Jeukende ogen: Oorzaken, symptomen en behandelingen

Haast iedereen is ooit wel eens in aanraking geweest met jeukende ogen, in medische termen gekend als “oculaire pruritus”. Dit kent veel oorzaken. Vaak is oogjeuk toe te wijzen aan diverse allergieën, maar ook droge ogen of een infectie en tal van andere factoren leiden mogelijk tot dit vervelend symptoom. De oogarts, dermatoloog en/of allergoloog sporen de oorzaak op, hetgeen nodig is om een effectieve behandeling op te kunnen starten. In veel gevallen helpt het om de risicofactor voor de allergische reactie te vermijden (zoals pollen of huidschilfers van dieren), al zijn ook enkele medische behandelingen aanbevolen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Allergie
• Atopische dermatitis
• Blefaritis (ontsteking van de ooglidranden)
• Contactlenzen
• Droge ogen syndroom
• Hoornvliesletsel
• Hoornvliesinfectie
• Meibomitis (ontsteking van talgklieren van ooglid)
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandelingen jeukende ogen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Jeukende ogen komen veel voor en kunnen op elke leeftijd optreden. Het is een veelvoorkomend symptoom dat kan worden veroorzaakt door allergieën, infecties, of andere oogaandoeningen.

Oorzaken

Jeukende ogen kunnen worden veroorzaakt door allergieën (zoals hooikoorts), infecties (zoals conjunctivitis), of andere oogaandoeningen zoals droge ogen. Het kan ook optreden als gevolg van blootstelling aan irriterende stoffen zoals rook of chemicaliën.

Allergie

Meestal ontstaan jeukende ogen door een soort allergie. Door een allergeen (irriterende stof) zoals pollen, huisstofmijt en dierlijke huidschilfers (bijvoorbeeld huidschilfers van honden), komt een afgifte van histamine vrij in de weefsels rond de ogen, waardoor bij de patiënt jeuk, roodheid en zwelling ontstaan als gevolg van gezwollen bloedvaten in de ogen. Oogallergieën zijn seizoensgebonden of gebeuren het hele jaar door. Seizoensgebonden allergieën veroorzaken vooral in de lente en herfst allergische conjunctivitis. Deze oogbindvliesontsteking komt tot stand na blootstelling aan pollen, gras en onkruid. Perenniale allergieën vinden het hele jaar plaats en zijn meestal het gevolg van schimmels (schimmelinfectie aan de ogen), huisstofmijt en huidschilfers van huisdieren. In sommige gevallen ontwikkelt de patiënt ook jeukende ogen als gevolg van een allergische reactie aan contactlensvloeistof. Thimerosal, een conserveermiddel gebruikt in veel oogproducten en contactlensvloeistoffen, is één van de hoofdoorzaken van allergische reacties van contactlensvloeistof. Andere producten met ingrediënten die leiden tot jeukende ogen zijn onder andere kunsttranen (voor de behandeling van droge ogen), lotions, crèmes en zepen.

Bij een allergische reactie ontstaan vaak niet enkel jeukende ogen maar gaan ook nog volgende symptomen hiermee gepaard:

• congestie; ademhalingsproblemen, een piepende ademhaling
• gezwollen oogleden
• niezen of een loopneus
• onvermogen om de ogen te openen door de zwelling
• rode, bloeddoorlopen ogen
• visusproblemen of wazig gezichtsvermogen
• waterige ogen

Atopische dermatitis

Atopische dermatitis is een vorm van eczeem, een chronische huidaandoening waarbij een droge huid en jeukende huid gepaard gaat. Deze huidziekte tast mogelijk de ogen aan waardoor droge en schilferige ogen tot stand komen. Dit leidt tot irritatie aan de huid rond de ogen, maar ook aan andere lichaamsdelen.

Blefaritis (ontsteking van de ooglidranden)

Blefaritis is een aandoening waarbij de oogleden rood, ontstoken, schilferig en jeukend zijn (ooglidrandontsteking). De wimpers vallen hierbij vaak uit (madarose). Deze oogharen groeien soms naar binnen (trichiasis) wat leidt tot irritatie van de oogbol. Blefaritis is het gevolg van een besmetting met bacteriën, en in sommige gevallen zijn microscopisch kleine mijten die leven op de oogleden hiervan de oorzaak. Enkele zelfzorgtips verlichten de symptomen. Zo is het nuttig om de oogleden met warm water en babyshampoo te wassen (vooral 's avonds). Ook vermindert de jeuk door het aanbrengen van antibacteriële zalf.

