Vitamine B12-tekort: Symptomen & behandeling van deficiëntie

Vitamine B12, ook wel bekend als cobalamine, is een essentiële voedingsstof die behoort tot het B-complex van vitaminen. Het lichaam is niet in staat om vitamine B12 zelf aan te maken, waardoor het noodzakelijk is om deze vitamine via de voeding of supplementen binnen te krijgen. Vitamine B12 speelt een cruciale rol in het behoud van een gezond bloed- en zenuwstelsel. Een tekort aan deze vitamine kan leiden tot zowel fysieke als mentale symptomen, zoals dubbelzien, prikkelbaarheid en vermoeidheid. Het is belangrijk om een tekort tijdig aan te vullen via dieet of supplementen, aangezien de vooruitzichten meestal goed zijn, hoewel er soms sprake kan zijn van blijvende neurologische schade.

• Functie van vitamine B12
• Bronnen van vitamine B12
• Aanbevolen Dagelijkse Inname
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van vitamine B12-tekort
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vitamine B12-tekort
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van vitamine B12-tekort
• Vitamine B12 en veganisme
• Invloed van leeftijd op vitamine B12-opname
• Impact van maag- en darmgezondheid op vitamine B12

Functie van vitamine B12

Vitamine B12 speelt een vitale rol in de normale werking van de hersenen en het centrale zenuwstelsel. Deze vitamine is essentieel voor de vorming van myeline, een witte substantie die de zenuwcellen omhult en cruciaal is voor een gezonde zenuwcommunicatie en neurotransmissie. Tijdens de zwangerschap is vitamine B12 bijzonder belangrijk voor de ontwikkeling van de foetus. Daarnaast ondersteunt cobalamine een gezonde spijsvertering en draagt het bij aan een gezond hart. Een tekort aan vitamine B12 kan leiden tot spijsverteringsproblemen en cardiovasculaire aandoeningen. Vitamine B12 is ook noodzakelijk voor de productie van gezonde rode bloedcellen en de synthese (aanmaak) van DNA.

Bronnen van vitamine B12

Vitamine B12 komt voor in diverse voedingsmiddelen, voornamelijk van dierlijke oorsprong. Rijke bronnen van vitamine B12 zijn onder andere: schaaldieren zoals oesters en mosselen, krab, vis, rundvlees, melk, yoghurt, en eieren. Sommige voedingsmiddelen zijn verrijkt met vitamine B12, zoals bepaalde ontbijtgranen. Daarnaast zijn er vitamine B12-supplementen beschikbaar voor mensen die deze vitamine niet voldoende uit hun voeding kunnen halen.

Aanbevolen Dagelijkse Inname

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 varieert op basis van leeftijd, eetgewoonten, medische aandoeningen en medicatiegebruik. De gemiddelde aanbevolen hoeveelheden, gemeten in microgram (mcg), zijn als volgt:

• Kinderen tot de leeftijd van 6 maanden: 0,4 mcg
• Baby's van 7-12 maanden oud: 0,5 mcg
• Kinderen van 1-3 jaar: 0,9 mcg
• Kinderen van 4-8 jaar: 1,2 mcg
• Kinderen van 9-13 jaar: 1,8 mcg
• Kinderen van 14-18 jaar: 2,4 mcg (2,6 mcg per dag als ze zwanger zijn en 2,8 mcg per dag als ze borstvoeding geven)
• Volwassenen: 2,4 mcg (2,6 mcg per dag bij zwangerschap en 2,8 mcg per dag bij borstvoeding)

Epidemiologie

Vitamine B12-tekort komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en risicofactoren. In westerse landen is het tekort relatief zeldzaam, maar het komt vaker voor in bepaalde risicogroepen.

Prevalentie van vitamine B12-tekort
Studies tonen aan dat vitamine B12-tekort voorkomt bij ongeveer 6% tot 20% van de bevolking in ontwikkelde landen, afhankelijk van de leeftijd, het dieet en andere risicofactoren. Bij ouderen, bijvoorbeeld, kan het tekort oplopen tot 20%, terwijl het in de algemene bevolking vaak wordt onderschat.

Leeftijd en geslachtsverschillen
Vitamine B12-tekort komt vaker voor bij ouderen, wat deels te maken heeft met verminderde opnamecapaciteit van de darm en veranderingen in de maagzuurproductie. Er zijn ook geslachtsverschillen, waarbij vrouwen vaker het tekort vertonen, vooral tijdens de zwangerschap of bij langdurige vegetarische diëten.

