Hand-, voet- en mondziekte: Aandoening bij jonge kinderen

De hand-, voet- en mondziekte is een aandoening die vooral bij kinderen voorkomt en veroorzaakt wordt door een virus. Deze ziekte gaat meestal gepaard met milde symptomen die zich vooral uiten als zweren in de mond en huiduitslag op de handen en voeten. De ziekte is snel besmettelijk, maar doorgaans niet ernstig. Een ondersteunende behandeling kan helpen bij het verlichten van de symptomen. Het is belangrijk om de huidletsels schoon te houden en te zorgen voor voldoende vochtinname om uitdroging te voorkomen. Er zijn ook enkele preventieve maatregelen die kunnen worden genomen om besmetting te voorkomen, zoals goede handhygiëne en het vermijden van nauw contact met besmette personen.

• Epidemiologie: Vooral bij jonge kinderen
• Mechanisme
• Oorzaken ziekte: Virus
• Diverse virussen
• Besmetting
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aan de mond, de handen en de voeten
• Mond
• Handen en voeten
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Ondersteunend
• Prognose
• Complicaties
• Preventie: Hygiëne en isolatie
• Praktische tips voor het omgaan met hand-, voet- en mondziekte
• Zorg voor goede hygiëne
• Vermijd contact met anderen
• Behandel de symptomen van koorts en pijn
• Verzorg je huid goed
• Let op de eet- en drinkgewoonten
• Houd de omgeving schoon
• Rust en herstel zijn belangrijk
• Zorg voor voldoende hydratatie bij koorts
• Monitor de symptomen en zoek medische hulp indien nodig
• Voorkom de ziekte in de toekomst

Epidemiologie: Vooral bij jonge kinderen

De hand-, voet- en mondziekte komt vooral voor bij jonge kinderen, met name bij kinderen jonger dan vijf jaar. Oudere kinderen en volwassenen kunnen ook getroffen worden, maar dit is veel minder frequent. Volwassenen, ouderen, mensen met een verzwakt immuunsysteem, en zwangere vrouwen die besmet raken, kunnen vaak ernstigere symptomen ervaren. De ziekte komt doorgaans voor in de late zomer en herfst. Meisjes hebben iets vaker dan jongens de aandoening, en kinderen op het platteland hebben een iets hoger risico dan hun stadsgenoten. De ziekte verspreidt zich vaak in de vorm van epidemieën in instellingen zoals kinderdagverblijven en scholen, met een gemiddelde duur van 4 tot maximaal 46 dagen.

Mechanisme

Hand-, voet- en mondziekte (HFMD) is een virale infectie die voornamelijk wordt veroorzaakt door enterovirussen, met name het coxsackievirus A16 en het enterovirus 71. De ziekte wordt gekarakteriseerd door de verschijning van pijnlijke blaren op de handen, voeten en vaak ook in de mond. Het mechanisme achter deze infectie is complex en omvat de interactie tussen het virus en het immuunsysteem van het lichaam.

Infectie via de luchtwegen en slijmvliezen
De overdracht van hand-, voet- en mondziekte vindt meestal plaats via speeksel, stoelgang of ademhalingsdruppels van een geïnfecteerde persoon. Wanneer het virus het lichaam binnendringt, hecht het zich aan de slijmvliezen van de mond of het luchtwegstelsel, waarna het zich via de bloedbaan verspreidt naar andere delen van het lichaam. De virale replicatie vindt meestal plaats in de mond, de keel en het maag-darmkanaal.

Immuunrespons en ontsteking
Na de infectie begint het immuunsysteem van de patiënt te reageren, wat leidt tot een ontstekingsreactie in de huid en slijmvliezen. De vlekken of blaren die typisch zijn voor HFMD ontstaan door deze ontsteking. De blaren zijn gevuld met vocht en kunnen erg pijnlijk zijn, vooral wanneer ze zich in de mond bevinden, wat het eten en drinken bemoeilijkt.