Contactlenzen

Niet alleen de contactlensvloeistof vormt mogelijk een probleem (allergie) waardoor jeukende ogen ontstaan. Maar oogjeuk is ook mogelijk wanneer de contactlenzen niet goed passen, te lang in de ogen blijven of wanneer de patiënt deze onvoldoende vervangt (foute contactlenshygiëne). Andere contactlenzen, kunsttranen en een bril zijn hiervoor mogelijke behandelingsvormen.

Droge ogen syndroom

Droge ogen komen vaak voor, omdat ouderen van nature minder tranen produceren. Droge ogen zijn het gevolg van medicatiegebruik, medische aandoeningen en omgevingsfactoren. Een droog oog veroorzaakt snel irritatie en bijgevolg jeuk. Een verminderd gezichtsvermogen, een oogafscheiding en een zanderig gevoel in de ogen zijn andere symptomen. Kunsttranen vormen hierbij een goede behandelingsoptie. Maar kunsttranen op zich veroorzaken bij een aantal patiënten eveneens jeuk wanneer deze hiervoor allergisch zijn.

Medicatie
Een aantal medicijnen voor de behandeling van (oog)aandoeningen, verhogen de kans op droge ogen en bijgevolg ook oogjeuk:

• anticonceptiva
• antidepressiva
• antihistaminica (geneesmiddelen tegen een allergie)
• bepaalde antibiotica zoals penicilline
• bètablokkers (geneesmiddelen die de hartslag en bloeddruk verlagen)
• decongestiva (medicijnen die de zwelling van de slijmvliezen in de neus verminderen)
• kunsttranen
• sommige medicijnen tegen acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren)
• vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals ibuprofen en paracetamol

Medische aandoeningen
Enkele medische aandoeningen leiden sneller tot droge ogen, zoals diabetes mellitus (suikerziekte), lupus, psoriasis (chronische huidziekte met droge en schilferende huid), reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen) en een onvolledige sluiting van het ooglid. Daarenboven zorgt de menopauze sneller voor droge ogen, waardoor oogjeuk tot stand komt. Tot slot zorgt het normale verouderingsproces van het oog voor droge ogen, en dit vooral bij vijftigplussers.

Omgevingsfactoren
Langdurig computergebruik (Computer Vision Syndrome) en andere omgevingsfactoren, zoals wind, droge lucht, airconditioning, roken en vliegen in een vliegtuig, resulteren sneller in droge ogen.

Hoornvliesletsel

Het hoornvlies (cornea) is de buitenste laag van het oog. Bij irritatie (bijvoorbeeld door een kras), ontstaat jeuk. Een mild hoornvliesletsel geneest spontaan, maar een diepere kras kenmerkt zich door pijn, wazig zien, roodheid, gevoeligheid voor licht (fotofobie), en tranende ogen. Deze hoornvliesaandoening vereist medische aandacht.

Hoornvliesinfectie

Bij een oogletsel of bij de aanwezigheid van bacteriën of schimmels in het oog, ontstaat soms een hoornvliesinfectie. Deze ooginfectie veroorzaakt een ontsteking, pijn, problemen met het gezichtsvermogen, een oogafscheiding en jeuk. Een hoornvliesinfectie komt af en toe tot stand na het dragen van contactlenzen. Oogartsen gebruiken antibacteriële oogdruppels of antifungale behandeling voor het verwijderen van een hoornvliesinfectie.

Meibomitis (ontsteking van talgklieren van ooglid)

Meibomitis (disfunctie van de meibomklieren) is een oogaandoening die ook oogjeuk veroorzaakt. De talgklieren van het ooglid zijn hierbij ontstoken, wat problemen geeft met de smerende en vochtige functie van het oog. Oogirritatie, zwelling van de oogleden en jeuk zijn enkele symptomen van deze aandoening.