Geografische variaties
In ontwikkelingslanden is vitamine B12-tekort een groter probleem vanwege voedingstekorten en beperkte toegang tot vitamine B12-rijke producten. In westerse landen komt het tekort meestal voor bij mensen die specifieke diëten volgen, zoals veganisten, of bij mensen met malabsorptieproblemen.

Mechanisme

Vitamine B12 speelt een cruciale rol in de productie van rode bloedcellen en in het functioneren van het zenuwstelsel. Het tekort aan vitamine B12 kan leiden tot een verscheidenheid aan klinische symptomen door verstoring van deze vitale processen.

Absorptie van vitamine B12
Vitamine B12 wordt voornamelijk in de dunne darm opgenomen, na een proces dat begint in de maag, waar vitamine B12 zich bindt aan het eiwit intrinsic factor (IF). Dit eiwit is essentieel voor de opname van B12 in de darm. Wanneer er sprake is van een tekort aan intrinsic factor of schade aan de darm, kan de absorptie van vitamine B12 ernstig verminderd zijn.

Functies van vitamine B12
Vitamine B12 is essentieel voor de synthese van DNA, het behoud van gezonde zenuwcellen, en de productie van myeline, de beschermende laag rond zenuwen. Een tekort aan B12 verstoort deze processen, wat kan leiden tot bloedarmoede, neurologische afwijkingen en vermoeidheid.

Oorzaken van vitamine B12-tekort

Vitamine B12-tekort kan verschillende oorzaken hebben:

Aandoeningen

De meest voorkomende oorzaak van vitamine B12-tekort is pernicieuze anemie, waarbij er een probleem is met de absorptie van vitamine B12 door een auto-immuunreactie die gezonde maagcellen aanvalt. Andere aandoeningen die de opname van vitamine B12 kunnen verstoren zijn de ziekte van Graves, systemische lupus erythematosus, en vitiligo. Genetische aandoeningen kunnen ook het risico op een tekort verhogen. Verder kunnen maag- en darmaandoeningen zoals atrofische gastritis, maagontsteking, de ziekte van Crohn, coeliakie, en een bacteriële overgroei in de darm de opname van vitamine B12 verstoren.

Omgevingsfactoren

Sommige groepen, zoals veganisten, kunnen onvoldoende vitamine B12 binnenkrijgen door hun dieet. Baby's kunnen ook een tekort ontwikkelen als hun moeders een tekort hebben en borstvoeding geven. Medicijnen zoals metformine, histamine-receptorantagonisten, protonpompremmers, en antacida (maagzuurremmers) kunnen de absorptie of stabiliteit van vitamine B12 beïnvloeden. Overmatig alcoholgebruik is eveneens een risicofactor voor vitamine B12-tekort. Bariatrische chirurgie en andere operaties waarbij delen van de maag worden verwijderd, kunnen ook leiden tot een tekort. Ouderen hebben vaak een verhoogd risico op vitamine B12-deficiëntie.

Risicofactoren

Vitamine B12-tekort kan voorkomen bij verschillende risicofactoren die de inname, absorptie of het gebruik van vitamine B12 beïnvloeden.

Ouderen
Bij ouderen is het risico op vitamine B12-tekort verhoogd, zowel door verminderde opnamecapaciteit in de darm als door een vermindering van de intrinsieke factor in de maag. Bovendien hebben ouderen vaker chronische aandoeningen en gebruiken ze medicijnen die de vitamine B12-absorptie kunnen verstoren.

Vegetariërs en veganisten
Vegetariërs en vooral veganisten lopen een verhoogd risico op vitamine B12-tekort, aangezien de vitamine bijna uitsluitend voorkomt in dierlijke producten zoals vlees, vis, eieren en zuivelproducten. Vegans die geen verrijkte plantaardige producten consumeren, moeten vaak supplementen nemen om voldoende vitamine B12 binnen te krijgen.

Mensen met malabsorptie
Patiënten die lijden aan aandoeningen zoals coeliakie, de ziekte van Crohn of na een bariatrische operatie, lopen ook een groter risico op vitamine B12-tekort, omdat deze aandoeningen de opname van vitamine B12 in de darm verstoren.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van vitamine B12-tekort. Dit komt vaak door de aanwezigheid van onderliggende aandoeningen of voedingsgewoonten.

Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen, vooral degenen die een vegetarisch of veganistisch dieet volgen, lopen een verhoogd risico op vitamine B12-tekort. Vitamine B12 is essentieel voor de ontwikkeling van de foetus, en een tekort kan leiden tot geboorteafwijkingen en neurologische problemen bij het kind.

Patiënten met chronische ziekten
Mensen met chronische ziekten zoals diabetes, nierziekten of inflammatoire darmaandoeningen hebben een verhoogd risico op vitamine B12-tekort, deels vanwege de invloed van medicijnen en de verminderde opnamecapaciteit van de darm.

Patiënten met een maagverkleining
Patiënten die een gastric bypass of andere bariatrische operatie ondergaan, lopen een verhoogd risico op vitamine B12-tekort. Dit komt doordat de operatie de opnamecapaciteit van vitamine B12 in de maag en dunne darm vermindert.

Symptomen

Een tekort aan vitamine B12 kan leiden tot bloedarmoede en diverse andere symptomen. Een mild tekort veroorzaakt mogelijk geen directe symptomen, maar onbehandeld kan cobalamine-deficiëntie leiden tot de volgende tekenen:

• Algemeen: koorts, zweten
• Energie: slaapproblemen, lusteloosheid, uitputting, vermoeidheid, gebrek aan energie
• Huid en Haar: bleke huid, vroegtijdig grijze haren, koude vingers
• Maag en Darmen: constipatie, diarree, verlies van eetlust, winderigheid
• [SPECIAL=9226]Neurologisch: veranderingen in de reukzin, duizeligheid, flauwvallen, gevoelloosheid, tintelingen, bevingen (zoals handtremoren), zenuwpijn, verlamming, problemen met lopen, brandende gevoelens (bijvoorbeeld brandende voeten), ataxie (problemen met evenwicht en coördinatie)
• [SPECIAL=7437]Ogen: wazig zien, dubbelzien, overgevoeligheid voor licht (fotofobie), verlies van gezichtsvermogen
• [SPECIAL=9022]Oren: oorsuizen (tinnitus aurium)
• [SPECIAL=9229]Psychologisch: hallucinaties, desoriëntatie, apathie (gebrek aan motivatie), angst, psychose, neerslachtigheid, depressie, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, nervositeit, spanning, verwardheid, problemen met geheugen, begrip en oordeel
• [SPECIAL=9212]Mond en Tong: smaakverlies, glossitis (ontsteking van de tong), een pijnlijke tong, aardbeientong, rode tong, gladde tong, tongtintelingen, afteuze mondzweren ([SPECIAL=9573]pijnlijke aften), hoekige cheilitis (irritatie aan de mondhoeken), bloedblaren in de mondholte, tongvlekken
• Spieren: spierzwakte, spierkrampen
• [SPECIAL=9205]Hart en [SPECIAL=8843]Longen: hartkloppingen, kortademigheid, hartaanval

Alarmsymptomen

Er zijn specifieke symptomen van vitamine B12-tekort die als alarmsignalen kunnen dienen voor een ernstig tekort, wat tijdige behandeling vereist om onomkeerbare schade te voorkomen.

Onverklaarbare vermoeidheid
Een plotselinge en aanhoudende vermoeidheid die niet kan worden verklaard door andere gezondheidsproblemen, kan wijzen op vitamine B12-tekort. Deze vermoeidheid kan gepaard gaan met een algemeen gevoel van zwakte.

Neurologische symptomen
Als er plotselinge of progressieve neurologische symptomen optreden, zoals tintelingen in de handen of voeten, verlies van evenwicht of geheugenproblemen, kan dit wijzen op een vitamine B12-tekort. Dit vereist onmiddellijke medische aandacht om schade aan de zenuwen te voorkomen.

Bloedarmoede
Bij symptomen van bloedarmoede, zoals bleke huid, kortademigheid en een verhoogde hartslag, kan het tekort aan vitamine B12 een onderliggende oorzaak zijn. Deze symptomen kunnen verergeren naarmate de bloedarmoede ernstiger wordt.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van vitamine B12-tekort wordt doorgaans gesteld door middel van een bloedonderzoek. Dit onderzoek meet de niveaus van vitamine B12 in het bloed en kan helpen bij het bevestigen van een tekort. Indien nodig kunnen aanvullende tests worden uitgevoerd om de oorzaak van het tekort vast te stellen.

