Hyposmie (verminderde reukzin) & anosmie (geen reukvermogen)

Kunnen ruiken is voor velen vanzelfsprekend, maar in sommige gevallen kan dit niet goed of helemaal niet gebeuren. Hyposmie verwijst naar een gedeeltelijk verlies van het reukvermogen, terwijl anosmie duidt op een volledig verlies van het vermogen om te ruiken. Deze aandoeningen kunnen variëren van mild tot ernstig en kunnen veroorzaakt worden door diverse ziekten of omgevingsfactoren. In veel gevallen kan een arts het (gedeeltelijk) verloren geurvermogen herstellen met behulp van medicijnen, chirurgie of door het vermijden van bepaalde omgevingsfactoren. Helaas kan de schade in sommige gevallen permanent zijn.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van verminderde of afwezige geur
• Risicofactoren van hyposmie en anosmie
• Risicogroepen
• Symptomen gepaard met geen of gedeeltelijk reukvermogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken bij niet of slecht kunnen ruiken
• Behandeling van (gedeeltelijk) verlies van geurvermogen
• Prognose van verminderde reukzin
• Complicaties van verminderd of niet meer kunnen ruiken
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met hyposmie
• Maak gebruik van geurige alternatieven
• Let extra op de veiligheid in huis
• Stimuleer de geurbeleving door geurtraining
• Verhoog smaakervaringen door voedingsaanpassingen
• Zoek ondersteuning en communicatie met zorgverleners
• Versterk sociale interacties door andere zintuigen te stimuleren
• Blijf alert op veranderingen in geurverlies
• Misvattingen rond hyposmie en anosmie
• Een verstopte neus is de enige oorzaak van reukverlies
• Hyposmie en anosmie hebben geen invloed op de gezondheid
• Een reukstoornis is altijd permanent
• Reukverlies heeft geen invloed op emoties en welzijn
• Reukverlies treft alleen ouderen
• Er is geen diagnose of behandeling voor reukstoornissen

Epidemiologie

Hyposmie en anosmie zijn veel voorkomende reukstoornissen die wereldwijd een aanzienlijke impact hebben op de levenskwaliteit van patiënten. De exacte prevalentie varieert per leeftijdsgroep en geografische regio, maar onderzoek wijst uit dat deze aandoeningen vaker voorkomen bij ouderen en patiënten met bepaalde onderliggende aandoeningen.

Prevalentie bij volwassenen
Studies tonen aan dat ongeveer 3% tot 5% van de algemene bevolking anosmie ervaart, terwijl hyposmie bij 15% tot 20% voorkomt. De prevalentie neemt toe met de leeftijd, met name bij ouderen, waarbij meer dan 50% van de mensen boven de 65 jaar enige mate van reukverlies rapporteert.

Geslachtsverschillen
Hyposmie en anosmie komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Onderzoek suggereert dat hormonale verschillen en blootstelling aan beroepsrisico's, zoals chemicaliën en stof, bijdragen aan deze ongelijkheid.

Geografische variatie
De prevalentie van hyposmie en anosmie kan variëren afhankelijk van omgevingsfactoren, zoals luchtkwaliteit, en de beschikbaarheid van medische zorg. Bijvoorbeeld, in stedelijke gebieden met hoge luchtvervuiling worden vaker reukstoornissen gerapporteerd.

Impact van pandemieën
Tijdens de COVID-19-pandemie werd anosmie een veel gerapporteerd symptoom, wat leidde tot een verhoogde aandacht voor reukstoornissen in de epidemiologische literatuur. Naar schatting had 40% tot 60% van de COVID-19-patiënten enige vorm van reukverlies.

Mechanisme

Het mechanisme van hyposmie en anosmie is complex en hangt af van de oorzaak van de aandoening. De reukzin is afhankelijk van het functioneren van het olfactorische systeem, dat begint in de neus en via zenuwbanen verbonden is met de hersenen.

Schade aan het olfactorisch epitheel
Bij infecties, zoals verkoudheid of COVID-19, kan het olfactorisch epitheel in de neusholte beschadigd raken. Dit epitheel bevat reukreceptoren die geuren detecteren en signalen naar de hersenen sturen.

