Hand-, voet- en mondziekte: Aandoening bij jonge kinderen

De hand-, voet- en mondziekte is een aandoening die vooral bij kinderen voorkomt. Een virus veroorzaakt deze ziekte die meestal slechts milde symptomen met zich meebrengt aan de handen, de voeten en de mond. Mondzweren en een huiduitslag op de handen en voeten zijn kenmerkend voor de snel besmettelijke ziekte. Een ondersteunende behandeling is mogelijk, waarbij het nodig is de huidletsels zo schoon mogelijk te houden en te zorgen voor voldoende vochtinname. Enkele preventieve tips zijn voorhanden om de besmetting van de ziekte te voorkomen.

• Epidemiologie: Vooral bij jonge kinderen
• Oorzaken ziekte: Virus
• Symptomen aan de mond, de handen en de voeten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aandoening is ondersteunend
• Prognose
• Complicaties
• Preventie hand-, voet- en mondziekte

Epidemiologie: Vooral bij jonge kinderen

Deze infectie treft voornamelijk kinderen jonger dan tien jaar. De meeste kinderen zijn zelfs jonger dan vijf jaar wanneer ze de diagnose van de hand-, voet- en mondziekte krijgen. Soms tast de ziekte volwassenen aan. Ouderen, patiënten met een verzwakt immuunsysteem en zwangere vrouwen die kampen met de hand-, voet- en mondziekte, kampen meestal met meer ernstige symptomen. Deze besmettelijke ziekte komt meestal voor in de late zomer of gedurende de herfstmaanden. Meisjes zijn iets vaker dan jongens aangetast. Mensen die op het platteland leven, lijden tot slot vaker aan de ziekte.

Oorzaken ziekte: Virus

Diverse virussen

De hand-, voet- en mondziekte is voornamelijk het gevolg van het Coxsackievirus A10 of A16, maar A6, A7, A9, B2 en B5 zijn ook gemeld. De besmettelijke ziekte is tevens het belangrijkste kenmerk van een infectie met het enterovirussen (EV) 71, wat geassocieerd is met ernstige neurologische infecties. Soms is de hand-, voet- en mondziekte te wijten aan het echovirus.

Besmetting

De verspreiding van de hand-, voet- en mondziekte gebeurt via direct contact met de huid (vocht uit de blaren), via neus- en keelafscheidingen, via speeksel, via de lucht (druppelinfectie door hoesten of niezen) of via besmette ontlasting van geïnfecteerde patiënten (bijvoorbeeld bij een luierwissel). Patiënten verspreiden het virus het snelst gedurende de eerste week van de aanwezige symptomen, maar het virus blijft soms nog weken in het lichaam aanwezig nadat de patiënt genezen is, en ook dan is besmetting nog mogelijk. De ziekte verspreidt zich bovendien erg snel en komt bijgevolg eveneens voor in epidemieën, bijvoorbeeld in de kinderopvang of in scholen, die gemiddeld 4 tot maximaal 46 dagen aanhouden. De besmetting verloopt verder van mens op mens, en niet van dier op mens. De ziekte is bijgevolg niet gerelateerd aan mond- en klauwzeer die bij landbouwhuisdieren plaatsvindt.

Symptomen aan de mond, de handen en de voeten

De symptomen van de hand-, voet- en mondziekte komen meestal na drie tot zes dagen na de besmetting met het virus tot uiting. Koorts, keelpijn, een slechte eetlust en vervolgens een algemeen ziek gevoel zijn de eerste symptomen van de ziekte. De ziekte tast zowel de mond, de handen als de voeten aan.

Mond

De letsels in de mond zijn vergelijkbaar met deze van herpangina (milde virusinfectie met blaasjes in de mond en keel), al zijn de symptomen vaker uitgebreider in de orofarynx. De orofarynx is het deel van de keelholte dat zich achter de mondholte en de tong bevindt. In en rond de mond, het gehemelte en de keelholte bevinden zich mogelijk pijnlijke kleine blaasjes en zweren, wat een onderdeel is van stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond mond). Door de pijn in de mond en op de tong (tongpijn) eet het kind weinig en voelt het zich niet goed. Koorts, keelpijn, tongvlekken, een algemeen ziek gevoel (malaise) en prikkelbaarheid zijn mogelijk geassocieerde symptomen.

Handen en voeten

Bovendien verschijnt een uitbarsting van roze bultjes of vlekken, meestal op de handpalmen en de voetzolen, maar ook op andere delen van het lichaam. Hierbij ontstaan mogelijk jeukende voeten. Deze letsels worden geleidelijk binnen de week kleine, langwerpige, grijze blaren en blaasjes. Daarna schilferen de blaren af waardoor geen littekens aanwezig zijn en de huiduitslag verdwijnt.

Andere symptomen

Op de billen en soms eveneens op de armen verschijnen rode vlekken en pukkels, en dit dan vooral bij erg jonge kinderen. Soms presenteert een patiënt zich eveneens met deze letsels op de genitaliën (geslachtsorganen). Af en toe bevinden zich rode, korstige pukkels op de huid, soms ook op ongebruikelijke plekken zoals het oor. Een atypische vorm van de hand- mond- en mondziekte als gevolg van het Coxsackie A6-virus resulteert in een meer wijdverspreide (pijnlijke) huiduitslag, grotere blaren, gevolgd door een schilferige huid en/of nagelverlies.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts bekijkt de symptomen aan de handen, voeten en mond en is dan meestal al in staat om op basis van de karakteristieke symptomen de diagnose te stellen. Een bloedonderzoek onthult een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose), atypische lymfocyten (type witte bloedcellen) en een verhoogde serum C-reactief proteïnegehalte (CRP) (een hoog CRP-niveau wijst op een infectie). De arts identificeert het virus in het vocht uit een blaasje, in een beetje slijmvlies uit de keelholte of in een ontlastingsmonster, maar deze onderzoeken zijn zelden nodig. Soms voert de arts nog wel een huidbiopsie van een blaasje uit, wat typische kenmerken van de hand-, mond- en voetziekte toont.

Differentiële diagnose

Normaal gesproken is de diagnose van de hand-, voet- en mondziekte meteen duidelijk voor de arts, maar af en toe vormt de presentatie van de symptomen een klinische uitdaging omdat dit doet denken aan volgende aandoeningen of uitbraken van volgende virussen:

• enterovirussen
• erythema multiforme
• herpangina
• herpes simplex
• herpes zoster
• toxische epidermale necrolyse (overgevoelige reactie op medicatie met symptomen aan de huid en organen)
• virale faryngitis (keelontsteking)
• ziekte van Kawasaki (ontstoken bloedvaten in de slagaders)

Behandeling aandoening is ondersteunend

De hand-, voet- en mondziekte is relatief onschuldig en een behandeling is niet altijd nodig. Een vaccin of een antiviraal medicijn is niet voorhanden voor deze ziekte dus de behandeling verloopt voornamelijk ondersteunend. De patiënt mag in elk geval de blaren niet doorprikken, maar moet deze zo schoon mogelijk houden. Verder is het nodig om voldoende vocht in te nemen, en als dit echt niet lukt door de pijnlijke zweren, dan is het nodig om vocht via een ader (intraveneus) toe te dienen. Enkele tips om voldoende vocht in te nemen zijn het eten van ijs of sorbet, het zuigen op een ijslolly, of het drinken van koude dranken. Zure dranken en zoute en pikante voedingsmiddelen doen pijn aan de mondletsels dus deze zijn niet aanbevolen. Het eten van zacht voedsel en het spoelen van de mond met warm water na een warme maaltijd zijn andere tips. Voorts verlichten pijnstillers en mondwaters de pijn door de afteuze mondzweren. Af en toe krijgt een patiënt intraveneus immunoglobuline en milrinon toegediend zodat de symptomen sneller verdwijnen.

Prognose

De patiënt herstelt gewoonlijk binnen zeven tot tien dagen van de hand-, voet- en mondziekte en houdt geen littekens over aan de meestal onschuldige aandoening.

Complicaties

Patiënten moeten voldoende vocht innemen om uitdroging te vermijden, wat één van de meest voorkomende complicaties is van de hand-, voet- en mondziekte. Af en toe veroorzaakt het coxsackievirus neurologische complicaties en andere gezondheidsproblemen. Ook een hersenvliesontsteking (meningitis) en hersenontsteking (encefalitis) zijn gemeld in de medische literatuur, maar deze complicaties komen erg zelden voor.

Preventie hand-, voet- en mondziekte

Preventief is het nodig om een goede hygiëne te hanteren, en alle vaak gebruikte plaatsen te ontsmetten. Verder is isolatie van patiënten nodig totdat alle letsels genezen zijn.

Lees verder

• Enterovirussen: Virale infecties met griepachtige symptomen
• Rode vlekken op gehemelte: Oorzaken van roodheid in de mond
• Veel voorkomende besmettelijke huidaandoeningen