Lichen planus: Symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen

Lichen planus is een relatief milde ontstekingsreactie van de huid en slijmvliezen. Bij deze aandoening ontwikkelt de patiënt een jeukende uitslag, die voornamelijk voorkomt op de huid of in de mond. Ook de geslachtsorganen, de hoofdhuid en de nagels kunnen soms worden aangetast. De exacte oorzaak van deze niet-besmettelijke aandoening, ook wel bekend als 'ruber planus', is onbekend. De diagnose van lichen planus wordt vaak gesteld op basis van de zichtbare symptomen, maar soms kan een arts een huid- of mondbiopt nemen voor microscopisch onderzoek. De behandeling van lichen planus bestaat voornamelijk uit medicatie, hoewel ook enkele zelfzorgmaatregelen kunnen helpen om de symptomen onder controle te houden. Meestal verdwijnt de aandoening vanzelf binnen enkele maanden.

• Epidemiologie van lichen planus
• Mechanisme
• Oorzaken van lichen planus
• Risicofactoren voor lichen planus
• Risicogroepen
• Symptomen van lichen planus aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van lichen planus
• Praktische tips voor het omgaan met lichen planus
• Vermijd triggers zoals stress en irriterende stoffen
• Houd je huid gehydrateerd
• Gebruik medicatie zoals voorgeschreven door je arts
• Bescherm je huid tegen de zon
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Neem contact op met een arts bij aanhoudende of verergerende symptomen
• Vermijd krabben en wrijven van de aangetaste huid
• Zorg voor mondhygiëne bij lichen planus in de mond
• Neem regelmatig rust en zorg voor voldoende slaap

Epidemiologie van lichen planus

Lichen planus is een chronische inflammatoire huidaandoening met een wereldwijd voorkomen. De prevalentie varieert per populatie en regio, en de aandoening wordt vaker gezien bij bepaalde leeftijdsgroepen en geslachten.

Prevalentie wereldwijd
De geschatte prevalentie van lichen planus ligt tussen 0,1% en 4%, afhankelijk van de geografische locatie en de gebruikte diagnostische criteria. De orale vorm komt vaker voor dan de cutane variant.

Demografische verschillen
Lichen planus treft voornamelijk volwassenen tussen 30 en 60 jaar, met een lichte voorkeur voor vrouwen. Bij kinderen komt de aandoening zelden voor.

Geografische variatie
Hoewel lichen planus wereldwijd voorkomt, zijn er aanwijzingen dat de prevalentie hoger is in Zuid-Aziatische en Midden-Oosterse populaties, mogelijk door genetische en omgevingsfactoren.

Tijdstrends
Er zijn geen significante veranderingen in incidentie of prevalentie van lichen planus waargenomen over de afgelopen decennia.

Mechanisme

De pathogenese van lichen planus is complex en multifactorieel, met immuundisregulatie als belangrijkste onderliggende mechanisme.

Immuungemedieerde ontsteking
Lichen planus wordt veroorzaakt door een overactieve immuunrespons waarbij cytotoxische T-cellen de basale keratinocyten aanvallen. Dit leidt tot apoptose en een karakteristieke bandvormige infiltratie in de dermo-epidermale overgang.

Genetische predispositie
Hoewel de exacte genetische factoren onbekend zijn, suggereren familiegeschiedenissen van auto-immuunziekten een rol voor genetische predispositie.

Triggerfactoren
Exogene factoren zoals stress, infecties (bijvoorbeeld hepatitis C), en medicatiegebruik (zoals beta-blokkers) kunnen de aandoening uitlokken of verergeren.

Chronische inflammatie
De persisterende ontsteking kan leiden tot structurele schade aan de huid en slijmvliezen, wat verklaart waarom de aandoening chronisch en recidiverend is.

Oorzaken van lichen planus

De exacte oorzaak van lichen planus is onbekend. Het wordt beschouwd als een auto-immuunreactie, waarbij het immuunsysteem onterecht de eigen huid- en slijmvliezen aanvalt. Een andere mogelijkheid is dat lichen planus een allergische reactie is. Ontstekingscellen richten zich op eiwitten in de huid en slijmvliezen zonder duidelijke aanleiding.

