Ooglidkanker: Soorten en behandeling van kanker in ooglid

Ooglidkanker duidt op kanker op of in het ooglid. De meeste ooglidkankers zijn vormen van huidkanker. Vier bekende soorten ooglidkanker zijn mogelijk, namelijk een basaalcelcarcinoom, een melanoom, een talgkliercarcinoom en een plaveiselcelcarcinoom. In de meeste gevallen is de blootstelling aan schadelijke ultraviolette stralen (UV-straling) de oorzaak van de kanker in of op het ooglid, al zijn ook andere risicofactoren bekend. Een gewijzigd uiterlijk van de ooglidhuid, een verlies van wimpers en een zwelling of verdikking van de huid van het ooglid zijn enkele symptomen van kwaadaardige tumor aan het ooglid. De arts verwijdert bij voorkeur de tumor via een operatie, al zijn ook andere (combinaties van) behandelingen mogelijk.

• Anatomie van de oogleden
• Epidemiologie
• Soorten ooglidkanker
• Basaalcelcarcinoom
• Melanoom
• Plaveiselcelcarcinoom
• Talgkliercarcinoom
• Oorzaken van kanker in ooglid
• Risicofactoren van huidkanker die ooglid treft
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Chirurgie
• Radiotherapie
• Chemotherapie
• Palliatieve zorgen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van kwaadaardige tumor in ooglid

Anatomie van de oogleden

De oogleden zijn dunne vouwen van huid die het oog beschermen en bedekken. Ze spelen een cruciale rol in de bescherming van de ogen tegen vuil, stof en andere externe elementen. De anatomie van de oogleden omvat verschillende lagen, elk met een specifieke functie.

Structuur van de oogleden
De oogleden bestaan uit drie hoofdlagen: de huid, het spierweefsel en de conjunctiva.

• Huid: De buitenste laag van de oogleden is een dunne huid die gevoeliger is dan de huid op andere delen van het lichaam. Deze huid bevat talgklieren en zweetklieren, die bijdragen aan de hydratatie en bescherming van het oog.
• Spierweefsel: Onder de huid ligt het spierweefsel, dat verantwoordelijk is voor het openen en sluiten van de oogleden. De belangrijkste spier is de levator palpebrae superioris, die het bovenste ooglid optilt. De orbicularis oculi-spier maakt het mogelijk om de oogleden te sluiten.
• Conjunctiva (oogbindvlies): De binnenste laag van de oogleden is de conjunctiva, een doorzichtige membraan die het oog bedekt en helpt bij het voeden en beschermen van het oogoppervlak.

Functies van de oogleden
De oogleden vervullen verschillende belangrijke functies:

• Bescherming: Ze beschermen de ogen tegen fysieke schade, stof, en fel licht. Wanneer iets het oog raakt, zorgen de oogleden ervoor dat het oog snel wordt gesloten om letsel te voorkomen.
• Verantwoordelijkheid voor traanproductie: De oogleden helpen bij het verspreiden van tranen over het oogoppervlak, wat essentieel is voor een goede hydratatie en het voorkomen van droge ogen.
• Reguleren van lichtinval: Door de positie van de oogleden aan te passen, kunnen ze de hoeveelheid licht die het oog binnenkomt, reguleren.

Relatie tot ooglidkanker
Ooglidkanker ontstaat vaak in de huid van de oogleden, die kwetsbaarder is voor schadelijke invloeden zoals UV-straling. De meest voorkomende vormen van ooglidkanker zijn basocellulair carcinoom, plaveiselcelcarcinoom en soms melanoom.

• Basocellulair carcinoom: Deze vorm van kanker ontstaat meestal in de bovenste laag van de huid. Het is vaak een gevolg van langdurige blootstelling aan zonlicht en komt vaker voor bij mensen met een lichte huid.
• Plaveiselcelcarcinoom: Dit type kan ook ontstaan in de oogleden en is vaak gerelateerd aan UV-blootstelling, maar kan ook worden beïnvloed door andere factoren, zoals het gebruik van zonnebanken of een geschiedenis van huidkanker.
• Risico's van veroudering: Naarmate mensen ouder worden, neemt het risico op het ontwikkelen van ooglidkanker toe, omdat de huid veroudert en minder weerstand biedt tegen schade. Dit is bijzonder relevant voor de dunne huid van de oogleden, die gemakkelijker beschadigd raakt door UV-straling.

Epidemiologie

Ooglidkanker is relatief zeldzaam, maar het komt vaker voor bij oudere volwassenen. Deze vorm van kanker is de meest voorkomende vorm van huidkanker in de Verenigde Staten, met een toenemende incidentie in de laatste decennia. De meeste gevallen worden gezien bij mensen boven de 50 jaar, waarbij mannen iets vaker worden getroffen dan vrouwen. Dit verschil in incidentie kan verband houden met variaties in blootstelling aan zonlicht en andere omgevingsfactoren.