Herstel en virusuitscheiding
Na de acute fase van de ziekte begint het lichaam het virus te bestrijden. De symptomen verdwijnen meestal binnen een week tot tien dagen, maar het virus kan nog enige tijd via de ontlasting worden uitgescheiden. Dit betekent dat een patiënt nog een risico kan vormen voor anderen, zelfs nadat de symptomen verdwenen zijn.

Oorzaken ziekte: Virus

Diverse virussen

De hand-, voet- en mondziekte wordt voornamelijk veroorzaakt door het Coxsackievirus A16 en A10. Andere virussen die verantwoordelijk kunnen zijn, zijn onder andere Coxsackievirus A6, A7, A9, B2 en B5. Daarnaast kan het enterovirus 71 () ook de aandoening veroorzaken, en in zeldzame gevallen kan het [ARTIKEL=191727]echovirus verantwoordelijk zijn.

Besmetting

De ziekte verspreidt zich via direct contact met de huid (vocht uit blaren), via neus- en keelafscheidingen, via speeksel, via de lucht (druppelinfectie door hoesten of niezen), of via besmette ontlasting van geïnfecteerde personen (bijvoorbeeld bij een luierwissel). Het virus verspreidt zich het snelst in de eerste week van de symptomen, maar kan ook wekenlang na de genezing van de patiënt nog besmettelijk blijven. De ziekte verspreidt zich alleen van mens op mens en niet van dier op mens, en is niet gerelateerd aan mond- en klauwzeer dat bij landbouwhuisdieren voorkomt.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op het ontwikkelen van hand-, voet- en mondziekte kunnen verhogen. Deze factoren kunnen variëren afhankelijk van de leeftijd, de gezondheidstoestand en de blootstelling aan geïnfecteerde mensen.

Leeftijd
Kinderen onder de vijf jaar lopen het grootste risico op het ontwikkelen van HFMD, hoewel de ziekte ook bij oudere kinderen en volwassenen kan voorkomen. Jonge kinderen zijn bijzonder vatbaar omdat hun immuunsystemen nog in ontwikkeling zijn en zij vaker in contact komen met andere kinderen, wat de verspreiding van het virus vergemakkelijkt.

Verzwakt immuunsysteem
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld als gevolg van een chronische ziekte of immunosuppressieve therapieën, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van ernstigere vormen van de ziekte. Het immuunsysteem is minder in staat om het virus effectief te bestrijden, wat kan leiden tot langere ziekteperiodes en een verhoogd risico op complicaties.

Blootstelling aan geïnfecteerde personen
HFMD wordt gemakkelijk van persoon op persoon overgedragen, vooral in omgevingen waar veel mensen samenkomen, zoals crèches, scholen of ziekenhuizen. Kinderen die in contact komen met andere zieke kinderen of volwassenen in deze omgevingen hebben een verhoogd risico op besmetting.

Risicogroepen

Hoewel HFMD meestal een milde ziekte is, zijn er bepaalde risicogroepen die vatbaarder kunnen zijn voor ernstigere vormen van de ziekte.

Zieke kinderen en pasgeborenen
Kinderen met onderliggende gezondheidsproblemen, zoals astma, diabetes of een andere chronische aandoening, lopen een groter risico op complicaties. Pasgeborenen kunnen ook ernstigere symptomen ervaren omdat hun immuunsysteem nog niet volledig ontwikkeld is.

Zorgverleners en volwassenen in contact met kinderen
Zorgverleners en volwassenen die regelmatig in contact komen met jonge kinderen hebben een verhoogd risico op blootstelling aan het virus. Het virus kan via ademhalingsdruppels of direct contact met de huid worden overgedragen.

Symptomen aan de mond, de handen en de voeten

De symptomen van de hand-, voet- en mondziekte verschijnen meestal drie tot zes dagen na blootstelling aan het virus. De eerste symptomen zijn koorts, keelpijn, een slechte eetlust en een algemeen ziek gevoel.

