Lichen planus: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Lichen planus symptomen bestaan uit paars-rode, afgeplatte bultjes. Bij lichen planus ontstaan symptomen aan de huid en slijmvliezen. Lichen planus wordt ook wel lichen ruber planus genoemd. Lichen planus is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen. De aandoening gaat gepaard met een jeukende uitslag op de huid of in de mond. De uitslag kan over het gehele lichaam voorkomen, zoals op de onderrug, de nek en de geslachtsdelen. Het wordt vooral gezien op de binnenkant van de polsen en de enkels. De huiduitslag bestaat uit rode bultjes. Het is een niet-besmettelijke aandoening, waarbij huid, slijmvliezen, nagels en het haar van de patiënt kunnen worden aangetast. Er bestaat geen definitieve genezende therapie of behandeling voor deze aandoening. Meestal verdwijnt de ziekte na verloop van tijd vanzelf. Zo nodig kan behandeling plaatsvinden met medicatie.

• Wat is lichen planus?
• Oorzaken en risicofactoren
• Hoe vaak komt de huidaandoening voor?
• Lichen planus symptomen: huid, mond en nagels
• Huidontsteking met rode bultjes
• Mond: blaren en zweertjes
• Nagels: ribbels en gleuven
• Koebner-fenomeen
• Complicaties
• Huidpigmentatie
• Erosieve lichen planus
• Haaruitval
• Aantasting van de nagels
• Onderzoek en diagnose
• Lichen planus van de huid
• Lichen planus van de mond (orale lichen planus)
• Differentiële diagnose
• Behandeling lichen planus
• Het wegnemen van triggers
• Hormoonzalf
• Lichttherapie
• Sterkere medicijnen
• Geen behandeling
• Prognose lichen planus

Wat is lichen planus?

Lichen planus is een ontstekingsreactie van de huid en de slijmvliezen, welke gepaard gaat met een jeukende uitslag op de huid of in de mond. De huiduitslag bestaat uit rode bultjes. Het is een niet-besmettelijke aandoening, waarbij huid, slijmvliezen, nagels en het haar van de patiënt kunnen worden aangetast.

Oorzaken en risicofactoren

De precieze oorzaak van lichen planus is niet bekend. Waarschijnlijk staat het in verband met een allergische reactie of een niet goed functionerend afweersysteem (waardoor het een soort auto-immuunziekte is). Na blootstelling aan bepaalde triggers, zoals geneesmiddelen, chemische middelen of ziekteverwekkers waarvan bekend is dat ze een allergische reactie opwekken, kan lichen planus ontstaan. Bepaalde geneesmiddelen zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire pijnstillers (NSAID's) en bloeddrukverlagende medicijnen worden in verband gebracht met het ontstaan van lichen planus. Net zoals blootstelling aan bepaalde chemische stoffen zoals ontwikkelvloeistof voor kleurenfoto’s of metalen, zoals goud, bismut, kwik, antimoon en arsenicum. Ook blijkt langdurige en intense emotionele stress, zoals angst, shock, traumatische jeugd, verdriet, teleurstelling, mislukking, vernedering, etc. een belangrijke rol te spelen in het ontstaan van de aandoening. Voorts wordt het hepatitis-C-virus geassocieerd met het optreden van lichen planus, evenals verschillende onderliggende aandoeningen, zoals colitis ulcerosa (ontsteking van de dikke darm), primaire biliaire cirrose en alopecia areata (pleksgewijze haaruitval). Erfelijke aanleg lijkt een rol te spelen bij bepaalde vormen van lichen planus.

Hoe vaak komt de huidaandoening voor?

Lichen planus treedt bij minder dan één procent van de wereldbevolking op. Het komt bij alle etnische groepen voor. Lichen planus kan in principe op elke leeftijd optreden. Er is een incidentiepiek bij mannen rond de veertig jaar en bij vrouwen rond de zesenveertig jaar. Het komt zelden voor bij kinderen onder de vijf jaar.

Lichen planus symptomen: huid, mond en nagels

Wat zijn de symptomen van lichen planus?

Huidontsteking met rode bultjes

Lichen planus kan plotseling of geleidelijk optreden. Er verschijnen gewoonlijk groepsgewijs (maar afzonderlijk kan ook) allerlei onregelmatig gevormde kleine baksteenrode tot paarse, aan de bovenkant afgeplatte bultjes van 2 tot 4 millimeter in diameter. De papels zijn duidelijk begrensd, zien er glanzend uit en zijn gelijkelijk verdeeld over de beide lichaamshelften. Vaak zijn aan het oppervlak van de papels ragfijne witte streepjes zichtbaar. Deze worden 'Wickhamse striae' genoemd. Soms vloeien de papels samen tot grotere plekken. Voorkeurslocaties zijn polsen, voeten en onderbenen. De huidafwijkingen kunnen evenwel over de gehele huid voorkomen: nagels, hoofd, gezicht en in de mond. Het kan zich ook in het genitale gebied voordoen. De huidafwijkingen kunnen gepaard gaan met jeuk die varieert in intensiteit van mild tot zeer hevig. Een overmaat aan pigment (hyperpigmentatie) kan zich ontwikkelen op de aangedane huid (zie 'prognose').

Mond: blaren en zweertjes

Lichen planus kan ook in de mond aanwezig zijn: in de binnenkant van de wangen, op het tandvlees of de tong. de patient hoeft zich daar niet van bewust te zijn. Het komt geregeld voor dat ze voor het eerst worden opgemerkt tijdens een tandartscontrole of door de dermatoloog. Lichen planus op het mondslijmvlies kan gepaard gaan met pijnlijke blaren, zweertjes en open plekken.