Risicofactoren
Ooglidkanker wordt vaak geassocieerd met langdurige blootstelling aan zonlicht, wat leidt tot schade aan de huid. Mensen die veel tijd buiten doorbrengen zonder bescherming van de huid, zoals een zonnebril of hoed, lopen een hoger risico. Andere risicofactoren zijn onder meer een geschiedenis van zonnebrand, een lichte huidtype, en het gebruik van zonnebanken. Daarnaast kunnen bepaalde medische aandoeningen, zoals immunosuppressie of een voorgeschiedenis van huidkanker, ook het risico op het ontwikkelen van ooglidkanker verhogen.

Geografische spreiding
Er zijn ook geografische verschillen in de incidentie van ooglidkanker. In gebieden met hoge zonneschijn, zoals de tropen of mediterrane regio's, is de prevalentie vaak hoger. Dit komt doordat UV-straling een significante bijdrage levert aan het risico op huidkanker, inclusief ooglidkanker. De variaties in het gebruik van zonnebrandmiddelen en andere beschermende maatregelen kunnen ook bijdragen aan deze geografische verschillen.

Preventie en bewustwording
Gezien de risicofactoren is het essentieel om bewustzijn te creëren over het belang van zonbescherming. Het dragen van een zonnebril met UV-bescherming, het gebruik van zonnebrandmiddelen en het vermijden van blootstelling aan de zon tijdens de piekuren kunnen helpen het risico op ooglidkanker te verminderen. Regelmatige dermatologische controles zijn ook belangrijk voor vroegtijdige opsporing, vooral voor mensen met verhoogde risicofactoren. Het bevorderen van onderwijs en bewustwording rond de risico's van zonblootstelling kan een belangrijke rol spelen in het verminderen van de incidentie van ooglidkanker.

Soorten ooglidkanker

Basaalcelcarcinoom

Bij circa negen op de tien patiënten met ooglidkanker, is sprake van een basaalcelcarcinoom. Onder de plaveiselcellen (platte cellen) in de onderste laag van de opperhuid (epidermis) bevinden zich ronde cellen (basale cellen). Dit type huidkanker is direct gerelateerd aan een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht. Meestal zijn patiënten met een blanke of lichte huidskleur aangetast. De symptomen van deze meest voorkomende vorm van ooglidkanker presenteren zich bij de meeste patiënten in het onderste ooglid. Dit type kanker verspreidt zich zelden naar andere lichaamsdelen.

Melanoom

In de diepste laag van de opperhuid bevinden zich melanocyten. Deze cellen produceren melanine, hetgeen nodig is voor de huidskleur. Bij patiënten met een melanoom start de kanker in de melanocyten.

Plaveiselcelcarcinoom

Het grootste deel van de bovenste laag van de opperhuid bestaat uit plaveiselcellen. Een plaveiselcelcarcinoom komt meestal tot stand meestal door een overmatige blootstelling aan de zon. Dit type huidkanker komt veel minder vaak voor dan een basaalcelcarcinoom, maar de kanker is wel agressiever van aard en verspreidt zich tevens gemakkelijker naar nabijgelegen weefsels.

Talgkliercarcinoom

Deze kanker treft meestal patiënten van middelbare leeftijd en ouderen. De kanker start aan de klieren van Meibom (klieren van de oogleden die een vetafscheiding afgeven die de oogleden smeert). Sporadisch begint de kanker bij de klieren van Zeis, de talgklieren aan de wimperbasis.

Oorzaken van kanker in ooglid

Ooglidkanker wordt vaak veroorzaakt door langdurige blootstelling aan ultraviolet licht, wat leidt tot DNA-schade in de huidcellen van de oogleden. Andere oorzaken kunnen genetische factoren en een geschiedenis van huidkanker zijn.

Risicofactoren van huidkanker die ooglid treft

Enkele risicofactoren zijn bekend voor ooglidkanker:

• de blootstelling aan uv-straling van zonlicht, zonnebanken, …: Omdat de huid in het ooglidgebied erg dun is, ontstaat snel schade door blootstelling aan de zon. Dit beschadigt het DNA van de huid, waardoor de cellen ongecontroleerd kunnen gaan groeien en een tumor ontstaat.
• een eerdere vorm van huidkanker
• een geschiedenis van zonnebrand of een fragiele huid
• een lichte huidskleur (biedt minder bescherming tegen UV-stralen)
• een zwak immuunsysteem
• genetische aandoeningen zoals xeroderma pigmentosum (aandoening met symptomen aan huid, ogen en hersenen), het verstoord basaalcelcarcinoomsyndroom of albinisme (afwijkingen aan ogen, huid en haar)
• geslacht. blanke mannen zijn vaker aangetast
• het gebruik van bepaalde medicijnen
• leeftijd: De meeste basaalcelcarcinomen en plaveiselcelcarcinomen verschijnen bij vijftigplussers, maar soms treft de kanker van het ooglid ook jongeren omdat ze vaak zonnebaden.
• precancereuze huidaandoeningen (voorstadia van huidkanker) zoals actinische keratose (huidletsels door blootstelling aan de zon) en de ziekte van Bowen

