Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen

Fantosmie verwijst naar het ruiken van geuren die er in werkelijkheid niet zijn. Deze fantoomgeuren, ook wel olfactorische hallucinaties genoemd, zijn vaak onaangenaam, maar de perceptie varieert per patiënt. Problemen met de neus, zoals sinusitis, of neurologische aandoeningen kunnen deze verkeerde geurwaarneming veroorzaken. Meestal is fantosmie niet ernstig en verdwijnt het vanzelf. Toch kan het soms wijzen op een ernstige onderliggende aandoening, dus patiënten moeten dit symptoom altijd met hun arts bespreken. De beste behandeling hangt af van de oorzaak van fantosmie.

• Fantosmie versus parosmie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van reukstoornis
• Hersenen
• Neus
• Zwangerschap
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Soorten geuren
• Echt of onecht?
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van onechte geur
• Prognose van het ruiken van fantoomgeuren
• Complicaties van olfactorische hallucinaties
• Preventie en tips van fantosmie
• Preventie
• Tips

Fantosmie versus parosmie

Fantosmie is niet hetzelfde als parosmie, een verstoord reukvermogen waarbij echte geuren vervormd en vaak onaangenaam worden waargenomen. Bijvoorbeeld, de geur van bloemen kan chemisch lijken. Hoewel fantosmie en parosmie vaak samen voorkomen, is parosmie vaker voorkomend en varieert het van mild tot ernstig.

Epidemiologie

De epidemiologie van fantosmie betreft het voorkomen van deze aandoening in verschillende bevolkingsgroepen, de frequentie van verschijnselen en de trends in verschillende geografische regio's. Het is belangrijk te begrijpen hoe vaak deze aandoening voorkomt, welke factoren bijdragen aan het ontstaan ervan, en of er specifieke regio’s of bevolkingsgroepen zijn die meer vatbaar zijn voor fantosmie.

Prevalentie van fantosmie
Fantomsgeur komt relatief vaak voor als gevolg van infecties van de bovenste luchtwegen of virale infecties, zoals de recente COVID-19-pandemie. Het is echter moeilijk precies vast te stellen hoe veel mensen precies last hebben van fantosmie, omdat het vaak gepaard gaat met andere reukstoornissen.

Geografische variaties
De prevalentie kan variëren afhankelijk van geografische regio's, vooral waar luchtweginfecties vaker voorkomen. Daarnaast speelt genetische variatie in de gevoeligheid voor geurreceptoren ook een rol in het voorkomen van fantosmie.

Mechanisme

Het mechanisme achter fantosmie betreft de manier waarop de hersenen en het reukorgaan betrokken zijn bij het waarnemen van geuren, en waarom dit verstoord kan raken. De meeste gevallen van fantosmie worden veroorzaakt door verstoringen in de reukzin, vaak gerelateerd aan het zenuwstelsel of neurologische aandoeningen.

Verstoring van het reukorgaan
Fantomsgeur komt vaak voort uit schade aan de reukzenuw of de olfactorische bulb, wat kan gebeuren door infecties, trauma of tumoren. Deze beschadigingen zorgen ervoor dat de hersenen valse signalen ontvangen, die leiden tot de perceptie van geur zonder dat er daadwerkelijk geurstoffen aanwezig zijn.

Neurologische oorzaken
Neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, epilepsie of hersenletsel, kunnen leiden tot fantosmie door de verstoring van de gebieden in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor geurverwerking.

Oorzaken van reukstoornis

Verschillende oorzaken kunnen fantoomgeuren veroorzaken. Soms heeft de patiënt een neusprobleem, bekend als perifere fantosmie. Ook een neurologisch probleem kan fantosmie veroorzaken, hetgeen bekend staat als centrale fantosmie. Fantosmie komt ook voor bij zwangere vrouwen.