Risicofactoren voor lichen planus

Verschillende factoren kunnen het risico op lichen planus verhogen, waaronder:

• Blootstelling aan bepaalde medicijnen, kleurstoffen en andere chemische stoffen zoals goud, antibiotica, arseen (arsenicum), jodiden, chloroquine, quinacrine, quinide, fenothiazinen en diuretica.
• Infecties zoals virale hepatitis C.
• Schade aan de huid en fysieke of emotionele stress.
• Genetische aanleg kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van lichen planus.

Risicogroepen

Specifieke populaties hebben een verhoogd risico op lichen planus.

Volwassenen tussen 30 en 60 jaar
Deze leeftijdsgroep wordt het meest getroffen, met name vrouwen.

Patiënten met hepatitis C
In gebieden met een hoge prevalentie van hepatitis C is lichen planus een veelvoorkomende manifestatie.

Mensen met genetische aanleg
Familiale clustering van auto-immuunziekten wijst op een verhoogd risico bij genetisch predisponeerde personen.

Patiënten met langdurig medicatiegebruik
Mensen die langdurig bepaalde geneesmiddelen gebruiken, lopen meer kans op lichenoïde reacties.

Symptomen van lichen planus aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid

Lichen planus kan verschillende lichaamsdelen aantasten, elk met kenmerkende symptomen:

Mond
Bij ongeveer de helft van de patiënten zijn de mondslijmvliezen aangetast (orale lichen planus). De symptomen kunnen zijn:

• Mondzweren en blauwe of witte vlekken op de tong, binnenkant van de wangen of het tandvlees.
• De zweren kunnen in omvang toenemen en kunnen gevoelig of pijnlijk zijn. Soms ervaren patiënten een pijnlijke tong of mondbranden.
• Een droge mond (xerostomie) en een metaalachtige smaak zijn ook mogelijk. In ernstige gevallen kan de pijn uitstralen naar de oren, wat kan leiden tot oorpijn.

Huid
Op de huid kunnen de volgende symptomen optreden:

• Huidzweren die meestal voorkomen op de binnenkant van de polsen, armen, benen, voeten (jeukende voeten), romp of genitaliën. Deze zweren zijn vaak donkerrood tot paars, symmetrisch, scherp begrensd en hebben een gemiddelde grootte van ongeveer 35 mm in diameter.
• De zweren kunnen geïsoleerd zijn of in clusters voorkomen en kunnen zich ontwikkelen op plaatsen waar de huid eerder is beschadigd. Ze vertonen vaak dunne, onregelmatige witte strepen of krassen. Hypertrofische lichen planus, gekenmerkt door dikke, schilferige vlekken, komt vaak voor op de enkels. Blaarvorming op de zweren kan voorkomen, maar is zeldzaam.

Penis
Lichen planus op de penis manifesteert zich als bultjes (papels) met een platte bovenkant en een glanzende, niet-jeukende huiduitslag. Op de eikel kunnen paarse of witte ringvormige vlekken verschijnen.

Vulva en vagina
Bij vrouwen kan lichen planus de vulva aantasten, wat leidt tot een pijnlijk, brandend gevoel en een ruwe textuur. De vulva kan bedekt zijn met witte strepen en kan een rode, roze of bleke kleur hebben. Als de vagina wordt aangetast, kan geslachtsgemeenschap pijnlijk zijn en kunnen er vochtige, rode vlekken ontstaan door scheuren in de buitenste huidlagen. Littekenweefsel kan de uitstraling van de vagina veranderen. Symptomen kunnen ook een kleverige gele vaginale afscheiding of groene vaginale afscheiding, mogelijk met bloedsporen, omvatten. De opening van de vagina kan versmald zijn.

