Heesheid (Schorheid): Oorzaken van hese (schorre) stem

Ongeveer één op de drie mensen ervaart op een bepaald moment in het leven heesheid. Patiënten met een hese stem zijn niet goed in staat om geluiden te maken bij het spreken. De stemgeluiden klinken zwak, luchtig, krassend of schor, en ook de toonhoogte of kwaliteit van de stem zijn mogelijk aan veranderingen onderhevig. Heesheid heeft een aantal oorzaken, variërend van eenvoudige ontstekingsprocessen tot minder vaak voorkomende maar meer ernstige neurologische aandoeningen en kanker. Ook medicatie, roken en andere omgevingsfactoren veroorzaken een schor stemgeluid. Vaak gaan enkele symptomen gepaard met de schorheid van de stem. Meestal helpen enkele thuiszorgmiddeltjes zoals voldoende stemrust en stoppen met roken om de heesheid te verhelpen. In sommige gevallen van een schorre stemverandering is een medische behandeling noodzakelijk.

• Wat is een stem?
• Synoniemen van heesheid
• Oorzaken van hese stem
• Risicofactoren: Aandoeningen en schorre stem
• Auto-immuunziekten
• Bijschildklierproblemen
• Infectie of ontsteking
• Kanker
• Longproblemen
• Maagproblemen
• Neurologische aandoeningen
• Schildklierproblemen
• Structurele veranderingen
• Andere oorzaken
• Risicofactoren: Omgevingsfactoren en schorheid
• Geassocieerde symptomen bij hese stemverandering
• Alarmsymptomen bij schorre stem
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hees stemgeluid
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg

Wat is een stem?

Een stem is de synchronisatie van activiteiten van de long naar het strottenhoofd, de beweging van de tong en lippen en de akoestische resonantie door het neussysteem. Het strottenhoofd speelt ook een zeer belangrijke rol in dit proces. Het strottenhoofd maakt deel uit van de bovenste luchtwegen. Het produceert geluid wanneer de luchtstroom omhoog gaat vanuit de longen om het strottenhoofd te laten trillen. Bij het spreken sluit het strottenhoofd, en opent het bij elke lettergreep verschillend om variabele geluiden te produceren met verschillende intensiteit. Als de trilling van het strottenhoofd onstabiel is, of het strottenhoofd gezwollen is en niet kan sluiten, komt een hees geluid tot stand.

Synoniemen van heesheid

Synoniemen voor heesheid zijn:

• dysfonie
• een hees stemgeluid
• een hese stem
• een schor stemgeluid
• een schorre stem
• heesheid van de stem
• schorheid van de stem

Oorzaken van hese stem

Heesheid is meestal het gevolg van een probleem met de stembanden. De stembanden maken deel uit van het strottenhoofd (larynx) in de keel. Wanneer de stembanden ontstoken of geïnfecteerd raken, zwellen ze op. Dit zorgt voor een hese stem.

Risicofactoren: Aandoeningen en schorre stem

Enkele aandoeningen liggen mogelijk aan de basis van een stem die hees klinkt:

Auto-immuunziekten

Volgende auto-immuunaandoeningen veroorzaken mogelijk schorheid van de stem:

• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• systemische lupus erythematosus

Bijschildklierproblemen

Een schorre stem is soms te wijten aan een bijschildklieraandoening:

• een bijschildklieradenoom (goedaardige tumor van bijschildklier)
• hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier(en))

Infectie of ontsteking

Heel vaak zijn stemveranderingen zoals een hese stem te wijten aan een ontsteking of infectie:

• antrax (miltvuur: bacteriële infectie met symptomen aan huid en longen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• de griep
• difterie (bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• een bijholteontsteking (sinusitis)
• een keelontsteking: vermoeidheid, hoofdpijn, hoesten, keelpijn, congestie (verstopte sinussen)
• een strottenhoofdontsteking (laryngitis): keelpijn, koorts, loopneus, droge hoest, hees stemgeluid
• een verkoudheid: vermoeidheid, hoofdpijn, hoest, keelpijn, congestie
• epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van strotklepje)
• Pasteurella multocida (bacteriële infectie pasteurellose)
• pseudokroep (blaffende hoest met benauwdheid)
• tonsillitis (keelamandelontsteking)
• tracheïtis (luchtpijpontsteking)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• uvulitis (ontsteking en zwelling van de huig van de tong)

Kanker

Enkele vormen van kanker veroorzaken dysfonie:

• een lymfoom
• keelkanker
• longkanker: vermoeidheid, hoesten, pijn op de borst, kortademigheid
• metastasen in het mediastinum (uitzaaiingen van kanker in de ruimte in de borstkas tussen de twee longen)
• mondkanker
• schildklierkanker
• slokdarmkanker
• stembandkanker
• strottenhoofdkanker (symptomen van keelpijn en oorpijn)

Longproblemen

Longaandoeningen resulteren mogelijk in een hees stemgeluid:

• aspiratiepneumonie (longontsteking door het inademen van vreemde stoffen)
• Cladosporium-schimmels
• COPD (chronisch obstructieve longziekte)

Ook een mediastinoscopie, een inwendig kijkonderzoek van de ruimte in de borstkas tussen longen, leidt mogelijk tot de stemwijziging.

Maagproblemen

De hese stem is soms te wijten aan een maagaandoening:

• een maagbreuk (hiatus hernia)
• galreflux (terugstroming van gal naar maag en slokdarm): misselijkheid, keelpijn, hoesten met droog of waterig sputum, pijn onder de ribben, diepe pijn op de borst, achter het borstbeen
• gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur

Neurologische aandoeningen

Een schorre stem is soms afkomstig van een neurologische stoornis:

• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• een akoestisch neuroom (goedaardige tumor in hersenzenuw)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• het Smith-Magenis syndroom
• het Weaver-syndroom
• multiple sclerose
• schade aan de stembandzenuw
• spasmodische dysfonie

Schildklierproblemen

Dysfonie is soms het gevolg van een probleem met de schildklier:

• hypothyreoïdie: vermoeidheid, neerslachtigheid, concentratieproblemen, een gewichtstoename, spierpijn
• myxoedeem (complicatie van te traag werkende schildklier)
• schildklierknobbeltjes
• ziekte van Hashimoto (verminderde schildklierfunctie): vermoeidheid, concentratiestoornissen, een gewichtstoename, obstipatie, diarree

Structurele veranderingen

Ook structurele afwijkingen veroorzaken een stemwijziging met heesheid als gevolg:

• een bloeding in de stembanden
• een cyste (abnormaal gevormde zakvormige holte in het lichaam)
• keelpoliepen
• stembandknobbeltjes
• stembandpoliepen

Andere oorzaken

Ook volgende aandoeningen leiden mogelijk tot heesheid van de stem:

• acromegalie (overproductie groeihormoon bij hypofysetumor)
• congestief hartfalen: Door veranderingen in de bloedvaten rondom het hart wordt de zenuw gestimuleerd die de beweging van de stembanden regelt, wat resulteert in een zwakke, hese stem.
• een allergische reactie en anafylaxie (ernstige allergische reactie)
• een aneurysma in de borstholte (uitstulping van een deel van een slagader)
• een trauma aan het strottenhoofd, de keel of de stembanden
• een vreemd voorwerp in de luchtpijp
• het Sjögren-syndroom (aandoening met droge ogen, een droge mond en een droge keel)
• lineaire IgA-dermatose (aandoening aan huid en slijmvliezen)
• psychische problemen (spanning op de strottenhoofdspieren) zoals bijvoorbeeld stress
• sarcoïdose (veroorzaakt granulomen op de stembanden)
• slaapapneu: vermoeidheid, prikkelbaarheid, slaperigheid overdag, slaapproblemen, keelpijn
• uitdroging: Water is een belangrijk onderdeel voor de stem. Het strottenhoofd trilt honderden keren per seconde bij het praten en zingen. Water helpt het slijm te verdunnen wanneer het strottenhoofd trilt. Een droge keel leidt dan ook sneller tot een hese stem.

Risicofactoren: Omgevingsfactoren en schorheid

Schorheid van de stem is soms het gevolg van omgevingsfactoren:

• alcoholmisbruik
• beroep: Heesheid komt vaker voor bij mensen die de stem vaak of hard moeten gebruiken zoals bouwvakkers, zangers, leraren en telefonisten, ...
• bijwerking van medicijnen (hormonen, antihistaminica, anticholinergica)
• geslacht: vrouwen zijn vaker dan mannen aangetast door een schor stemgeluid
• het inademen (inhalatie) van medicijnen voor de behandeling astma (chronische ontsteking van del luchtwegen in de longen) of bronchitis (inhalatiecorticosteroïden)
• het inademen van tabaksrook (roken), chemische stoffen, luchtvervuiling of andere irriterende stoffen voor de luchtwegen
• het verkeerd gebruik van de stem
• intubatie waardoor schade aan de stembanden ontstaat
• ouderdom
• overmatig stemgebruik te hard roepen, schreeuwen, praten, zingen: keelpijn, hees stemgeluid

Geassocieerde symptomen bij hese stemverandering

Een stemverandering treedt op bij heesheid. De stem klinkt voor iedereen anders: diep, gespannen, hard, raspende, uit de toon, trillend of zwak. Eén of beide stembanden zijn aangetast. Het gewijzigde stemgeluid (stemverlies) is meestal tijdelijk van aard en verdwijnt dan spontaan. In sommige gevallen is de schorheid van de stem echter een permanent symptoom. Verder verschijnt de heesheid geleidelijk of plots. Volgende symptomen zijn mogelijk geassocieerd met de stemverandering:

• algemeen: braken, een loopneus, een verlies van eetlust, koorts, misselijkheid, vermoeidheid van het lichaam (asthenie)
• hoesten: chronisch hoesten en een rokershoest
• keel: een brokgevoel in de keel, een droge keel, een gevoel van sputum (slijm) in de keel, een verstopte keel, gezwollen stembanden, keelpijn, kortademigheid
• mond: een droge mond, een mondademhaling, een zure smaak in de mond, gezwollen smaakpapillen, spreekproblemen, een gewijzigde spraakkwaliteit of toonhoogte of een ander stemvolume
• oren: oorsuizen (tinnitus aurium)
• psychisch: stress, angst, sociale isolatie, neerslachtigheid, een depressie
• slikken: slikpijn (odynofagie), slikproblemen (dysfagie), regelmatig het speeksel inslikken

Alarmsymptomen bij schorre stem

In een aantal gevallen is het bezoek aan een arts noodzakelijk:

• aanhoudende koorts
• ademhalingsproblemen
• bloed ophoesten
• slikproblemen
• stemverandering die langer dan twee weken aanhoudt
• toenemende pijn

Diagnose en onderzoeken

De arts start eerst met een gerichte medische geschiedenis van de patiënt, en vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit. Bij patiënten die symptomen ervaren die langer dan twee weken aanhouden, die roken, zwaar alcohol gebruiken en/of last hebben van bloed spuwen, is een laryngoscopie aanbevolen. Dit is een inwendig kijkonderzoek van de keel, het strottenhoofd en de stembanden. Ook is dit onderzoek vereist wanneer een afwachtend beleid met stemrust niet effectief geweest is. Verder zijn een stroboscopie (inwendig kijkonderzoek van de trilling van de stembanden) en een video-opname van het stemgebruik nuttige onderzoeken. Via een CT-scan krijgt de arts een idee van de structuren van de nek en borst. Een PET-scan is aanbevolen indien de patiënt in het verleden reeds kanker gehad heeft. Vermoedt de arts dat de patiënt lijdt aan een vorm van kanker, dan is een biopsie vereist. Een bloedonderzoek onthult tot slot eventuele tekenen van een infectie.

Behandeling van hees stemgeluid

Zelfzorg

Gezonde levensstijl
Het is voorts essentieel om voldoende slaap te krijgen. Zonder voldoende slaap krijgen de stembanden geen tijd om te herstellen van de irritatie die zich overdag heeft voorgedaan. Stoppen met het drinken van grote hoeveelheden alcohol en cafeïne is een ander goed advies. Verder is het essentieel om te stoppen met roken en de blootstelling aan rook ook te vermijden. Gekruid voedsel is voor patiënten met gastro-oesofageale reflux uit den boze; dit verergert de klachten van brandend maagzuur en veroorzaakt bovendien irritatie aan het strottenhoofd en de stembanden.

Infectie voorkomen
Het risico op een infectie verkleinen is tot slot mogelijk door de handen vaak en grondig te wassen (goede handhygiëne) en het contact met patiënten met een bovenste luchtweginfectie te vermijden.

Irriterende stoffen vermijden
Indien de patiënt heesheid van de stem oploopt door een allergische reactie, is het belangrijk het allergeen (irriterende stof) te vermijden of elimineren indien mogelijk.

Zorg voor de stem
De behandeling moet beginnen met stemrust. Dit houdt in dat de patiënt niet mag praten, schreeuwen, roepen en fluisteren. Voldoende vloeistoffen (water) drinken is dan wel weer belangrijk om de keel voldoende te bevochtigen. Het inademen van gestoomde lucht (warm water met kamille of tijm in) voegt vocht toe aan het slijmvlies van de stembanden, waardoor ze minder droog zijn en de stem meer helder gaat klinken. Het gebruik van een luchtbevochtiger is ook aanbevolen.

Professionele medische zorg

De arts behandelt de onderliggende oorzaak.

Medicatie
Protonpompremmers (medicijnen die het maagzuur verminderen) zijn geschikt voor heesheid als gevolg van reflux. Antihistaminica zijn inzetbaar voor het behandelen van allergische reacties (zoals hooikoorts). Corticosteroïden verminderen een ontsteking. Bacteriële infecties zijn succesvol te behandelen met antibiotica. Botoxinjecties behandelen spasmodische dysfonie (neurologische stemstoornis). Afhankelijk van de oorzaak zijn ook nog andere medicijnen inzetbaar.

Chirurgie
Knobbeltjes, poliepen en cysten verwijdert de arts via een operatie (microchirurgie) maar ook stemtherapie is daarna nog nodig. Kanker behandelt de arts met een combinatie van chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie.

Spraaktherapie
Logopedie (spraaktherapie) is effectief voor het verbeteren van de stemkwaliteit bij patiënten met dysfonie als conservatieve maatregelen niet succesvol zijn. Bovendien is logopedie nuttig voor patiënten die een hoog risico lopen op stemveranderingen, zoals bijvoorbeeld vocalisten en openbare sprekers.

Lees verder

• Spasmodische dysfonie: Neurologische stemstoornis
• Stembandaandoeningen: Stoornissen aan stembanden
• Stemverlies (afonie): Oorzaken van verlies van stemgeluid