Neurale disfunctie
Zenuwschade door trauma, neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson of Alzheimer, of tumoren kan de signaaloverdracht van reukinformatie verstoren, wat leidt tot hyposmie of anosmie.

Obstructie van de luchtwegen
Bij structurele afwijkingen zoals neuspoliepen of septumdeviatie kunnen geurmoleculen het olfactorisch epitheel niet bereiken, wat resulteert in een verminderde reukzin.

Centrale oorzaken
Bij sommige patiënten ligt de oorzaak in de hersenen zelf, bijvoorbeeld door een beroerte, multiple sclerose of andere neurologische aandoeningen die de verwerking van reuksignalen beïnvloeden.

Oorzaken van verminderde of afwezige geur

Hersenen
De reukzin wordt primair gereguleerd door craniale zenuw I (hersenzenuw I). Echter, onaangename neussensaties worden vaak door andere craniale zenuwen, zoals V, IX en X, geleid. Anosmie resulteert in een volledig verlies van het reukvermogen, terwijl hyposmie een verminderde geurperceptie betekent. Als geurstofmoleculen de bovenste reukzinlaag van de slijmvliezen en de neus niet bereiken, kan dit leiden tot een geleidend geurverlies. Wanneer de neurale overdracht van geur is aangetast, ontstaat een sensorineuraal geurverlies. Sommige aandoeningen kunnen leiden tot een gemengd geurverlies, zowel geleidend als sensorineuraal. Vaak ligt een verstopte neus door een luchtweginfectie (zoals een verkoudheid) aan de basis, maar andere risicofactoren zijn ook bekend.

Smaak
De reukzin speelt een cruciale rol in het proeven. Zonder geur kunnen de smaakpapillen slechts een beperkt aantal smaken detecteren. Geuren dragen bij aan de complexiteit van smaak, waardoor een verminderd reukvermogen de smaakbeleving aanzienlijk kan beïnvloeden.

Risicofactoren van hyposmie en anosmie

In ongeveer 20% van de gevallen kan de arts geen specifieke oorzaak voor hyposmie of anosmie vinden. Echter, vaak liggen bepaalde aandoeningen of omgevingsfactoren ten grondslag aan het verminderde of afwezig reukvermogen.

Aandoeningen
Enkele aandoeningen en medische behandelingen kunnen hyposmie versnellen:

• Allergieën
• Chronische sinusproblemen, zoals chronische sinusitis (chronische ontsteking van de neusbijholtes): langdurige verstopping en zwelling van de sinussen, meestal meer dan twaalf weken, kunnen het risico op verlies van het reukvermogen verhogen.
• De ziekte van Alzheimer (vorm van dementie met geheugenverlies)
• De ziekte van Parkinson (neurologische aandoening gekenmerkt door verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen): bij de meeste patiënten met deze ziekte is het centrale zenuwstelsel aangetast, wat kan leiden tot verlies van het reukvermogen.
• Diabetes mellitus type 1: diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes met pijn in veel lichaamsdelen) kan de geurzin beïnvloeden.
• Een afwijkend neustussenschot
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Het Kallmann-syndroom (afwezige puberteit en reukzin)
• Het Kartagener-syndroom (ziekte met afwijkingen aan luchtwegen en organen)
• Hoofdletsels zoals een hersenkneuzing, een hersenschudding (mild hersenletsel door stoten tegen de schedel) of een schedelbasisfractuur
• Infecties, zoals de griep of COVID-19 (coronavirusinfectie)
• Multiple sclerose (MS) (chronische auto-immuunaandoening)
• Ondervoeding
• Poliepen in de neus (neuspoliepen) of sinussen (sinuspoliepen, aanwezig in de neusbijholten)
• Radiotherapie aan het hoofd- en halsgebied
• Schade aan de reukzenuwen door een operatie

Omgevingsfactoren
Ook enkele omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan het verlies van het geurvermogen:

• Blootstelling aan bepaalde chemicaliën, zoals pesticiden en oplosmiddelen
• Blootstelling aan rook of tabaksrook
• Gebruik van recreatieve drugs zoals cocaïne
• Leeftijd: Net zoals het gehoorvermogen en het gezichtsvermogen verouderen, veroudert ook het reukvermogen. Tussen de dertig en zestig jaar neemt de reukzin geleidelijk af. Ouderen boven de zestig jaar ervaren vaak een gedeeltelijk of volledig verlies van het geurvermogen.
• Medicatie: Antibiotica (medicijnen voor bacteriële infecties), antidepressiva, antihistaminica (medicijnen tegen allergische reacties), hartmedicatie
• Zwaarlijvigheid

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hyposmie of anosmie. Preventieve maatregelen en tijdige behandeling kunnen bij deze groepen extra belangrijk zijn.

Ouderen
Reukverlies komt significant vaker voor bij ouderen, wat deels kan worden toegeschreven aan leeftijdsgebonden degeneratieve veranderingen in het olfactorisch systeem.

Patiënten met neurologische aandoeningen
Patiënten met de ziekte van Parkinson, Alzheimer of multiple sclerose hebben vaak reukstoornissen als een vroeg symptoom van hun ziekte.

Post-infectieuze gevallen
Na virale infecties, zoals influenza of COVID-19, kan een deel van de patiënten langdurige of blijvende reukstoornissen ervaren.

Personen met nasale obstructie
Mensen met chronische rhinosinusitis, neuspoliepen of andere structurele afwijkingen lopen een verhoogd risico op reukproblemen.

Symptomen gepaard met geen of gedeeltelijk reukvermogen

Anosmie of hyposmie kunnen gepaard gaan met andere symptomen. Bij luchtweginfecties komt een verstopte neus vaak voor, in combinatie met niezen, hoesten, vermoeidheid, hoofdpijn en keelpijn. Daarnaast ervaren patiënten vaak een verlies van smaak, wat bij sommige patiënten kan leiden tot ernstig gewichtsverlies.

Alarmsymptomen

Hyposmie en anosmie kunnen in sommige gevallen wijzen op onderliggende ernstige aandoeningen. Het herkennen van alarmsymptomen is essentieel voor tijdige diagnose en behandeling.

Plotseling reukverlies
Een plotseling begin van anosmie, vooral zonder duidelijke oorzaak zoals een infectie, kan wijzen op een neurologische aandoening of een tumor en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Geassocieerde neurologische klachten
Reukverlies gecombineerd met symptomen zoals geheugenproblemen, motorische stoornissen of hoofdpijn kan duiden op aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, Alzheimer of een hersentumor.

Unilateraal reukverlies
Reukverlies aan één kant van de neus kan wijzen op structurele afwijkingen of tumoren en moet nader worden onderzocht.

Diagnose en onderzoeken bij niet of slecht kunnen ruiken

Contact opnemen met de arts
Bij plotseling verlies van het reukvermogen of bij ernstige bijkomende symptomen is het raadzaam om een arts te raadplegen.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens een eerste consult doorloopt de arts de medische geschiedenis van de patiënt en is vooral geïnteresseerd in eventuele onderliggende aandoeningen zoals luchtwegproblemen. Het lichamelijk onderzoek omvat het inspecteren van de neusgangen, sinussen en omliggende structuren.

Diagnostisch onderzoek
De arts kan de patiënt doorverwijzen naar een keel-, neus- en oorspecialist (KNO-arts) voor verdere evaluatie. Deze specialist voert mogelijk een nasale endoscopie uit, waarbij een lange dunne buis met een camera in de neus wordt ingebracht om de neus- en sinusholtes te inspecteren. De KNO-arts zoekt naar tekenen van zwelling, bloedingen, pus en mogelijke tumoren (kanker). Daarnaast controleert de arts op andere fysieke obstructies zoals poliepen, vergrote neusstructuren of een afwijkend neustussenschot. Indien nodig wordt een MRI-scan van de hersenen uitgevoerd om mogelijke neurologische problemen te identificeren die het geurverlies kunnen verklaren.

Behandeling van (gedeeltelijk) verlies van geurvermogen

Zelfzorg
De patiënt dient, waar mogelijk, uitlokkende factoren van het geurverlies te vermijden, zoals blootstelling aan chemicaliën, rook en allergenen. Het stoppen met roken kan het reukvermogen bevorderen. Daarnaast kan acupunctuur en het gebruik van vitamine B12-supplementen nuttig zijn voor sommige patiënten. Het is belangrijk om te voorkomen dat het geurverlies wordt gecompenseerd door veranderingen in eetgewoonten, aangezien geur en smaak nauw met elkaar verbonden zijn. Het gebruik van rook- en gasdetectoren in huis, evenals elektrische apparaten in plaats van gastoestellen, kan helpen om de veiligheid te waarborgen. Ook moet de levensduur van voedingsmiddelen nauwlettend worden gecontroleerd en moeten duidelijke etiketten worden gebruikt. Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van giftige huishoudchemicaliën.

Professionele medische zorg
Wanneer medicatie het geurverlies veroorzaakt, kan de arts andere geneesmiddelen voorschrijven. De behandeling richt zich ook op de onderliggende oorzaak van het geurverlies. Sommige medicijnen zoals corticosteroïden (ontstekingsremmers) en antihistaminica kunnen nuttig zijn bij de behandeling van allergieën of luchtweginfecties. Decongestiva kunnen helpen bij het openen van de neusgangen bij luchtweginfecties. Geurtraining kan in sommige gevallen ook effectief zijn. Indien nodig kan een operatie worden overwogen om de reukzin te herstellen, bijvoorbeeld bij neuspoliepen, een afwijkend neustussenschot of andere neusproblemen die geurverlies veroorzaken.

Prognose van verminderde reukzin

Hyposmie kan vaak verbeteren zonder behandeling, vooral als deze wordt veroorzaakt door seizoensgebonden allergieën of een luchtweginfectie. Patiënten met hyposmie door een verkoudheid merken vaak dat hun reukvermogen enkele dagen tot weken na herstel van de infectie terugkeert. Wanneer hyposmie het gevolg is van hoofdletsel of een ontsteking van de geurcellen, is herstel niet altijd mogelijk, zelfs niet met een operatie. Zowel anosmie als hyposmie zijn vaak geassocieerd met een significante vermindering van de kwaliteit van leven.

Complicaties van verminderd of niet meer kunnen ruiken

Een goed reukvermogen speelt een belangrijke rol in de kwaliteit van leven en de fysieke veiligheid. Het niet goed kunnen ruiken kan leiden tot gevaarlijke situaties. Aantrekkelijke geuren stimuleren de eetlust, terwijl onaangename geuren kunnen wijzen op brand, giftige chemicaliën of bedorven voedsel. Bovendien kunnen geuren belangrijke herinneringen oproepen en associaties met plaatsen of gebeurtenissen versterken.

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen het risico op hyposmie en anosmie verminderen, vooral bij risicogroepen.

Blootstelling beperken
Het vermijden van roken en blootstelling aan schadelijke chemicaliën kan het risico op reukverlies verminderen.

Vroege behandeling van infecties
Een tijdige behandeling van bovenste luchtweginfecties en nasale aandoeningen kan complicaties zoals reukverlies voorkomen.

Bescherming tegen trauma
Het dragen van geschikte bescherming bij activiteiten met een verhoogd risico op hoofdletsel kan helpen om reukverlies door trauma te voorkomen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met hyposmie

Maak gebruik van geurige alternatieven

Hyposmie, of het verminderd reukvermogen, kan het dagelijkse leven beïnvloeden, vooral als het gaat om het herkennen van geuren die belangrijk zijn voor de veiligheid, zoals gas- of rookgeur. Om je omgeving te verbeteren, kun je geurige alternatieven in huis gebruiken, zoals geurverspreiders, kaarsen of essentiële oliën. Het gebruik van kruiden of aromatische producten bij het koken kan helpen om de maaltijd meer smaak en geur te geven, waardoor het eten toch aangenamer is. Zorg ervoor dat je gebruik maakt van producten die je geurige voorkeuren niet alleen visueel aantrekken, maar die je ook op andere zintuigen aanspreken, zoals het zicht of de smaak.

