Hand-, voet- en mondziekte: Aandoening bij jonge kinderen
De hand-, voet- en mondziekte is een aandoening die vooral bij kinderen voorkomt. Een virus veroorzaakt deze ziekte die meestal slechts milde symptomen met zich meebrengt aan de handen, de voeten en de mond. Mondzweren en een huiduitslag op de handen en voeten zijn kenmerkend voor de snel besmettelijke ziekte. Een ondersteunende behandeling is mogelijk, waarbij het nodig is de huidletsels zo schoon mogelijk te houden en te zorgen voor voldoende vochtinname. Enkele preventieve tips zijn voorhanden om de besmetting van de ziekte te voorkomen.
Epidemiologie: Vooral bij jonge kinderen
Deze infectie treft voornamelijk kinderen jonger dan tien jaar. De meeste kinderen zijn zelfs jonger dan vijf jaar wanneer ze de diagnose van de hand-, voet- en mondziekte krijgen. Soms tast de ziekte volwassenen aan. Ouderen, patiënten met een
verzwakt immuunsysteem en zwangere vrouwen die kampen met de hand-, voet- en mondziekte, kampen meestal met meer ernstige symptomen. Deze
besmettelijke ziekte komt meestal voor in de late zomer of gedurende de herfstmaanden. Meisjes zijn iets vaker dan jongens aangetast. Mensen die op het platteland leven, lijden tot slot vaker aan de ziekte.
Oorzaken ziekte: Virus
Diverse virussen
De hand-, voet- en mondziekte is voornamelijk het gevolg van het Coxsackievirus A10 of A16, maar A6, A7, A9, B2 en B5 zijn ook gemeld. De besmettelijke ziekte is tevens het belangrijkste kenmerk van een infectie met het
enterovirussen (EV) 71, wat geassocieerd is met ernstige neurologische infecties. Soms is de hand-, voet- en mondziekte te wijten aan het
echovirus.
Besmetting
De
verspreiding van de hand-, voet- en mondziekte gebeurt via direct contact met de huid (vocht uit de
blaren), via neus- en keelafscheidingen, via
speeksel, via de lucht (druppelinfectie door
hoesten of
niezen) of via besmette ontlasting van geïnfecteerde patiënten (bijvoorbeeld bij een luierwissel). Patiënten verspreiden het virus het snelst gedurende de eerste week van de aanwezige symptomen, maar het virus blijft soms nog weken in het lichaam aanwezig nadat de patiënt genezen is, en ook dan is besmetting nog mogelijk. De ziekte verspreidt zich bovendien erg snel en komt bijgevolg eveneens voor in epidemieën, bijvoorbeeld in de kinderopvang of in scholen, die gemiddeld 4 tot maximaal 46 dagen aanhouden. De besmetting verloopt verder van mens op mens, en niet van dier op mens. De ziekte is bijgevolg niet gerelateerd aan mond- en klauwzeer die bij landbouwhuisdieren plaatsvindt.
Symptomen aan de mond, de handen en de voeten
De symptomen van de hand-, voet- en mondziekte komen meestal na drie tot zes dagen na de besmetting met het virus tot uiting. Koorts,
keelpijn, een slechte eetlust en vervolgens een algemeen ziek gevoel zijn de eerste symptomen van de ziekte. De ziekte tast zowel de mond, de
handen als de
voeten aan.
Mond
De letsels in de mond zijn vergelijkbaar met deze van
herpangina (milde virusinfectie met blaasjes in de mond en keel), al zijn de symptomen vaker uitgebreider in de orofarynx. De orofarynx is het deel van de keelholte dat zich achter de mondholte en de tong bevindt. In en rond de mond, het gehemelte en de keelholte bevinden zich mogelijk pijnlijke kleine blaasjes en
zweren, wat een onderdeel is van
stomatitis (
ontsteking van slijmvlies in en rond mond). Door de
pijn in de mond en op de tong (
tongpijn) eet het kind weinig en voelt het zich niet goed.
Koorts, keelpijn,
tongvlekken, een algemeen ziek gevoel (malaise) en
prikkelbaarheid zijn mogelijk geassocieerde symptomen.