Nagels
Bij 10% van de patiënten zijn de nagels aangetast, wat leidt tot verschillende afwijkingen zoals ribbels, groeven en verdunning van de nagels (putjesnagels). Andere mogelijke veranderingen zijn een donkerder kleur, verdikking (dikke nagels), verhoogd uiterlijk, splijting of stopzetting van de groei. Onycholyse (nagelloslating) kan ook optreden.

Hoofdhuid
Als de hoofdhuid is aangetast, verschijnen er rode vlekken rondom clusters van haar. Dit kan soms leiden tot permanent haarverlies (alopecia).

Alarmsymptomen

Het vroeg herkennen van alarmsymptomen is essentieel om complicaties van lichen planus te voorkomen.

Pijnlijke orale laesies
Hardnekkige pijnlijke ulcera in de mond kunnen wijzen op erosieve orale lichen planus, een ernstige vorm die medische aandacht vereist.

Huidveranderingen met jeuk
Symmetrische, jeukende, paarse papels, met name op de polsen en enkels, zijn typische kenmerken van cutane lichen planus.

Nagelafwijkingen
Langdurige beschadiging van de nagelmatrix kan leiden tot verlies van nagels en littekenvorming.

Genitale laesies
Erosieve laesies op de genitaliën kunnen ernstig ongemak veroorzaken en moeten snel worden behandeld om complicaties te voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose van lichen planus wordt meestal gesteld op basis van het uiterlijk van de huid- en mondletsels. Een tandarts kan vaak orale lichen planus herkennen. Een biopsie van de huid- of mondletsels (het verwijderen van een stukje weefsel voor microscopisch onderzoek) kan de diagnose bevestigen. Om andere aandoeningen zoals hepatitis uit te sluiten, kan de arts aanvullend bloedonderzoek uitvoeren.

Differentiële diagnose
Om lichen planus te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen, kan de arts verdere onderzoeken uitvoeren. Mogelijke aandoeningen zijn:

• Graft-versus-host ziekte (complicatie na transplantatie)
• Lichen nitidus (huidaandoening met vele glanzende bultjes op de huid)
• Lichen simplex chronicus (huidziekte met jeuk door krabben)
• Pityriasis rosea (moedervlek en vurige huiduitslag op de romp)
• Psoriasis guttata (druppelvormige, rode vlekken op de huid met jeuk)
• Syfilis
• Tinea corporis (lichaamsschimmel: ringvormige huiduitslag)

Behandeling

Patiënten met milde symptomen van lichen planus hebben vaak geen medische behandeling nodig. De behandeling richt zich op het verlichten van de symptomen en het versnellen van het genezingsproces. Hoewel er geen definitieve genezing bestaat, kunnen de volgende behandelingen helpen de symptomen te beheersen:

Zelfzorg
Huid
Het gebruik van zeep of badschuim op de aangetaste huid wordt afgeraden. Het is beter om alleen warm water te gebruiken. Was de haren apart in een bassin om te voorkomen dat shampoo in contact komt met de aangetaste huid. Het gebruik van een verzachtend hydraterend middel kan de huid vochtig houden en het comfort verbeteren.

Mond
Bij pijnlijke mondgebieden is het raadzaam om zacht voedsel, zoals aardappelpuree en papjes, te eten. Vermijd kruidig, zuur of hard voedsel (zoals knapperig brood) dat pijnlijk kan zijn. Gebruik een milde tandpasta zonder natriumlaurylsulfaat en vermijd het drinken van alcohol en het gebruik van mondwater met alcohol. Regelmatige tandheelkundige controles zijn aanbevolen.

Genitaliën
Het gebruik van een verzachtend middel zoals vaseline voor en na het plassen kan verlichting bieden. Jeuk en zwelling kunnen worden verminderd door een koud kompres, gewikkeld in een schone theedoek, aan te brengen. Gebruik alleen warm water of een waterige crème in plaats van zeep of badschuim bij het wassen van de huid. Draag bij voorkeur geen panty’s om irritatie te voorkomen.

