Leukoplakie: Verdikte witte vlekken in mond en wangen

Leukoplakie is een aandoening die het slijmvlies van de mond aantast. Hierdoor bevinden zich verdikte witte vlekken op de tong, in de mond of aan de binnenzijde van de wangen. Deze vlekken komen tot stand door een overmatige groei van cellen in de mond en door afzettingen van keratine. Enkele uitlokkende factoren zoals roken, alcohol en tandproblemen resulteren in leukoplakie. De diagnose is vrij makkelijk te stellen met behulp van een biopsie. Deze meestal goedaardige aandoening verdwijnt meestal spontaan nadat de bron van irritatie is verwijderd. Heel af en toe is leukoplakie een voorloper voor mondkanker. Bijgevolg is een (tand)artsbezoek bij witte vlekken in de mond steeds aanbevolen.

• Epidemiologie leukoplakie
• Oorzaken
• Symptomen: Verdikte witte vlekken in mond en wangen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling (harige) leukoplakie
• Complicaties: Mondkanker, HIV/AIDS
• Prognose is meestal goed

Epidemiologie leukoplakie

Ongeveer 1% van de wereldbevolking lijdt op een bepaald punt in het leven aan leukoplakie. De ziekte komt het meest voor bij ouderen (vijftig tot zeventig jaar). Ongeveer 80% van de patiënten is ouder dan veertig jaar. In India en Taiwan is de prevalentie van leukoplakie hoger omdat mensen hier meer pruimtabak en andere tabaksproducten gebruiken. Leukoplakie komt verder het vaakst voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem door ziekten zoals hiv of het Epstein-Barr virus (klierkoorts: virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt). Mannen zijn vaker dan vrouwen getroffen door leukoplakie.

Oorzaken

Overmatige celproductie in mond en afzettingen van keratine

Deze aandoening is het gevolg van een hoge productie van cellen in de mond en afzettingen van keratine, waardoor witte vlekken op de tong, in de mond, het tandvlees, de onderlip en de binnenkant van de wang ontstaan. De exacte oorzaak van deze slijmvliesaandoening is onbekend. Volgende uitlokkende factoren verhogen de kans op het ontwikkelen van leukoplakie:

• de blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht aan de lippen
• het drinken van veel alcohol
• het gebruik van pruimtabak of snuiftabak in de mond gedurende een langere tijdsperiode
• het roken of een ander gebruik van tabak (keratose roken), vooral bij pijproken
• irritatie door ruwe tanden, vullingen, kronen
• mondkanker (zeldzaam)
• slecht passende prothese die tegen de wang of het tandvlees wrijven

Orale harige leukoplakie

Orale harige leukoplakie (ook gekend als hairy leukoplakia), is een vorm van leukoplakie die optreedt in de mond en microscopisch gekenmerkt is door harige cellen (vandaar de benaming). Harige leukoplakie is het gevolg van een besmetting met het Epstein-Barr virus, en is vaak de eerste uitingsvorm van HIV/AIDS. Anderzijds duidt leukoplakie mogelijk op het falen van de antiretrovirale behandeling bij HIV/AIDS. Orale harige leukoplakie is voorts actief bij patiënten bij wie het immuunsysteem verzwakt is, bijvoorbeeld bij patiënten die chemotherapie gebruiken bij de behandeling van kanker, of bij patiënten die een beenmergtransplantatie ondergaan hebben.

Symptomen: Verdikte witte vlekken in mond en wangen

Leukoplakie heeft diverse uitingsvormen. Bij de meeste patiënten ontstaan geleidelijk (verspreid over meerdere weken of maanden) diverse vlekken op het tandvlees, de binnenkant van de wangen, aan de onderkant van de mond, op de onderlip en soms ook op de tong. Bij orale harige leukoplakie bevinden de vlekken zich meestal aan de zijkanten van de tong. Deze vlekken bezitten volgende kenmerken:

• geen mogelijkheid om deze weg te borstelen of af te schrapen
• geen spontane genezing na zeven tot tien dagen
• iets verhoogd (verdikt), met een hard oppervlak
• meestal pijnloos, maar soms bijvoorbeeld wel tongpijn
• meestal wit of grijs (zoals bijvoorbeeld witte vlekken op het tandvlees)
• onregelmatige structuur
• pijnlijk bij aanraking, warmte of wanneer de mondvlekken in contact komen met zure of kruidige voedingsproducten
• roodheid (soms)
• vaag uitziend (orale harige leukoplakie)

Tongbultjes komen af en toe ook tot stand.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een biopsie (stukje weefsel wegnemen) van het letsel bevestigt de diagnose van leukoplakie. Dit gebeurt door middel van een kleine ronddraaiende borstel (mondborstel) of anders door het chirurgisch verwijderen van een kleine vlek.

Differentiële diagnose

Harige leukoplakie veroorzaakt wazige, witte vlekken waarbij plooien of richels aan de zijkanten van de tong ontstaan. Dit verwart de arts mogelijk met mondspruw (orale candidiasis), een infectie veroorzaakt door de schimmel Candida albicans. Deze schimmelinfectie kenmerkt zich door romig witte vlekken, die wel weg te vegen zijn. Spruwvlekken bevinden zich van de achterkant van de keel tot aan de bovenkant van de slokdarm alsook in de binnenkant van de wangen. Spruw komt tevens voor bij patiënten met HIV/AIDS. Ook verwart de arts leukoplakie soms met volgende differentiële diagnoses:

• chemische brandwonden
• een moedervlek
• leukoedeem
• lichen planus (symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid)
• lupus erythematosus
• morsicatio buccarum (gewone wangbijten)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• wrijvingswarmte keratose
• vitamine A- of B-deficiëntie

Behandeling (harige) leukoplakie

Door het vermijden van de irritatiebronnen (risicofactoren), verdwijnen de vlekken veelal. Daarnaast behandelt de tandarts de onderliggende oorzaak indien mogelijk, zoals ruwe tanden, een onregelmatig tandoppervlak of vullingen. Stoppen met roken of het gebruik van andere tabaksproducten is aanbevolen. Verder stopt de patiënt met het drinken van alcohol. Werken deze adviezen niet, dan schrijft de arts medicijnen voor of anders is een operatie mogelijk om de vlekken te verwijderen. De chirurgische ingreep gebeurt door middel van lasertherapie, cryotherapie (behandeling door middel van koude) of een scalpel. Patiënten met harige leukoplakie nemen antivirale geneesmiddelen waardoor de vlekken meestal verdwijnen.

Complicaties: Mondkanker, HIV/AIDS

Leukoplakie veroorzaakt in principe geen blijvende schade aan weefsels in de mond. Wel is mondkanker een ernstige complicatie van leukoplakie. Mondkanker ontstaat vaak in de buurt van leukoplakievlekken, en in de vlekken zelf zijn vaak kwaadaardige veranderingen te zien. Zelfs na het verwijderen van leukoplakievlekken, blijft het risico op het ontwikkelen van mondkanker aanwezig. Harige leukoplakie veroorzaakt minder snel mondkanker, maar duidt wel vaak op de aanwezigheid van een HIV-infectie of AIDS.

Prognose is meestal goed

Leukoplakie is meestal onschuldig. Bij de meeste patiënten verdwijnen de mondvlekken na enkele weken of maanden nadat de irritatiebron verwijderd is. Ze komen echter vaak terug. In sommige gevallen wijzen deze mondvlekken wel op kanker (vroeg teken van kanker).