Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met cornea in oog

Het hoornvlies (cornea) is het heldere voorste gedeelte van het oog. Het ligt direct tegenover de iris en pupil. Deze oogstructuur vervult een belangrijke functie. Hierdoor komt namelijk licht in het oog binnen wat nodig is voor een goed gezichtsvermogen. Ook regelt de cornea voor een groot deel de scherptestelling. Af en toe is het hoornvlies beschadigd door onder andere aandoeningen of infecties. Hierdoor kampt de patiënt met pijn, irritatie en een wazig of verminderd gezichtsvermogen. Soms geneest de patiënt spontaan van de schade aan het hoornlies, maar vaak is een snelle diagnose en behandeling nodig om het gezichtsvermogen van de patiënt te redden. Medicijnen, oogdruppels en een hoornvliestransplantatie verhelpen veelal de hoornvliesproblemen.

• Lagen van het hoornvlies van het oog
• Cornea-epitheel
• Membraan van Bowman
• Hoornvliesstroma
• Membraan van Descemet
• Hoornvliesendotheel
• Problemen met en aandoeningen van de cornea
• Abrasie van de cornea
• Acanthamoeba keratitis
• Arcus senilis (cornea arcus)
• Brekingsfouten
• Chalazion
• Droge ogen
• Hoornvliesdystrofie
• Hoornvliesectasie (corneale ectasie)
• Hoornvlieszweer
• Keratitis
• Keratoconus
• Diagnose en onderzoeken van problemen met gezichtsvermogen

Lagen van het hoornvlies van het oog

Het hoornvlies telt vijf lagen. De voorste laag is het cornea-epitheel. Daarna volgt het membraan Bowman. De middelste laag is het hoornvliesstroma. Hierna bevindt zich het membraan van Descemet. De laatste laag van het hoornvlies, de binnenlaag, is gekend als het hoornvliesendotheel.

Cornea-epitheel

Het cornea-epitheel is de buitenste laag van het hoornvlies meet ongeveer 50 micron. Hierin gebeurt een voortdurende productie van epitheelcellen. Het hoornvliesepitheel zorgt voor een optimale basis van de traanfilm door epitheelcellen over het oogoppervlak te verspreiden. Op deze manier blijft het oogoppervlak vochtig en gezond wat nodig is voor een helder en stabiel gezichtsvermogen.

Membraan van Bowman

Het membraan van Bowmann (Bowmanse laag) is erg dun (8-14 micron) alsook transparant. Het vormt als het ware een overgang tussen het hoornvliesepitheel en het onderliggende stroma. Het membraan voorkomt door zijn dichtheid dat hoornvlieskrassen doordringen in het hoornvliesstroma. Hoornvlieskrassen die beperkt zijn tot de buitenste epitheellaag genezen veelal zonder littekenvorming. Dringen de krassen echter binnen in het membraan van Bowman en het hoornvliesstroma, dan ontstaan blijvende littekens wat invloed heeft op het gezichtsvermogen.

Hoornvliesstroma

De middelste laag van het hoornvlies is gekend als het hoornvliesstroma. Deze hoornvliesstructuur is ongeveer 500 micron dik, en omvat ongeveer negentig procent van de dikte van de totale cornea. Hoornvliesstroma bevat voornamelijk bindweefselstrengen (collageenfibrillen) die zich uitstrekken over de gehele cornea. Ze zijn regelmatig gerangschikt en hebben een uniforme afstand waardoor het hoornvlies volkomen helder, sterk en elastisch is.

Membraan van Descemet

Na het hoornvliesstroma volgt het membraan van Descemet, een zeer dunne laag die het stroma van de onderliggende endotheliale laag van het hoornvlies scheidt. Het membraan verdikt geleidelijk gedurende het hele leven. Het is ongeveer 5 micron dik bij kinderen en 15 micron dik bij ouderen. Dit membraan heeft een beschermende functie.

Hoornvliesendotheel

Dit is de binnenste laag van het hoornvlies. Het corneale endothelium is slechts een enkele laag cellen dik en is ongeveer 5 micrometer. De enkele cellenlaag in het endotheel is nodig voor het behoud van het vochtgehalte in het hoornvlies. Schade aan het hoornvliesendotheel resulteert in corneaoedeem vochtophoping in het hoornvlies). Hierdoor ontstaan problemen met het gezichtsvermogen en ook met de gezondheid van het hoornvlies.

Problemen met en aandoeningen van de cornea

Een aantal aandoeningen tasten het hoornvlies aan.

Abrasie van de cornea

Bij cornea-abrasie krijgt de patiënt te maken met een hoornvliesletsel. Deze pijnlijke oogaandoening leidt tot een ooginfectie.

Acanthamoeba keratitis

Acanthamoeba keratitis is een zeer ernstige en pijnlijke hoornvliesinfectie waarbij vaak een aanzienlijk verlies van het gezichtsvermogen plaatsvindt. Een eencellig organisme veroorzaakt deze oogziekte die meestal ontstaat bij een slechte contactlenshygiëne. Een betere contactlenshygiëne in combinatie met antiseptische oogdruppels met een anti-amoebeneffect zijn inzetbaar voor de behandeling van Acanthamoeba keratitis.

Arcus senilis (cornea arcus)

Arcus senilis is een ouderdomsaandoening waarbij zich een nauwelijks merkbare tot zeer prominente witte ring ontwikkelt in de periferie (zijkant) van het hoornvlies. Deze ring die bestaat uit cholesterol en verwante verbindingen. Bij ouderen is arcus senilis gewoonlijk niet gerelateerd aan een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed, maar patiënten die jonger dan veertig jaar zijn, is een bloedonderzoek nodig. De arts controleert de patiënt dan op een te hoog vetgehalte in het bloed (hyperlipidemie).