Behandeling van vitamine B12-tekort

De behandeling van een vitamine B12-tekort start meestal met een reeks injecties, vaak dagelijks of om de andere dag gedurende twee weken, afhankelijk van de ernst van de tekortkoming. Bij een tekort dat veroorzaakt wordt door voedingsgebrek, kan de behandeling ook bestaan uit orale vitamine B12-tabletten, vaak gecombineerd met periodieke injecties om de zes maanden. Ouderen wordt vaak aangeraden dagelijks een vitamine B12-supplement of een multivitamine te nemen. Als de oorzaak van het tekort niet gerelateerd is aan voeding, kunnen levenslange injecties om de drie maanden noodzakelijk zijn. Het is belangrijk dat artsen op de hoogte zijn van het vitaminegebruik bij het voorschrijven van andere medicijnen, zodat mogelijke interacties of tekorten worden vermeden.

Prognose

De prognose bij vitamine B12-tekort is afhankelijk van de ernst en de duur van het tekort. Bij een vroege diagnose en behandeling zijn de vooruitzichten vaak gunstig.

Herstel van symptomen
De meeste symptomen van vitamine B12-tekort, zoals bloedarmoede en vermoeidheid, verbeteren snel na de behandeling met vitamine B12-injecties of orale supplementen.

Neurologische schade
Neurologische schade kan echter onomkeerbaar zijn, vooral als het tekort niet op tijd wordt behandeld. Dit benadrukt het belang van vroege detectie en behandeling.

Complicaties

Onbehandeld vitamine B12-tekort kan leiden tot ernstige complicaties, vooral op het gebied van het zenuwstelsel en de bloedvorming.

Neurologische complicaties
Chronische schade aan de zenuwen kan leiden tot blijvende gevoelloosheid, zwakte, verlies van coördinatie en geheugenverlies. In ernstige gevallen kan het zelfs leiden tot demyelinisatie van zenuwvezels, wat niet altijd volledig te herstellen is.

Bloedarmoede en cardiovasculaire problemen
Vitamine B12-tekort kan leiden tot megaloblastaire anemie, wat het hart harder laat werken en kan bijdragen aan verhoogde cardiovasculaire risico's, zoals een verhoogde hartslag en een verhoogd risico op beroertes.

Preventie van vitamine B12-tekort

Preventie van vitamine B12-tekort kan door een evenwichtig voedingspatroon te behouden en waar nodig B12-supplementen in te nemen.

Voedingsaanpassingen
De belangrijkste preventieve maatregel is het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon dat voldoende vitamine B12 bevat, vooral voor mensen die veganistisch of vegetarisch eten. Het wordt aanbevolen om B12-verrijkte voedingsmiddelen te consumeren of vitamine B12-supplementen in te nemen.

Regelmatige controle
Mensen met risicofactoren, zoals ouderen, vegetariërs of mensen met maag-darmproblemen, moeten regelmatig hun vitamine B12-niveaus laten controleren om een tekort vroegtijdig op te sporen.

Vitamine B12 en veganisme

Veganisten lopen een hoger risico op vitamine B12-tekort omdat deze vitamine voornamelijk in dierlijke producten voorkomt. Het is cruciaal voor veganisten om vitamine B12-rijke voedingsmiddelen zoals verrijkte plantaardige melk of ontbijtgranen te consumeren of regelmatig supplementen te nemen om een tekort te voorkomen.

Invloed van leeftijd op vitamine B12-opname

Naarmate mensen ouder worden, kunnen de opname en metabolisme van vitamine B12 afnemen. Ouderen hebben mogelijk baat bij hogere innames of supplementen om te compenseren voor verminderde absorptiecapaciteit. Regelmatige controle van vitamine B12-niveaus bij ouderen kan helpen om tekorten vroegtijdig te identificeren en te behandelen.

Impact van maag- en darmgezondheid op vitamine B12

Gezondheid van de maag en darmen speelt een belangrijke rol in de absorptie van vitamine B12. Aandoeningen zoals coeliakie en de ziekte van Crohn kunnen de opname van vitamine B12 verstoren, waardoor een verhoogd risico op tekorten ontstaat. Behandeling van deze aandoeningen kan bijdragen aan het voorkomen en beheren van vitamine B12-tekorten.

Lees verder

• Vitamine B-complex: Voedingsbron, functie en tekort
• Pernicieuze anemie: Falen van absorptie vitamine B12
• Vitamine B2-tekort (riboflavine): Oorzaken en symptomen
• Vitamine B4: Functie, bronnen en symptomen van tekort
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname