Ziekte van Bowen: symptomen, oorzaak en behandeling

De ziekte van Bowen of morbus Bowen is een langzaam groeiend voorstadium van het plaveiselcelcarcinoom, een type huidkanker. De ziekte van Bowen kenmerkt zich door chronische ontstekingskenmerken als roodheid, schilfering en soms ook jeuk. De plekjes hebben wel wat weg van eczeem of psoriasis. De ziekte van Bowen wordt vooral bij ouderen gezien, zowel mannen als vrouwen. Er is geen specifieke behandeling voor de ziekte van Bowen. Er kunnen verschillende therapieën en behandelvormen worden gebruikt die allemaal uitstekende succespercentages hebben. De ziekte is genoemd naar de arts Bowen die deze huidaandoening in 1912 heeft beschreven.

• Wat is de ziekte van Bowen?
• Synoniemen
• Ziekte van Bowen oorzaak
• Risicofactoren
• Blootstelling aan de zon
• Chronische huidbeschadigingen
• Humaan papillomavirus (HPV)
• Overige factoren
• Is het erfelijk?
• Symptomen van de ziekte van Bowen
• Voorkeursplekken
• Meerdere plekken
• Huid
• Slijmvlies
• Ontwikkeling van kanker
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijke onderzoek
• Biopsie
• Differentiaaldiagnose
• Kan het worden genezen?
• Behandeling van de ziekte van Bowen
• Excisie (wegsnijden)
• Cryotherapie
• Bestraling of radiotherapie
• Elektrocoagulatie
• Topische chemotherapie
• Fotodynamische therapie (PDT)
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is de ziekte van Bowen?

De ziekte van Bowen staat ook bekend als morbus Bowen of intra-epidermaal spinocellulair carcinoom en is een langzaam groeiend voorstadium van huidkanker (type plaveiselcelcarcinoom, een kwaadaardige tumor die ontstaat vanuit de opperhuid). De ziekte van Bowen gaat gepaard met chronische ontstekingskenmerken zoals roodheid, schilfering en soms jeuk. De plekken vertonen enige gelijkenis met eczeem of psoriasis. Het is geen ernstige aandoening, maar behandeling is nodig om het niet te laten ontaarden in huidkanker.

Erythroplasie van Queyrat
Indien de ziekte van Bowen zich manifesteert aan de penis (voorhuid en/of eikel), wordt deze de 'erythroplasie van Queyrat' genoemd. Dit wordt vooral gezien bij onbesneden mannen van middelbare leeftijd en ouder.

Synoniemen

de ziekte van Bowen staat ook bekend onder de volgende benamingen:

• carcinoma in situ
• morbus Bowen
• intra-epitheliaal plaveiselcelcarcinoom

Ziekte van Bowen oorzaak

De exacte oorzaak van de ziekte van Bowen is anno 2024 onbekend. Chronische blootstelling aan de zon en veroudering worden beschouwd als twee belangrijke risicofactoren voor het ontwikkelen van de aandoening.

Risicofactoren

Blootstelling aan de zon

De meeste gevallen van de ziekte van Bowen ontwikkelen als gevolg van langdurige blootstelling aan de zon. Personen met een lichte huidskleur en mensen die veel buiten in de zon doorbrengen lopen een groter risico op het ontwikkelen van de ziekte van Bowen.

Chronische huidbeschadigingen

De ziekte van Bowen kan ook optreden bij chronische beschadiging van de huid en chronische huidaandoeningen zoals epidermolysis bullosa.

Humaan papillomavirus (HPV)

De vormen van de ziekte van Bowen die op of in de buurt van de geslachtsorganen aanwezig zijn, worden soms veroorzaakt door het humaan papillomavirus, ook wel HPV genoemd, het virus dat ook genitale wratten veroorzaakt. Er zijn meer dan 150 HPV typen. HPV 16, 18, 34 en 48 kunnen de ziekte van Bowen veroorzaken in het genitale gebied. Meestal wordt HPV 16 geassocieerd met de ontwikkeling van de ziekte van Bowen. HPV 16 is ook de oorzaak van enkele gevallen van baarmoederhalskanker. Minder vaak zijn HPV-typen 2, 16, 34 en 35 geassocieerd met de ziekte van Bowen in andere delen van het lichaam dan de geslachtsorganen.

Overige factoren

Zo nu en dan wordt de ziekte van Bowen gezien in de context van radiotherapie of na chronische arseeninname (zeer zeldzaam tegenwoordig – het werd vroeger toegepast bij de behandeling van psoriasis en bloedarmoede). Het wordt tevens gezien bij afweerstoornissen (immunosuppresiva, hiv). Personen die medicijnen gebruiken om het immuunsysteem te onderdrukken (meestal genomen om een ​​aandoening van het immuunsysteem te behandelen) lopen een groter risico dan de algemene populatie van de ziekte van Bowen. Voorts wordt de ziekte van Bowen vaak gezien bij patiënten met een donornier.

Is het erfelijk?

De ziekte van Bowen is niet erfelijk, maar sommige van de factoren die het risico op het krijgen ervan verhogen, zoals een lichte huid en een neiging om snel te verbranden in de zon, kunnen wel familiair bepaald zijn.

Symptomen van de ziekte van Bowen

Voorkeursplekken

De ziekte van Bowen is een langzaam groeiende huidafwijking. Het kan zich op iedere plek van het lichaam voordoen, zowel op de huid als de slijmvliezen. Voorkeurslocaties zijn:

• de romp;
• het gelaat (voorhoofd, slapen);
• onderbenen; en
• de vingers.

Ofschoon de ziekte van Bowen het vaakst voorkomt op delen van de huid die blootgesteld zijn aan de zon, kan het zich overal op het lichaam ontwikkelen, zelfs delen van de huid die normaal niet aan de zon worden blootgesteld. De aandoening ontstaat meestal op de onderbenen. Minder vaak kunnen het hoofd, de nek, handpalmen, voetzolen en geslachtsorganen worden aangetast.

Meerdere plekken

Meestal gaat het om één hooguit twee afwijkingen, maar er kunnen ook meerdere huidafwijkingen optreden. De plekken zien eruit als vrij scherp begrensde rode schilferende grillige plekken die langzaam groter worden. Er kan ook schilfering en korstvorming aanwezig zijn. De plekken variëren van vijf millimeter tot tien centimeter in doorsnede. Soms zijn de plekken gepigmenteerd.

Huid

De ziekte van Bowen verschijnt meestal als een langzaam groeiende, persisterende roodbruine plek of een droge, schilferig plekje. Deze laesies kunnen vlak of licht verhoogd zijn. De laesies vertonen normaal gesproken geen andere symptomen, maar kunnen af ​​en toe jeuken of gevoelig worden en er kan pus of bloed vrijkomen. Er kan soms ook korstvorming optreden. In sommige gevallen kunnen de laesies wrattig zijn, opengespleten (gekloofd) of, minder vaak, donkergekleurd (gepigmenteerd). In de meeste gevallen is er slechts sprake van één afwijking, maar bij ongeveer 10-20 procent van de mensen kunnen meerdere laesies in meestal meer dan één gebied van het lichaam ontwikkelen.

Slijmvlies

Soms is de ziekte van Bowen aanwezig op de lippen, in de mond en in het genitale gebied (vulva bij de vrouw en eikel bij de man), en huidgebied rond anus. Op deze plaatsen ontstaat een wratachtige verdikking met roodheid van de huid, hetgeen veel wegheeft van een zweer of een verdikt litteken.

Ontwikkeling van kanker

Personen met de ziekte van Bowen lopen het risico huidkanker te krijgen. Het risico wordt geschat op minder dan 10 procent, maar kan hoger zijn bij personen met een gecompromitteerd immuunsysteem. Vroege tekenen van kanker-transformatie bij de ziekte van Bowen is de ontwikkeling van een vlezige knobbeltje of bult in een reeds bestaande huidlaesie. Deze knobbel kan zacht zijn en gemakkelijk bloeden. Ulceratie of verharding van een huidlaesie duidt ook op kwaadaardige transformatie

Onderzoek en diagnose

Lichamelijke onderzoek

Een diagnose van de ziekte van Bowen wordt vermoed op basis van de vaststelling van de kenmerkende symptomen, een gedetailleerde anamnese en een grondig lichamelijk onderzoek. De ziekte van Bowen wordt gemakkelijk aangezien voor andere huidaandoeningen zoals eczeem of psoriasis en kan over het hoofd worden gezien omdat er mogelijk geen bijbehorende symptomen zijn. De ziekte van Bowen wordt soms voor het eerst opgemerkt tijdens een routine huidonderzoek.

Biopsie

De diagnose moet gesteld worden dor middel van een huidbiopsie. Hierbij wordt een stukje huid weggenomen van de afwijking voor microscopisch onderzoek. Er bestaan namelijk veel andere, vaak goedaardige afwijkingen die op de ziekte van Bowen kunnen lijken (zie onder).

Differentiaaldiagnose

De volgende aandoeningen kunnen een soortgelijk beeld geven:

• plaveiselcelcarcinoom;
• actinische keratosen (keratosis actinica);
  Ouderdomswrat / Bron: Lmbuga, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• romphuid type basaalcelcarcinoom;
• sprieterig groeiend basaalcelcarcinoom;
• morphea type basaalcelcarcinoom;
• benigne lichenoide keratose (BLK);
• verruca seborroica (ouderdomswratten);
• verruca planae (platte wratten);
• verruca vulgaris (gewone wrat);
• lichen planus;
• eczeem;
• intertrigo (smetplekken);
• lichen nitidus;
• benigne lichenoïde keratose (klein rood plat wratje);
• paronychia (nagelriemontsteking);
• porokeratose;
• psoriasis;
• seborroïsch eczeem;
• tinea manuum (handschimmel).