Risicofactoren

Risicofactoren voor jeukende ogen omvatten allergieën, een geschiedenis van ooginfecties, blootstelling aan irriterende stoffen, en het gebruik van contactlenzen. Genetische aanleg kan ook bijdragen aan de neiging tot allergieën en oogproblemen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van jeukende ogen omvatten ernstige jeuk, roodheid, zwelling, afscheiding, en pijn. Deze symptomen kunnen duiden op een ernstigere aandoening die medische aandacht vereist.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek vereist
Oogproblemen vereisen soms een oogonderzoek door een oogarts. In volgende situaties is professionele hulp vereist:

• dubbelzien (diplopie)
• een plotseling verlies van gezichtsvermogen
• een uitpuilend oog (exoftalmie)
• een zwelling van het oog
• ernstige pijn
• het plotseling ontstaan van scheelzien
• het uiterlijk van een “zwervend” oog
• het zien van schaduwen of spinnenwebben
• oogleden die aan elkaar vastkleven, zoals bij het ontwaken
• overmatig tranen
• plotseling wazig zien
• rode ogen en oogpijn
• tekenen van infectie, zoals korstvorming of een oogafscheiding
• visuele veranderingen, zoals het zien van kringen rond licht (halo’s)

Oogjeuk door allergie
Sommige patiënten hebben een voorgeschiedenis van allergie en dan zijn de jeukende ogen vaak hieraan toe te schrijven. Medische hulp is nodig wanneer de patiënt deze symptomen ontwikkelt bij bepaalde geuren of voedingsmiddelen, op bepaalde tijdstippen van het jaar, wanneer de symptomen na enkele dagen aanhouden of wanneer deze zeer ernstig zijn. Een allergoloog of dermatoloog identificeert de allergie via een allergiehuidtest, een bloedonderzoek, een voedselallergietest en een lichamelijk onderzoek. De oogarts onderzoekt verder de ogen via een grondig oogonderzoek.

Behandelingen jeukende ogen

Zelfzorg
Het aanbrengen van een schoon, koud, vochtig washandje over gesloten ogen verlicht de ernst van de jeukende ogen. De patiënt verlicht verder de symptomen van oogjeuk met vrij verkrijgbare pijnstillers of allergie-oogdruppels. Stoppen met het gebruik van contactlenzen of een ander type contactlenzen proberen, helpt een aantal patiënten. Een luchtbevochtiger thuis reguleert het vochtgehalte waardoor minder snel droge ogen tot stand komen. Een goede ooghygiëne hanteren is noodzakelijk. Daarnaast is het verstandig om te stoppen met roken. Geurkaarsen vermijden biedt voor een aantal patiënten eveneens soelaas want deze kaarsen vervuilen de lucht met roet en andere irriterende stoffen. Het reinigen van het oog met een zoutwateroplossing biedt voor een aantal patiënten een verlichting van de symptomen. Een gezonde voeding rijk aan vitamine A en omega-3-vetzuren is tot slot aanbevolen voor het behouden van een goede ooggezondheid.

Professionele zorg
In veel gevallen zijn enkel op doktersvoorschrift verkrijgbare oogdruppels of medicijnen vereist. Zo zijn antihistaminica aanbevolen voor patiënten met allergische reacties. Sommige medicijnen maken de patiënt minder gevoelig voor toekomstige aanvallen van jeukende ogen, vooral als de symptomen het gevolg zijn van seizoensgebonden allergieën. De arts bepaalt de behandeling op basis van de onderliggende oorzaak van de jeuk. Zo remmen antibiotica een ontsteking af, helpen speciale ooglidreinigingsproducten bij blefaritis, helpen kunsttranen bij droge ogen enzovoort. Soms is ook een combinatie van behandelingen nodig. In de ogen wrijven is echter niet toegelaten, want hierdoor komt nog meer histamine vrij wat de jeuk alleen maar verergert. Daarnaast ontstaat een hoornvliesletsel als gevolg van de wrijvingen of komen bacteriën in de ogen terecht die een ooginfectie veroorzaken.

Prognose

De prognose voor jeukende ogen hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Met de juiste behandeling kunnen veel gevallen van jeukende ogen effectief worden beheerd.

Complicaties

Complicaties van jeukende ogen kunnen onder meer infecties door krabben of wrijven, en verergering van de onderliggende aandoening zijn. Langdurige jeuk kan ook leiden tot huidproblemen rondom de ogen.

Preventie

Preventie van jeukende ogen omvat het vermijden van bekende allergenen, het beschermen van de ogen tegen irriterende stoffen, en het regelmatig reinigen van contactlenzen. Het handhaven van goede ooghygiëne kan ook bijdragen aan het voorkomen van oogproblemen.