Winteraandoeningen: Soorten aandoeningen bij koud weer

Sneeuw en ijzel leiden snel tot valpartijen in de winter. Maar koud weer veroorzaakt ook sneller een aantal aandoeningen, of verergert bepaalde symptomen van reeds aanwezige ziekten. Het is belangrijk om zichzelf goed warm te houden bij het naar buiten gaan in de winterperiode, verschillende lagen warme en lichte kledij te dragen, wanten te dragen, het hoofd en gezicht te bedekken, een zonnebril te dragen om de ogen te beschermen en waterdichte schoenen met een stevige grip te dragen.

• Epidemiologie van winteraandoeningen
• Oorzaken
• Astma
• Droge huid
• Gewrichtspijn
• Infecties
• Hartaanval
• Koortslip en koortsblaasjes
• Loopgraafvoet
• Norovirus
• Sneeuwblindheid
• Temperatuurletsels door koud weer
• Vitamine D-tekort door te weinig zonlicht
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van winteraandoeningen

Winteraandoeningen zijn aandoeningen die vaker optreden in de wintermaanden wanneer de temperatuur daalt. Ze komen vooral voor in gematigde en koude klimaten. Veel voorkomende winteraandoeningen zijn verkoudheid, griep, en seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD). De prevalentie van deze aandoeningen kan aanzienlijk toenemen tijdens de wintermaanden, met een piek in gevallen van verkoudheid en griep.

Oorzaken

De oorzaken van winteraandoeningen zijn vaak gerelateerd aan blootstelling aan koud weer en verminderde blootstelling aan zonlicht. Virale infecties zoals de verkoudheid en griep worden vaak vaker verspreid in gesloten ruimtes tijdens de winter. Verminderde vitamine D-niveaus door minder zonlicht kunnen bijdragen aan aandoeningen zoals SAD. Daarnaast kunnen de verhoogde stress en veranderingen in levensstijl tijdens de winter ook een rol spelen.

Astma

Koude lucht is een belangrijke risicofactor van astmagerelateerde symptomen zoals een piepende ademhaling en kortademigheid. Patiënten met astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) moeten oppassen in de winterperiode. Bij erg koude, winderige dagen blijven ze het best binnen. Gaan de patiënten toch naar buiten, dan dragen ze losjes een sjaal over de neus en mond. Verder moet de patiënt zeker de inhalator in de buurt houden.

Droge huid

Een droge huid is een veel voorkomende aandoening die vaak erger is in de winter, wanneer de luchtvochtigheid laag is. Vocht inbrengen is essentieel tijdens de winter. vochtinbrengende lotions en crèmes past een patiënt het best toe na het nemen van een bad of douche, terwijl de huid nog vochtig is, en ook voor het slapen gaan. Verder neemt de patiënt warme en geen hete douches want heet water zorgt ervoor dat de huid uitdroogt en meer gaat jeuken.

Gewrichtspijn

Veel patiënten met artritis (gewrichtsontsteking) klagen over gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid in de winterperiode. Wetenschappelijke studies bieden echter geen aanwijzingen dat weersveranderingen gewrichtsschade tot stand brengen (oktober 2020). Veel patiënten krijgen te maken met een winterdepressie, waardoor ze de pijn meer acuut kunnen waarnemen. Alles voelt slechter en pijnlijker aan, dus ook medische aandoeningen. Patiënten met gewrichtspijn moeten toch proberen dagelijks te bewegen om de mentale en fysieke toestand te stimuleren. Zwemmen is ideaal omdat het gemakkelijk is voor de gewrichten.

Infecties

Griep
Influenza (griep) is een besmettelijke aandoening veroorzaakt door een virus. Koorts, koud zweten, rillingen, spierpijn, keelpijn, gewrichtspijn, een verstopte neus en zwakte zijn slechts enkele symptomen van de griep. Patiënten boven de 65 jaar, zwangere vrouwen en patiënten met chronische aandoeningen, zoals diabetes mellitus (suikerziekte), een nieraandoening en een chronische obstructieve longziekte (COPD), lopen een bijzonder groot risico op de griep en bij deze kwetsbare patiënten zijn de symptomen soms ernstig. Een griepprik (griepvaccin) biedt een goede bescherming tegen griep gedurende één jaar.

Keelpijn
Keelpijn is een vaak voorkomend symptoom in de winter wat bijna altijd het gevolg is van een virale infectie. De pijn in de keel ontstaat sneller door temperatuurveranderingen, zoals van een warme kamer (die verwarmd is met centrale verwarming) naar de ijzige buitenomgeving gaan. Gorgelen met warm zout water is een snelle en eenvoudige oplossing voor een zere keel. Hiervoor lost de patiënt een theelepel zout op in een glas gedeeltelijk afgekoeld gekookt water. Dit geneest keelpijn niet, maar het heeft wel ontstekingsremmende eigenschappen en kalmeert bovendien de keel.

Verkoudheid
Diverse virussen veroorzaken een verkoudheid. Symptomen van een verkoudheid zijn vooral een loopneus, een verstopte neus, keelslijmen en niezen. Meestal genezen patiënten spontaan na enkele dagen al zijn ook medicijnen beschikbaar. Mensen moeten regelmatig de handen wassen om virussen te elimineren die hij heeft opgelopen door het aanraken van besmette voorwerpen, zoals een lichtschakelaar en een deurgreep. Het is ook essentieel om het huis en alle huishoudelijke voorwerpen zoals kopjes, glazen en handdoeken schoon te houden, vooral als iemand in huis ziek is. Voorts gebruiken patiënten wegwerpdoekjes in plaats van stoffen zakdoeken. Hierdoor voorkomen patiënten dat ze hun handen voortdurend opnieuw infecteren.

Hartaanval

In de winter is de prevalentie van hartaanvallen hoger. Koud weer verhoogt de bloeddruk en daarnaast moet het hart harder werken om de lichaamswarmte te behouden als het koud is. Bij erg koud weer is het nuttig om thuis te blijven waar het minimaal 18 °C moet zijn. Moet een persoon toch naar buiten, dan draagt hij een muts, sjaal en handschoenen.

Koortslip en koortsblaasjes

Het herpes simplex-virus veroorzaakt een koortslip of koortsblaasjes. Het virus dringt het lichaam binnen via schade aan de huid rond of in de mond. Daarom zijn patiënten met eczeem chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid) of ernstige brandwonden bijvoorbeeld sneller getroffen. Stress en het nemen van immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken) en het chemotherapie (medicijnen voor de behandeling van kanker) zijn andere risicofactoren voor een koortslip. Een genezing is niet mogelijk voor een koortslip of koortsblaasjes, maar het is wel mogelijk om het risico hierop te verkleinen door goed voor zichzelf te zorgen in de winter. Stress verlichten door bijvoorbeeld een dagelijks warm bad te nemen, een wandeling in het park te maken of naar een favoriete film te kijken.

Loopgraafvoet

Een loopgraafvoet is een aandoening waarbij schade aan de bloedvaten ontstaat doordat de voeten constant nat zijn. Natte voeten verliezen 25 keer sneller warmte dan droge voeten. Bekende symptomen zijn onder meer roodheid van de huid, gevoelloosheid, krampen in de benen, zwelling, tintelende pijn, voetpijn, blaren of huidzweren, bloedingen onder de huid en gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid). Om warmteverlies te voorkomen, vernauwen de bloedvaten (vasoconstrictie) om de bloedsomloop in de voeten te stoppen. De huid sterft af door een gebrek aan zuurstof en voedingsstoffen. Onbehandeld ontstaat permanente schade aan de bloedsomloop. De patiënt moet naar een droge, warme ruimte worden gebracht. Vervolgens moeten ook de natte schoenen en sokken worden verwijderd. Medische hulp is zo snel mogelijk nodig.

Norovirus

Het norovirus is een uiterst infectieuze maagbacterie. Door het hele jaar heen veroorzaakt het norovirus mogelijk een infectie, maar in de winterperiode pieken de norovirusinfecties. Uitbraken komen vooral voor in hotels, ziekenhuizen, verpleeghuizen en scholen. Braken en diarree zijn de meest voorkomende symptomen. De ziekte is onaangenaam, maar de patiënt is meestal binnen een paar dagen hersteld. Veel vocht drinken is belangrijk om uitdroging te voorkomen. Vooral jonge kinderen en ouderen lopen hierop het risico. Bij de apotheker zijn er ook speciale rehydratievloeistoffen beschikbaar die de patiënt op kan drinken om het risico van uitdroging verminderen.

Sneeuwblindheid

Sneeuwblindheid is een soort van verbranding (zonnebrand) aan de ogen veroorzaakt door de weerkaatsing van zonlicht uit sneeuw of water. De symptomen treden op binnen acht tot twaalf uur na de blootstelling. De patiënt heeft dan droge ogen, geïrriteerde ogen en het gevoel dat er zand aanwezig is in de ogen. Het bewegen of knipperen van de ogen is pijnlijk. De blootstelling aan licht leidt ook tot oogpijn. Verder kampt de patiënt met gezwollen oogleden, tranende ogen en rode ogen. Patiënten met milde sneeuwblindheid genezen binnen een paar dagen. Koude kompressen toepassen verlicht de symptomen. In sommige gevallen zet de oogarts oogzalf in om de pijn te verlichten en de zwelling te minderen. De ogen wassen is geen goed idee bij sneeuwblindheid. Het dragen van een goede zonnebril met zijkapjes of een veiligheidsbril is noodzakelijk voor de preventie van deze oogaandoening. Ook op bewolkte dagen is oogbescherming tegen de zon essentieel. Oogzorg in de winter is nodig voor een goede ooggezondheid.

Temperatuurletsels door koud weer

Bevriezing
Weefsel of een lichaamsdeel kan bevriezen, zoals de oren, de neus, de vingers en de tenen. Waarschuwingssymptomen van bevriezing zijn onder meer:

• een bleke of wasachtige witte of grijze huid
• een doof gevoel
• een tintelend of stekend gevoel in het aangetaste lichaamsdeel
• een verminderde doorbloeding
• pijn in het aangetaste lichaamsdeel

EHBO bij bevriezing en verdere medische hulp zijn nodig.

