Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen
Fantosmie duidt op het ruiken van iets dat er niet echt is. Deze fantoomgeur of olfactorische hallucinatie genoemd is vaak onaangenaam, maar is wel voor elke patiënt anders. Problemen met de neus, zoals sinusitis of neurologische aandoeningen leiden mogelijk tot deze foute geurwaarneming. Meestal is fantosmie niet ernstig en verdwijnt dit vanzelf. Fantosmie is echter soms een teken van een ernstige onderliggende aandoening, dus patiënten moeten dit symptoom altijd bespreken met hun arts. De beste behandeling hangt af van de oorzaak van fantosmie.
Fantosmie versus parosmie
Fantosmie is niet hetzelfde als
parosmie, wat staat voor een verstoord reukvermogen. Patiënten met parosmie ruiken echte geuren, maar ze zijn vervormd en vaak ook onaangenaam. Zo lijkt de geur van bloemen bijvoorbeeld op een chemische geur. Fantosmie en parosmie treden vaak wel samen op. Parosmie komt wel vaker voor dan fantosmie. Parosmie is een milde tot ernstige aandoening.
Epidemiologie
Fantosmie is een zeldzame aandoening. Ongeveer één op de vijf à één op de tien patiënten met stoornissen rond het reukvermogen lijdt aan fantosmie.
Oorzaken van reukstoornis
Diverse oorzaken zijn bekend voor fantoomgeuren. Soms ervaart de patiënt een
neusprobleem zoals perifere fantosmie. Ook een
neurologisch probleem (probleem met de
hersenen) is mogelijk, hetgeen dan gekend is als ‘centrale fantosmie’. Ook bij zwangere vrouwen komt een onechte geurwaarneming tot uiting.
Hersenen
Fantoomgeuren ontstaan soms door problemen met de manier waarop de hersenen geuren begrijpen. Deze omvatten:
De waargenomen geuren houden zowel overdag als ’s nachts aan. Vaak zijn beide neusgaten getroffen.
Neus
Problemen met de neus of neusholte zijn de meest voorkomende oorzaken van reukgerelateerde stoornissen zoals fantosmie. Deze omvatten:
Patiënten ervaren vaak een sterkere geur in het ene neusgat dan in het andere. Zouthoudende spoelingen en anesthetische pads helpen vaak om de geur te verminderen.

Het ruiken van fantoomgeuren is een mogelijk symptoom tijdens de zwangerschap /
Bron: PublicDomainPictures, PixabayZwangerschap
Circa drie op de vier zwangere vrouwen ervaart significante veranderingen in de perceptie van de smaak en geur. Een gevoeligheid voor geur en smaak is een veel voorkomende bijwerking van de zwangerschap als gevolg van de vele veranderingen die plaatsvinden in het lichaam van de vrouw.
Andere oorzaken
Andere oorzaken van het waarnemen van een onechte geur zijn:
Symptomen
Soorten geuren
Sommige fantoomgeuren zijn aangenaam, maar patiënten met fantosmie beschrijven vaker onaangename, stinkende of walgelijke geuren zoals:
- brandend rubber
- een chemische of metaalachtige geur
- een muffe of beschimmelde geur
- een rotte geur
- een verbrande toast
- sigarettenrook
De geur verschijnt soms alleen aan één kant van de neus, al zijn bij sommige patiënten ook beide neusgaten getroffen. Een kwart van de patiënten die melden dat ze fantosmie in één neusgat hebben, ontwikkelt de reukstoornis meestal binnen een paar maanden of jaren in het andere neusgat. Patiënten zijn vaak niet in staat om de specifieke geur te identificeren, of anders ruiken ze een geur die ze nog nooit eerder hebben geroken.
Echt of onecht?
In sommige gevallen denken patiënten dat ze een fantoomlucht opmerken, terwijl ze in werkelijkheid een echte, maar onverwachte geur ruiken.
Mogelijke bronnen van onverwachte geuren zijn onder meer:
- recente veranderingen in deodorant of andere hygiëneproducten
- nieuwe materialen, producten of verpakkingen
- een nieuwe airconditioningunit, verwarming of luchtfilter, die nog steeds chemicaliën van de fabriek bevat
Diagnose en onderzoeken
Om fantosmie te diagnosticeren, is eerst een lichamelijk onderzoek van het hoofd en de nek nodig. De arts bevraagt de patiënt eveneens over andere symptomen. Daarna zijn verdere testen nodig om de andere zintuigen van de patiënt te controleren. Een bestelt mogelijk een
endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) of
rhinoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus- en sinusholtes) om in de neusholte te inspecteren. Hij detecteert zo mogelijke problemen die de aanleiding zijn van fantosmie. Verder zijn soms uitgebreidere onderzoeken nodig. Beeldvormende onderzoeken zoals een
CT-scan,
MRI-scan en
EEG-scan (hersenfilmpje) zijn inzetbaar om afwijkingen in de neusholte, de hersenen of het zenuwstelsel op te sporen.
Behandeling van onechte geur
De behandeling voor fantosmie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de onechte geur.
Onderliggend probleem
Patiënten met chronische
sinusitis of een andere langdurige neusontsteking krijgen van de arts advies over de beste behandelingsoptie. Het behandelen van de onderliggende aandoening doet vaak de fantoomgeur verbeteren.
Kortstondige fantosmie
Als de symptomen reeds een paar dagen aanhouden, is het gebruik van een
neusspray-zoutoplossing nuttig om de neusholtes te spoelen. Vastzittend materiaal in de neusholtes komt dan los waardoor de symptomen verlichten.
Langdurige fantosmie
Bepaalde geneesmiddelen verbeteren de symptomen bij patiënten met langdurige fantosmie:
- medicijnen om de bloedvaten in de neus te vernauwen
- steroïde crèmes of sprays
- verdovende geneesmiddelen om de zenuwcellen te verdoven
In sommige gevallen zet de arts orale (via de mond ingenomen) geneesmiddelen in.
Af en toe is een operatie nodig voor de behandeling van fantosmie. De arts raadt chirurgie niet altijd aan, omdat dit alleen in specifieke gevallen effectief is en chirurgie ook risico's met zich meebrengt.
Prognose van ruiken van fantoomgeuren
In sommige gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf na verloop van tijd of herstelt de patiënt van het onderliggend probleem (zoals bijvoorbeeld sinusitis). In andere gevallen is fantosmie chronisch van aard.
Complicaties van olfactorische hallucinaties
Door fantosmie hebben patiënten mogelijk
angst. Het dagelijks leven is eveneens mogelijk gestoord door de reukstoornis. Verder kampen sommige patiënten met een
smaakstoornis wat leidt tot een
verminderde eetlust en
gewichtsverlies.
Lees verder