Brekingsfouten

De meeste brekingsfouten zoals bijziendheid (myopie), verziendheid (hypermetropie) en astigmatisme, zijn te wijten aan een minder-dan-optimale kromming en symmetrie van het hoornvlies.

Chalazion

Een chalazion is een onschuldig, vezelachtig bultje dat zich ontwikkelt in de ooglidrand, maar dit bultje tast soms ook het hoornvlies aan. Irritatie en een misvorming van de voorkant van het oog zijn hierdoor de mogelijke gevolgen.

Droge ogen

Droge ogen resulteren meestal uit problemen met de traanklier en oogleden, maar dit veroorzaakt bij een aantal patiënten eveneens schade aan het hoornvliesepitheel. Oogirritatie en een verstoord gezichtsvermogen zijn symptomen waarmee een patiënt te maken krijgt.

Hoornvliesdystrofie

Hoornvliesdystrofie houdt in dat het hoornvliesweefsel geleidelijk verzwakt of afsterft. Enkele vormen van corneadystrofie zijn Fuchs' hoornvliesdystrofie, Meesmann corneadystrofie en Schnyder kristallijn corneadystrofie. Een zwelling van het hoornvlies, een wazig gezichtsvermogen, een overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en andere oogproblemen zijn hierbij kenmerkend.

Hoornvliesectasie (corneale ectasie)

LASIK of andere vormen van refractiechirurgie brengen soms complicaties met zich mee. Een zeldzame bijwerking is dat de cornea vervormt en gaat uitpuilen, wat symptomen zijn van hoornvliesectasie. Het gezichtsvermogen is hierbij verstoord als gevolg van astigmatisme.

Hoornvlieszweer

Een hoornvlieszweer (cornea ulcus, meervoud: cornea ulcera) is een ernstige abcesachtige infectie van het hoornvlies waarbij de patiënt naast veel oogpijn, rode ogen, jeukende ogen, tranende ogen en een oogafscheiding, ook littekens heeft op het hoornvlies. Lichtschuwheid (fotofobie) is een ander kenmerk van een hoornvlieszweer. Door de aanwezigheid van een hoornvlieszweer verliest de patiënt geleidelijk zijn gezichtsvermogen. Een snelle behandeling is ook hierbij gewenst, waarbij het eerst nodig is om een afschraapsel van de zweer te laten onderzoeken. Hierdoor weet de oogarts wat de oorzaak is van de hoornvlieszweer zodat hij de juiste oogdruppels kan voorschrijven. In ernstige gevallen helpt medicatie niet en is een hoornvliestransparantie nodig.

Keratitis

Bij keratitis is het hoornvlies ontstoken. Niet-infectieuze keratitis is het gevolg van een kleine verwonding of het te lang dragen van contactlenzen. Meestal is een infectie echter de oorzaak van keratitis. Bacteriën, virussen, schimmels of parasieten veroorzaken dan de hoornvliesinfectie. Vaak zijn deze infecties ook gerelateerd aan het dragen van contactlenzen, en dan met name een verkeerde contactlenshygiëne. Milde hoornvliesinfecties behandelt de oogarts met antibacteriële oogdruppels die de patiënt toedient via correcte oogdruppelrichtlijnen. Bij ernstige keratitis is een intensieve (via de mond ingenomen) antibioticakuur en schimmeldodende behandeling nodig om de infectie te elimineren, evenals corticosteroïde oogdruppels om de ontsteking te verminderen. Een infectie in het hoornvlies leidt af en toe tot littekenvorming. Littekens verminderen de kwaliteit van het gezichtsvermogen, waardoor een snelle diagnose en behandeling van infecties van cruciaal belang is. Soms is de enige behandelingsmogelijkheid van keratitis een hoornvliestransplantatie.

Keratoconus

Keratoconus is een progressieve oogaandoening die vooral tieners en twintigers treft. Bij de oogziekte verdunt en vervormt het hoornvlies geleidelijk. Het hoornvlies steekt hierdoor vooruit en krijgt een kegelvormig uiterlijk waardoor brekingsfouten in het oog tot stand komen. Bijziendheid (myopie), astigmatisme en fotofobie zijn enkele gevolgen van de oogafwijking die meestal beide ogen aantast. Een bril of contactlenzen zijn meestal niet in staat om deze oogproblemen te verhelpen. Voor sommige patiënten zijn scleralenzen of hybride contactlenzen een oplossing, maar in ernstige gevallen is een hoornvliestransplantatie noodzakelijk.

Diagnose en onderzoeken van problemen met gezichtsvermogen

Een uitgebreid oogonderzoek bij de oogarts geeft een verhelderend beeld over de oorzaak van de oogproblemen, wat nodig is om een goede behandeling in te kunnen zetten. De oogarts meet bij het oogonderzoek de gezichtsscherpte van de patiënt. Diverse beeldvormende onderzoeken zijn ook nog nuttig zoals een corneatopografie (het driedimensionaal in beeld brengen van het hoornvlies). Voorts voert de oogarts mogelijk een pachymetrie uit (dikte van het hoornvlies meten). Heeft de patiënt last van droge ogen, dan is een Schirmer-test aanbevolen om de traanproductie in kaart te brengen. Bij een hoornvliesletsel voert de oogarts een oogkleuring met fluoresceïne (kleurstof) uit.

Lees verder

• Corneaoedeem: Zwelling van het hoornvlies
• Hoornvliesletsel: Schade aan cornea in het oog
• Hoornvliesdystrofie: Erfelijke hoornvliesafwijkingen
• Hoornvliestransplantatie in het oog
• Hoornvlieszweer (cornea ulcus): Oogaandoening