Oogkanker: Soorten en symptomen van kwaadaardige oogtumoren

Wanneer gezonde cellen in het oog veranderen en te snel groeien op een ongeorganiseerde manier, vormt zich een tumor (gezwel). Wanneer kanker in of rond het oog ontstaat, is sprake van primaire oogkanker. Soms ontstaat de kanker in het oog ook door kanker die elders in het lichaam is ontstaan en is uitgezaaid naar het oog. Dit staat dan bekend als secundaire oogkanker. Enkele mogelijke symptomen zijn een verminderd gezichtsvermogen, rode ogen, oogpijn en witte pupillen. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van chirurgie, radiotherapie, chemotherapie en/of andere behandelingen. De vooruitzichten zijn zeer sterk variabel en gaan van een volledig herstel tot de dood. Des te vroeger een oogarts de kanker kan diagnosticeren en de behandeling kan inzetten, des te beter de prognose gewoonlijk is.

• Primaire oogkanker
• Conjunctivaal melanoom
• Intraoculair lymfoom
• Ooglidkanker
• Retinoblastoom
• Traanklierkanker
• Uveaal maligne oogmelanoom
• Secundaire oogkanker
• Symptomen
• Gezichtsvermogen
• Tekenen
• Uiterlijk
• Diagnose en onderzoeken
• Oogonderzoeken
• Beeldvormende onderzoeken
• Biopsie
• Bloedonderzoek
• Behandeling van kanker in het oog of de ogen
• Chirurgie
• Radiotherapie
• Lasertherapie
• Chemotherapie
• Prognose van kwaadaardige oogtumoren

Primaire oogkanker

Oogkanker tast mogelijk de buitenste delen van het oog aan, zoals het ooglid, dat bestaat uit spieren, huid en zenuwen. Als de kanker in de oogbol begint, staat dit bekend als ‘intraoculaire kanker’. De meest voorkomende intraoculaire kankers bij volwassenen zijn en oogmelanoom en een lymfoom. De meest voorkomende oogkanker bij kinderen is een retinoblastoom, dat begint in de cellen van het netvlies (retina). Kanker verspreidt zich mogelijk ook vanuit andere lichaamsdelen naar het oog (metastasen: uitzaaiingen van kanker).

Conjunctivaal melanoom

Het oogbindvlies (conjunctiva) is de bekleding buiten de oogbol en in het ooglid. Bij een conjunctivaal melanoom groeit er een kwaadaardige tumor in deze bekleding. Een patiënt lijkt dan donkere vlekken in het oog te hebben. Onbehandeld verspreidt de kanker zich via het lymfestelsel naar andere lichaamsdelen.

Intraoculair lymfoom

Het lymfestelsel bestaat uit lymfeklieren. Dit zijn klieren die helpen om afval en bacteriën te verwijderen uit het lichaam. Ze maken deel uit van het immuunsysteem. Ze bevinden zich mogelijk overal in het lichaam, ook in de ogen. Een ooglymfoom (intraoculair lymfoom) is een zeldzame vorm van oogkanker die begint in die lymfeklieren. Het is vaak moeilijk om een diagnose te stellen, omdat de symptomen niet voor alle patiënten hetzelfde zijn.

Ooglidkanker

Van ooglidkanker is sprake wanneer huidkanker op of in het ooglid verschijnt. De meest voorkomende vorm staat bekend als een basaalcelcarcinoom. Een basaalcelcarcinoom op het ooglid ontstaat meestal op het onderste ooglid. Een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht (gevaren van UV-straling) is meestal de belangrijkste risicofactor van kanker van het ooglid. Patiënten met een lichte huidskleur of bleke huidskleur hebben meer kans om dit type kanker te krijgen. Ooglidkanker is meestal gemakkelijk en effectief te behandelen als de arts dit vroegtijdig ontdekt.

Retinoblastoom

Een retinoblastoom (netvlieskanker) is het meest voorkomende type oogkanker bij kinderen. Meestal ontstaat deze kwaadaardige oogtumor voor vijfjarige leeftijd. De kanker begint zich al te vormen wanneer een baby zich in de baarmoeder is bevindt. De kanker start in het achterste deel van het oog, het netvlies (retina). Terwijl de baby groeit, ontstaat een ongecontroleerde groei van retinoblasten (bepaalde cellen) en vormen ze een tumor. Soms bemerken mensen een retinoblastoom voor het eerst op op een foto, wanneer één van de pupillen een ander uiterlijk heeft dan de andere pupil.

Traanklierkanker

Traanklierkanker is een zeldzame type kanker dat begint wanneer zich een tumor vormt in de klieren die tranen produceren (traanklieren). De traanklieren bevinden zich onder het bovenste ooglid van elk oog. Deze oogtumoren komen vaker voor bij dertigers.

