Tongpijn: Oorzaken van pijnlijke tong (pijn aan tong)

De menselijke tong bestaat uit een verbazingwekkende groep spieren waarmee mensen in staat zijn om te eten, te slikken en te proeven. Een gezonde tong heeft meestal een roze uiterlijk en is bedekt met papillen (uitstekende uitsteeksels op de oppervlaktelaag van de tong). Diverse oorzaken zijn bekend voor tongpijn (glossodynie). De pijnlijke tong komt meestal tot stand door enkele eenvoudige problemen of milde aandoeningen waardoor het symptoom spontaan verdwijnt. Bemerkt de patiënt echter veranderingen in de tong die geen verklaarbare oorzaak hebben, dan is het raadzaam om een (tand)arts te raadplegen. In een aantal omstandigheden is namelijk een medische behandeling vereist voor pijn in de tong.

• Aandoeningen en pijn aan de tong
• Aften
• Brandende mond-syndroom
• Glossitis
• Landkaarttong
• Koortsblaasjes
• Mediane romboïde glossitis
• Roken: Leukoplakie en erytroplakie
• Spruw
• Tongtumoren
• Omgevingsfactoren en pijnlijke tong
• Bijten op tong of verwondingen aan tong
• Eten van ananas
• Lichaamsbeweging
• Minder voorkomende oorzaken van tongpijn
• Goede mondhygiëne en tongverzorging

Aandoeningen en pijn aan de tong

Aften

Pijnlijke aften in de mond komen vaak voor. De oorzaak hiervan is onbekend, maar volgende risicofactoren zijn bekend:

• gekruid of zuur voedsel
• emotionele stress
• fysieke stress door een ziekte
• hormonale veranderingen, vooral bij vrouwen

Pijnlijke mondzweren zijn tevens soms een bijwerking van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) en bètablokkers (medicatie de hartslag en bloeddruk verlaagt). Tevens veroorzaken bepaalde mondspoelingen bij sommige mensen ook tongpijn. Bij de ziekte van Behçet, een zeldzame aandoening die een ontsteking van de bloedvaten veroorzaakt, komen mogelijk ook aften tot stand. Deze niet-besmettelijke aften en mondzweren maken het eten en praten moeilijk. Ze verschijnen in de lippen of wangen en ook onder de tong. Een afte ziet eruit als een klein, rond, wit vlekje met een rode rand. Veelal herstelt de patiënt spontaan van aften. Vrij verkrijgbare pijnstillers, de mond met zout water spoelen of mondwater zijn enkele behandelingen voor pijnlijke afteuze mondzweren. Komen aften meer dan drie keer per jaar tot stand of is erg veel pijn aanwezig, dan is het raadplegen van een (tand)arts noodzakelijk.

Brandende mond-syndroom

Het brandende mond-syndroom (mondbranden) is een pijnlijke aandoening die een brandend, gevoelloos of tintelend gevoel op de tong veroorzaakt. Niet altijd is de oorzaak te achterhalen, maar veelal is de ziekte te wijten aan:

• allergische reacties op tandheelkundige producten of voedingsmiddelen
• een droge mond (xerostomie)
• schildklierproblemen
• suikerziekte
• voedingstekorten, zoals een tekort aan ijzer in het bloed (ferriprieve anemie)
• zure reflux

De pijn houdt maanden of jaren aan, maar de mond heeft geen zichtbare problemen, zoals mondzweren of roodheid. Een diagnostische test is niet voorhanden voor het brandende mond-syndroom. De behandeling hangt af van de medische geschiedenis en de ernst van de pijn. Geruststelling en neuropathische pijnstillers, evenals soms antidepressiva zijn mogelijke medicijnen. Daarnaast behandelt de arts de onderliggende ziekte van mondbranden.

Glossitis

Bij glossitis is de tong ontstoken, wat in de meeste gevallen gepaard gaat met tongpijn. Dit kent vele oorzaken maar komt vaak tot stand door:

• allergische reacties: Mensen reageren soms ernstig allergisch op bepaalde voedingsmiddelen, insectenbeten of andere uitlokkende factoren, waardoor plots een tongontsteking ontstaat. Soms veroorzaakt dit een zwelling van de tong (tongzwelling), wat leidt tot ademhalingsproblemen.
• coeliakie: Bij de ziekte ontstaan maag- en darmklachten door het eten van gluten. Door coeliakie treedt mogelijk atrofische glossitis op.
• voedingstekorten: Een ijzertekort of vitamine B12-tekort gaat mogelijk gepaard met een ontstoken tong en dus ook tongpijn. Het falen van de absorptie van vitamine B12 is gekend als 'pernicieuze anemie'.

Landkaarttong

Het is niet bekend hoe een landkaarttong ontstaat. Mogelijk houdt de tongaandoening verband met psoriasis, een chronische huidziekte met een droge huid en schilfers. Deze niet-besmettelijke aandoening komt echter eveneens voor bij mensen zonder de huidaandoening. Bij een landkaarttong verdwijnen de papillen (kleine, vingervormige bultjes op de tong) en blijven er kleine vlekken achter. Dit resulteert in gladde, rode letsels op de tong die meestal omgeven zijn door een witte rand, waardoor de tong een kaartachtig uiterlijk krijgt. Sommige patiënten ervaren een brandend of pijnlijk gevoel op de tong. Plaatselijke verdovende medicijnen of corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) verlichten de pijn.

Koortsblaasjes

Het herpes simplex-virus veroorzaakt zeer besmettelijke koortsblaasjes. De verspreiding van de virale infectie gebeurt via huid-op-huid contact (kussen, delen van drankjes of keukengerei, aanraken van gezicht en dan iemand anders aanraken, …). Een patiënt zonder symptomen van een koortslip is met andere woorden eveneens in staat om de infectie door te geven. De patiënt presenteert zich met met vocht gevulde blaasjes waaruit vocht komt. Bij het genezingsproces ontstaat een korst op de koortsblaasjes. Een koortslip verschijnt vaak aan de buitenkant van de mond, maar ze tasten mogelijk ook de tong aan en pijn, tintelingen en een brandend gevoel aan de tong behoren dan tot de mogelijke klachten. Sommige artsen schrijven antivirale geneesmiddelen voor om de ernst van de koortsblaasjes te verminderen en ze sneller te laten verdwijnen. Koortsblaasjes keren later mogelijk terug, omdat het herpesvirus nooit verdwijnt van zodra een patiënt geïnfecteerd is.

Mediane romboïde glossitis

Mediane romboïde glossitis is wellicht het gevolg van een schimmelinfectie, meestal mondspruw.

Risicofactoren voor de tongaandoening zijn:

• (slecht passende) kunstgebitten
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een droge mond (xerostomie)
• een slechte mondhygiëne
• een verzwakt immuunsysteem door chemotherapie of radiotherapie voor de behandeling van kanker
• geïnhaleerde corticosteroïde medicijnen voor de behandeling van astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• recent antibioticagebruik
• roken

De patiënt heeft bij de niet-besmettelijke tongaandoening een glad, rood, vlak gedeelte in het midden van de tong. Symptomen komen niet altijd voor, dus de patiënt weet niet altijd dat hij dit heeft, tenzij een (tand)arts dit diagnosticeert. Af en toe komt wel tongpijn voor, en dan met name bij het eten van bepaald voedsel. De arts behandelt de onderliggende schimmelinfectie met antimycotica (schimmeldodende medicijnen).

Roken: Leukoplakie en erytroplakie

Roken veroorzaakt ernstige negatieve gevolgen voor het hele lichaam, inclusief de tong. Dit veroorzaakt namelijk irritatie en schade aan de papillen van de tong, waardoor een minder gevoel voor smaak ontstaat en de tong eveneens minder gevoelig is. Tongpijn na het roken komt ook voor. Rokers krijgen namelijk sneller te maken met leukoplakie (niet te verwijderen verdikte witte vlekken in de mond en tong). Erytroplakie is dan weer een tongaandoening waarbij platte rode vlekken ontstaan die gaan bloeden wanneer de patiënt deze wil wegschrapen. Beide tongaandoeningen veroorzaken onaangename tongproblemen. Leukoplakie en erytroplakie zijn af en toe zelfs een voorloper van tongkanker (zweren, zwelling en pijn aan tonggebied) (vooral van een plaveiselcelcarcinoom) en daarom moet de arts deze aandoeningen zorgvuldig opvolgen.

Spruw

De schimmel Candida is aanwezig in de mond, keel en het spijsverteringskanaal. Bij een overgroei van de schimmel ontstaat de schimmelinfectie ‘candidiasis’. Dit gebeurt vaker bij pasgeboren baby's en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Spruw tast mogelijk meerdere lichaamsdelen aan, maar wanneer de mond is aangetast, is sprake van mondspruw of orale candidiasis. Hierbij ervaart de patiënt pijnlijke gele of witte plekken op de tong en in de mond. De arts schrijft schimmeldodende medicijnen voor. Meestal zijn de klachten binnen de twee weken na het opstarten van de medicatie verdwenen.

Tongtumoren

Een goedaardige of kwaadaardige tumor op de tong is een andere mogelijke oorzaak van een pijnlijke tong. Een tumor is zichtbaar als een pijnlijk bultje, een pijnlijke knobbel of een of witte plek op de tong dat niet weggaat. Andere symptomen die mogelijk gepaard gaan met een tumor op de tong zijn gevoelloosheid, pijn tijdens het slikken en onverklaarde bloedingen. Bij de aanwezigheid van een tumor op de tong, is het raadzaam om meteen een arts te raadplegen.

Omgevingsfactoren en pijnlijke tong

Bijten op tong of verwondingen aan tong

Soms bijten mensen per toeval op de tong (bijvoorbeeld bij het kauwen van eten), hetgeen een scherpe pijn met zich meebrengt. Bij contactsporten of een auto-ongeluk bijten mensen soms ook op de tong. Ook epilepsie leidt tot schade aan de tong of snijwonden, omdat de patiënt onbewust op de tong bijt tijdens een aanval. De patiënt herstelt van de pijnlijke tong binnen enkele dagen tot twee weken. Gorgelen met een warme zoutoplossing verlicht de pijn en versnelt de genezing. Ernstige beten of verwondingen aan de tong moet de arts echter beoordelen en zo nodig behandelen. De arts moet soms de wonde aan de tong hechten of anders is een operatie nodig. Spoedeisende hulp is vereist bij een diepe of grote wonde, of een overmatig bloedende tong.

Eten van ananas

Veel mensen ervaren tongpijn na het eten van rauwe ananas of andere zure groenten en fruit. Ananas bevat een groep enzymen, gekend als ‘bromelaïne’, die eiwitten afbreken, inclusief de eiwitten die in de mond en tong aanwezig zijn. Deze groeien echter snel terug aan waardoor de pijn afneemt.

Lichaamsbeweging

Bij een aantal mensen doet de tong pijn bij het rennen of sporten. Hiervoor bestaan diverse redenen. Mogelijk is dit te wijten aan spierspanning die het gevolg is van het klemmen van de kaak tijdens het hardlopen of andere krachtige oefeningen. Het ontspannen van de kaakspieren vormt hiervoor de oplossing. Daarnaast stroomt het bloed sneller door de slagaders in de tong door de lichaamsbeweging. De tong voelt dan opgezwollen en kloppend aan, hetgeen een vervelend maar onschuldig gevoel is. Trager ademen om de hartslag te verlagen, verlicht dit symptoom. Een andere mogelijke reden voor tongpijn tijdens inspanning is uitdroging (dehydratie). Het is belangrijk om zeker tijdens een inspanning voldoende te blijven drinken om de pijnlijke tong te voorkomen.

Minder voorkomende oorzaken van tongpijn

Minder vaak is een pijnlijke tong het gevolg van:

• hand-, mond- en voetziekte (aandoening bij jonge kinderen)
• glossofaryngeale neuralgie: herhaalde episodes van ernstige tongpijn, mogelijk het gevolg van zenuwirritatie = zenuwpijnen
• hemolytische aenmie: voortijdige afbraak van rode bloedcellen
• lichen planus: chronische huidaandoening met een jeukende huiduitslag die mogelijk de mond treft, waardoor een wit kantenpatroon en pijnlijke plekken op de tong ontstaan
• pemphigus vulgaris: zeldzame en ernstige aandoening die waarbij pijnlijke blaren op de huid, evenals in de mond, de neus, de keel, de anus en de geslachtsorganen ontstaan
• tropische spruw: darmaandoening in tropische gebieden met diarree en gewichtsverlies

Goede mondhygiëne en tongverzorging

Tongpijn is niet meteen het resultaat van een slechte mondverzorging, maar het is belangrijk om goed te zorgen voor de mond en tong om problemen te voorkomen. Mensen moeten daarom de tanden minimaal twee keer per dag poetsen met fluoridetandpasta, minimaal één keer per dag flossen en minimaal om de zes maanden een tandarts raadplegen. Het borstelen van de tong is tevens nuttig om een slechte adem (halitose) te voorkomen. Het te hard borstelen of schrapen is niet aanbevolen omdat hierdoor sneller tongirritatie ontstaat. Verder is mondwater op alcoholbasis uit den boze, vooral wanneer mensen reeds last hebben van een gevoelige tong of wanneer ze een droge mond hebben.

Lees verder

• Glossitis: Ontsteking van tong met glad & rood tongoppervlak
• Tongpiercing: Gevaren, zorg en tips bij tongpiercings
• Tongkrampen (linguale dystonie): Oorzaken van tongspasmen
• Tongbijten: Oorzaken en symptomen van bijten op de tong
• Tong: Afwijkingen aan de kleur, vorm en textuur