Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen

Fantosmie duidt op het ruiken van iets dat er niet echt is. Deze fantoomgeur of olfactorische hallucinatie genoemd is vaak onaangenaam, maar is wel voor elke patiënt anders. Problemen met de neus, zoals sinusitis of neurologische aandoeningen leiden mogelijk tot deze foute geurwaarneming. Meestal is fantosmie niet ernstig en verdwijnt dit vanzelf. Fantosmie is echter soms een teken van een ernstige onderliggende aandoening, dus patiënten moeten dit symptoom altijd bespreken met hun arts. De beste behandeling hangt af van de oorzaak van fantosmie.

• Fantosmie versus parosmie
• Epidemiologie
• Oorzaken van reukstoornis
• Hersenen
• Neus
• Zwangerschap
• Andere oorzaken
• Symptomen
• Soorten geuren
• Echt of onecht?
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van onechte geur
• Prognose van ruiken van fantoomgeuren
• Complicaties van olfactorische hallucinaties

Fantosmie versus parosmie

Fantosmie is niet hetzelfde als parosmie, wat staat voor een verstoord reukvermogen. Patiënten met parosmie ruiken echte geuren, maar ze zijn vervormd en vaak ook onaangenaam. Zo lijkt de geur van bloemen bijvoorbeeld op een chemische geur. Fantosmie en parosmie treden vaak wel samen op. Parosmie komt wel vaker voor dan fantosmie. Parosmie is een milde tot ernstige aandoening.

Epidemiologie

Fantosmie is een zeldzame aandoening. Ongeveer één op de vijf à één op de tien patiënten met stoornissen rond het reukvermogen lijdt aan fantosmie.

Oorzaken van reukstoornis

Diverse oorzaken zijn bekend voor fantoomgeuren. Soms ervaart de patiënt een neusprobleem zoals perifere fantosmie. Ook een neurologisch probleem (probleem met de hersenen) is mogelijk, hetgeen dan gekend is als ‘centrale fantosmie’. Ook bij zwangere vrouwen komt een onechte geurwaarneming tot uiting.

Hersenen

Fantoomgeuren ontstaan soms door problemen met de manier waarop de hersenen geuren begrijpen. Deze omvatten:

• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis)
• een depressie
• een hersenschudding
• een hersentumor
• een hoofdtrauma
• een neuroblastoom (zeldzame vorm van kanker in de reukzenuw.)
• epilepsie of toevallen
• migraine, waarbij fantosmie een teken van een aura is
• schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)

De waargenomen geuren houden zowel overdag als ’s nachts aan. Vaak zijn beide neusgaten getroffen.

Neus

Problemen met de neus of neusholte zijn de meest voorkomende oorzaken van reukgerelateerde stoornissen zoals fantosmie. Deze omvatten:

• chronische sinusinfecties
• de griep
• een verkoudheid
• hooikoorts of allergische rhinitis
• neuspoliepen (goedaardige gezwellen in de neus of sinussen)
• niet-allergische rhinitis (chronische symptomen aan de neus)
• tumoren

Patiënten ervaren vaak een sterkere geur in het ene neusgat dan in het andere. Zouthoudende spoelingen en anesthetische pads helpen vaak om de geur te verminderen.

Zwangerschap

Circa drie op de vier zwangere vrouwen ervaart significante veranderingen in de perceptie van de smaak en geur. Een gevoeligheid voor geur en smaak is een veel voorkomende bijwerking van de zwangerschap als gevolg van de vele veranderingen die plaatsvinden in het lichaam van de vrouw.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van het waarnemen van een onechte geur zijn:

• bijwerkingen van bepaalde medicijnen
• de blootstelling aan bepaalde chemicaliën zoals insecticiden of oplosmiddelen
• radiotherapie voor de behandeling van hoofd- en halskanker
• roken
• tandproblemen

Symptomen

Soorten geuren

Sommige fantoomgeuren zijn aangenaam, maar patiënten met fantosmie beschrijven vaker onaangename, stinkende of walgelijke geuren zoals:

• brandend rubber
• een chemische of metaalachtige geur
• een muffe of beschimmelde geur
• een rotte geur
• een verbrande toast
• sigarettenrook

De geur verschijnt soms alleen aan één kant van de neus, al zijn bij sommige patiënten ook beide neusgaten getroffen. Een kwart van de patiënten die melden dat ze fantosmie in één neusgat hebben, ontwikkelt de reukstoornis meestal binnen een paar maanden of jaren in het andere neusgat. Patiënten zijn vaak niet in staat om de specifieke geur te identificeren, of anders ruiken ze een geur die ze nog nooit eerder hebben geroken.

Echt of onecht?

In sommige gevallen denken patiënten dat ze een fantoomlucht opmerken, terwijl ze in werkelijkheid een echte, maar onverwachte geur ruiken.

Mogelijke bronnen van onverwachte geuren zijn onder meer:

• recente veranderingen in deodorant of andere hygiëneproducten
• nieuwe materialen, producten of verpakkingen
• een nieuwe airconditioningunit, verwarming of luchtfilter, die nog steeds chemicaliën van de fabriek bevat

Diagnose en onderzoeken

Om fantosmie te diagnosticeren, is eerst een lichamelijk onderzoek van het hoofd en de nek nodig. De arts bevraagt de patiënt eveneens over andere symptomen. Daarna zijn verdere testen nodig om de andere zintuigen van de patiënt te controleren. Een bestelt mogelijk een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) of rhinoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus- en sinusholtes) om in de neusholte te inspecteren. Hij detecteert zo mogelijke problemen die de aanleiding zijn van fantosmie. Verder zijn soms uitgebreidere onderzoeken nodig. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan, MRI-scan en EEG-scan (hersenfilmpje) zijn inzetbaar om afwijkingen in de neusholte, de hersenen of het zenuwstelsel op te sporen.

Behandeling van onechte geur

De behandeling voor fantosmie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de onechte geur.

Onderliggend probleem
Patiënten met chronische sinusitis of een andere langdurige neusontsteking krijgen van de arts advies over de beste behandelingsoptie. Het behandelen van de onderliggende aandoening doet vaak de fantoomgeur verbeteren.

Kortstondige fantosmie
Als de symptomen reeds een paar dagen aanhouden, is het gebruik van een neusspray-zoutoplossing nuttig om de neusholtes te spoelen. Vastzittend materiaal in de neusholtes komt dan los waardoor de symptomen verlichten.

Langdurige fantosmie
Bepaalde geneesmiddelen verbeteren de symptomen bij patiënten met langdurige fantosmie:

• medicijnen om de bloedvaten in de neus te vernauwen
• steroïde crèmes of sprays
• verdovende geneesmiddelen om de zenuwcellen te verdoven

In sommige gevallen zet de arts orale (via de mond ingenomen) geneesmiddelen in.

Af en toe is een operatie nodig voor de behandeling van fantosmie. De arts raadt chirurgie niet altijd aan, omdat dit alleen in specifieke gevallen effectief is en chirurgie ook risico's met zich meebrengt.

Prognose van ruiken van fantoomgeuren

In sommige gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf na verloop van tijd of herstelt de patiënt van het onderliggend probleem (zoals bijvoorbeeld sinusitis). In andere gevallen is fantosmie chronisch van aard.

Complicaties van olfactorische hallucinaties

Door fantosmie hebben patiënten mogelijk angst. Het dagelijks leven is eveneens mogelijk gestoord door de reukstoornis. Verder kampen sommige patiënten met een smaakstoornis wat leidt tot een verminderde eetlust en gewichtsverlies.

Lees verder

• Hyposmie (verminderde reukzin) & anosmie (geen reukvermogen)
• Parosmie: Reukstoornis - Geuren onaangenaam waarnemen
• Hyperosmie (verhoogde reukzin): Toegenomen reukvermogen