Nagels: ribbels en gleuven

Bij ongeveer 10% van de patiënten zijn er ook afwijkingen in de uitgroei van de nagel, welke bestaan uit in de lengterichting verlopende ribbeltjes, gleufjes en spleten. In ernstige doch zeldzame gevallen laat de nagel los (onycholyse) en komt deze niet meer terug.

Koebner-fenomeen

Kenmerkend voor lichen planus is het 'Koebner-fenomeen': één van de bekendste fenomenen in de dermatologie. Het houdt in dat op de plaats van een huidbeschadiging als gevolg van bijvoorbeeld een kras of een schaafwond, er een nieuwe lichen planus laesie ontstaat.

Complicaties

Complicaties van lichen planus kunnen bestaan uit een verkleurde huid en, in sommige gevallen, kan erosieve lichen planus zich ontwikkelen tot bepaalde vormen van kanker.

Huidpigmentatie

Nadat de lichen planus uitslag is verdwenen, kan het getroffen gebied een andere kleur hebben dan wat het oorspronkelijk was. De plek kan bruin of grijs gekleurd zijn, hetgeen maanden kan aanhouden. Dit staat bekend als post-inflammatoire hyperpigmentatie en is vaak meer zichtbaar bij mensen met een donkere huid.

Erosieve lichen planus

Erosieve lichen planus is een langdurig (chronisch) vorm van lichen planus, waarbij zich pijnlijke zweren kunnen ontwikkelen, evenals een brandend gevoel in het genitale gebied bij zowel mannen als vrouwen. Bij ongeveer 2% van de gevallen waarbij sprake is van langdurige erosieve lichen planus, kan het zich ontwikkelen tot bepaalde vormen van kanker, zoals:

• mondkanker;
• vulvakanker; en
• peniskanker.

Haaruitval

Bij lichen planus op de hoofdhuid treedt sporadisch (vaak blijvende) haaruitval op.

Aantasting van de nagels

Bij ouderen zijn vaak ook de nagels aangetast. In sommige gevallen is een nagel blijvend beschadigd of laat deze zelfs los.

Onderzoek en diagnose

Lichen planus van de huid

De arts is vaak in staat een diagnose te stellen op basis van de karakteristieke huiduitslag. Lichen planus kan echter verward worden met andere huidaandoeningen (zie 'differentiële diagnose'). Het wegnemen van een klein stukje weefsel voor onderzoek onder een microscoop, kan de diagnose bevestigen.

Lichen planus van de mond (orale lichen planus)

Een tandarts of arts kan orale lichen planus dagnosticeren door te kijken naar de binnenkant van je mond. Een biopsie kan worden aanbevolen om de diagnose te bevestigen. Dit gebeurt onder plaatselijke verdoving.

Differentiële diagnose

De symptomen van lichen planus kunnen sterke gelijkenis vertonen met andere aandoeningen, zoals onder meer:

• graft-versus-host ziekte;
• lichen nitidus;
• lichen simplex chronicus;
• pityriasis rosea;
• psoriasis guttata;
• psoriasis vulgaris;
• syfilis;
• tinea corporis (ringworm).

Behandeling lichen planus

Er bestaat geen definitieve genezende therapie of behandeling voor deze aandoening. Het doel van de behandeling is het verminderen van de klachten en het bevorderen van de genezing. Als de symptomen mild en iemand geen klachten ervaart, kan behandeling uitblijven.

De behandeling kan bestaan uit:

Het wegnemen van triggers

Bij vermoeden dat lichen planus een reactie is op een medicijn (of een ander trigger), dan is het raadzaam het geneesmiddel in overleg met de huisarts of behandelend arts tijdelijk te staken en uit te wijken naar een alternatief. Het is mogelijk dat de uitslag in dat geval binnen enkele weken verdwijnt.

Hormoonzalf

Corticosteroïdhoudende crèmes of zalven kunnen voorgeschreven worden: deze remmen de ontsteking en onderdrukken de jeuk.

Lichttherapie

In ernstiger gevallen van lichen planus kan lichttherapie worden toegepast: orale behandeling met psoralenen (dit zijn medicijnen die de huid gevoeliger maken voor ultraviolet-A-licht, afgekort 'UVA') en ultraviolet-A-licht (wat tezamen 'PUVA' heet, wat staat voor 'psoralenen en UVA') of bad-PUVA-therapie, waarbij de psoralenen in het water worden gedaan en niet als tablet worden ingenomen. Bad-PUVA-therapie heeft als voordeel dat er een lokale behandeling van de huid plaatsvindt. Er zijn daarom nagenoeg geen bijwerkingen. De resultaten van Bad-PUVA zijn vrijwel gelijk aan die van PUVA.

Sterkere medicijnen

In ernstige gevallen van lichen planus kunnen middelen als acitretine (een vitamine A-achtig middel) en prednison (bijnierschorshormonen, ook wel corticosteroïd genoemd) uitkomst bieden. Ook kan ciclosporine worden voorgeschreven. Dit middel onderdrukt het afweersysteem en remt ontstekingen.

Geen behandeling

Indien lichen planus van de mond geen klachten geeft, is behandeling gewoonlijk niet nodig. Ernstige vormen worden in eerste instantie behandeld met corticosteroïdhoudende preparaten. Een goede mondhygiëne is aanbevolen.

Prognose lichen planus

De meeste gevallen van lichen planus genezen binnen een periode van 18 tot 24 maanden spontaan. vaak blijven er donkerbruine verkleuringen zichtbaar op de huid, welke na verloop van tijd vanzelf verdwijnen. Ongeveer 20% van de patiënten treedt een recidief op. Bij een recidief is het beloop vaak korter. Lichen planus in de mond is gewoonlijk zeer hardnekkig. Het is niet uitzonderlijk dat afwijkingen in de mond wel ongeveer vijf jaar kunnen blijven bestaan.

Lees verder

• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling