Ziekte van Bowen: Huidaandoening (voorstadium huidkanker)

De ziekte van Bowen is een veel voorkomende vorm van huidkanker die zich ontwikkelt door een overmatige blootstelling aan de zon. Veelal ontstaat een langzaam groeiende, aanhoudende rode schilferige vlek op bepaalde huidgebieden, al zijn soms ook slijmvliezen aangetast. Dit beginstadium van kanker ontwikkelt zich onbehandeld mogelijk tot een invasieve vorm van huidkanker. Veel verschillende behandelingsopties zijn mogelijk. Indien de diagnose snel gebeurt, zijn de vooruitzichten doorgaans uitstekend. Deze aandoening is vernoemd naar de dermatoloog (huidarts) J.T. Bowen die de huidaandoening voor het eerst beschreef in de medische literatuur in 1912.

• Synoniemen van ziekte van Bowen
• Oorzaken: Blootstelling aan zon
• Risicofactoren van huidaandoening
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Opperhuid
• Slijmvlies en naburige huid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van voorstadium van huidkanker
• Chirurgie
• Cryotherapie
• Curettage en elektrocauterisatie
• Fotodynamische therapie
• Topische chemotherapie
• Radiotherapie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van ziekte van Bowen

De ziekte van Bowen staat ook bekend als:

• intra-epidermaal plaveiselcelcarcinoom
• plaveiselcelcarcinoom in situ

Oorzaken: Blootstelling aan zon

De ziekte van Bowen is een beginstadium van huidkanker (plaveiselcelcarcinoom in situ van de huid) die voorkomt op de bovenste laag van de huid (epidermis: opperhuid). De overgrote meerderheid van de letsels zijn het gevolg van een blootstelling aan zonlicht (ultraviolette straling). De kanker bevindt zich nog in situ en is met andere woorden nog niet uitgezaaid (gemetastaseerd) naar andere organen of weefsels omdat de kankercellen zich nog op de plaats van oorsprong bevinden. De specifieke oorzaak van de ziekte van Bowen is onbekend anno oktober 2020.

Risicofactoren van huidaandoening

De ziekte van Bowen komt vaker tot stand wanneer één of meer risicofactoren aanwezig zijn. Dit betekent echter niet dat een patiënt met één of meer van deze risicofactoren lijdt of zal gaan lijden aan het voorstadium van de huidkanker.

Aandoeningen

Patiënten die lijden aan volgende aandoeningen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte van Bowen:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• eczeem (zelden)
• een eerder letsel aan de huid met littekens aan het weefsel
• een humaan papillomavirus-infectie: Wanneer de ziekte van Bowen zich ontwikkelt op de bekleding van de mond, of de genitale of anale gebieden, is vaak een reeds bestaande infectie door het HPV-virus aanwezig (genitale wratten).
• een langzame wondgenezing
• een voorgeschiedenis van een carcinoom (kanker in huid, op slijmvliezen en in organen)
• een zwak immuunsysteem: Patiënten met een zwak immuunsysteem door bijvoorbeeld
• enkele zeldzame genetische aandoeningen

Omgevingsfactoren

De ziekte van Bowen komt eveneens sneller tot uiting door één of meer omgevingsfactoren:

• blootstelling aan arseen (arsenicum): Arseen werd vroeger gebruikt in medicijnen en in de landbouw. In sommige gevallen leidde de blootstelling aan arseen vele jaren later tot de ontwikkeling van de ziekte van Bowen.
• een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van de zon
• een lichte huidskleur
• geslacht: vrouwen
• ioniserende stralingsblootstelling
• leeftijd: vijftigplussers
• medicatiegebruik

Symptomen

Opperhuid

Het voorstadium van huidkanker presenteert zich het vaakst op het plaatsen die sterk blootgesteld geweest zijn aan zonlicht, zoals het gezicht, het hoofd, de oren, de nek, de borst, de armen of de onderbenen. Het voorstadium van huidkanker ontwikkelt zich echter mogelijk op alle huidgebieden. De ziekte van Bowen kenmerkt zich door een aanhoudende rode schilferige vlek of plaque met een onregelmatige rand van circa één tot drie centimeter in diameter. Deze vlek groeit langzaam. Soms verschijnt de vlek verhoogd of doet dit denken aan een wrat. Andere symptomen komen in het beginstadium bij de meeste patiënten niet tot uiting, waardoor patiënten de aandoening vaak verwaarlozen. In sommige gevallen leidt de vlek tot irritatie, jeuk, pijn, bloedingen, korstvorming en/of een vieze afscheiding die uit de vlek komt.