Hersenen

Fantoomgeuren ontstaan soms door problemen met de manier waarop de hersenen geuren interpreteren. Mogelijke oorzaken zijn:

• de ziekte van Parkinson
• een beroerte
• een bipolaire stoornis
• depressie
• hersenschudding
• hersentumor
• hoofdtrauma
• neuroblastoom
• epilepsie
• migraine
• schizofrenie

De waargenomen geuren kunnen zowel overdag als ’s nachts aanhouden, en vaak zijn beide neusgaten betrokken.

Neus

Problemen met de neus of neusholte zijn de meest voorkomende oorzaken van reukgerelateerde stoornissen zoals fantosmie. Deze omvatten:

• chronische sinusinfecties
• de griep
• verkoudheid
• hooikoorts of allergische rhinitis
• neuspoliepen
• niet-allergische rhinitis
• tumoren

Patiënten ervaren vaak een sterkere geur in het ene neusgat dan in het andere. Zouthoudende spoelingen en anesthetische pads helpen vaak om de geur te verminderen.

Zwangerschap

Ongeveer drie op de vier zwangere vrouwen ervaren significante veranderingen in hun perceptie van smaak en geur. Gevoeligheid voor geur en smaak is een veelvoorkomende bijwerking van de zwangerschap door de vele veranderingen in het lichaam van de vrouw.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van fantoomgeuren zijn:

• bijwerkingen van bepaalde medicijnen
• blootstelling aan bepaalde chemicaliën zoals insecticiden of oplosmiddelen
• radiotherapie voor de behandeling van hoofd- en halskanker
• roken
• tandproblemen

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van fantosmie kunnen verhogen. Deze risicofactoren kunnen variëren van genetische predisposities tot omgevingsfactoren en gezondheidstoestanden.

Leeftijd
De kans op het ontwikkelen van fantosmie neemt vaak toe met de leeftijd, vooral bij ouderen die meer kans hebben op aandoeningen zoals hersenatrofie of andere neurologische stoornissen.

Infecties en inflammatie
Virale infecties van de bovenste luchtwegen, zoals verkoudheden of griep, kunnen tijdelijk de reukzin beïnvloeden, wat kan leiden tot fantosmie. Langdurige infecties kunnen ook blijvende schade aan het reukorgaan veroorzaken.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen meer risico op het ontwikkelen van fantosmie, vooral mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Patiënten met neurologische aandoeningen
Patiënten met aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, Alzheimer, of hersenbeschadiging na een ongeluk of beroerte hebben een verhoogd risico om fantosmie te ontwikkelen.

Patiënten met chronische sinusitis
Mensen met langdurige sinusproblemen of ontstekingen in de luchtwegen hebben ook een grotere kans op het ervaren van geurhallucinaties.

Symptomen

Soorten geuren

Sommige fantoomgeuren zijn aangenaam, maar patiënten met fantosmie beschrijven vaker onaangename, stinkende of walgelijke geuren zoals:

• brandend rubber
• chemische of metaalachtige geur
• muffe of beschimmelde geur
• rotte geur
• verbrande toast
• sigarettenrook

De geur verschijnt soms alleen aan één kant van de neus, al zijn bij sommige patiënten ook beide neusgaten getroffen. Een kwart van de patiënten die melden dat ze fantosmie in één neusgat hebben, ontwikkelt de reukstoornis meestal binnen een paar maanden of jaren in het andere neusgat. Patiënten zijn vaak niet in staat om de specifieke geur te identificeren, of ruiken een geur die ze nog nooit eerder hebben geroken.

Echt of onecht?

Soms denken patiënten dat ze een fantoomlucht waarnemen, terwijl ze in werkelijkheid een echte, maar onverwachte geur ruiken.

Mogelijke bronnen van onverwachte geuren zijn onder meer:

• recente veranderingen in deodorant of andere hygiëneproducten
• nieuwe materialen, producten of verpakkingen
• een nieuwe airconditioningunit, verwarming of luchtfilter, die nog steeds chemicaliën van de fabriek bevat

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor fantosmie kunnen variëren, maar ze zijn belangrijk voor de diagnose en verdere behandeling van de aandoening. Het is van belang om bepaalde symptomen te herkennen die kunnen wijzen op een onderliggende ernstige aandoening.