Let extra op de veiligheid in huis

Bij hyposmie is het belangrijk om extra aandacht te besteden aan veiligheidsmaatregelen in je huis. Omdat je geur niet goed functioneert, is het mogelijk dat je geen rook, gaslekkages of andere gevaarlijke geuren opmerkt. Zorg ervoor dat je een rook- en koolmonoxidemelder in je huis hebt en dat deze goed werkt. Overweeg ook een gaslekdetector, vooral als je een gasfornuis gebruikt. Regelmatig onderhoud aan je huishoudelijke apparaten kan helpen om gevaarlijke situaties te voorkomen, aangezien je mogelijk niet in staat bent om tekenen van een defect door geur waar te nemen.

Stimuleer de geurbeleving door geurtraining

Hoewel hyposmie vaak permanent kan zijn, kan geurtraining helpen om het reukvermogen enigszins te verbeteren of de hersenen te stimuleren om beter met de verminderde reuk om te gaan. Geurtraining houdt in dat je regelmatig aan specifieke geuren wordt blootgesteld om de hersenen te trainen om deze te herkennen. Je kunt bijvoorbeeld vier verschillende geuren kiezen, zoals koffie, vanille, citrus en eucalyptus, en dagelijks proberen deze te herkennen. Dit kan gedaan worden door de geur in te ademen en te proberen te identificeren, en zo je reuksysteem in stand te houden. Regelmatig oefenen kan de hersenen helpen om sterker te reageren op geuren, zelfs als de reuk niet volledig herstelt.

Verhoog smaakervaringen door voedingsaanpassingen

Omdat geur sterk verbonden is met smaak, kunnen patiënten met hyposmie ook merken dat hun eetervaringen veranderen. Om te zorgen voor een evenwichtiger voedingspatroon, kun je je concentreren op het verhogen van de textuur, het visuele aspect en de kruiden in je maaltijden. Probeer kruiden en specerijen die de smaakintensiteit verhogen, zoals knoflook, gember of pittige ingrediënten, toe te voegen. Het versterken van de smaken door variatie in kookmethoden en de visuele presentatie van je eten kan het eetplezier vergroten, zelfs zonder het volledige reukvermogen.

Zoek ondersteuning en communicatie met zorgverleners

Hyposmie kan, net als veel andere zintuiglijke aandoeningen, mentale en emotionele gevolgen hebben. Het is belangrijk om een goed gesprek te hebben met je arts over je aandoening. In sommige gevallen kan hyposmie het gevolg zijn van een medische aandoening die behandeld kan worden, zoals allergieën of infecties van de luchtwegen. In andere gevallen kan het noodzakelijk zijn om psychologische ondersteuning te zoeken, vooral als het verlies van geur invloed heeft op je dagelijkse leven of zelfbeeld. Therapie kan ook nuttig zijn voor het omgaan met de frustraties die kunnen voortkomen uit een verminderde zintuiglijke ervaring.

Versterk sociale interacties door andere zintuigen te stimuleren

Omdat geur een belangrijke rol speelt in sociale interacties (zoals bij het proeven van voedsel of het ruiken van parfum), kan het verlies hiervan soms leiden tot gevoelens van isolatie. Probeer actief andere zintuigen in sociale situaties te benutten. Dit kan door samen te koken, te experimenteren met visuele presentaties van gerechten of door geurige bloemstukken te plaatsen waar je mee samen bent. Het bespreken van geur en de ervaringen van anderen kan ook helpen om de sociale interactie te behouden, ondanks je verminderde reukvermogen.

Blijf alert op veranderingen in geurverlies

In sommige gevallen kan hyposmie het gevolg zijn van onderliggende medische aandoeningen, zoals neurodegeneratieve ziekten of sinusproblemen. Het is van belang om regelmatig medische opvolging te krijgen om de oorzaak van de hyposmie vast te stellen. Wanneer je merkt dat de geurverlies plotseling verandert of gepaard gaat met andere symptomen (zoals pijn, verstopte neus of veranderingen in het gezichtsvermogen), raadpleeg dan onmiddellijk je arts voor verder onderzoek en behandeling.

