Blootstelling aan asbest: Ziekten aan longen en buikvlies

Patiënten die zijn blootgesteld aan asbest ontwikkelen vaak pas decennia later gerelateerde ziekten. Meestal tasten asbestgerelateerde aandoeningen de longen aan, maar soms ook het buikvlies. Deze ziekten variëren van mild en goedaardig tot kwaadaardig en levensbedreigend. Niet iedereen die is blootgesteld aan asbest ontwikkelt een ziekte, maar blootstelling verhoogt het levenslange risico aanzienlijk. Sommige patiënten ontwikkelen zowel goedaardige als kwaadaardige aandoeningen, en het is niet ongewoon dat meerdere asbestgerelateerde ziekten zich tijdens het leven manifesteren. Patiënten die zijn blootgesteld aan asbest moeten dan ook levenslang onder medisch toezicht blijven.

• Asbest: Ziekten aan longen en buikvlies
• Asbest pleuritis of effusie
• Asbestose
• Atelectase
• COPD (Chronisch Obstructief Longlijden)
• Diffuse pleurale verdikking
• Eierstokkanker
• Longkanker
• Mesothelioom
• Pericardiale en testiculaire mesothelioom
• Pleurale plaques
• Prognose
• Preventie en gezondheidstips

Asbest: Ziekten aan longen en buikvlies

Isolerend materiaal

Asbest is een mineraal dat in het verleden veelvuldig werd gebruikt in gebouwen en diverse industriële sectoren vanwege zijn hittebestendigheid en brandwerendheid. Er bestaan verschillende soorten asbest: wit asbest, bruin asbest en blauw asbest. Alle vormen zijn schadelijk, maar vooral bruin en blauw asbest zijn sterk geassocieerd met kanker. In de jaren 1980 en 1990 is het gebruik van asbest verboden, maar het is nog steeds aanwezig in sommige gebouwen en apparatuur van vóór het verbod. Iedereen die betrokken is bij het onderhoud van gebouwen met asbest loopt risico op het ontwikkelen van asbestgerelateerde ziekten. Het gevaar schuilt in activiteiten die asbestvezels verstoren, zoals verwijderen, boren, schuren en snijden. Wanneer de vezels worden ingeademd of ingeslikt, veroorzaken ze schade. Asbesthoudende materialen die ongestoord blijven, vormen waarschijnlijk geen gevaar, maar blootstelling aan asbest kan leiden tot verschillende aandoeningen die zowel de longen als het buikvlies treffen.

Blootstelling aan asbest

Werknemers en hun familieleden in bepaalde sectoren liepen voor de jaren 1980 een verhoogd risico op blootstelling aan asbest. Familieleden ademden asbestvezels in via kleding, schoenen en het lichaam van de werknemers. Sectoren met een verhoogd risico waren onder andere:

• boileroperators
• bouwkundigen
• bouwvakkers
• elektriciens
• mijnwerkers
• scheepswerknemers
• spoorwegarbeiders
• vliegtuig- en automonteurs

Asbest pleuritis of effusie

Asbest pleuritis is een ontsteking van het borstvlies (pleura), de laag die de binnenkant van de borstkas en de buitenkant van de longen bedekt. De aandoening kan leiden tot een ophoping van vocht rond de longen, een zogenaamde pleura-effusie. De ontstoken oppervlakten worden ruw en wrijven tegen elkaar, wat scherpe pijn op de borst of schouder veroorzaakt, vooral bij ademhalen, hoesten of bewegen. De diagnose wordt vaak gesteld met behulp van een röntgenfoto van de borst. In sommige gevallen is een biopsie van de pleura noodzakelijk om de diagnose te bevestigen. De vloeistof wordt meestal gedraineerd, maar de aandoening kan terugkeren.

Asbestose

Asbestose is een ernstige longziekte die wordt veroorzaakt door het inademen van asbestvezels. Het is een goedaardige, maar potentieel dodelijke aandoening die wordt gekenmerkt door littekenvorming en ontsteking in de longen. Asbestose ontwikkelt zich meestal tien tot twintig jaar na blootstelling aan grote hoeveelheden asbest. De meest voorkomende symptomen zijn progressieve kortademigheid, een droge hoest, en blauwverkleuring van de huid door zuurstoftekort (cyanose). De diagnose wordt gesteld door middel van een röntgenfoto van de borstkas en/of een CT-scan. Een ademhalingstest (spirometrie) kan ook worden uitgevoerd. Hoewel de ziekte progressief en ongeneeslijk is, kunnen inhalatoren, corticosteroïden en andere medicijnen de symptomen verlichten. Fibrotische longziekte, pneumoconiose (stoflongen) en interstitiële longfibrose zijn synoniemen die soms worden gebruikt voor deze asbestgerelateerde aandoening.

Atelectase

Atelectase, ook bekend als asbest pseudotumor of het Blesovsky-syndroom, is een minder vaak voorkomende aandoening die vaak gepaard gaat met pleurale verdikking. Deze ontstekingsaandoening leidt tot samentrekking van littekenweefsel, waardoor de pleurabekleding in de longen terechtkomt. Hoewel de aandoening goedaardig is, kan deze bij beeldvormend onderzoek lijken op een kwaadaardige aandoening. Een biopsie is daarom vaak nodig om de diagnose te bevestigen. Afgeronde atelectase komt vaak voor bij mensen die aan asbest zijn blootgesteld. Ongeveer 65 tot 70% van de patiënten met deze aandoening hebben een voorgeschiedenis van asbestblootstelling. De meeste gevallen zijn asymptomatisch, maar patiënten met asbestose die atelectase ontwikkelen, hebben meer kans op ademhalingsproblemen, snelle ademhaling (tachypneu), hoesten en koorts. Chirurgie is alleen nodig bij ernstige longfunctiestoornissen of als kanker wordt vermoed. Longrevalidatie en medicijnen die de luchtwegen openen, kunnen ook nuttig zijn.

COPD (Chronisch Obstructief Longlijden)

Hoewel asbestblootstelling niet direct COPD veroorzaakt, verhoogt het wel het risico op het ontwikkelen van deze longaandoening. Patiënten met COPD hebben zwakkere longen en zijn daardoor vatbaarder voor andere longaandoeningen. Een effectieve behandeling voor COPD bestaat uit medicatie, zuurstoftherapie, ademhalingstechnieken en longrevalidatie.

Diffuse pleurale verdikking

Diffuse pleurale verdikking ontstaat bij 5 tot 13,5% van de mensen die aan asbest zijn blootgesteld. Dit kan al na een jaar optreden, maar ontwikkelt zich meestal binnen vijftien tot dertig jaar. Deze aandoening leidt tot een verdikking van het borstvlies van één of beide longen, wat kan resulteren in ademhalingsproblemen en een beklemmend gevoel op de borst. De diagnose wordt gesteld met een röntgenfoto en/of CT-scan van de borstkas, en door ademhalingstesten (spirometrie). Hoewel de aandoening niet te genezen is, zijn de vooruitzichten vaak goed als de toestand stabiel blijft. In zeldzame gevallen kan de aandoening fataal zijn als onvoldoende luchtstroom de longen bereikt.

Eierstokkanker

Wetenschappelijk onderzoek bevestigde in 2009 dat blootstelling aan asbest het risico op eierstokkanker verhoogt. Bij vrouwen die aan asbest zijn blootgesteld, kunnen asbestvezels zich ophopen in de eierstokken, mogelijk via de bloedbaan, het lymfesysteem of de voortplantingsorganen.

Longkanker

Blootstelling aan grote hoeveelheden asbest gedurende een langere periode verhoogt het risico op het ontwikkelen van longkanker. De meeste patiënten ontwikkelen longkanker pas twintig tot vijftig jaar na blootstelling. Roken verhoogt het risico op longkanker bij patiënten die aan asbest zijn blootgesteld, maar asbestblootstelling is voldoende om kanker te veroorzaken, zelfs bij niet-rokers. Het inademen van asbestvezels veroorzaakt ontstekingen en littekens in de longen, wat kan leiden tot longkanker. De vroege stadia van longkanker zijn meestal asymptomatisch, maar naarmate de kanker vordert, kunnen patiënten last krijgen van ademhalingsproblemen, een aanhoudende hoest, bloed ophoesten, pijn op de borst, onverklaarbaar gewichtsverlies, en vermoeidheid. Bij vermoeden van longkanker kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd, zoals een CT-scan of een PET-scan, bronchoscopie, een naaldbiopsie en sputumonderzoek. De behandeling is afhankelijk van het stadium van de kanker. De meeste patiënten ondergaan een operatie, chemotherapie en/of radiotherapie. De prognose is afhankelijk van het type en de mate van verspreiding van de kanker. Longkanker veroorzaakt door asbestblootstelling leidt vaak tot de dood.

