Lichen planus: Symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen

Lichen planus is een relatief milde ontstekingsreactie van de huid en slijmvliezen. Bij deze aandoening ontwikkelt de patiënt een jeukende uitslag, die voornamelijk voorkomt op de huid of in de mond. Ook de geslachtsorganen, de hoofdhuid en de nagels kunnen soms worden aangetast. De exacte oorzaak van deze niet-besmettelijke aandoening, ook wel bekend als 'ruber planus', is onbekend. De diagnose van lichen planus wordt vaak gesteld op basis van de zichtbare symptomen, maar soms kan een arts een huid- of mondbiopt nemen voor microscopisch onderzoek. De behandeling van lichen planus bestaat voornamelijk uit medicatie, hoewel ook enkele zelfzorgmaatregelen kunnen helpen om de symptomen onder controle te houden. Meestal verdwijnt de aandoening vanzelf binnen enkele maanden.

• Epidemiologie van lichen planus
• Oorzaken van lichen planus
• Risicofactoren voor lichen planus
• Symptomen van lichen planus aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van lichen planus

Epidemiologie van lichen planus

Wereldwijd lijdt ongeveer 1 tot 2% van de bevolking aan lichen planus. De aandoening treft vooral volwassenen van middelbare leeftijd, tussen de dertig en zestig jaar. Kinderen worden zelden getroffen door lichen planus. Zowel mannen als vrouwen kunnen worden aangetast, hoewel vrouwen vaker lijden aan orale lichen planus dan mannen.

Oorzaken van lichen planus

De exacte oorzaak van lichen planus is onbekend. Het wordt beschouwd als een auto-immuunreactie, waarbij het immuunsysteem onterecht de eigen huid- en slijmvliezen aanvalt. Een andere mogelijkheid is dat lichen planus een allergische reactie is. Ontstekingscellen richten zich op eiwitten in de huid en slijmvliezen zonder duidelijke aanleiding.

Risicofactoren voor lichen planus

Verschillende factoren kunnen het risico op lichen planus verhogen, waaronder:

• Blootstelling aan bepaalde medicijnen, kleurstoffen en andere chemische stoffen zoals goud, antibiotica, arseen (arsenicum), jodiden, chloroquine, quinacrine, quinide, fenothiazinen en diuretica.
• Infecties zoals virale hepatitis C.
• Schade aan de huid en fysieke of emotionele stress.
• Genetische aanleg kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van lichen planus.

Symptomen van lichen planus aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid

Lichen planus kan verschillende lichaamsdelen aantasten, elk met kenmerkende symptomen:

Mond

Bij ongeveer de helft van de patiënten zijn de mondslijmvliezen aangetast (orale lichen planus). De symptomen kunnen zijn:

• Mondzweren en blauwe of witte vlekken op de tong, binnenkant van de wangen of het tandvlees.
• De zweren kunnen in omvang toenemen en kunnen gevoelig of pijnlijk zijn. Soms ervaren patiënten een pijnlijke tong of mondbranden.
• Een droge mond (xerostomie) en een metaalachtige smaak zijn ook mogelijk. In ernstige gevallen kan de pijn uitstralen naar de oren, wat kan leiden tot oorpijn.

Huid

Op de huid kunnen de volgende symptomen optreden:

• Huidzweren die meestal voorkomen op de binnenkant van de polsen, armen, benen, voeten (jeukende voeten), romp of genitaliën. Deze zweren zijn vaak donkerrood tot paars, symmetrisch, scherp begrensd en hebben een gemiddelde grootte van ongeveer 35 mm in diameter.
• De zweren kunnen geïsoleerd zijn of in clusters voorkomen en kunnen zich ontwikkelen op plaatsen waar de huid eerder is beschadigd. Ze vertonen vaak dunne, onregelmatige witte strepen of krassen. Hypertrofische lichen planus, gekenmerkt door dikke, schilferige vlekken, komt vaak voor op de enkels. Blaarvorming op de zweren kan voorkomen, maar is zeldzaam.

