Ziekte van Bowen: Huidaandoening (voorstadium huidkanker)

De ziekte van Bowen is een veel voorkomende vorm van huidkanker die zich ontwikkelt door een overmatige blootstelling aan de zon. Veelal ontstaat een langzaam groeiende, aanhoudende rode schilferige vlek op bepaalde huidgebieden, al zijn soms ook slijmvliezen aangetast. Dit beginstadium van kanker ontwikkelt zich onbehandeld mogelijk tot een invasieve vorm van huidkanker. Veel verschillende behandelingsopties zijn mogelijk. Indien de diagnose snel gebeurt, zijn de vooruitzichten doorgaans uitstekend. Deze aandoening is vernoemd naar de dermatoloog (huidarts) J.T. Bowen die de huidaandoening voor het eerst beschreef in de medische literatuur in 1912.

• Synoniemen van ziekte van Bowen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Opperhuid
• Slijmvlies en naburige huid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van ziekte van Bowen

De ziekte van Bowen staat ook bekend als:

• intra-epidermaal plaveiselcelcarcinoom
• plaveiselcelcarcinoom in situ

Epidemiologie

De ziekte van Bowen komt veel voor bij mensen die veel aan de zon worden blootgesteld. Het risico op het ontwikkelen van deze aandoening neemt toe met de leeftijd, vooral bij mensen ouder dan vijftig jaar. De ziekte is vooral prevalent in landen met een hoge zonne-expositie, zoals Australië en de Verenigde Staten. Het komt vaker voor bij mensen met een lichte huid en degenen die regelmatig zonnebrand hebben opgelopen. Er zijn geen specifieke gegevens over de prevalentie in Nederland beschikbaar, maar het is een erkende aandoening in dermatologische praktijken.

Oorzaken

De ziekte van Bowen is een beginstadium van huidkanker (plaveiselcelcarcinoom in situ van de huid) die voorkomt op de bovenste laag van de huid (epidermis: opperhuid). De overgrote meerderheid van de letsels zijn het gevolg van een blootstelling aan zonlicht (ultraviolette straling). De kanker bevindt zich nog in situ en is met andere woorden nog niet uitgezaaid (gemetastaseerd) naar andere organen of weefsels omdat de kankercellen zich nog op de plaats van oorsprong bevinden. De specifieke oorzaak van de ziekte van Bowen is onbekend anno september 2024.

Risicofactoren

De ziekte van Bowen komt vaker tot stand wanneer één of meer risicofactoren aanwezig zijn. Dit betekent echter niet dat een patiënt met één of meer van deze risicofactoren lijdt of zal gaan lijden aan het voorstadium van de huidkanker.

Aandoeningen

Patiënten die lijden aan volgende aandoeningen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte van Bowen:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• eczeem (zelden)
• een eerder letsel aan de huid met littekens aan het weefsel
• een humaan papillomavirus-infectie: Wanneer de ziekte van Bowen zich ontwikkelt op de bekleding van de mond, of de genitale of anale gebieden, is vaak een reeds bestaande infectie door het HPV-virus aanwezig (genitale wratten).
• een langzame wondgenezing
• een voorgeschiedenis van een carcinoom (kanker in huid, op slijmvliezen en in organen)
• een zwak immuunsysteem: Patiënten met een zwak immuunsysteem door bijvoorbeeld enkele zeldzame genetische aandoeningen

Omgevingsfactoren

De ziekte van Bowen komt eveneens sneller tot uiting door één of meer omgevingsfactoren:

• blootstelling aan arseen (arsenicum): Arseen werd vroeger gebruikt in medicijnen en in de landbouw. In sommige gevallen leidde de blootstelling aan arseen vele jaren later tot de ontwikkeling van de ziekte van Bowen.
• een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van de zon
• een lichte huidskleur
• geslacht: vrouwen
• ioniserende stralingsblootstelling
• leeftijd: vijftigplussers
• medicatiegebruik

Symptomen

Opperhuid

Het voorstadium van huidkanker presenteert zich het vaakst op de plaatsen die sterk blootgesteld zijn geweest aan zonlicht, zoals het gezicht, het hoofd, de oren, de nek, de borst, de armen of de onderbenen. Het voorstadium van huidkanker ontwikkelt zich echter mogelijk op alle huidgebieden. De ziekte van Bowen kenmerkt zich door een aanhoudende rode schilferige vlek of plaque met een onregelmatige rand van circa één tot drie centimeter in diameter. Deze vlek groeit langzaam. Soms verschijnt de vlek verhoogd of doet dit denken aan een wrat. Andere symptomen komen in het beginstadium bij de meeste patiënten niet tot uiting, waardoor patiënten de aandoening vaak verwaarlozen. In sommige gevallen leidt de vlek tot irritatie, jeuk, pijn, bloedingen, korstvorming en/of een vieze afscheiding die uit de vlek komt.

Slijmvlies en naburige huid

Soms is de ziekte van Bowen aanwezig op de lippen, in de mond en in het genitale gebied (vulva bij de vrouw en eikel bij de man en huidgebied rond anus). Op deze plaatsen ontstaat een wratachtige verdikking met roodheid van de huid. Dit doet dan denken aan de aanwezigheid van een zweer of een verdikt litteken. Deze vorm van de huidaandoening komt vaker voor bij verzwakte patiënten en patiënten met een hiv-infectie.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van de ziekte van Bowen kunnen omvatten:

• snelle vergroting van de vlek
• verandering in de kleur van de vlek
• ontwikkeling van zweren of open wonden
• aanhoudende pijn of jeuk die verergert
• onregelmatige randen van de vlek

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De ziekte van Bowen veroorzaakt vaak geen andere symptomen en daarom zoeken patiënten vaak geen arts op. De diagnose gebeurt meestal op basis van het uiterlijk van de huidkanker, maar een biopsie is nuttig voor de bevestiging van de diagnose.

Differentiële diagnose

De ziekte van Bowen verwart de arts mogelijk met andere aandoeningen zoals:

• actinische keratose (huidletsels door blootstelling aan zon)
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• intertrigo (rode smetplekken in huidplooien door wrijving)
• lichen nitidus (huidaandoening met vele glanzende bultjes)
• lichenoid keratosis
• ouderdomswrat (goedaardig, pijnloos gezwel op de huid)
• paronychia (ontsteking van de nagelwal)
• porokeratose
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• seborroïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en rode huid)
• tinea manuum (handschimmel: schimmelinfectie van hand)

Behandeling

De ziekte van Bowen kent diverse behandelingsopties, allen met voor- en nadelen. De gekozen behandeling hangt af van:

• de cosmetische zorgen
• de leeftijd en algehele gezondheid van de patiënt
• de locatie en grootte van de tumor
• de voorkeur van de patiënt

De beschikbare behandelingen zijn:

• cryotherapie (bevriezing van de tumor met vloeibare stikstof)
• elektrocoagulatie en curettage (verwijdering van de tumor met een elektrisch geladen instrument en schrapen van de tumor)
• topische chemotherapie (behandeling met medicijnen die lokaal worden aangebracht)
• lasertherapie (verwijdering van de tumor met laserlicht)
• chirurgische excisie (operatieve verwijdering van de tumor met een marge gezond weefsel)

Prognose

De prognose van de ziekte van Bowen is over het algemeen goed, vooral als de aandoening vroegtijdig wordt opgemerkt en behandeld. De kans op genezing is meestal 100%, maar de kans op terugkeer van de ziekte is 5-10%. Bij onbehandelde ziekte van Bowen kan de aandoening zich ontwikkelen tot invasieve huidkanker, wat de prognose aanzienlijk verslechtert. Regelmatige follow-up en huidcontroles zijn belangrijk om eventuele terugkeer of nieuwe tumoren op te sporen.

Complicaties

Onbehandeld kan de ziekte van Bowen uitgroeien tot invasieve huidkanker, wat kan leiden tot:

• verspreiding naar nabijgelegen weefsels
• mogelijke metastase naar lymfeklieren
• verhoogd risico op andere vormen van huidkanker

Preventie

Preventie van de ziekte van Bowen omvat:

• het beperken van blootstelling aan zonlicht, vooral tijdens de piekuren van de zon
• het dragen van beschermende kleding en zonnebrandmiddelen met een hoge SPF
• regelmatige huidcontroles bij een dermatoloog, vooral bij een hoge blootstelling aan zonlicht en bij risicofactoren
• het vermijden van roken en andere schadelijke stoffen die de huid kunnen beschadigen

Lees verder

• Huidkanker: Kwaadaardige huidgezwellen en huidtumoren
• Huidgezwellen met verhoogd risico op huidkanker
• Plaveiselcelcarcinoom: Vorm van huidkanker
• Carcinoma in situ: Kankercellen nog op plaats van oorsprong
• Huidschade door blootstelling aan UV-straling van de zon