Plotseling verlies van geur
Een plotseling verlies van geur kan duiden op een probleem met de reukzin, en kan een indicatie zijn voor fantosmie, vooral wanneer er geen externe geurbronnen zijn.

Aanhoudende of ongewone geuren
Het waarnemen van sterke of nare geuren, zoals rotte vis of verbrand rubber, zonder enige fysieke bron kan een teken zijn van fantosmie. Dit kan ook leiden tot misselijkheid of psychologische stress.

Diagnose en onderzoeken

Om fantosmie te diagnosticeren, is eerst een lichamelijk onderzoek van het hoofd en de nek nodig. De arts bevraagt de patiënt eveneens over andere symptomen. Vervolgens zijn verdere testen nodig om de andere zintuigen van de patiënt te controleren. De arts kan een endoscopie of rhinoscopie uitvoeren om de neusholte te inspecteren en mogelijke problemen te detecteren. Verder zijn soms uitgebreidere onderzoeken nodig, zoals een CT-scan, MRI-scan en EEG-scan om afwijkingen in de neusholte, de hersenen of het zenuwstelsel op te sporen.

Behandeling van onechte geur

De behandeling van fantosmie hangt af van de onderliggende oorzaak van de onechte geur.

Onderliggend probleem
Patiënten met chronische sinusitis of een andere langdurige neusontsteking krijgen advies van de arts over de beste behandelingsoptie. Het behandelen van de onderliggende aandoening kan de fantoomgeur vaak verbeteren.

Kortstondige fantosmie
Als de symptomen slechts een paar dagen aanhouden, kan een neusspray met zoutoplossing helpen om de neusholtes te spoelen. Vastzittend materiaal in de neusholtes komt dan los, waardoor de symptomen verlichten.

Langdurige fantosmie
Bepaalde geneesmiddelen kunnen de symptomen bij langdurige fantosmie verbeteren:

• medicijnen om de bloedvaten in de neus te vernauwen
• steroïde crèmes of sprays
• verdovende geneesmiddelen om de zenuwcellen te verdoven

In sommige gevallen kan de arts orale (via de mond ingenomen) geneesmiddelen voorschrijven.

Af en toe is een operatie nodig voor de behandeling van fantosmie. Chirurgie wordt echter niet altijd aanbevolen, omdat het alleen in specifieke gevallen effectief is en ook risico's met zich meebrengt.

Prognose van het ruiken van fantoomgeuren

In sommige gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf na verloop van tijd of herstelt de patiënt van de onderliggende oorzaak (zoals sinusitis). In andere gevallen kan fantosmie chronisch zijn.

Complicaties van olfactorische hallucinaties

Fantosmie kan leiden tot angst en verstoring van het dagelijks leven. Bovendien kunnen sommige patiënten last krijgen van een smaakstoornis, wat kan leiden tot een verminderde eetlust en gewichtsverlies.

Preventie en tips van fantosmie

Preventie

Het voorkomen van fantosmie is niet altijd mogelijk, maar enkele maatregelen kunnen het risico verminderen:

• het vermijden van blootstelling aan schadelijke chemicaliën
• het beheersen van allergieën en sinusinfecties
• het beschermen van het hoofd tegen trauma's
• het tijdig behandelen van neurologische aandoeningen

Tips

Voor patiënten met fantosmie zijn er enkele tips om om te gaan met de aandoening:

• regelmatig spoelen van de neusholtes met een zoutoplossing
• gebruik van luchtverfrissers of essentiële oliën om onaangename geuren te maskeren
• het raadplegen van een specialist voor specifieke behandelingsopties
• het bijhouden van een dagboek om de frequentie en intensiteit van de geuren bij te houden en patronen te identificeren

Lees verder

• Hyposmie (verminderde reukzin) & anosmie (geen reukvermogen)
• Parosmie: Reukstoornis - Geuren onaangenaam waarnemen
• Hyperosmie (verhoogde reukzin): Toegenomen reukvermogen