Uveaal maligne oogmelanoom

Een uveaal maligne oogmelanoom is de meest voorkomende vorm van primaire oogkanker. Deze vorm van oogkanker ontstaat wanneer cellen een tumor vormen in de uvea. De uvea bestaat uit drie delen met name het gekleurde deel van de oog (de iris), het straallichaam (maakt vocht aan en helpt om de ogen goed te kunnen richten), en het vaatvlies (levert bloed aan het oog). Meestal beginnen de cellen te veranderen in de uvea en transformeren ze naar kankercellen.

Secundaire oogkanker

Wanneer de kwaadaardige oogtumor afkomstig is vanuit uitzaaiingen van kanker die ontstaan is een ander lichaamsdeel, is sprake van secundaire oogkanker. Longkanker (bij mannen), borstkanker (bij vrouwen), huidkanker, dikkedarmkanker en schildklierkanker zijn bekende kankersoorten die mogelijk uitzaaien naar het oog.

Symptomen

Gezichtsvermogen

De kwaadaardige tumor tast mogelijk het gezichtsvermogen van de patiënt aan. Mogelijke symptomen bestaan uit:

• blinde vlekken in het gezichtsveld zien (scotoom)
• drijvers, vliegjes, sterretjes, vlekken of bewegende lijntjes aan de voorkant van het oog zien (floaters)
• dubbelzien (diplopie)
• een verhoogde druk van de oogbol (glaucoom) wat mogelijk leidt tot schade aan de oogzenuw en daardoor een volledig of gedeeltelijk verlies van het gezichtsvermogen
• een verminderd gezichtsvermogen aan de zijkant (verlies van perifeer gezichtsvermogen)
• een verminderde gezichtsscherpte
• een wazig gezichtsvermogen
• een zanderig gevoel in het oog
• geïrriteerde ogen
• gezichtsvelddefecten
• lichtflitsen zien (fotopsie)
• plotse blindheid
• scheelzien (strabisme)

Tekenen

Bovendien ervaren patiënten met oogkanker mogelijk enkele tekenen zoals:

• brandende ogen
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• hoofdpijn
• oogkaspijn
• oogpijn (sommige patiënten ervaren echter helemaal geen pijn)
• rode ogen
• waterige ogen

Wel veroorzaakt oogkanker niet altijd klachten, zeker niet in een vroeg stadium.

Uiterlijk

Tot slot is ook het uiterlijk mogelijk gewijzigd door de aanwezigheid van oogkanker:

• een bolling van één oog (proptosis)
• een gewijzigd uiterlijk van het oog en/of de omliggende weefsels
• een groeiend bultje op het ooglid of in het oog
• een hangend ooglid
• een vergroting van de oogbol(len) en pupil(len)
• gezwollen ogen of gezwollen oogleden
• ogen kijken in verschillende richtingen
• oogvlekken
• verschillende oogkleuren
• wiebelogen (nystagmus)
• witte pupillen (leukocorie)

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoeken

De oogarts bevraagt de patiënt naar de symptomen. Daarna controleert hij de oogbewegingen. Ook wil de arts het gezichtsvermogen testen via een uitgebreid oogonderzoek, een gezichtsscherptemeting en een gezichtsveldonderzoek. Standaard test hij ook de oogboldruk (tonometrie) om tekenen van glaucoom tijdig op te kunnen sporen. Bij een gonioscopie plaatst de oogarts een speciaal gespiegelde lens op het hoornvlies (het buitenste deel van het oog) om te zoeken naar tumorgroei in delen van het oog die anders moeilijk te zien zouden zijn. Verder gebruikt de oogarts een lampje en een vergrootglas om naar tekenen van een tumor in het oog te zoeken (oftalmoscopie).

Beeldvormende onderzoeken

Als de oogarts vermoedt dat een patiënt lijdt aan oogkanker, zet hij beeldvormende onderzoeken in zoals een oogechografie, een CT-scan van het oog of de oogkas of een MRI-scan. Tot slot zet de arts mogelijk een OCT-scan (netvliesscan) in. Deze test lijkt op een echografie, maar gebruikt lichtgolven in plaats van geluidsgolven om zeer gedetailleerde beelden van de achterkant van het oog te maken. Dankzij deze onderzoeken is de oogarts ook in staat om het kankerstadium te bepalen, de evolutie van de behandeling op te volgen of een eventuele herhaling van de kanker tijdig op te sporen. Om uitzaaiingen naar de longen (longmetastasen), de lever (levermetastasen), de hersenen (hersenmetastasen) en andere lichaamsdelen op te sporen, bestelt de arts mogelijk nog een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto), een CT-scan en/of een MRI-scan.