Mond

In de mond kunnen pijnlijke kleine blaasjes en zweren verschijnen, vergelijkbaar met die bij herpangina, maar vaak uitgebreider in de orofarynx, het deel van de keelholte achter de mond en de tong. Deze blaasjes kunnen pijn veroorzaken en leiden tot pijn bij het eten en drinken, met als gevolg verminderde eetlust. Andere symptomen kunnen koorts, keelpijn, tongvlekken, malaise en prikkelbaarheid zijn.

Handen en voeten

Een uitslag van roze bultjes of vlekken verschijnt vaak op de handpalmen en de voetzolen, en kan zich ook naar andere delen van het lichaam uitbreiden. Deze vlekken ontwikkelen zich tot kleine, langwerpige, grijze blaren die uiteindelijk schilferen zonder littekens te veroorzaken. Jeukende voeten kunnen ook voorkomen.

Andere symptomen

Op de billen, armen en soms de genitaliën kunnen rode vlekken en pukkels optreden, vooral bij jonge kinderen. In zeldzame gevallen kan er ook een atypische vorm van de ziekte optreden door het Coxsackie A6-virus, wat resulteert in een uitgebreidere en pijnlijkere huiduitslag, grotere blaren, en/of nagelverlies. Schilferige huid kan ook optreden.

Alarmsymptomen

Hoewel hand-, voet- en mondziekte vaak mild verloopt, kunnen er alarmtekens zijn die wijzen op complicaties of een ernstiger verloop van de ziekte.

Hoge koorts en dehydratie
Een plotselinge hoge koorts, vooral als deze gepaard gaat met uitdroging (weinig plassen, droge mond, dorst), kan wijzen op complicaties van de ziekte. Dit is een belangrijke indicatie voor onmiddellijke medische aandacht.

Blauwe plekken en bloedingen
In zeldzame gevallen kunnen de blaren zich compliceren en kunnen er bloedingen optreden, zowel in de mond als op de huid. Dit kan duiden op een ernstigere infectie of een andere onderliggende aandoening die medische interventie vereist.

Neurologische symptomen
In zeer zeldzame gevallen kan het virus zich naar het zenuwstelsel verspreiden, wat kan leiden tot neurologische symptomen zoals hoofdpijn, stijve nek, of zelfs verwardheid of stuiptrekkingen. Dit vereist onmiddellijke medische hulp en evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose van de hand-, voet- en mondziekte wordt meestal gesteld op basis van de typische symptomen aan de handen, voeten en mond. Een bloedonderzoek kan een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose), atypische lymfocyten, en een verhoogd serum C-reactief proteïnegehalte (CRP) aantonen, wat op een infectie wijst. Hoewel zelden noodzakelijk, kunnen aanvullende tests zoals het identificeren van het virus in vocht uit blaren, keelafscheidingen, of ontlastingsmonsters worden uitgevoerd. Soms kan een huidbiopsie worden genomen om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose
Hoewel de diagnose vaak duidelijk is, kan het soms moeilijk zijn om de hand-, voet- en mondziekte te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen, zoals:

• Enterovirussen
• Erythema multiforme
• Herpangina
• Herpes simplex
• Herpes zoster
• Toxische epidermale necrolyse (overgevoelige reactie op medicatie met symptomen aan de huid en organen)
• Virale faryngitis (keelontsteking)
• Ziekte van Kawasaki (ontsteking van bloedvaten)

Behandeling: Ondersteunend

De hand-, voet- en mondziekte vereist meestal geen specifieke medische behandeling omdat deze doorgaans mild is en vanzelf geneest. Er zijn geen vaccins of antivirale medicijnen beschikbaar voor deze aandoening, dus de behandeling richt zich op symptomatische verlichting. Belangrijke adviezen zijn:

• Voorkom infecties: Houd blaren schoon en vermijd het doorprikken van blaren.
• Vochtinname: Zorg voor voldoende vochtinname. Als orale inname moeilijk is door pijn, kan intraveneuze toediening van vocht nodig zijn.
• Voeding: Eet zacht voedsel en vermijd zure, zoute of pikante voedingsmiddelen die pijn kunnen verergeren. IJs, sorbet, en koude dranken kunnen verlichting bieden.
• Pijnbestrijding: Pijnstillers en mondwaters kunnen de pijn door mondzweren verlichten.
• Medicatie: In sommige gevallen kunnen intraveneuze immunoglobulinen en milrinon worden toegediend om de symptomen te verlichten.

Prognose

De prognose voor de hand-, voet- en mondziekte is over het algemeen goed. De meeste patiënten herstellen binnen zeven tot tien dagen zonder blijvende gevolgen of littekens.

Complicaties

Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze optreden, vooral bij jonge kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Mogelijke complicaties zijn:

• Uitdroging: Een van de meest voorkomende complicaties, vooral als het kind moeite heeft met het innemen van vloeistoffen.
• Neurologische complicaties: In zeldzame gevallen kan het coxsackievirus leiden tot ernstige neurologische aandoeningen zoals meningitis (hersenvliesontsteking) en encefalitis (hersenenontsteking).

Preventie: Hygiëne en isolatie

Om de verspreiding van de hand-, voet- en mondziekte te voorkomen, is goede hygiëne essentieel:

• Handen wassen: Was regelmatig de handen met zeep en water, vooral na contact met een geïnfecteerde persoon.
• Desinfectie: Reinig vaak aangeraakte oppervlakken en voorwerpen.
• Isolatie: Houd geïnfecteerde kinderen uit de buurt van andere kinderen totdat alle symptomen zijn verdwenen en alle huidletsels zijn genezen.

Door deze maatregelen te volgen, kan de verspreiding van de ziekte worden beperkt en kunnen complicaties worden verminderd.

Praktische tips voor het omgaan met hand-, voet- en mondziekte

Zorg voor goede hygiëne

Hand-, voet- en mondziekte (HFMD) wordt veroorzaakt door virussen en is zeer besmettelijk. Een van de belangrijkste manieren om verspreiding te voorkomen, is door goede hygiëne te handhaven. Was je handen regelmatig met zeep en water, vooral na contact met een besmet oppervlak of na hoesten en niezen. Gebruik een desinfecterende handgel als er geen water en zeep beschikbaar zijn. Dit helpt de kans op verdere besmetting te verkleinen en beschermt anderen in je omgeving.

Vermijd contact met anderen

Omdat hand-, voet- en mondziekte zeer besmettelijk is, is het belangrijk om nauw contact met andere mensen te vermijden, vooral tijdens het acute stadium van de ziekte. Dit geldt ook voor school, werk of openbare plekken. Zorg ervoor dat je kinderen of andere gezinsleden zich thuis houden totdat de symptomen volledig verdwenen zijn. Dit helpt niet alleen om de ziekte te voorkomen, maar ook om de verspreiding ervan in de gemeenschap te beperken.

Behandel de symptomen van koorts en pijn

Hand-, voet- en mondziekte gaat vaak gepaard met koorts en pijnlijke blaren in de mond, handen en voeten. Zorg ervoor dat je voldoende rust neemt om het herstel te bevorderen. Neem pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen om de koorts en pijn te verlichten, maar volg altijd de aanbevolen dosering en raadpleeg een arts bij twijfel. Je kunt ook koude of warme vloeistoffen drinken om de pijn in de mond te verminderen, maar vermijd zure of pittige voedingsmiddelen die de blaren kunnen irriteren.

Verzorg je huid goed

De blaren die bij hand-, voet- en mondziekte ontstaan, kunnen pijnlijk zijn en je huid irriteren. Het is belangrijk om de getroffen huid goed te verzorgen. Vermijd krabben aan de blaren, omdat dit kan leiden tot infecties. Gebruik zachte, niet-irriterende producten om de huid schoon en gehydrateerd te houden. Je kunt een kalmerende lotion of zalf gebruiken om jeuk en ongemak te verlichten. Als de huidinfectie ernstig wordt, is het raadzaam om een arts te raadplegen voor verdere behandeling.

Let op de eet- en drinkgewoonten

Door de pijnlijke blaren in de mond kan het moeilijk zijn om te eten en drinken. Het is belangrijk om voldoende vocht binnen te krijgen om uitdroging te voorkomen, vooral als je last hebt van koorts. Drink kleine slokjes water of thee door de dag heen, en kies voor milde, niet-zuuraardige dranken. Eet zachte voedingsmiddelen zoals soep, yoghurt of gepureerde groenten, die gemakkelijker te consumeren zijn zonder je mond te irriteren. Het vermijden van harde, gekruide of zure voeding kan helpen om verdere pijn te verminderen.

Houd de omgeving schoon

Omdat hand-, voet- en mondziekte zich snel verspreidt, is het essentieel om je omgeving schoon te houden. Reinig regelmatig oppervlakken die vaak worden aangeraakt, zoals deurklinken, tafels, bedden en speelgoed. Gebruik een desinfecterende spray of doekjes om bacteriën en virussen te doden. Was ook beddengoed, handdoeken en kleding vaak om besmetting te voorkomen.

Rust en herstel zijn belangrijk

Hoewel hand-, voet- en mondziekte vaak vanzelf overgaat, is het belangrijk om voldoende rust te nemen om je lichaam de tijd te geven om te herstellen. Vermijd zware activiteiten en zorg ervoor dat je goed slaapt, zodat je immuunsysteem optimaal kan functioneren. Rust helpt niet alleen om je snel beter te voelen, maar zorgt er ook voor dat je geen complicaties ontwikkelt.

Zorg voor voldoende hydratatie bij koorts

Koorts komt vaak voor bij hand-, voet- en mondziekte, en kan leiden tot uitdroging. Het is belangrijk om voldoende te drinken, vooral als je merkt dat je minder trek hebt. Probeer hydratatie te behouden door kleine hoeveelheden water, vruchtensap of elektrolytoplossingen te drinken. Dit voorkomt uitdroging en zorgt ervoor dat je lichaam de infectie effectief kan bestrijden.

Monitor de symptomen en zoek medische hulp indien nodig

Hoewel hand-, voet- en mondziekte meestal mild is, is het belangrijk om de symptomen goed in de gaten te houden. Als de koorts aanhoudt, de blaren geïnfecteerd raken of er andere ernstige symptomen optreden, zoals ademhalingsmoeilijkheden of sterke hoofdpijn, neem dan contact op met een arts. Dit geldt ook als je je zorgen maakt over de gezondheid van een kind dat getroffen is door de ziekte. In sommige gevallen kan medische behandeling nodig zijn om de symptomen te verlichten en complicaties te voorkomen.

Voorkom de ziekte in de toekomst

Hoewel er geen vaccin bestaat tegen hand-, voet- en mondziekte, kunnen sommige voorzorgsmaatregelen de kans op infectie verkleinen. Blijf regelmatig je handen wassen en zorg ervoor dat kinderen deze gewoonte ook aanleren. Het vermijden van contact met zieke personen of met oppervlakken die mogelijk besmet zijn, kan ook helpen om de ziekte te voorkomen. In situaties waarin de ziekte al is opgedoken, wees dan extra voorzichtig om de verspreiding naar anderen te minimaliseren.

Lees verder

• Enterovirussen: Virale infecties met griepachtige symptomen
• Rode vlekken op gehemelte: Oorzaken van roodheid in de mond
• Veel voorkomende besmettelijke huidaandoeningen