Hyposmie (verminderde reukzin) & anosmie (geen reukvermogen)

Kunnen ruiken is voor velen vanzelfsprekend, maar in sommige gevallen lukt dit niet (goed). Hyposmie duidt op een gedeeltelijk verlies van het reukvermogen. Van anosmie is sprake wanneer het vermogen om te ruiken volledig verdwenen is. Deze vervelende en mogelijk zelfs gevaarlijke aandoeningen zijn het resultaat van enkele milde tot ernstige ziekten of omgevingsfactoren. Meestal is de arts wel in staat om het (gedeeltelijk) afwezige geurvermogen te herstellen met medicijnen, chirurgie of door het vermijden van omgevingsfactoren, maar in sommige gevallen is de schade permanent.

• Oorzaken van verminderde of afwezige geur
• Risicofactoren van hyposmie en anosmie
• Symptomen gepaard met geen of gedeeltelijk reukvermogen
• Diagnose en onderzoeken bij niet of slecht kunnen ruiken
• Behandeling van (gedeeltelijk) verlies van geurvermogen
• Prognose verminderde reukzin
• Complicaties van minder of niet meer reuken

Oorzaken van verminderde of afwezige geur

Hersenen

De reukzin is voornamelijk onder controle van craniale zenuw I (hersenzenuw I), hoewel irriterende, onaangename neussensaties gedragen worden door craniale zenuwen V, IX en X. Bij anosmie ontstaat een volledig verlies van de reukzin terwijl bij hyposmie een verminderde geur aanwezig is. Als geurstofmoleculen de bovenste reukzinlaag van de huid en slijmvliezen hoog in de neus niet bereiken, treedt een geleidend tekort op aan geur. Als de neurale overdracht van geur aangetast is, treedt een sensorineuraal geurverlies op. Sommige aandoeningen veroorzaken een gemengd (geleidend en sensorinaal) geurverlies. Meestal ligt een neusverstopping (verstopte neus) door een luchtweginfectie (zoals een verkoudheid) hiervoor aan de basis, maar ook andere risicofactoren zijn bekend.

Smaak

De reukzin heeft eveneens een invloed op het vermogen om te proeven. Zonder geur van de geur zijn de smaakpapillen slechts in staat om enkele smaken te detecteren.

Risicofactoren van hyposmie en anosmie

In ongeveer één op de vijf gevallen is de arts niet in staat om de juiste oorzaak van het hyposmie of anosmie op te sporen, maar meestal liggen enkele aandoeningen of omgevingsfactoren wel aan de basis van het verminderd of afwezig reukvermogen.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen en medische behandelingen gaan sneller gepaard met hyposmie:

• allergieën
• chronische sinusproblemen, waaronder chronische sinusitis (chronische ontsteking van de neusbijholte): wanneer de sinussen meer dan twaalf weken doorlopend verstopt en gezwollen blijven, verhoogt dit het risico op een verlies van het reukvermogen
• de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie: geheugenverlies)
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen): bij de meeste patiënten met deze ziekte is het centrale zenuwstelsel aangetast waardoor het reukvermogen verloren gaat
• diabetes mellitus (suikerziekte) type 1: diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes met pijn aan veel lichaamsdelen) tast de geurzin aan
• een afwijkend neustussenschot
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• het Kallmann-syndroom (afwezige puberteit en reukzin)
• het Kartagener-syndroom (ziekte met afwijkingen aan luchtwegen en organen)
• hoofdwonden zoals een hersenkneuzing, een hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen de schedel) of een schedelbasisfractuur
• infecties, zoals de griep of COVID-19 (coronavirusinfectie)
• multiple sclerose (MS) (chronische auto-immuunaandoening)
• ondervoeding
• poliepen in de neus (neuspoliepen) of sinussen (sinuspoliepen, bevinden zich in de neusbijholten)
• radiotherapie aan het hoofd- en halsgebied
• schade aan de reukzenuwen door een operatie

Omgevingsfactoren
Ook enkele omgevingsfactoren zorgen sneller voor een verlies van het geurvermogen.

• de blootstelling aan bepaalde chemicaliën (zoals pesticiden en oplosmiddelen)
• de blootstelling aan rook / tabaksroken
• het gebruik van recreatieve drugs zoals cocaïne
• leeftijd: Net zoals het gehoorvermogen en het gezichtsvermogen verouderen, veroudert ook het reukvermogen. Tussen dertig- en zestigjarige leeftijd gaat de reukzin langzaam achteruit. Ouderen boven de zestig jaar zijn bijgevolg vaker getroffen door een gedeeltelijk of volledig verlies van het geurvermogen.
• medicatie: antibiotica (medicijnen voor het bestrijden van een bacteriële infectie), antidepressiva, antihistaminica (geneesmiddelen tegen een allergische reactie), hartmedicatie
• zwaarlijvigheid

Symptomen gepaard met geen of gedeeltelijk reukvermogen

Soms gaan nog enkele andere symptomen gepaard bij anosmie of hyposmie. Bij luchtweginfecties komt een verstopte neus vaak voor, in combinatie met niezen, hoesten, vermoeidheid, hoofdpijn en keelpijn. Daarnaast heeft de patiënt een verlies van de smaak, hetgeen bij een aantal patiënten resulteert in (ernstig) gewichtsverlies.

Diagnose en onderzoeken bij niet of slecht kunnen ruiken

Contact opnemen met de arts

Zeker bij een plotseling verlies van het reukvermogen of bij ernstige bijkomende problemen, is het nodig om een arts te raadplegen.

Lichamelijk onderzoek

De patiënt krijgt eerst vraaggesprek waarbij de arts de medische geschiedenis van de patiënt overlopen heeft. Hij is vooral geïnteresseerd in een eventueel onderliggende aandoening zoals luchtwegproblemen. De arts bekijkt tijdens het lichamelijk onderzoek de neusgangen, de sinussen en de omliggende structuur.

Diagnostisch onderzoek

De arts verwijst de patiënt soms door naar een keel-, neus- en oorspecialist (KNO-arts). Deze specialist voert een nasale endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus- en sinusholtes) uit. Bij dit kort onderzoek plaatst hij een lange dunne buis met een camera in de neus van de patiënt om zo de neus- en sinusholtes gedetailleerd te bekijken. Hij zoekt tevens naar tekenen van zwelling, bloedingen, pus en mogelijke kwaadaardige tumoren (kanker). Ook kijkt hij naar andere fysieke verstoppingen die een (gedeeltelijk) verlies van de geur veroorzaken, zoals poliepen, vergrote neusstructuren of een afwijkend neustussenschot. Is dit onderzoek negatief, dan voert de arts een MRI-scan van de hersenen uit om neurologische problemen op te sporen die mogelijk verantwoordelijk zijn voor het (gedeeltelijk) verlies van de reukzin.

Behandeling van (gedeeltelijk) verlies van geurvermogen

Zelfzorg

De patiënt vermijdt indien mogelijk uitlokkende factoren van de verminderde geur, zoals chemicaliën, rook en allergenen (stoffen waarop hij allergische reageert). Stoppen met roken is eveneens nuttig om het reukvermogen weer volledig terug te krijgen. Accupunctuur en vitamine B12-supplementen doen het reukvermogen bij een aantal patiënten voorts verbeteren. Verder moet de patiënt er voor zorgen dat hij het geurverlies niet gaat compenseren door meer of minder te gaan eten, want geur en smaak hangen erg samen. De patiënt met hyposmie of anosmie gebruikt best rook- en gasdetectoren in het huishouden. Het gebruik van elektrische apparaten in plaats van gastoestellen is nuttig. Bovendien is het verstandig om de levensduur van de levensmiddelen nauwlettend in de gaten te houden, en eventueel te werken met duidelijke etiketten. Het werken met giftige huishoudelijke chemicaliën vraagt tot slot voorzichtigheid voor de patiënt.

Professionele medische zorg

Wanneer bepaalde medicijnen het gedeeltelijk verlies van de reukzin veroorzaken, zet de arts mogelijk andere geneesmiddelen in. De arts behandelt verder de onderliggende ziekte. Sommige medicijnen zoals corticosteroïden (ontstekingsremmers) en antihistaminica behandelen allergieën of luchtweginfecties. Decongestiva zijn medicijnen die de arts ook inzet voor het openen van de neusgangen bij een luchtweginfectie. In een aantal gevallen is geurtrainingen eveneens nuttig. Af en toe is een operatie nodig om de reukzin te herwinnen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij neuspoliepen, een afwijkend neustussenschot of andere neusproblemen die geurverlies veroorzaken.

Prognose verminderde reukzin

Hyposmie verbetert vaak zonder behandeling, vooral als wanneer dit resulteert uit seizoensgebonden allergieën of een luchtweginfectie. Een patiënt met een verminderde reukzin door een verkoudheid, merkt dat het reukvermogen enkele dagen tot weken na genezing weer terugkeert. Is hyposmie het gevolg van een hoofdletsel of een ontstekingsreactie aan cellen die betrokken zijn bij de geur, dan is een herstel niet altijd mogelijk, zelfs niet met een operatie. Anosmie en hyposmie is tot slot geassocieerd met een significante daling in de kwaliteit van het leven.

Complicaties van minder of niet meer reuken

Ruiken speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van de kwaliteit van het leven en de fysieke veiligheid van een persoon. Niet of niet goed in staat zijn om te ruiken, brengt soms gevaarlijke situaties met zich mee. Verleidende aroma’s doen een patiënt eten, maar vieze geuren waarschuwen voor brand, giftige chemicaliën of slecht eten. Daarnaast zijn associaties weg met plaatsen; een bepaalde geur van parfum doet bijvoorbeeld terugdenken aan een bepaalde vakantie.

Lees verder

• Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen
• Parosmie: Reukstoornis - Geuren onaangenaam waarnemen
• Hyperosmie (verhoogde reukzin): Toegenomen reukvermogen
• Neusendoscopie: Onderzoek van neus- en sinusholtes