Biopsie

Soms is een oogbiopsie onder plaatselijke verdoving noodzakelijk. Hierbij verwijdert hij een kleine hoeveelheid weefsel van de tumor en laat hij dit microscopisch analyseren om de diagnose van oogkanker te kunnen stellen of om kanker in het oog uit te kunnen sluiten.

Bloedonderzoek

Een bloedonderzoek is soms nuttig omdat de arts dan kan zien hoe goed de lever nog werkt. Abnormale testresultaten duiden namelijk mogelijk op kanker die zich verspreid heeft naar de lever.

Behandeling van kanker in het oog of de ogen

De behandeling voor oogkanker hangt af van het type en het stadium van de kanker in het oog. Meestal bestaat de behandeling uit (een combinatie van) chirurgie, radiotherapie, cryochirurgie (bevriezing), warmtetherapie en/of lasertherapie.

Chirurgie

Als de tumor klein is en niet snel groeit, en niet veel symptomen veroorzaakt, besluit de oogarts mogelijk om enkel maar een afwachtend beleid te hanteren en de patiënt regelmatig te laten terugkomen voor een controlebezoek. Als de kwaadaardige oogtumor tien millimeter rond of drie millimeter lang is, is een operatie aanbevolen om een deel van het oog of het hele oog te verwijderen (enucleatie), afhankelijk van de schade die de tumor veroorzaakt heeft. Wanneer het ganse oog verwijderd is, krijgt de patiënt een oogprothese (kunstoog) waarmee hij niet kan zien maar waarmee wel het uiterlijk verbeterd wordt.

Radiotherapie

De oogarts gebruikt bij radiotherapie hoge stralen energie om kankercellen te doden die er nog kunnen zijn, met of zonder operatie. Radiotherapie in het oog treft ook gezonde cellen wat leidt tot droge ogen, uitvallende wimpers (madarose) en een vertroebeld gezichtsvermogen.

Lasertherapie

De meest voorkomende vorm van een laserbehandeling (transpupillaire thermotherapie) richt een smalle, intense straal infrarood licht op het oog om een kleine tumor te verkleinen. De oogarts zet deze behandeling in bij een oogmelanoom, omdat deze kankercellen de lichtenergie van de laser absorberen. Laserchirurgie is niet effectief bij een intraoculair lymfoom. Meestal ontstaan minder bijwerkingen bij laserchirurgie dan bij een operatie of radiotherapie.

Chemotherapie

Chemotherapie maakt gebruik van geneesmiddelen om kanker te behandelen. De oogarts injecteert deze medicijnen rechtstreeks in het oog (ooginjectie), of anders injecteert hij deze intraveneus (via een ander) of moet de patiënt dit via de mond (oraal) innemen. Een orale inname is vooral nuttig voor gemetastaseerde (uitgezaaide) oogkanker. Een oogmelanoom reageert meestal niet goed op standaard chemotherapie. Soms is chemotherapie ook mogelijk via oogdruppels die de patiënt moet gebruiken via correcte oogdruppelrichtlijnen. Chemotherapie is vooral nuttig bij wijdverspreide kanker. Mogelijke bijwerkingen van chemotherapie omvatten

• diarree en constipatie
• een verhoogde kans op infecties (door te weinig witte bloedcellen)
• een verlies van eetlust
• haaruitval
• misselijkheid en braken
• mondzweren
• snel blauwe plekken of bloedingen krijgen (door te weinig bloedplaatjes)
• vermoeidheid / kankervermoeidheid (door te weinig rode bloedcellen)

Wanneer de patiënt stopt met de behandeling, verdwijnen de bijwerkingen meestal. De arts behandelt de bijwerkingen via medicijnen (zoals medicijnen tegen misselijkheid en braken).

Prognose van kwaadaardige oogtumoren

Oogkanker kent een onvoorspelbaar verloop. In de meeste gevallen is de prognose gunstig wanneer de oogarts de diagnose tijdig stelt, al verliest de patiënt vaak wel een deel van het gezichtsvermogen of zelfs het volledige gezichtsvermogen van het aangetaste oog. Wanneer de oogarts niet in staat is om de behandeling tijdig in te zetten, is de kanker mogelijk reeds uitgezaaid naar andere lichaamsdelen. Dit leidt tot slechtere uitkomsten, mogelijk zelfs tot de dood.

Lees verder

• Oogtumoren: Retinoblastoom, melanoom, lymfoom aan ogen
• Ooglidkanker: Soorten en behandeling van kanker in ooglid
• Ooglymfoom (intraoculair lymfoom): Kanker in oog of ogen
• Oogmelanoom (uveaal maligne melanoom): Kanker in het oog
• Retinoblastoom: Netvlieskanker (vorm van oogkanker)