Handen en voeten
Bovendien verschijnt een uitbarsting van roze bultjes of vlekken, meestal op de
handpalmen en de voetzolen, maar ook op andere delen van het lichaam. Hierbij ontstaan mogelijk
jeukende voeten. Deze letsels worden geleidelijk binnen de week kleine, langwerpige, grijze blaren en blaasjes. Daarna schilferen de blaren af waardoor geen
littekens aanwezig zijn en de
huiduitslag verdwijnt.
Andere symptomen
Op de billen en soms eveneens op de armen verschijnen rode vlekken en pukkels, en dit dan vooral bij erg jonge kinderen. Soms presenteert een patiënt zich eveneens met deze letsels op de genitaliën (geslachtsorganen). Af en toe bevinden zich rode, korstige pukkels op de huid, soms ook op ongebruikelijke plekken zoals het oor. Een atypische vorm van de hand- mond- en mondziekte als gevolg van het Coxsackie A6-virus resulteert in een meer wijdverspreide
(pijnlijke) huiduitslag, grotere blaren, gevolgd door een
schilferige huid en/of nagelverlies.

Een bloedonderzoek onthult tekenen van een infectie /
Bron: Frolicsomepl, PixabayDiagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bekijkt de symptomen aan de handen, voeten en mond en is dan meestal al in staat om op basis van de karakteristieke symptomen de diagnose te stellen. Een
bloedonderzoek onthult een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocytose), atypische lymfocyten (type witte bloedcellen) en een
verhoogde serum C-reactief proteïnegehalte (CRP) (een hoog CRP-niveau wijst op een infectie). De arts identificeert het virus in het vocht uit een blaasje, in een beetje slijmvlies uit de keelholte of in een
ontlastingsmonster, maar deze onderzoeken zijn zelden nodig. Soms voert de arts nog wel een
huidbiopsie van een blaasje uit, wat typische kenmerken van de hand-, mond- en voetziekte toont.
Differentiële diagnose
Normaal gesproken is de diagnose van de hand-, voet- en mondziekte meteen duidelijk voor de arts, maar af en toe vormt de presentatie van de symptomen een klinische uitdaging omdat dit doet denken aan volgende aandoeningen of uitbraken van volgende virussen:

Zacht voedsel is aanbevolen bij de hand-, voet- en mondziekte /
Bron: HealthGauge, Flickr (CC BY-2.0)Behandeling aandoening is ondersteunend
De hand-, voet- en mondziekte is relatief onschuldig en een behandeling is niet altijd nodig. Een vaccin of een
antiviraal medicijn is niet voorhanden voor deze ziekte dus de behandeling verloopt voornamelijk ondersteunend. De patiënt mag in elk geval de blaren niet doorprikken, maar moet deze zo schoon mogelijk houden. Verder is het nodig om voldoende vocht in te nemen, en als dit echt niet lukt door de pijnlijke zweren, dan is het nodig om vocht via een ader (intraveneus) toe te dienen. Enkele tips om voldoende vocht in te nemen zijn het eten van ijs of sorbet, het zuigen op een ijslolly, of het drinken van koude dranken. Zure dranken en zoute en pikante voedingsmiddelen doen pijn aan de mondletsels dus deze zijn niet aanbevolen. Het eten van zacht voedsel en het spoelen van de mond met warm water na een warme maaltijd zijn andere tips. Voorts verlichten
pijnstillers en
mondwaters de pijn door de
afteuze mondzweren. Af en toe krijgt een patiënt intraveneus immunoglobuline en milrinon toegediend zodat de symptomen sneller verdwijnen.
Prognose
De patiënt herstelt gewoonlijk binnen zeven tot tien dagen van de hand-, voet- en mondziekte en houdt geen littekens over aan de meestal onschuldige aandoening.
Complicaties
Patiënten moeten voldoende vocht innemen om uitdroging te vermijden, wat één van de meest voorkomende complicaties is van de hand-, voet- en mondziekte. Af en toe veroorzaakt het coxsackievirus neurologische complicaties en andere gezondheidsproblemen. Ook een hersenvliesontsteking (
meningitis) en hersenontsteking (
encefalitis) zijn gemeld in de medische literatuur, maar deze complicaties komen erg zelden voor.
Preventie hand-, voet- en mondziekte
Preventief is het nodig om een goede hygiëne te hanteren, en alle vaak gebruikte plaatsen te ontsmetten. Verder is isolatie van patiënten nodig totdat alle letsels genezen zijn.
Lees verder