Professionele medische zorg
De arts kan de volgende medicatie voorschrijven voor de behandeling van lichen planus:

• Lokale geneesmiddelen voor op de huid
• Antihistaminica voor allergische reacties
• Corticosteroïden via injectie in een zweer
• Immunosuppressiva om het afweersysteem te onderdrukken
• Lokale corticosteroïden of orale corticosteroïden om ontsteking en immuunreacties te verminderen
• Lidocaïne mondwater om pijn in de mond te verlichten
• Ultraviolet lichttherapie voor ernstige gevallen
• Verbanden met medicatie voor de huid
• Vitamine A, toegediend via crème of orale inname

Prognose

De prognose van lichen planus varieert sterk, afhankelijk van de ernst en de locatie van de laesies.

Spontane remissie
Veel patiënten ervaren spontane remissie van cutane lichen planus binnen 1 tot 2 jaar. De orale en genitale vormen kunnen echter chronisch zijn.

Complicaties
Chronische laesies, vooral in de mond, kunnen leiden tot secundaire infecties en een verhoogd risico op plaveiselcelcarcinoom.

Impact op kwaliteit van leven
Ernstige jeuk en pijnlijke laesies kunnen een aanzienlijke impact hebben op de fysieke en psychologische gesteldheid van patiënten.

Complicaties

Mogelijke complicaties van lichen planus zijn onder andere:

• Langdurige mondzweren die kunnen optreden bij sommige patiënten.
• Aanhoudende lichen planus op het genitale gebied.
• Kleurveranderingen in de huid, zoals post-inflammatoire hyperpigmentatie, die vooral zichtbaar zijn bij mensen met een donkere huidskleur.
• Een verhoogd risico op het ontwikkelen van bepaalde vormen van kanker, zoals mondkanker, vulvakanker en peniskanker, vooral als er knobbeltjes aanwezig zijn.

Preventie van lichen planus

Er is geen gegarandeerde manier om lichen planus volledig te voorkomen, maar je kunt enkele maatregelen nemen om het risico te verminderen en de symptomen te beheersen:

Vermijd irriterende stoffen

• Probeer blootstelling aan potentiële irriterende stoffen zoals bepaalde medicijnen en chemische stoffen te vermijden.
• Gebruik milde, niet-irriterende tandpasta en vermijd alcoholhoudend mondwater.
• Vermijd blootstelling aan allergische triggers zoals bepaalde voedingsmiddelen en chemische producten.

Beperk fysieke en emotionele stress

• Zorg voor voldoende slaap en ontspanning om stress te verminderen.
• Oefen ontspanningstechnieken zoals yoga en meditatie.
• Overweeg psychotherapie als je merkt dat stress een belangrijke trigger is voor je symptomen.

Zorg voor een goede mondgezondheid

• Onderga regelmatige tandartscontroles en houd je mondhygiëne op peil.
• Gebruik een zachte tandenborstel en een niet-irriterende tandpasta.

Draag comfortabele kleding

• Kies kleding die zacht en ademend is, vooral op gebieden die zijn aangetast door lichen planus.
• Vermijd strakke kleding en synthetische stoffen die de huid kunnen irriteren.

Gezonde levensstijl

• Eet een evenwichtig voedingspatroon met veel groenten, fruit en volle granen.
• Blijf gehydrateerd door voldoende water te drinken.
• Oefen regelmatig lichamelijke activiteit om je algehele gezondheid te bevorderen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je mogelijk de ernst en frequentie van lichen planus-symptomen verminderen en je algemene welzijn verbeteren.

Praktische tips voor het omgaan met lichen planus

Lichen planus is een ontstekingsaandoening die de huid, slijmvliezen en soms de nagels aantast. Het kan leiden tot jeuk, pijn, en ongemak. Hoewel de precieze oorzaak van lichen planus onbekend is, kunnen stress, bepaalde medicijnen en genetische factoren bijdragen aan het ontstaan van deze aandoening. Hier volgen enkele praktische tips voor het omgaan met lichen planus.

Vermijd triggers zoals stress en irriterende stoffen

Stress kan de symptomen van lichen planus verergeren. Probeer stress te beheersen door ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga of diepe ademhalingsoefeningen toe te passen. Vermijd ook stoffen die je huid kunnen irriteren, zoals bepaalde zeepsoorten, parfums of cosmetica. Het gebruik van milde, geurloze verzorgingsproducten kan de huid beschermen tegen verdere irritatie.

Houd je huid gehydrateerd

Droge huid kan de jeuk en irritatie die gepaard gaan met lichen planus verergeren. Zorg ervoor dat je je huid dagelijks hydrateert met een milde, geurloze moisturizer. Kies producten die speciaal zijn ontwikkeld voor de gevoelige huid. Het regelmatig aanbrengen van een vochtinbrengende crème helpt de huidbarrière te versterken en voorkomt uitdroging.

Gebruik medicatie zoals voorgeschreven door je arts

Lichen planus kan vaak worden behandeld met ontstekingsremmende medicijnen, zoals steroïden of immuunmodulerende middelen. Het is belangrijk om de medicatie precies volgens de voorschriften van je arts te gebruiken. Vermijd het stoppen of aanpassen van de medicatie zonder eerst overleg met je arts. Soms kunnen geneesmiddelen ook worden voorgeschreven om de symptomen te verlichten.

Bescherm je huid tegen de zon

De zon kan de symptomen van lichen planus verergeren. Het is belangrijk om je huid te beschermen tegen schadelijke UV-stralen door een breed-spectrum zonnebrandcrème met een hoge SPF te gebruiken. Als je naar buiten gaat, draag dan beschermende kleding en zoek schaduw op. Vermijd overmatige blootstelling aan de zon, vooral tijdens de uren dat de zon het sterkst is.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon kan helpen om het immuunsysteem te ondersteunen en ontstekingen te verminderen. Zorg voor een dieet rijk aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten. Probeer bewerkte voedingsmiddelen en overmatige suikerinname te beperken, omdat deze ontstekingen in het lichaam kunnen bevorderen. Vitaminen en mineralen zoals vitamine A, C en E kunnen ook bijdragen aan het herstel van de huid.

Neem contact op met een arts bij aanhoudende of verergerende symptomen

Als de symptomen van lichen planus aanhouden of verergeren, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Bij ernstige gevallen kan een dermatoloog aanvullende behandelingen zoals fototherapie of radiotherapie overwegen om de ontstekingen te verminderen. Je arts kan ook andere behandelingsopties voorstellen, afhankelijk van de ernst van je aandoening.

Vermijd krabben en wrijven van de aangetaste huid

Hoewel het moeilijk kan zijn, is het belangrijk om niet te krabben of te wrijven aan de aangetaste huid om verdere irritatie of infectie te voorkomen. Het krabben kan de ontsteking verergeren en de genezing vertragen. Probeer indien nodig kalmerende crèmes of lotions te gebruiken om de jeuk te verminderen. Als de jeuk intens is, kan je arts je mogelijk helpen met het voorschrijven van jeukstillende medicatie.

Zorg voor mondhygiëne bij lichen planus in de mond

Als je lichen planus ook je mond aantast, is het essentieel om goede mondhygiëne te behouden. Poets je tanden regelmatig met een zachte tandenborstel en gebruik een milde mondspoeling zonder alcohol. Vermijd het eten van scherpe, zure of pittige voedingsmiddelen die je mond kunnen irriteren. Bij pijn in de mond kan een arts ook medicijnen voorschrijven om de symptomen te verlichten.

Neem regelmatig rust en zorg voor voldoende slaap

Rust en slaap zijn belangrijk voor het herstel van je lichaam en kunnen helpen om je immuunsysteem te ondersteunen. Probeer elke nacht minimaal 7-8 uur slaap te krijgen. Het verbeteren van je slaapkwaliteit kan niet alleen je lichamelijke gezondheid bevorderen, maar ook bijdragen aan het verminderen van stress, wat weer positief kan zijn voor het beheer van lichen planus.

Lees verder

• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Huidzweren: Oorzaken en soorten van zweer of zweren op huid
• Rode vlekken op gehemelte: Oorzaken van roodheid in de mond