Penis

Lichen planus op de penis manifesteert zich als bultjes (papels) met een platte bovenkant en een glanzende, niet-jeukende huiduitslag. Op de eikel kunnen paarse of witte ringvormige vlekken verschijnen.

Vulva en vagina

Bij vrouwen kan lichen planus de vulva aantasten, wat leidt tot een pijnlijk, brandend gevoel en een ruwe textuur. De vulva kan bedekt zijn met witte strepen en kan een rode, roze of bleke kleur hebben. Als de vagina wordt aangetast, kan geslachtsgemeenschap pijnlijk zijn en kunnen er vochtige, rode vlekken ontstaan door scheuren in de buitenste huidlagen. Littekenweefsel kan de uitstraling van de vagina veranderen. Symptomen kunnen ook een kleverige gele vaginale afscheiding of groene vaginale afscheiding, mogelijk met bloedsporen, omvatten. De opening van de vagina kan versmald zijn.

Nagels

Bij 10% van de patiënten zijn de nagels aangetast, wat leidt tot verschillende afwijkingen zoals ribbels, groeven en verdunning van de nagels (putjesnagels). Andere mogelijke veranderingen zijn een donkerder kleur, verdikking (dikke nagels), verhoogd uiterlijk, splijting of stopzetting van de groei. Onycholyse (nagelloslating) kan ook optreden.

Hoofdhuid

Als de hoofdhuid is aangetast, verschijnen er rode vlekken rondom clusters van haar. Dit kan soms leiden tot permanent haarverlies (alopecia).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van lichen planus wordt meestal gesteld op basis van het uiterlijk van de huid- en mondletsels. Een tandarts kan vaak orale lichen planus herkennen. Een biopsie van de huid- of mondletsels (het verwijderen van een stukje weefsel voor microscopisch onderzoek) kan de diagnose bevestigen. Om andere aandoeningen zoals hepatitis uit te sluiten, kan de arts aanvullend bloedonderzoek uitvoeren.

Differentiële diagnose

Om lichen planus te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen, kan de arts verdere onderzoeken uitvoeren. Mogelijke aandoeningen zijn:

• Graft-versus-host ziekte (complicatie na transplantatie)
• Lichen nitidus (huidaandoening met vele glanzende bultjes op de huid)
• Lichen simplex chronicus (huidziekte met jeuk door krabben)
• Pityriasis rosea (moedervlek en vurige huiduitslag op de romp)
• Psoriasis guttata (druppelvormige, rode vlekken op de huid met jeuk)
• Syfilis
• Tinea corporis (lichaamsschimmel: ringvormige huiduitslag)

Behandeling

Patiënten met milde symptomen van lichen planus hebben vaak geen medische behandeling nodig. De behandeling richt zich op het verlichten van de symptomen en het versnellen van het genezingsproces. Hoewel er geen definitieve genezing bestaat, kunnen de volgende behandelingen helpen de symptomen te beheersen:

Zelfzorg

Huid
Het gebruik van zeep of badschuim op de aangetaste huid wordt afgeraden. Het is beter om alleen warm water te gebruiken. Was de haren apart in een bassin om te voorkomen dat shampoo in contact komt met de aangetaste huid. Het gebruik van een verzachtend hydraterend middel kan de huid vochtig houden en het comfort verbeteren.

Mond
Bij pijnlijke mondgebieden is het raadzaam om zacht voedsel, zoals aardappelpuree en papjes, te eten. Vermijd kruidig, zuur of hard voedsel (zoals knapperig brood) dat pijnlijk kan zijn. Gebruik een milde tandpasta zonder natriumlaurylsulfaat en vermijd het drinken van alcohol en het gebruik van mondwater met alcohol. Regelmatige tandheelkundige controles zijn aanbevolen.

Genitaliën
Het gebruik van een verzachtend middel zoals vaseline voor en na het plassen kan verlichting bieden. Jeuk en zwelling kunnen worden verminderd door een koud kompres, gewikkeld in een schone theedoek, aan te brengen. Gebruik alleen warm water of een waterige crème in plaats van zeep of badschuim bij het wassen van de huid. Draag bij voorkeur geen panty’s om irritatie te voorkomen.

Professionele medische zorg

De arts kan de volgende medicatie voorschrijven voor de behandeling van lichen planus:

• Lokale geneesmiddelen voor op de huid
• Antihistaminica voor allergische reacties
• Corticosteroïden via injectie in een zweer
• Immunosuppressiva om het afweersysteem te onderdrukken
• Lokale corticosteroïden of orale corticosteroïden om ontsteking en immuunreacties te verminderen
• Lidocaïne mondwater om pijn in de mond te verlichten
• Ultraviolet lichttherapie voor ernstige gevallen
• Verbanden met medicatie voor de huid
• Vitamine A, toegediend via crème of orale inname

Prognose

Lichen planus is over het algemeen een milde aandoening. De symptomen verbeteren meestal met de behandeling en de ziekte verdwijnt vaak binnen zes tot achttien maanden. Bij sommige mensen kan lichen planus echter gedurende vele jaren terugkomen. Als lichen planus wordt veroorzaakt door een bepaald geneesmiddel, zullen de symptomen vaak verdwijnen zodra het gebruik van dat medicijn wordt stopgezet.

Complicaties

Mogelijke complicaties van lichen planus zijn onder andere:

• Langdurige mondzweren die kunnen optreden bij sommige patiënten.
• Aanhoudende lichen planus op het genitale gebied.
• Kleurveranderingen in de huid, zoals post-inflammatoire hyperpigmentatie, die vooral zichtbaar zijn bij mensen met een donkere huidskleur.
• Een verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker, zoals mondkanker, vulvakanker en peniskanker, vooral als er knobbeltjes aanwezig zijn.

Preventie van lichen planus

Er is geen gegarandeerde manier om lichen planus volledig te voorkomen, maar je kunt enkele maatregelen nemen om het risico te verminderen en de symptomen te beheersen:

Vermijd irriterende stoffen

• Probeer blootstelling aan potentiële irriterende stoffen zoals bepaalde medicijnen en chemische stoffen te vermijden.
• Gebruik milde, niet-irriterende tandpasta en vermijd alcoholhoudend mondwater.
• Vermijd blootstelling aan allergische triggers zoals bepaalde voedingsmiddelen en chemische producten.

Beperk fysieke en emotionele stress

• Zorg voor voldoende slaap en ontspanning om stress te verminderen.
• Oefen ontspanningstechnieken zoals yoga en meditatie.
• Overweeg psychotherapie als je merkt dat stress een belangrijke trigger is voor je symptomen.

Zorg voor een goede mondgezondheid

• Onderga regelmatige tandartscontroles en houd je mondhygiëne op peil.
• Gebruik een zachte tandenborstel en een niet-irriterende tandpasta.

Draag comfortabele kleding

• Kies kleding die zacht en ademend is, vooral op gebieden die zijn aangetast door lichen planus.
• Vermijd strakke kleding en synthetische stoffen die de huid kunnen irriteren.

Gezonde levensstijl

• Eet een uitgebalanceerd dieet met veel groenten, fruit en volle granen.
• Blijf gehydrateerd door voldoende water te drinken.
• Oefen regelmatig lichamelijke activiteit om je algehele gezondheid te bevorderen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je mogelijk de ernst en frequentie van lichen planus-symptomen verminderen en je algemene welzijn verbeteren.

Lees verder

• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Huidzweren: Oorzaken en soorten van zweer of zweren op huid
• Rode vlekken op gehemelte: Oorzaken van roodheid in de mond