Fenomeen van Raynaud
Het fenomeen van Raynaud is een veel voorkomende aandoening waarbij de vingers en tenen van kleur veranderen en bij koud weer heel pijnlijk zijn. De vingers krijgen een en daarna een blauwe kleur. Vervolgens krijgen de vingers een rood uiterlijk. De vingers gaan ook kloppen en tintelen. De kleine bloedvaten van de handen en voeten verkrampen waardoor de bloedtoevoer naar de handen en voeten tijdelijk verminderd is. In ernstige gevallen is medicatie nuttig, maar de meeste patiënten hebben geen medische behandeling nodig. Niet roken en geen cafeïne drinken is belangrijk want beiden verergeren de symptomen. Tevens draagt de persoon altijd warme handschoenen, sokken en schoenen wanneer hij zich in de koude gaat beven.

Hypothermie
Hypothermie (onderkoeling) komt tot stand wanneer het lichaam van een patiënt sneller warmte verliest dan het kan produceren. De normale lichaamstemperatuur bij mensen is rond de 37 ºC. Hypothermie ontwikkelt zich wanneer de lichaamstemperatuur slechts 2 ºC daalt. Deze temperatuurdaling voorkomt dat de vitale organen correct werken, wat leidt tot orgaanfalen en mogelijk de dood. EHBO bij onderkoeling is zeer nuttig.

Vitamine D-tekort door te weinig zonlicht

Het gebrek aan zonlicht de winterperiode leidt sneller tot een tekort aan vitamine D. Vitamine D - essentieel voor de opname van calcium uit voeding en voor het behoud van gezonde botten en tanden. Veel patiënten hebben door een gebrek aan zonlicht een slechtere weerstand in de winter. Vitamine D-supplementen verhelpen dit probleem.

Risicofactoren

Risicofactoren voor winteraandoeningen omvatten een verzwakt immuunsysteem, ouderdom, en een geschiedenis van eerdere wintergerelateerde aandoeningen. Mensen die veel tijd binnenshuis doorbrengen in slecht geventileerde ruimtes hebben een verhoogd risico op virale infecties. Verder kunnen mensen met een tekort aan vitamine D of mentale gezondheidsproblemen zoals depressie gevoeliger zijn voor winteraandoeningen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van winteraandoeningen kunnen ernstige symptomen zoals hoge koorts, ademhalingsproblemen, en aanhoudende vermoeidheid omvatten. Bij SAD kunnen symptomen zoals ernstige depressie, verlies van interesse in dagelijkse activiteiten, en significante veranderingen in eet- en slaappatronen optreden. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken als deze symptomen ernstig zijn of niet verbeteren.

Diagnose en onderzoeken

Diagnose van winteraandoeningen hangt af van de aard van de aandoening. Verkoudheden en griep worden vaak gediagnosticeerd op basis van klinische symptomen en kunnen verder worden bevestigd door laboratoriumtests. SAD wordt meestal gediagnosticeerd op basis van psychologische evaluaties en het uitsluiten van andere oorzaken van depressieve symptomen. Bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om vitamine D-niveaus te controleren.

Behandeling

De behandeling van winteraandoeningen varieert afhankelijk van de aandoening. Verkoudheden en griep worden vaak behandeld met symptomatische maatregelen zoals rust, hydratatie, en vrij verkrijgbare medicijnen. SAD kan worden behandeld met lichttherapie, psychotherapie, en in sommige gevallen medicatie. Het verhogen van vitamine D-inname door supplementen of dieet kan ook nuttig zijn.

Prognose

De prognose voor winteraandoeningen is doorgaans goed, vooral met tijdige en geschikte behandeling. De meeste mensen herstellen volledig van verkoudheden en griep zonder blijvende effecten. SAD kan met de juiste behandeling aanzienlijk verbeteren, hoewel sommige mensen gedurende de wintermaanden symptomen kunnen blijven ervaren.

Complicaties

Complicaties van winteraandoeningen kunnen variëren van secundaire infecties zoals sinusitis of bronchitis bij verkoudheden en griep, tot ernstige depressieve episodes bij SAD. Bij ernstige gevallen kunnen complicaties zoals pneumonie optreden, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Preventie

Preventie van winteraandoeningen omvat het handhaven van goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen en het vermijden van contact met zieke mensen. Het verhogen van de vitamine D-inname en het zorgen voor voldoende blootstelling aan daglicht kunnen helpen bij het voorkomen van SAD. Het behouden van een gezonde levensstijl en het krijgen van vaccinaties tegen griep kunnen ook bijdragen aan het verminderen van winteraandoeningen.

Lees verder

• Sneeuwblindheid (fotokeratitis): Oogziekte door UV-straling
• Raynaudfenomeen: Wijzigingen in huidskleur met koude en pijn
• Hypothermie (onderkoeling): Verlaagde lichaamstemperatuur
• Loopgraafvoet: Voetpijn door blootstelling aan kou en vocht
• Verkoudheid: Milde infectie met symptomen aan neus en keel