangrijkste risicofactoren (roken en zwaar alcoholgebruik) vaker voorkomen bij mannen. Maar de afgelopen jaren zijn ook meer vrouwen gaan roken en drinken, waardoor het verschil tussen de geslachten kleiner wordt.

Leeftijd

Keelkanker ontwikkelt zich meestal gedurende vele jaren en het komt dus niet vaak voor bij jonge mensen. Meer dan de helft van de mensen met keelkanker is 65 jaar of ouder wanneer keelkanker bij hen wordt vastgesteld.

Etnische achtergrond

Keelkanker komt vaker voor bij Afro-Amerikanen en blanken dan bij Aziaten en Latino's.

Brandend maagzuur

Wanneer zuur uit de maag terugstroomt in de slokdarm, wordt dit gastro-oesofageale refluxziekte (GERD) genoemd. GERD kan zuurbranden veroorzaken en de kans op slokdarmkanker vergroten. Zuurbranden lijkt ook het risico op keelkanker te verhogen.

Spoelen met mondwater

Het regelmatig spoelen met mondwater geeft behalve een schoon en fris gevoel, ook een hoger risico op mond- en keelkanker. Uit onderzoek blijkt dat mensen die meer dan drie keer per dag gorgelen met de producten een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van deze ziekten. Het onderzoek onder ruim 1900 patiënten met deze vormen van kanker ondersteunt een eerdere Australische studie uit 2009. Daaruit bleek al dat mondwater met alcohol een verhoogde kans geeft op kanker, doordat kankerverwekkende stoffen gemakkelijker de binnenkant van de mond kunnen binnendringen. Onderzoekers waarschuwen dat mensen daarom af moeten van het routinematig gebruik van mondspoeling en beter gewoon kunnen poetsen en flossen. Doe dat in ieder geval goed, want ook slechte mondhygiëne kan leiden tot mond- en keelkanker, adviseert dokter David Conway van de Universiteit van Glasglow. (Bron: www.telegraaf.nl, 4 april 2014)

Keelkanker als gevolg van HPV is anders

Er is groeiend bewijs dat keelkanker die veroorzaakt is door HPV anders is dan keelkanker waar het virus geen rol speelt. Uit een studie van Kian Ang c.s. in The New England Journal of Medicine blijkt dat de patiënten met squameus celcarcinoom in de keel in twee categorieën zijn te verdelen:

• HPV-positieven; en
• HPV-negatieven.

Risicovolle seksuele activiteiten
Het percentage keelkanker in Nederland dat veroorzaakt wordt door het humaan papillomavirus, is de laatste 20 jaar gestegen van 5 naar 30 procent. Dat blijkt uit het promotieonderzoek uit 2013 van arts-onderzoeker Michelle Rietbergen. Veel wisselende seksuele contacten en orale seks zijn risicofactoren voor deze vorm van keelkanker die meer bij mannen voorkomt dan bij vrouwen.¹

Meer gunstige prognose
Bij patiënten met een HPV-positieve tumor is de prognose gunstiger. In vergelijking met HPV-negatieve keelkankerpatiënten is het risico om binnen drie jaar te overlijden maar liefst 58 procent lager.²

Onderzoek en diagnose

De arts kan met behulp van een spiegeltje een tumor in de keel opsporen en bekijken. Dit kan de arts ook doen met een endoscoop (een apparaat dat voorzien is van een lichtbron en andere optische onderdelen waardoor het mogelijk de keel van binnenuit te belichten en te bestuderen), of een laryngoscoop (een instrument met spiegels waarmee het strottenhoofd bekeken kan worden). Als afwijkingen worden gevonden tijdens endoscopie of laryngoscopie, kan de arts meteen een weefselmonster worden nemen voor nader onderzoek.

Beeldvormend onderzoek behoort ook tot de mogelijkheden. Door middel van beeldvormend onderzoek, zoals een CT-scan (computertomografie) en een MRI (magnetic resonance imaging), kan de arts de plaats en omvang van de tumor bepalen.

Behandeling van keelkanker

De behandeling is afhankelijk van veel factoren, zoals de locatie en het stadium van de kanker (de plaats en grootte van de tumor, mogelijke doorgroei in omliggend weefsel en uitzaaiingen), de algehele gezondheid van de patiënt en zijn persoonlijke voorkeuren. Bespreek de voordelen en risico's van alle behandelopties met de arts. De patiënt bepaalt samen met de arts welke behandelingen het meest geschikt zijn voor zijn situatie.
Behandeling van keelkanker bestaat meestal uit één of meer van de volgende opties:

• Chemotherapie;
• Radiotherapie;
• Operatie waarbij de kanker en soms de regionale lymfeklieren of een deel van de keel of strottenhoofd verwijderd worden.

Een ander belangrijk onderdeel van de behandeling is stoppen met tabak- en alcoholgebruik.

Behandeling voor keelkanker veroorzaakt vaak complicaties. Na een operatie bijvoorbeeld, heeft de patiënt een opening (tracheostoma) in de hals naar buiten, waardoor hij voortaan ademt. Andere mogelijke complicaties zijn:

• Moeite met eten of slikken;
• Nekstijfheid en pijn;
• Ademhalingsproblemen;
• Spraakproblemen.

Prognose keelkanker

Indien keelkanker in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt, dan is er ongeveer 90 procent kans op genezing. Als de kanker zich verspreidt naar de omliggende weefsels of lymfeklieren in de hals, dan is dit percentage ongeveer 50 tot 60 procent. Zodra de kanker is uitgezaaid naar andere delen van het lichaam, dan wordt het als ongeneeslijk beschouwd en is de behandeling palliatief.³ Vroege opsporing van keelkanker is belangrijk voor een goede prognose.

Complicaties

Complicaties bij keelkanker of de behandeling ervan kunnen bestaan uit:

• sysfagie (slikstoornis), ondervoeding.
• stemverlies
• fistel (abnormale verbinding) tussen de luchtpijp en de truncus brachiocephalicus
• verlies van smaak wat ondervoeding in de hand werkt
• complicaties van chirurgie, bijvoorbeeld postoperatieve faryngocutane fistel (verbinding tussen keelholte en huid)
• complicaties van chemotherapie, bijvoorbeeld immunosuppressie (afweerreactie-onderdrukking)
• complicaties van radiotherapie, bijvoorbeeld lokale fibrose (bindweefselvorming) en littekens, oesofageale strictuur (vernauwing van de slokdarm), droge mond

Preventie

Je kunt het risico op keelkanker verkleinen door de volgende maatregelen in acht te nemen:

• Stop met roken of begin niet met roken.
• Drink alcohol alleen met mate, of bij voorkeur helemaal niet.
• Kies een gezond dieet vol fruit en groenten. De vitamines en antioxidanten in fruit en groenten kunnen je risico op keelkanker verminderen. Eet een verscheidenheid aan kleurrijke groenten en fruit.
• Bescherm jezelf tegen HPV. Sommige keelkankers worden vermoedelijk veroorzaakt door het seksueel overdraagbare humaan papillomavirus (HPV). Je kunt het risico op HPV verkleinen door het aantal seksuele partners te beperken en door een condoom te gebruiken elke keer dat je seks hebt.

Noten:

1. Rietbergen, M. M., Leemans, C. R., Bloemena, E., Heideman, D. A.M., Braakhuis, B. J.M., Hesselink, A. T., Witte, B. I., de Jong, R. J. B., Meijer, C. J.L.M., Snijders, P. J.F. and Brakenhoff, R. H. (2013), Increasing prevalence rates of HPV attributable oropharyngeal squamous cell carcinomas in the Netherlands as assessed by a validated test algorithm. Int. J. Cancer, 132: 1565–1571. doi: 10.1002/ijc.27821
2. NEJM 2010, doi:10.1056/NEJMoa0912217: Human Papillomavirus and Survival of Patients with Oropharyngeal
3. CancerNational Cancer Institute Staff. (n.d.) Throat (laryngeal and pharyngeal) cancer. http://www.cancer.gov/cancertopics/types/throat

Lees verder

• Keelpijn: pijn bij slikken of zere keel, wat te doen? Tips!
• Orale gonorroe: symptomen, oorzaak, behandeling en preventie
• Humaan papillomavirus en risico (genitale) kanker (HPV)
• Hand-, voet- en mondziekte: symptomen, oorzaak & behandeling
• Slijm ophoesten: wit, geel, grijs, rood sputum ophoesten