Kan het worden genezen?

Ja, de ziekte van Bowen kan worden genezen. De ziekte van Bowen is beperkt tot het oppervlak van de huid en er zijn verschillende manieren om deze huidaandoening te behandelen. Welke behandeling het best is, hangt af van de grootte en lokalisatie van de plek. Behandeling is nodig omdat de ziekte van Bowen onbehandeld vroeg of laat ontaardt in huidkanker van het type plaveiselcelcarcinoom, wat ook naar de lymfeklieren kan uitzaaien.

Behandeling van de ziekte van Bowen

De behandeling die je krijgt hangt af van talrijke factoren, zoals de plek waar de afwijking zich bevindt; de grootte, dikte en aantal van de laesie(s); de aanwezigheid of afwezigheid van bepaalde symptomen; je leeftijd en algemene gezondheid. Behandelopties bij de ziekte van Bowen zijn de volgende.

Excisie (wegsnijden)

Excisie is het wegsnijden van de huidafwijking. Deze behandeloptie is vooral geschikt bij de kleinere afwijkingen. Bij veel mensen met de ziekte van Bowen kan gekozen worden voor chirurgische verwijdering van een laesie. Het gaat hierbij om een ongecompliceerde chirurgische verwijdering waarbij de laesie wordt uitgesneden en de wond wordt gesloten door hechtingen. Chirurgische verwijdering van een laesie is zeer succesvol, maar zal een chirurgisch litteken achterlaten. Vaak wordt Mohs micrografische chirurgie toegepast. Dit is een operatietechniek voor het verwijderen van huidkanker, waarbij direct na de ingreep alle sneevlakken onder de microscoop worden gecontroleerd. Zo kan gegarandeerd worden dat na behandeling het zieke weefsel volledig is verwijderd en niets is achtergebleven.

Cryotherapie

Cryotherapie is het bevriezen van de afwijking met vloeibare stikstof. Cryotherapie heeft een slagingspercentage van grofweg 90%.

Bestraling of radiotherapie

Bij radiotherapie of bestraling behandelt de arts de huidletsels met hoogenergetische straling. Radiotherapie wordt minder vaak toegepast bij de ziekte van Bowen, omdat het genezingsproces veel moeilijker is.

Elektrocoagulatie

Elektrocoagulatie is het wegbranden van de plek met elektrische stroom. Deze behandeling heeft een slagingspercentage van circa 90%.

Topische chemotherapie

Deze behandelvorm bestaat uit het smeren van een crème welke 5-fluorouracil (een cytostaticum, een medicijn dat gebruikt wordt bij de behandeling van kanker) bevat en een crème dat imiquimod bevat. Deze crèmes kunnen rechtstreeks op de laesie worden aangebracht. Deze behandeling kan alleen of in combinatie met andere therapieën worden uitgevoerd. 5-fluorouracil werkt door de abnormale huidcellen te vernietigen. Over het algemeen moet je de crème één of twee keer per dag aanbrengen gedurende een bepaalde periode. Imiquimod 5% wordt in het algemeen gebruikt voor laesies op de onderbenen, grotere laesies en de erythroplasie van Queyrat-variant van de ziekte van Bowen.

Fotodynamische therapie (PDT)

Dit is een vorm van lichttherapie waarbij de huidafwijkingen veranderen en afsterven. Het voordeel van deze behandelmethode is dat het zeer nauwkeurig toe te passen is.

Prognose

De meeste therapieën hebben een uitstekende respons en de prognose van de ziekte van Bowen is in de meeste gevallen uitstekend. De respons op een bepaalde therapie kan variëren, wat werkt voor de ene persoon kan in een ander geval niet effectief zijn. Een behandelplan voor de ziekte van Bowen zal op maat worden gemaakt op basis van wat bij jou het beste is.

Complicaties

De ziekte van Bowen kan ontaarden in kanker. Bij ongeveer 10% van de gevallen ontstaat er een invasieve vorm van huidkanker, beter bekend als een ‘plaveiselcelcarcinoom’. Deze kanker kan zich vervolgens naar andere lichaamsdelen verspreiden (metastasen: uitzaaiingen).

Preventie

De belangrijkste preventieve maatregel om het risico op de ziekte van Bowen te voorkomen, is het beperken of vermijden van overmatige blootstelling aan de zon. Beschermende kleding, zonnebrandcrème, het vermijden van zonnebanken en andere maatregelen kunnen worden genomen om het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Bowen te verminderen.

Lees verder

• Cornu cutaneum (huidhoorn): symptomen, oorzaak & behandeling
• Plekjes op de huid, ruw en lichtbruin: oorzaken en symptomen
• Uitslag in het gezicht: op de wangen, kin, neus en voorhoofd
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Rode vlekken in gezicht: oorzaken rode uitslag hals & gelaat