Mesothelioom

Mesothelioom is een zeldzame maar agressieve kanker van de mesotheelcellen, die de longen (pleura) en het buikvlies (peritoneum) bekleden. De meeste gevallen van mesothelioom worden veroorzaakt door asbestblootstelling. Ongeveer 70 tot 80% van de patiënten heeft een voorgeschiedenis van asbestblootstelling. Mesothelioom kan zich ook ontwikkelen in de buikholte, het hartzakje (pericardium) of de voortplantingsorganen. De eerste tekenen van de ziekte kunnen zich voordoen binnen vijftien jaar na blootstelling, maar meestal gebeurt dit pas na dertig tot vijftig jaar. In de vroege stadia veroorzaakt mesothelioom meestal geen symptomen. Symptomen van pleuraal mesothelioom zijn ademhalingsproblemen, pijn op de borst, pleurale effusie, aanhoudende hoest, vermoeidheid, nachtelijk zweten en onverklaarbaar gewichtsverlies. Symptomen van peritoneaal mesothelioom zijn buikpijn, ascites, misselijkheid en braken, verminderde eetlust, onverklaarbaar gewichtsverlies en diarree of constipatie. Vanwege het agressieve karakter van deze vorm van kanker is de prognose meestal slecht. Chemotherapie, chirurgie, immunotherapie en radiotherapie zijn mogelijke behandelingsopties. Sommige patiënten nemen ook deel aan klinische onderzoeken. Mesothelioom leidt meestal tot de dood binnen twaalf tot achttien maanden na diagnose.

Pericardiale en testiculaire mesothelioom

Pericardiale mesothelioom (hartzakje) en testiculaire mesothelioom (teelbalkanker) zijn uiterst zeldzame vormen van asbestkanker. Pericardiale mesothelioom ontwikkelt zich in het hartzakje en veroorzaakt ademhalingsproblemen, pijn op de borst en hoesten. De meeste gevallen worden pas gediagnosticeerd na het overlijden. Testiculaire mesothelioom ontwikkelt zich in de bekleding van de zaadstreng (tunica vaginalis). Symptomen zijn zwelling, pijn, gevoeligheid, een voelbare massa in de zaadstreng en vochtophoping in het scrotum (hydrocele). Beide vormen van mesothelioom hebben een slechte prognose. Chemotherapie, chirurgie, immunotherapie en radiotherapie worden gebruikt om de symptomen te verlichten. Mesothelioom leidt meestal binnen enkele maanden tot de dood.

Pleurale plaques

Pleurale plaques zijn goedaardige verhardingen van het borstvlies die meestal ontstaan binnen tien tot vijftig jaar na blootstelling aan asbest. Ze worden gezien als een indicator van eerdere blootstelling aan asbest en veroorzaken meestal geen symptomen. Röntgenfoto’s, CT-scans en ademhalingstesten (spirometrie) worden gebruikt voor diagnose. Pleurale plaques hoeven niet behandeld te worden, maar kunnen de kans op het ontwikkelen van andere asbestgerelateerde ziekten verhogen.

Prognose

De prognose van asbestgerelateerde ziekten varieert afhankelijk van de specifieke ziekte en de ernst ervan. Asbestose, atelectase en pleurale plaques zijn bijvoorbeeld chronisch, maar niet altijd levensbedreigend. Mesothelioom en longkanker hebben daarentegen een slechte prognose. Patiënten die zijn blootgesteld aan asbest moeten levenslang onder medisch toezicht blijven om eventuele aandoeningen in een vroeg stadium te kunnen opsporen en behandelen.

Preventie en gezondheidstips

Er zijn verschillende tips om asbestgerelateerde ziekten te voorkomen, waaronder:

• Vermijd blootstelling aan asbest
• Volg de veiligheidsrichtlijnen bij het werken met asbesthoudende materialen
• Rook niet: Roken verhoogt het risico op het ontwikkelen van asbestgerelateerde ziekten, zoals longkanker en COPD. Het stoppen met roken is een van de belangrijkste stappen die een patiënt kan nemen om zijn gezondheid te beschermen.
• Laat regelmatig gezondheidscontroles uitvoeren

Lees verder

• Asbestose: Longaandoening door blootstelling aan asbest
• Mesothelioom: Kanker in longen door blootstelling aan asbest
• Longgezondheid: Tips voor gezonde longen & goede longfunctie