Symptomen

Huidkanker komt meestal voor op het onderste ooglid, maar de kwaadaardige tumoren ontwikkelen zich soms ook op het bovenste ooglid, de wenkbrauw of in de ooghoeken. Ooglidtumoren zijn niet altijd vlot te herkennen omdat ze mogelijk jaren onder de huid groeien voordat ze op het oppervlak verschijnen. Er zijn echter enkele waarschuwingssignalen zoals:

• een bloedend bultje dat niet verdwijnt
• een chronische infectie van het ooglid
• een jeukend ooglid
• een niet-genezende zweer op het ooglid
• een ontsteking of aanhoudende rode ogen die niet reageren op medicatie
• een verandering in het uiterlijk van de ooglidhuid
• een verlies van wimpers (madarose)
• een zich verspreidend, gekleurd (rood, bruin of zwart) gezwel op het ooglid
• een zwelling of verdikking van de ooglidhuid

Sommige patiënten met ooglidkanker hebben echter geen van deze symptomen, of soms zijn de tekenen te wijten aan een andere aandoening die geen verband houdt met kanker.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van ooglidkanker kunnen onder meer veranderingen in de huid van het ooglid, zoals een pijnloze massa, zweren die niet genezen, en veranderingen in de huidstructuur omvatten. Er kunnen ook problemen met het oog of zicht optreden.

Diagnose en onderzoeken

De oogarts controleert het uiterlijk van het ooglid, en zet volgende mogelijke onderzoeken in om ooglidkanker te diagnosticeren:

• een biopsie
• een CT-scan
• een echografie
• een MRI-scan
• een PET-scan

Dankzij deze onderzoeken is het mogelijk om het kankerstadium te bepalen, wat nuttig is voor het opstellen van een behandelplan. Daarnaast zijn deze onderzoeken nuttig voor het helpen voorstellen van de prognose.

Behandeling

Hoe eerder een oogarts ooglidkanker diagnosticeert, hoe gemakkelijker het is om de kanker succesvol te behandelen. De behandelingsopties van ooglidkanker zijn afhankelijk van verschillende factoren, waaronder het type en het stadium van kanker, mogelijke bijwerkingen en de voorkeuren en algemene gezondheid van de patiënt.

Chirurgie

Mogelijk verwijdert de arts de tumor. Vaak volgt dan reconstructieve chirurgie om het beschadigde gebied te repareren en de oogfunctie te verbeteren. Af en toe is het medisch noodzakelijk om het oog te verwijderen (enucleatie). De patiënt krijgt hierna een oogprothese.

Radiotherapie

Radiotherapie is een andere behandelingsoptie die vooral wordt gebruikt voor kanker die moeilijk te behandelen is met een operatie. Bijwerkingen van de behandeling bestaan uit een huiduitslag, een droge of verkleurde huid, vermoeidheid / kankervermoeidheid, milde huidreacties, maagklachten of diarree. De meeste bijwerkingen verdwijnen snel nadat de behandeling is beëindigd. Andere bijwerkingen treden later op zoals cataract, een verlies van wimpers, droge ogen, een verandering in de ooglidpositie en stralingskeratopathie (ziekte van het hoornvlies van het oog door radiotherapie), rode ogen, tranende ogen en een overgevoeligheid voor licht.

Chemotherapie

Verder is chemotherapie inzetbaar voor de behandeling van ooglidkanker. Pijn, een branderig gevoel, jeuk, droogheid, irritatie of zwelling van het ooglid zijn enkele symptomen. Soms ervaren patiënten een overgevoeligheid voor zonlicht en littekens of een verkleuring van de huid. Deze bijwerkingen verdwijnen meestal zodra de behandeling is voltooid.

Palliatieve zorgen

Sommige patiënten hebben palliatieve zorgen nodig om de symptomen te verminderen, de levenskwaliteit te verbeteren en de patiënt en zijn familie te ondersteunen. Palliatieve behandelingen bestaan uit bijvoorbeeld medicatie, voedingsveranderingen, ontspanningstechnieken, emotionele ondersteuning en andere therapieën.

Prognose

De prognose voor ooglidkanker hangt af van verschillende factoren, waaronder de grootte van de tumor, het stadium waarin de kanker zich bevindt, en de mate waarin de tumor is verwijderd.

Grootte en stadium van de tumor
Grotere tumoren of tumoren die zich in een verder gevorderd stadium bevinden, kunnen een slechtere prognose hebben. Wanneer ooglidkanker in een vroeg stadium wordt ontdekt, zijn de behandelingsmogelijkheden vaak effectiever en is de kans op genezing aanzienlijk groter. Het is cruciaal dat patiënten alert zijn op veranderingen in hun ogen of huid rondom de oogleden en tijdig medische hulp zoeken.

Belang van vroege detectie en behandeling
Vroege detectie van ooglidkanker is essentieel voor een positieve prognose. Regelmatige oogonderzoeken en dermatologische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig identificeren van verdachte laesies. Wanneer ooglidkanker vroeg wordt behandeld, zijn de overlevingskansen en de kwaliteit van leven van de patiënt vaak beter. Na de behandeling is het belangrijk om regelmatig controleafspraken te maken om eventuele terugkeer van de ziekte te monitoren.

Complicaties

Ooglidkanker kan, hoewel zeldzaam, metastaseren naar andere delen van het lichaam. Dit proces, waarbij kankercellen zich verspreiden naar andere locaties, kan de behandeling complexer maken.

Verspreiding van kankercellen
Melanoom, plaveiselcelcarcinoom, en talgkliercarcinoom kunnen in sommige gevallen naar andere lichaamsdelen verspreiden, wat kan leiden tot een ernstiger ziektebeeld. Metastatische ooglidkanker kan zich manifesteren als tumoren in andere organen, zoals de longen of de lever. De behandeling van uitgezaaide ooglidkanker vereist vaak een multidisciplinaire aanpak, waarbij verschillende behandelmethoden worden gecombineerd.

Behandelingsopties voor uitgezaaide kanker
De behandeling van uitgezaaide ooglidkanker omvat meestal een combinatie van chemotherapie, immunotherapie, gerichte therapie, en/of radiotherapie. Deze behandelingen zijn gericht op het bestrijden van kankercellen die zich mogelijk hebben verspreid, en om de ziekte onder controle te houden. Het is van groot belang dat patiënten goed geïnformeerd worden over hun behandelopties en dat ze samenwerken met hun zorgteam om de best mogelijke zorg te krijgen.

Herhaling van de kanker
Naast metastase kan ooglidkanker ook terugkeren na behandeling. Het is belangrijk voor patiënten om alert te blijven op symptomen die kunnen wijzen op een terugkeer van de ziekte, zoals veranderingen in de huid of de vorm van de oogleden. Regelmatige controlebezoeken zijn cruciaal om tijdig in te grijpen als de kanker terugkeert.

Preventie van kwaadaardige tumor in ooglid

Preventie speelt een sleutelrol in het verminderen van het risico op ooglidkanker. Bescherming tegen schadelijke UV-straling is een van de meest effectieve manieren om het risico te verlagen.

Bescherming tegen UV-straling
Het dragen van een breedgerande hoed en een UV-blokkerende zonnebril op zonnige dagen kan helpen om de ogen en de huid rondom de oogleden te beschermen. Deze maatregelen zijn vooral belangrijk tijdens uren van intensieve zonblootstelling.

Gebruik van zonnebrandmiddel
Het dagelijks gebruik van een zonnebrandmiddel met een zonbeschermingsfactor (SPF) van 30 of hoger kan ook bijdragen aan de bescherming van de gevoelige huid rond de ogen. Het aanbrengen van zonnebrandcrème op het gezicht, inclusief de oogleden, is een belangrijke stap in een algehele zonbeschermingsroutine.

Vermijden van zonnebanken
Daarnaast is het verstandig om het gebruik van zonnebanken te vermijden, aangezien deze ook schadelijke UV-stralen uitstralen die het risico op huidkanker, inclusief ooglidkanker, kunnen verhogen.

Voorkomen van zonnebrand
Het voorkomen van zonnebrand, vooral bij kinderen, is ook van groot belang. Kinderen hebben een kwetsbaardere huid en zijn gevoeliger voor de schadelijke effecten van UV-straling. Het onderwijzen van kinderen over zonnebescherming en het aanmoedigen van veilige zonpraktijken kan hen helpen om gezond op te groeien en het risico op huidkanker op latere leeftijd te verminderen.

Lees verder

• Ooglidaandoeningen: Oorzaken van problemen aan oogleden
• Oogkanker: Soorten en symptomen van kwaadaardige oogtumoren
• Oogtumoren: Retinoblastoom, melanoom, lymfoom aan ogen
• Basaalcelcarcinoom in het ooglid: Vorm van huidkanker
• Gezwollen ogen & oogleden: Oorzaken, symptomen & behandeling