Slijmvlies en naburige huid

Soms is de ziekte van Bowen aanwezig op de lippen, in de mond en in het genitale gebied (vulva bij de vrouw en eikel bij de man en huidgebied rond anus). Op deze plaatsen ontstaat een wratachtige verdikking met roodheid van de huid. Dit doet dan denken aan de aanwezigheid van een zweer of een verdikt litteken. Deze vorm van de huidaandoening komt vaker voor bij verzwakte patiënten en patiënten met een hiv-infectie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De ziekte van Bowen veroorzaakt vaak geen andere symptomen en daarom is zoeken patiënten vaak geen arts op. De diagnose gebeurt meestal op basis van het uiterlijk van de huidkanker, maar een biopsie is nuttig voor de bevestiging van de diagnose.

Differentiële diagnose
De ziekte van Bowen verwart de arts mogelijk met andere aandoeningen zoals:

• actinische keratose (huidletsels door blootstelling aan zon)
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• intertrigo (rode smetplekken in huidplooien door wrijving)
• lichen nitidus (huidaandoening met vele glanzende bultjes)
• lichenoid keratosis
• ouderdomswrat (goedaardig, pijnloos gezwel op de huid)
• paronychia (ontsteking van de nagelwal)
• porokeratose
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• seborroïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en rode huid)
• tinea manuum (handschimmel: schimmelinfectie van hand)

Behandeling van voorstadium van huidkanker

De ziekte van Bowen kent diverse behandelingsopties, allen met voor- en nadelen. De gekozen behandeling hangt af van:

• de cosmetische zorgen
• de gezondheidstoestand van de patiënt
• de grootte, de dikte en de locatie van de vlek
• de kosten en beschikbaarheid van de behandeling.
• de leeftijd van de patiënt
• de voorkeur(en) van de patiënt
• eerdere behandelingen

Chirurgie

De arts snijdt de kankercellen weg en hecht vervolgens de huid. Deze behandeling heeft een slagingspercentage van 100% maar laat wel een groot chirurgisch litteken achter. Een chirurgische excisie (verwijdering) is mogelijk de meest effectieve behandeling omdat deze gepaard gaat met een lage recidiefratio.

Cryotherapie

De dermatoloog voert deze operatie uit om letsels te verwijderen in extreme koude omstandigheden. Cryotherapie heeft een slagingspercentage van 90%.

Curettage en elektrocauterisatie

Bij curettage schraapt de arts de letsels van de huid met behulp van een curette. Vervolgens vindt een elektrocauteurisatie plaats waarbij de arts de basis van de aangetaste huid verbrandt met elektrische stroom. Deze behandeling kent ook een slagingspercentage van circa 90%.

Fotodynamische therapie

De arts gebruikt licht om de letsels te verwijderen. Een slagingspercentage van 60%-80% is hierbij mogelijk.

Topische chemotherapie

Enkele crèmes zoals imiquimod (Aldara) en 5-fluorouracil zijn inzetbaar om de kankercellen van huidletsels te vernietigen. De topische (op de huid aangebrachte) chemotherapie heeft een slagingspercentage van circa 60%-80%.

Radiotherapie

De arts behandelt de huidletsels met röntgenstralen. Radiotherapie gebruikt de arts minder vaak omdat het genezingsproces veel moeilijker is.

Prognose

De kans op herhaling van de kanker na de behandeling bedraagt circa 10%. Controlebezoeken met regelmatige tussenpozen zijn belangrijk na elke behandeling. De prognose van patiënten met de ziekte van Bowen is over het algemeen goed. De meerderheid van de patiënten met deze huidaandoening die tijdig een behandeling krijgen, herstellen volledig.

Complicaties

Als de arts de ziekte van Bowen niet behandelt, gaan de kankercellen dieper in de huid groeien. Hierdoor ontaardt de aandoening bij 10% van de patiënten in een invasieve vorm van huidkanker, beter bekend als een ‘plaveiselcelcarcinoom’. Vervolgens verspreidt de kanker zich naar andere lichaamsdelen (metastasen: uitzaaiingen).

Preventie

Het is belangrijk dat patiënten wijzigingen aan de huid zo snel mogelijk laten controleren door de arts. Patiënten met de ziekte van Bowen moeten de huid voorts beschermen tegen verdere schade door de zon. Patiënten vertoeven met andere woorden zo veel mogelijk in de schaduw of blijven binnen van 11 tot 15 uur. Moeten patiënten toch buiten activiteiten ondernemen, dan bedekken ze de huid met kleding en dragen ze een hoed met een brede rand. Tot slot biedt het toepassen van zonnebrandmiddelen met een zonbeschermingsfactor van 30 en hoger een uitstekende bescherming tegen UV-straling.

Lees verder

• Huidkanker: Kwaadaardige huidgezwellen en huidtumoren
• Huidgezwellen met verhoogd risico op huidkanker
• Plaveiselcelcarcinoom: Vorm van huidkanker
• Carcinoma in situ: Kankercellen nog op plaats van oorsprong
• Huidschade door blootstelling aan UV-straling van de zon