Misvattingen rond hyposmie en anosmie

Hyposmie (verminderde reukzin) en anosmie (volledig verlies van het reukvermogen) zijn aandoeningen die vaak verkeerd begrepen worden. Hoewel ze meestal niet levensbedreigend zijn, kunnen ze een aanzienlijke impact hebben op de levenskwaliteit en de gezondheid. Er bestaan veel misvattingen over de oorzaken, gevolgen en behandelmethoden van deze reukstoornissen, waardoor het belangrijk is om de feiten te verduidelijken.

Een verstopte neus is de enige oorzaak van reukverlies

Hoewel een verstopte neus door verkoudheid of allergieën tijdelijk reukverlies kan veroorzaken, zijn er veel andere mogelijke oorzaken. Virale infecties, hoofdtrauma, neurologische aandoeningen en blootstelling aan bepaalde geneesmiddelen kunnen allemaal bijdragen aan hyposmie of anosmie. Bovendien kunnen structurele problemen, zoals poliepen of schade aan de reukzenuw, een langdurig of permanent verlies van de reukzin veroorzaken.

Hyposmie en anosmie hebben geen invloed op de gezondheid

Het verlies van de reukzin heeft niet alleen invloed op het vermogen om geuren waar te nemen, maar kan ook ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Mensen met anosmie hebben bijvoorbeeld een verhoogd risico op voedselvergiftiging, omdat ze bedorven voedsel niet kunnen ruiken. Daarnaast kan het reukverlies het smaakvermogen beïnvloeden, wat kan leiden tot een verminderde eetlust en zelfs ondervoeding. Ook kan het onvermogen om gevaren zoals gaslekken of brand te detecteren een veiligheidsrisico vormen.

Een reukstoornis is altijd permanent

Hoewel sommige gevallen van hyposmie of anosmie blijvend zijn, is reukverlies in veel gevallen tijdelijk of behandelbaar. Afhankelijk van de oorzaak kunnen behandelingen zoals neusspoelingen, corticosteroïden of operaties helpen om het reukvermogen gedeeltelijk of volledig te herstellen. In sommige gevallen kunnen reuktraining en het vermijden van bepaalde allergieën de reukfunctie verbeteren. Het is daarom belangrijk om medische hulp te zoeken bij langdurig of plotseling reukverlies.

Reukverlies heeft geen invloed op emoties en welzijn

Veel mensen onderschatten de psychologische impact van hyposmie en anosmie. Geur speelt een belangrijke rol in herinneringen, emoties en sociale interacties. Patiënten met reukverlies kunnen gevoelens van isolatie, depressie of een verminderde mentale gezondheid ervaren. Daarnaast kan het verlies van geurbeleving invloed hebben op intimiteit en dagelijkse vreugde, zoals het genieten van eten of de geur van dierbaren. Dit toont aan dat reukverlies meer is dan alleen een zintuiglijke beperking.

Reukverlies treft alleen ouderen

Hoewel ouderdom een risicofactor is voor een verminderde reukzin, kunnen mensen van alle leeftijden hyposmie of anosmie ontwikkelen. Virale infecties, hoofdletsel en blootstelling aan giftige stoffen kunnen op elke leeftijd reukverlies veroorzaken. Bovendien kan schade aan de reukzenuw het gevolg zijn van neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson of multiple sclerose. Daarom is reukverlies niet uitsluitend een ouderdomsprobleem, maar een aandoening die mensen in verschillende levensfasen kan treffen.

Er is geen diagnose of behandeling voor reukstoornissen

Reukstoornissen kunnen effectief worden onderzocht en gediagnosticeerd door middel van geurtesten en beeldvormende onderzoeken, zoals MRI- of CT-scans, om structurele afwijkingen of neurologische oorzaken op te sporen. Afhankelijk van de oorzaak kunnen verschillende behandelmethoden worden overwogen, zoals medicatie, chirurgie of reuktraining. Een juiste diagnose en behandeling kunnen in veel gevallen helpen om de reukfunctie te verbeteren of gedeeltelijk te herstellen.

Lees verder

• Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen
• Parosmie: Reukstoornis - Geuren onaangenaam waarnemen
• Hyperosmie (verhoogde reukzin): Toegenomen reukvermogen
• Neusendoscopie: Onderzoek van neus- en sinusholtes