Fantosmie: Reukstoornis - Onechte geuren waarnemen
Fantosmie verwijst naar het ruiken van geuren die er in werkelijkheid niet zijn. Deze fantoomgeuren, ook wel olfactorische hallucinaties genoemd, zijn vaak onaangenaam, maar de perceptie varieert per patiënt. Problemen met de neus, zoals sinusitis, of neurologische aandoeningen kunnen deze verkeerde geurwaarneming veroorzaken. Meestal is fantosmie niet ernstig en verdwijnt het vanzelf. Toch kan het soms wijzen op een ernstige onderliggende aandoening, dus patiënten moeten dit symptoom altijd met hun arts bespreken. De beste behandeling hangt af van de oorzaak van fantosmie.- Fantosmie versus parosmie
- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken van reukstoornis
- Hersenen
- Neus
- Zwangerschap
- Andere oorzaken
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Symptomen
- Soorten geuren
- Echt of onecht?
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Diagnostische tabel voor fantosmie
- Behandeling van onechte geur
- Prognose van het ruiken van fantoomgeuren
- Complicaties van olfactorische hallucinaties
- Preventie en tips van fantosmie
- Preventie
- Tips
- Praktische tips voor het omgaan met fantosmie
- Erken je symptomen
- Raadpleeg een arts voor diagnostische tests
- Vermijd triggerfactoren
- Zorg voor een schone en goed geventileerde omgeving
- Gezonde levensstijl voor een beter herstel
- Overweeg psychologische ondersteuning
- Gebruik geurtherapieën bij ernstige symptomen
- Blijf alert op veranderingen in je symptomen
- Wees geduldig met je herstelproces
- Misvattingen rond fantosmie
- Fantosmie is altijd een teken van psychische problemen
- Fantosmie is altijd het gevolg van een sinusprobleem
- Fantosmie kan altijd behandeld worden met medicijnen
- Fantosmie is altijd een tijdelijk probleem
- Fantosmie is altijd een signaal van een ernstige aandoening
Fantosmie versus parosmie
Fantosmie is niet hetzelfde als parosmie, een verstoord reukvermogen waarbij echte geuren vervormd en vaak onaangenaam worden waargenomen. Bijvoorbeeld, de geur van bloemen kan chemisch lijken. Hoewel fantosmie en parosmie vaak samen voorkomen, is parosmie vaker voorkomend en varieert het van mild tot ernstig.Epidemiologie
De epidemiologie van fantosmie betreft het voorkomen van deze aandoening in verschillende bevolkingsgroepen, de frequentie van verschijnselen en de trends in verschillende geografische regio's. Het is belangrijk te begrijpen hoe vaak deze aandoening voorkomt, welke factoren bijdragen aan het ontstaan ervan, en of er specifieke regio’s of bevolkingsgroepen zijn die meer vatbaar zijn voor fantosmie.Prevalentie van fantosmie
Fantomsgeur komt relatief vaak voor als gevolg van infecties van de bovenste luchtwegen of virale infecties, zoals de recente COVID-19-pandemie. Het is echter moeilijk precies vast te stellen hoe veel mensen precies last hebben van fantosmie, omdat het vaak gepaard gaat met andere reukstoornissen.
Geografische variaties
De prevalentie kan variëren afhankelijk van geografische regio's, vooral waar luchtweginfecties vaker voorkomen. Daarnaast speelt genetische variatie in de gevoeligheid voor geurreceptoren ook een rol in het voorkomen van fantosmie.
Mechanisme
Het mechanisme achter fantosmie betreft de manier waarop de hersenen en het reukorgaan betrokken zijn bij het waarnemen van geuren, en waarom dit verstoord kan raken. De meeste gevallen van fantosmie worden veroorzaakt door verstoringen in de reukzin, vaak gerelateerd aan het zenuwstelsel of neurologische aandoeningen.Verstoring van het reukorgaan
Fantomsgeur komt vaak voort uit schade aan de reukzenuw of de olfactorische bulb, wat kan gebeuren door infecties, trauma of tumoren. Deze beschadigingen zorgen ervoor dat de hersenen valse signalen ontvangen, die leiden tot de perceptie van geur zonder dat er daadwerkelijk geurstoffen aanwezig zijn.
Neurologische oorzaken
Neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, epilepsie of hersenletsel, kunnen leiden tot fantosmie door de verstoring van de gebieden in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor geurverwerking.
Oorzaken van reukstoornis
Verschillende oorzaken kunnen fantoomgeuren veroorzaken. Soms heeft de patiënt een neusprobleem, bekend als perifere fantosmie. Ook een neurologisch probleem kan fantosmie veroorzaken, hetgeen bekend staat als centrale fantosmie. Fantosmie komt ook voor bij zwangere vrouwen.Hersenen
Fantoomgeuren ontstaan soms door problemen met de manier waarop de hersenen geuren interpreteren. Mogelijke oorzaken zijn:- de ziekte van Parkinson
- een beroerte
- een bipolaire stoornis
- depressie
- hersenschudding
- hersentumor
- hoofdtrauma
- neuroblastoom
- epilepsie
- migraine
- schizofrenie
De waargenomen geuren kunnen zowel overdag als ’s nachts aanhouden, en vaak zijn beide neusgaten betrokken.
Neus
Problemen met de neus of neusholte zijn de meest voorkomende oorzaken van reukgerelateerde stoornissen zoals fantosmie. Deze omvatten:- chronische sinusinfecties
- de griep
- verkoudheid
- hooikoorts of allergische rhinitis
- neuspoliepen
- niet-allergische rhinitis
- tumoren
Patiënten ervaren vaak een sterkere geur in het ene neusgat dan in het andere. Zouthoudende spoelingen en anesthetische pads helpen vaak om de geur te verminderen.

Zwangerschap
Ongeveer drie op de vier zwangere vrouwen ervaren significante veranderingen in hun perceptie van smaak en geur. Gevoeligheid voor geur en smaak is een veelvoorkomende bijwerking van de zwangerschap door de vele veranderingen in het lichaam van de vrouw.Andere oorzaken
Andere oorzaken van fantoomgeuren zijn:- bijwerkingen van bepaalde medicijnen
- blootstelling aan bepaalde chemicaliën zoals insecticiden of oplosmiddelen
- radiotherapie voor de behandeling van hoofd- en halskanker
- roken
- tandproblemen
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van fantosmie kunnen verhogen. Deze risicofactoren kunnen variëren van genetische predisposities tot omgevingsfactoren en gezondheidstoestanden.Leeftijd
De kans op het ontwikkelen van fantosmie neemt vaak toe met de leeftijd, vooral bij ouderen die meer kans hebben op aandoeningen zoals hersenatrofie of andere neurologische stoornissen.
Infecties en inflammatie
Virale infecties van de bovenste luchtwegen, zoals verkoudheden of griep, kunnen tijdelijk de reukzin beïnvloeden, wat kan leiden tot fantosmie. Langdurige infecties kunnen ook blijvende schade aan het reukorgaan veroorzaken.
Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen lopen meer risico op het ontwikkelen van fantosmie, vooral mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.Patiënten met neurologische aandoeningen
Patiënten met aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, Alzheimer, of hersenbeschadiging na een ongeluk of beroerte hebben een verhoogd risico om fantosmie te ontwikkelen.
Patiënten met chronische sinusitis
Mensen met langdurige sinusproblemen of ontstekingen in de luchtwegen hebben ook een grotere kans op het ervaren van geurhallucinaties.
Symptomen
Soorten geuren
Sommige fantoomgeuren zijn aangenaam, maar patiënten met fantosmie beschrijven vaker onaangename, stinkende of walgelijke geuren zoals:- brandend rubber
- chemische of metaalachtige geur
- muffe of beschimmelde geur
- rotte geur
- verbrande toast
- sigarettenrook
De geur verschijnt soms alleen aan één kant van de neus, al zijn bij sommige patiënten ook beide neusgaten getroffen. Een kwart van de patiënten die melden dat ze fantosmie in één neusgat hebben, ontwikkelt de reukstoornis meestal binnen een paar maanden of jaren in het andere neusgat. Patiënten zijn vaak niet in staat om de specifieke geur te identificeren, of ruiken een geur die ze nog nooit eerder hebben geroken.
Echt of onecht?
Soms denken patiënten dat ze een fantoomlucht waarnemen, terwijl ze in werkelijkheid een echte, maar onverwachte geur ruiken.Mogelijke bronnen van onverwachte geuren zijn onder meer:
- recente veranderingen in deodorant of andere hygiëneproducten
- nieuwe materialen, producten of verpakkingen
- een nieuwe airconditioningunit, verwarming of luchtfilter, die nog steeds chemicaliën van de fabriek bevat
Alarmsymptomen
Alarmsymptomen voor fantosmie kunnen variëren, maar ze zijn belangrijk voor de diagnose en verdere behandeling van de aandoening. Het is van belang om bepaalde symptomen te herkennen die kunnen wijzen op een onderliggende ernstige aandoening.Plotseling verlies van geur
Een plotseling verlies van geur kan duiden op een probleem met de reukzin, en kan een indicatie zijn voor fantosmie, vooral wanneer er geen externe geurbronnen zijn.
Aanhoudende of ongewone geuren
Het waarnemen van sterke of nare geuren, zoals rotte vis of verbrand rubber, zonder enige fysieke bron kan een teken zijn van fantosmie. Dit kan ook leiden tot misselijkheid of psychologische stress.
Diagnose en onderzoeken
Om fantosmie te diagnosticeren, is eerst een lichamelijk onderzoek van het hoofd en de nek nodig. De arts bevraagt de patiënt eveneens over andere symptomen. Vervolgens zijn verdere testen nodig om de andere zintuigen van de patiënt te controleren. De arts kan een endoscopie of rhinoscopie uitvoeren om de neusholte te inspecteren en mogelijke problemen te detecteren. Verder zijn soms uitgebreidere onderzoeken nodig, zoals een CT-scan, MRI-scan en EEG-scan om afwijkingen in de neusholte, de hersenen of het zenuwstelsel op te sporen.Diagnostische tabel voor fantosmie
Deze tabel biedt een uitgebreid overzicht van mogelijke oorzaken van fantosmie (het waarnemen van geuren die er niet zijn), evenals de diagnostische benaderingen die gebruikt kunnen worden om de oorzaak vast te stellen. Fantosmie kan verschillende onderliggende oorzaken hebben, en het is belangrijk om bij twijfels altijd een arts te raadplegen voor verdere evaluatie en behandeling.Diagnose / Oorzaak | Symptomen | Diagnostische testen en oorzaken |
---|---|---|
Sinusitis of infecties van de luchtwegen | Onplezierige geuren, verstopte neus, hoofdpijn, loopneus, soms koorts | Een lichamelijk onderzoek van de neus en keel wordt vaak uitgevoerd. Beeldvormende onderzoeken, zoals een CT-scan van de sinussen, kunnen nuttig zijn om ontstekingen of infecties te identificeren. In sommige gevallen kan een bacteriële kweek van de neusafscheiding helpen om de oorzaak vast te stellen. Als er aanwijzingen zijn voor een huidinfectie of ontsteking in de luchtwegen, kan verder onderzoek nodig zijn. |
Neurologische aandoeningen (bijv. epilepsie, hersentumoren) | Onverklaarde geuren, vaak een metaalachtige of verbrande geur, mogelijk gepaard met andere neurologische symptomen zoals hoofdpijn, verlies van bewustzijn of spierzwakte | Een neurologisch onderzoek is nodig om eventuele neurologische aandoeningen vast te stellen. Beeldvormende technieken zoals MRI of CT-scans kunnen helpen bij het identificeren van hersentumoren of andere neurologische afwijkingen. EEG kan nuttig zijn bij het onderzoeken van epileptische activiteit. Verder kunnen spieren en zenuwen worden getest om te bepalen of er andere neurologische aandoeningen zijn. |
Medicatiegebruik (bijv. antidepressiva, anti-epileptica) | Ongewenste geuren zonder externe bron, soms in combinatie met andere bijwerkingen zoals vermoeidheid, duizeligheid of wazig zien | De geschiedenis van medicatiegebruik wordt geëvalueerd. Indien fantosmie ontstaat na het starten van een bepaald medicijn, kan dit duiden op een bijwerking. Overleg met de arts is belangrijk om alternatieven te overwegen. Soms kan bloedonderzoek helpen bij het controleren van medicijnspiegels. Een medische evaluatie is nodig om te bepalen of de medicatie de oorzaak is, en om de juiste behandeling aan te passen. |
Hormonale verstoringen (bijv. zwangerschap, menopauze) | Ongewenste geuren, vooral tijdens hormonale veranderingen zoals zwangerschap of menopauze, mogelijk gepaard met stemmingswisselingen of gewichtstoename | Een bloedonderzoek kan hormonale afwijkingen, zoals veranderingen in oestrogeen of progesteron, aantonen. Een grondige anamnese is belangrijk om de hormonale status van de patiënt te begrijpen. In sommige gevallen kan een zwangerschapstest worden uitgevoerd. Als hormonale verstoringen worden bevestigd, kunnen behandelingsopties zoals hormoontherapie overwogen worden. |
Neus- of mondinfecties (bijv. schimmels, bacteriën) | Ongewone geuren, vaak geur van rottend vlees of schimmel, soms gepaard met pijn of zwelling in de mond of neus | Een lichamelijk onderzoek wordt uitgevoerd, met aandacht voor tekenen van infecties. Een kweek van de neus- of mondafscheiding kan nuttig zijn om de oorzaak te identificeren. Indien nodig kan een endoscopie van de neus worden uitgevoerd om infecties in de neusholten te onderzoeken. Ook kunnen bloedonderzoeken zoals een bloedonderzoek nuttig zijn om bacteriële of schimmelinfecties aan te tonen. |
Verstoring van de olfactieve zenuwen (bijv. na hoofdletsel) | Verlies of verandering van geur, inclusief het waarnemen van geuren die er niet zijn, vaak na een traumatisch hersenletsel | Een medische anamnese en lichamelijk onderzoek worden uitgevoerd om te controleren op tekenen van traumatisch hersenletsel. Beeldvorming van de hersenen via MRI of CT-scan kan worden gebruikt om schade aan de olfactieve zenuwen of hersenstructuren te identificeren. In sommige gevallen kan een olfactometrisch onderzoek worden uitgevoerd om geurwaarneming te testen. |
Ziekten van de hersenen of zenuwstelsel (bijv. Parkinson, Alzheimer) | Veranderingen in geurperceptie, mogelijk gepaard met andere symptomen zoals tremor, geheugenverlies of motorische stoornissen | Een neurologisch onderzoek wordt uitgevoerd om de hersenfunctie te testen. Beeldvormende technieken zoals MRI of CT-scan kunnen helpen bij het identificeren van hersenziekten. Neuropsychologische tests kunnen worden gebruikt om cognitieve functies te evalueren, en bloedonderzoek kan helpen bij het uitsluiten van andere aandoeningen zoals mentale gezondheid stoornissen. |
Oogproblemen (bijv. gezichtsvermogen en geurperceptie) | Verlies van geur of verandering in geur, vaak gepaard met visuele symptomen zoals wazig zien of dubbelzien | Een oogonderzoek wordt uitgevoerd, vooral als er visuele symptomen zoals wazig zien optreden. Beeldvorming van de hersenen kan nodig zijn als er een verband wordt vermoed tussen visuele en geurproblemen. In sommige gevallen kunnen ook andere tests zoals een oogonderzoek of visusmetingen nuttig zijn om het probleem beter te begrijpen. |
Psychologische aandoeningen (bijv. stress, angst) | Verstoorde geurperceptie, vaak in combinatie met angst, stress of depressieve gevoelens | Een psychologisch onderzoek wordt uitgevoerd om de mentale gezondheid van de patiënt te evalueren. Dit kan door middel van gesprekken, vragenlijsten of observatie. Het kan nuttig zijn om te onderzoeken of er een relatie bestaat tussen mentale gezondheid en de geurveranderingen, en psychotherapie of andere behandelingsopties kunnen worden overwogen. |
Geurovergevoeligheid door externe factoren (bijv. milieuvervuiling, chemicaliën) | Overgevoeligheid voor geuren, vaak met ongemak of misselijkheid, meestal in omgevingen met sterke geurprikkels zoals fabrieken of vervuilde gebieden | De medische geschiedenis wordt geëvalueerd om blootstelling aan bepaalde geuren of chemicaliën vast te stellen. Soms kan een bloedonderzoek of ademtest nodig zijn om te onderzoeken of er een chemische blootstelling heeft plaatsgevonden. Het aanpassen van de werkomgeving of levensstijl kan noodzakelijk zijn om verdere problemen te voorkomen. |
Behandeling van onechte geur
De behandeling van fantosmie hangt af van de onderliggende oorzaak van de onechte geur.Onderliggend probleem
Patiënten met chronische sinusitis of een andere langdurige neusontsteking krijgen advies van de arts over de beste behandelingsoptie. Het behandelen van de onderliggende aandoening kan de fantoomgeur vaak verbeteren.
Kortstondige fantosmie
Als de symptomen slechts een paar dagen aanhouden, kan een neusspray met zoutoplossing helpen om de neusholtes te spoelen. Vastzittend materiaal in de neusholtes komt dan los, waardoor de symptomen verlichten.
Langdurige fantosmie
Bepaalde geneesmiddelen kunnen de symptomen bij langdurige fantosmie verbeteren:
- medicijnen om de bloedvaten in de neus te vernauwen
- steroïde crèmes of sprays
- verdovende geneesmiddelen om de zenuwcellen te verdoven
In sommige gevallen kan de arts orale (via de mond ingenomen) geneesmiddelen voorschrijven.
Af en toe is een operatie nodig voor de behandeling van fantosmie. Chirurgie wordt echter niet altijd aanbevolen, omdat het alleen in specifieke gevallen effectief is en ook risico's met zich meebrengt.
Prognose van het ruiken van fantoomgeuren
In sommige gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf na verloop van tijd of herstelt de patiënt van de onderliggende oorzaak (zoals sinusitis). In andere gevallen kan fantosmie chronisch zijn.Complicaties van olfactorische hallucinaties
Fantosmie kan leiden tot angst en verstoring van het dagelijks leven. Bovendien kunnen sommige patiënten last krijgen van een smaakstoornis, wat kan leiden tot een verminderde eetlust en gewichtsverlies.Preventie en tips van fantosmie
Preventie
Het voorkomen van fantosmie is niet altijd mogelijk, maar enkele maatregelen kunnen het risico verminderen:- het vermijden van blootstelling aan schadelijke chemicaliën
- het beheersen van allergieën en sinusinfecties
- het beschermen van het hoofd tegen trauma's
- het tijdig behandelen van neurologische aandoeningen
Tips
Voor patiënten met fantosmie zijn er enkele tips om om te gaan met de aandoening:- regelmatig spoelen van de neusholtes met een zoutoplossing
- gebruik van luchtverfrissers of essentiële oliën om onaangename geuren te maskeren
- het raadplegen van een specialist voor specifieke behandelingsopties
- het bijhouden van een dagboek om de frequentie en intensiteit van de geuren bij te houden en patronen te identificeren